A C T A G E O L O G I C A P O L O N I C A
Vol. XV 1965 No. 3
ZBlGNIEW KOTAŃSKI
Przekrój geologiczny wschodniego zbocza Doliny Kościeliskiej w Tatrach
w historycznym rozwoju
STBE~: ZoS/!lało oD;)6w'lOlIle '2lllIac:zenie (pl".zeklroju wschodniego 7JboCl7Ja DQ1i1!l.y KiOściJellJiLslldej w 'I1artra:ch Zaohod!rrich, iSkonstruowallleg)O (pl"zez wiel!kjielgo geologia ~j~
skiego i ,tlaltrzań.skiego - FerdynandJa RahaWlskJ.~g)O, pl'2JE!ldstawilającego wsynlt~flycz
bym ~ęoilu bwdoIwę Tatbr. Ptrzedy~uWw.ano '7.I!Xlillallly, jiakilm Iten przekrój p6źn!irej :podileIg!ał. Na /tej p<lICIStla,wie oraz w qpa.r:ciJu I{)I wytnlikiinajawwJ.g~cll badań rZJOSIta'ł
~WIa:IlW nowy pnzektr6j.
WSTĘP
M~j-a W tym roiku 40 lat od ukazania się przekroju wschodn.iego zbocza Doliny KościeliSk::h~j, Skonstruowane.go przez Ferti:y:,nanda Rabow- skiego (19Qi5~ przy Współpracy w serii reglowej z
W.
GoetFem. JeSt to pierwszy pr.zelk:rój przez Tatry . opU!bli~owanY 'przez tego W)'Ibitnego ba'- dalcza alpejskiego po jego powrocie do PO~,'Prze!dstaIWiający W syn.- tetyC!Zllym UJjęciu lbudowę Tatr. Przekrój ten, ma iktórym wydzielOlIle Są WlSzy:Sl11cie Igłówne jedttiostki tek!t<micme,w oczy!W:isty sposóIb denl~jepłaiszczowi'llOlWą !budowę Tatr. Nic 'więc dziwnego, że właś:nd.e ten 'Pl".zełk:rój;
wydany pĆlŹlIliej w prawie nie zmien:i.ooej ·formie w ma!I1.:ierze ~j
(RabowSki 1931), wszedł do lWS'~ch wa:ŻIDiejszYlCh ujęć sym.rtciycmyclh .i podręczn:ików.
J:est
:to ujęcie ta~ sUgestyWne (ttaibl. l, przek::t'ój 1),·~ jesz- oze dziś,· mimo że szczegółOiWIe !ba.daniastra1Jy!gtra:ficme i teiktonicZIIle ipoISUl..nęły się. znacznie na!PI"Wd, a :koncepcje tektoniczneu,legły 'zulpeŁnej zmda:"
nie, zasarlInd.cze rrysy !budlOfw~ !pl"aiWego:zibocm: Doli'lly Koście.l.iSk!iej" ltaIk 1mafuie uch.~e !przez Ra'OOwsk.iego, :poz:oStały w ogó.1JnYm za:rjsaClh akltualne.
Nieprzemijającą ~gą Ra/bow$iego jest ,to, że pOitrafił Oiga!rnąĆ
jednym SlPOjll"zen.iem WlSZY'stilcie znane Iprzedtem l'OZp.l'lOS\ZlOne. iprdJii!l.e rwy- cln1rowe z róimycll pum!k;t6w Dolliny KlOŚC'ieliSkiej idolin sąsi.etdJn.i:c!h, i stwp...;
rzyć ·ż nich jeden w.ielki Iprzekrój syinIt~y. Takie właśniie Spojn;eniie i· talkd.e :podejście do ~gadJnień łeiktoni.cznyoh ceclh:uje aJlpejską szl«ił~
240 ZBIGNIEW KOTA~SKI
geoltOtgiCZl!1ą', Ikitór~j rj€ldnytm 'Z najwybibIliej'szych iprzedstaJWidetli hył Fer- d-Y"nanJd Raiborwski. .
Nik!t przed· RalbolWSkim . nie ~strUtow:ał sy!IlitetycZlnego IPI"zeikroju prawego !Z/bocza Doliny KlOŚCielislrlej, mimo 'że jem OIIlO rwspamiale od- .kIry.te. IJStniały jlU'ż jedinJalk wycinkowe !profile" 'które praw.idłowo iprZletd- stawiały poszczególne ITaJgmen'ty rStrulclur, wchodzących w
Sldad
skał przekroju RaIbowskiefg1o. Taik na iprzyik:ład V. Uhlig (1899) przedstawił Skręt sYlIlikfriJnaJny iW StołaiCh nad . Przełęczą '1'omanową (fig. 33 ri. 3:6),,zQ!bra2lOwał 1romp1ilkacjoe w jądll'lze· tego Skrętu :widoczne w CZe.rrWlO/.Il.ydh Zle1llmclh l(fig.M) i!IlJad wąwozem Kraków (fig. 35) OIl"az podział mas
W1apiennyclh !pOłożonych na ipÓmoc od kredy PiSlaJliej na !dwie części (d.zi.- . siejsze jednos1ik.i 1000ga:n6w' i Zdzirarów), ipl"zy :czym w cmganarc!h rysuJe
on QtJwarly ikiu~ męt symikHna1ny (op. cit., fig. 41).
M. LimalIliOlwski (19'1'1) jes~ze w:y:raŹlniej uwyJPUlkm podział mas wapiemnyC'h . wydzielonego !Pl'zez . sielbie Wie'likiego fałdlU Ozeirwonych Wier:Clhów na dwie ;części, rp.r:zy ,czym rwyrysow:amy Iprzez mego męt syn- ikliali8.;lny w OI'1g~ach .za'zniaCZa się !IlJaJWet ,w~aźniej (fig. 12), niż lPómej u Ra'bowskiego. Od. Limanowskiego (op. cit., tabl. II). zaczerpnął, Ralbow- . Ski !rIÓWIrl~eż !pO'1llIy8ł 'sugeSty;wnego rOtZWiiązania rySumlkowego .fałdów. wiercoowycl1 w lln:anieTze :cz:art.nej, pole!g:ający illa tym, że wiellkie masy W:ll!~eItlIIle ritaJlmu :zolStały p,alkrrytecze.mią, dzięki czemu struktuxy fał
dqwe !IlJat'brały rwyn-aźnej plastyczności. O wiele 19o<rsze iWyIIliJki dało 'zama- lowanie na Iczarno ~,nikl1inałneJgo :ailbu wi~cłtowefgro" co 7JatStosował w w:ie~e
lat później A. Mtchrulik (195:3, tab!. XIX) ..
. RaiboiWs1ci dysponował rÓW1Ilież lSZlC'zegółofW'ymi prZekrojami B. Świ
del"oSikiego (19122) ż górnej :części Doliny Kościeliskiej i 'z Doliny TomaJlio- wej, któl'le lposłużyły'mu j.ako podstawa do :wyTySOwani:a Illaswym sy;nte-·
tY'CZIlytm IPrze!kiroj'U sfałdoiWań aJU'toc'htonicznyoh tnJa kdnltalkcie kry\s'taH-.
ni!ku z wierchową pokrywą osadową. Za Św'ideTslcim wprowadził róW- nież R.aJbowski · antylklinę iW dol!I1ym trla!sien:a Przełęczy TomatIlOłWej.
KLAlSYCZNY PlRZEKlROJ RAlOOWlSKIEGO I JEGO lPOźNIEJSZE
MiODYF1J:KA!CJE
IWielIki !pl'zelkxój iR:a/bowskiego '(1925) ohejmuje wszystkie jedOOshlti .tatrzań~ie ~ trZlOn IkrystaUczh:y, autocfuiton iiplasoo2lOwmę(faMY1) Wier- chową or:az !płas:wzOiwiny reglowe.ZgodJri;ile z panującą wÓWicZJas 'óW Arlpach koncepcją dylgiiJtiB.cyjlIl~'szczoW!inową, Ra'bowski· przedstawił an'ty'kliin&
a.uJtochtonic~ne (DoIlma TOIn:aIlIO'Wa)., ,przer,adzające się miejscami I(wąw6z Kraików) iW tfałdy kaskadowe. 'Od anailO/gicznych, .lecz hardziej <po:łudnio~
:wyuh gu;Ww antY'kJlina1nj11ch wy,dhodzą wierc'hOlWe· fałdy':"""; fałd Cze!l'lWi()- nych WierChów i Ifałd GieWontu, związane skrętamilkOlI'zeIIliowymi z podr-
łożem autoohtonicmym i ze sObą. Skręt Ikarzeni<my fałdu CzerWonych 'WierdhlÓw jest widoczny !pod· Ciemniakiem. Z faŁdem tym za \pomOcą
PRZEKROJ WSCHODNIEGO Zl;lOCZA DOLINY KOSCIELISKIEJ ~~
skrętu kO!l"zeniowego jest '2miąza:ny faM GiewOłIlltu wraz z pozostającym
w
tyle jego jądrem kIry;stallkznym, twoc.zącym czapkę na . 'l'wardYlm Uipłazie. Fald GielWontu w -tym przekroju jest za,C'howanY' szczątkJowo, nal1lomialSt fałd Czerwonych Wie!l"chów rozwinął się dobrze, ~YlWającSWOlbodm.ie .ku .północy. !Po-siada OIlwyJl'a1Jny skręt czołOlWy ooaz, !być może,
podwojone jądro ,1Jriasowe. NatOmia'st iStniejące nie~yś skrzydło bmu- ,gzne uległo wy,tłolC'Zeniu i jest dziś za,ohowam.e tylko rW stTzę.paCh.FaM Czerwonyc!h Wierdh6w jest IW tym Iprzelkn:'lOju wyraźnie dW1Ud:zie'l!ny, na
00 jednak. RaJbows1ci nie ~raca specjalnej IlliwaJgi.
Na przekroju tym jest iWyraw.ie ·,w:idocZlna 'supemp()lzycja. !pła'szcZiO
win reglowych nad faMami 'Wi~$owym~. Efeikt ten wstał . osiągnięty dzięlk;i iteimu, że IpI'lZeikirój ,nie 'Wstał pOlprowad.rony wzdłuż j1ed:nej łinti,
lecz jest 1;0 właściwie s~ic per~ek,tywdlC2lIliy, gdyż wznoiSZą'C Się ipOinad dno doliny odsuwamy -się jednocześnie od jej osi COfI"az dalej iklu wSdho,..
dOlWi.. O He zatem 'zarys :fiał~ Oze!r'Wonydh Wiercl10w jest opaxrty na olbsertwacjach 'UIWiiJstych ścian doliny, to skręt !korzeniowy tego -fałdu dest
już IwyrySOlWany w oparciu o faklty 'Stwierdzone o trzy. iki:1omE!itry bar- dziej lIlia wschód, w górne'j części DoIldny Tomanowej. Zarys fałdu Gie-
WIOłIltu odnosi się dopołoŻOlD.ego daleko od osi doImy Twardego tJipłIazu,
a przekrój płas2lCwwin reiglowyoh >został opar;ty na: stosunikJach Stiwie!l"- dZlQlnyoo na Gładkiem Upła'ziańskiem i na Upłazie Miętusiim (część regil:o'"
wa na. W od Upłazu Mdętu:siego !ZOstała clPraCOWaJIlia przy wspóhpracy W. Goetll8J). '':Dakie ujęcie jest oczywiście Ibardzo ipOlglądOlWe, jedlnaik. pro- wadzi do 'pe'wny(!lh IUipl'OlSZiCZeń i zniekiształceń, czego nie udało <Się Ra-- 'boIWskiemu UiIlilknąć w reigloW1ej części ,przekroju. Wya-óżnwne :są tiultliij dwie od.rębne ipł~zczolw:i!ny - l"eglowa ldoi:!Jna igóTlIl:a., p!l"zy czym ta o,stafulia slkłaJdasię z lIn:alS dolnych -~slm Uipłam) i środllrowydh (płat Ilulb dylgiltacj.a Upła-Z'U), nadiktórymi miały się znajiclować zdygitowaln!e masy IgÓlnne, rozwi'llięlte w Tegla.lch z,akopiań$iCh (HaJoo:wSki & Go,etel 19'2-5).
W .północnej części IPrzekrój ten sięga da'IE!lko na'wSClhód, a:ż do, Prq- srolPU Miętusiego" o:bejlll1.ując Kończystą Turnię, otpraoo'WlaIl:ą przez S. So-
kołolW'skieglO (19125) O!r.az nie'Zrależ:n:iJe od niego przez F. Raił:>owL9kiąg;o
i W. Goetla (1925). Od 'Durni Kończystej lPI"~kIrój zmów Z1b~iża się do dna doliny i Iprzecina lPaISIllO Br:amy K:antaka i· wtreszcieeocen .
. iK'lasyezny prze/krój Raoowskieigo w.zdłuż prawE!lglO Z/bocza Domy Kościeliskiej wszedł· !pÓźniej do -grupy 'CztereCh ) !pl"żelkrojów goololgicz- .nyc!h między Dolliną Koście1iską a DOIl'iIną KondTatową (Raoo,WLSilci 193'1,
talbl. XXI:ED), Jest on Teprodukowany na tablicy I (p!l"zekrrój I). J.eszcze baJrdziejwsahodn'ie ,p!l"ze:kroje, sięgające a'ż do KOlpy M8lgury. !Wstały
~ane prizez 'RalbowSlki.ęgo później i wydaine lpośmierlmie (1959'.
O ile wierchowa: część !lda:syczmego 'pr.zelkroju RaJoowskiegOIPrze-
trwała właściwie bez większych :zlmiaJlll do ostatn.:iiCIh lat, 1;0 część rełglowa,
a s2lC'ilególnie !p{>!łIarona llJa zaChód. od UipłaZ1U Mię1Jwsiego, przechodziła
. Ciągłe przemiany, związane ze zmieniającymi się ustawicznie pog1ą-
242 ZBIGNIEW KOTAŃSKI
. darni samego Ra!bowsklego na DudoWię mas reglowych Upłazu Mię
tu:siego oraz BtosunJru Itycll mas do regli zakoptańs:kich i do regli
za-
chodnich. Zalgadnienia te są d:01kładnie omówione rw innym aIrtytk'llile
t(KO'tańSki 196'5). DopIero' po Ipa!ralelizacjach pr.zeprowad:z<mych przez A. Matejkę i D. AtndrusoV'a (1'931) wyj,aśniło się, że w reglach 'Zalmotpiań
'Skich nie ma w ogóle ,płasZICzowrny reglowej ;górnej i że nie naJ leży do nich również dY'giiacja Upłazu. Dopł.a:SZiC'zoWiny chocza~e'j .zaioi.CZOlIlo tylko łuskę Upła'Zu-Kończyst~j (An.dJ:'lUSOlV 1936, Guzik 1936). Dawne
ujęcie RabowSk.iego !było' jednak r02lPQwszedhnilOlne jes:wze bardzo 'cilugp i !pOj,awiaJo się lIliawet po wojnie (por. Pę.ssendorler 195'2, rys. 83 i Mtc!ha- lik 19153., tabl. XIX).
F. RaIboiWSki, :któxy 'Z1dawał sobie dOrbr.ze spralW~ z .zawiłości budowy mas reglowych w rejonie Upł.aJzu Miętusiego, ~a(!ow:ał tam jeszcze
VI ostaItnich latacl1. 'swego życia j Iprzygotował dodr'uklu wydamą po: rwoj- n&e pr:acę na Iten ttematt {19M). Do ,pła:szczowrny reglOiWejgbrnej (oho-
czańskie'j) zaliczył on już tY'llro łuskę Uipłalzu i' KońC'zystej, 'jednak pr.zy-
jął, że łuska Upłazu leży pod ia'lldem Upła.zu i jest ,przez niego otulooo oraz wtf.ałd.owa;na od póhn:ocy.TaJk.i dbraz jest przedstaw:io~y na prze':' kroju '(qp. Icit., ta/bl. 2). To najnorwsze i ostatnie ujęcie Rabowskiego (taJbl. I, !pl"Zeikrr'ój 2) pnzedstawia WZ'lllpeł!n.ie nowy sposób budorwę mas reglowych lIla Iprawym ibOiczu DoIHny KoścIeliskiej, Natomiast .rwierclho- w.a część przekroju je~t rprred.stawooa .z~pehn;ie 'schematy,cznie, wyka..,.
zuje jednak peWiIle nowe szczegóły w iskręcie ikOll"zeniowym fałdu C.zer- wotrlY'dh Wierchów ,(tri.as ścinaj,ący ail'b) wskazują'ce na to, że · Rabowski
liczył się .'Z możliWOŚcią, ze faM ten jest jed:niak płaszerorwiną naS/UIliętą
z da1eka. Jak 'W:Yni~z oipra'oowam:ia materiałów rękopiśmieDJnYc:h Ra~
'bows1kteogo (1959, mg. 38), podobne wątpliwości. miał on równ-ież w 00-. niesi:eniu d.o fałdu GieiWiontu, który Z1resztą na. Twardym U.płazie
Jest
wyraźnie naswn:iętyz daleJka. Talk więc j'1lżtrl!awet w ostatnim ujęciJu
RaoolWskJ.'ego zasadnicze koncepcje .zawa'rte w jego klasycznym przekroju' wstały zachwialne (w części wierohowej!), altbo 2Uipełtnie 'zmi,etn.iO'lle (w części reglowej),
NastępnywielJki kol'Oł"O!wy pr,zekrój .geo!ogieZllly przez 'Datry ZIOStał
opra'oowany przez iprofeso:ra S. SOik:ołOWlSkiego ((958), w ramach serii
"Prze/kroje geologiczme Ipr:zez Polskę". Jest 'to :prz,elcrój .przez całe Tatry, z krystalini:kiem rwłą'cznie, sięgająicy .aż 'Po Liptów. 'Znacz:ną część prze- kroju za'jmU'je Ik.rystal'inik, w Iktórym,igłówrnie w oparciu o pr,alCe p.ro- fesora A. GaJWła, '~'znaczony jestostosunak 'gr.a!Ilittów dognejsó:w. Growną
jednak jego' część stanOlWi prwkrój wschodniego 'Zbocza DoImy Koście
łisk1eij (:tabl. I, przekrój lIT), który w części wierChowej jest rwwrowany na IPl"zeikrojaoh' lRaJbowskietgo. Zasadn&C'Zó' utrzymana jest lrotD.cepcja.
przekiroju z /lat 1925-1931, jednak S. SOIkolowSki dokonał pewnych
uzupełln.ień, opierając !Się na o,gtatni'm przeklrOlju RaibowSkiego' (1!954).
Złagodził on również ,zaryssynJkllin podło'ża a'lltOocih100.i:czm.€ig<) na
Ikto!ru-
PRZEKROJ WSCHODNIEGO ZBOCZA DOLINY KOSCIELISKIEJ 243
takcie 'Z Ikrysta:li'll:i!1dem m-a-z !Z'likIwidO'Wlał aiIltykli:nę na Przełęczy Toma.- nOlWej.
O wiele wdększe zmiany zostaływrprowadmne
w
części !l'eglOlWej . . W re'jonie UipŁa!ru Miętusiego istnieje, ·ZJgodnie. 'z ostatnim ujęciem R&-.bqwskiego (1'954), już tylko jedJnJa :p1JaszcZQWina - regllOlWa. !dolna - z jądrrem ;triasowym (Uipła.z lMiętusi) O'l'a:z.sk:rzyd1em . górnym złożonym
z młodszyCh ogniw merozoi!ku (ll!OO'!tnraillne sylIllkJiny w rejOlIlie Pieca i Gładlkiego Upłazi:ańskiego) i skrzydłem dołnym, do którego na1eży jura i 'kreda z rejOtIlu HaH. :pod Upłazem. Masy triasowe 'W rejOillie Bramy. Kr.aJSze.wSkiego st.anowią odnogę fałdu Uipła~, ~odnie z ostatn.im uję
ciem RaJboWŚkiego (195.4), jedna!k ich zasięg ku pó1mocy w 'Widocmej części ipI'zekToju tnie· jest ogranicWltly '~tem c2lOłowym, jak u RaibolW- skiego. Fałd UiPf.a:ziU jest· dodatkowo roYlgitowam,y·.w rejonie Do1liny Mię
tusiej, a nie ma . tu .zazęlbieni·a dygitaJCj.i ezołOW!YJClh z fałdem. ,wstecznym, jak W pierwszej:lroncE!!J)Cj,i Rabowskielgo i Goetla (1925). GłÓ'WIIla 116żni,ca
w porównaniu z obi,ema Jroneepcja:ini polega na tym, że łuSki' Kończy:stej
nie W!prowadz~ SoikołowSkii pod fałd Uwazu, lecz wy'prowadza ją· Wprost z góry, z połuldnia.· Zgodnile z tym ujęciem, również i ni'ewidoczna n.a przekroju łuska Upłazu Winna Ibyć nasunięta z góry, co stwierdzaS. So-
kołowSki' w innej pracy (1959).
Pod. ł'l.lJSką Kończystej istnieje · L!1ie !2lnana dotY'chczalS dy,gitacj,a:,
dzieląca nookom reglowy ·00 dwie cz~i i Sfałdowarna zgodnie z łuską Kończystej. Solko~ski 'zaznaczył również ideę, że g:jj6wna masa płasz
czowiny 'ClhOlczań,skiej z Do.lmy Choehołowskiej jest naswnięta· na b,lSkę KończyStej, 00 'zosta.ło za'znaowne na Iprz~k:roj'U pod eocenem Hru.WglO
~gla •
. 'Następny 'Przekrój S. Sokołowskiego (19tH), wyilromny w manierze cza!l'nej, jest ,zna,eznie 'U[p!I'o's~czony wpoll'ÓWlnamu z poprzednim. VII wier- . ehowej części Iprze!kroju:nie
ma
zmiatn, lJl'a!tomi'ast ,w części reglO!Wej za-.sługuje IM. uwagę fakt, że wstało j'1,lŻ w Oigó'le 'zlikwidowane ~ZJUiszne skTZY'dło płasroZJOlWi;ny retglowej dolJnej. SOikołl{)lw$d. nie wy1pOWi,ad,a się
jednaik, j.aika jest pozy,cja tektoniczna j:Ury i ikredy z rejonu Hali:pod
Upłazem. W Doilinie MiętuJSiej dygitacje ·czołowe fałdu U!pł8.'~u· mają na . . . tym IpI'zekirojlU nieco ztm.ie.nion-y przebieg. PróCz dwóch 'zasadniczych
Sokołowski rysuje jeszcze w JiniipolWietl":zmej zarys dwóch najrwy~szy'ch
d.y:gitacji, próbują,c widocZ'nie. 'Wy1prowadzić 'z nich dYlgiitację 'spod Koń
czystej· Turni. ,p lat .tria'su· na Gładikiem stanoWi w tym ujęciu ()IS()/bną' wyiŻSzą jednostkę, związaną ·z płaszCWW1'!lą re:glową dolną {dy:girtacja . Krokwi?). SokołOwski dopuszcza jedn.ak możliwość, że naJeży on dOI
płasz'cwwiny chlOCzańSk1iej {m ISokołowiSk:i & Kort.ański 19i59, 19·61).
P()dOlbme jak IW \POipr~ednim Iprzekroju; łuSka Kończystej w;yprOt-·
wadzatna jest wprost z -górry,z .poł1Ud~ia i tędy właśnie wią'z~a się nie-
gdyś 'złuską UlPłazl.i. .
Niezależnie od iSlln-iejących 1:l'Pl"zedlnioiprzekroj6w iuj,ęć 'syntetycz-
244 ZBIGNIEW KOTA~SKI
nydh, W strefiew.ierohowej prowadZQne :były już od kiJJku !J.'at /badania stratygra:ficzne i 11lek!toiniczne, któ<rych rezruiltatem 'było OOigromad';renie
się dużej :ii1'OŚCi swzegółowego materiału oibsarw.acyjn~. Badania te
pozostawały IW ścisłym 'z'Wią~1ll z opraoowywaniem materla.łów ręko
piśmieninydh RaIOOwSkdego,!gdyż !bez iCh otpUlblikowania m.ie mogło !być mOlWY o postępie badań itekJton1cznych w Ta1raclh. RaJbowsiki bowiem.
jalk wiadomo, pi'sał !Pl'aoe lliezwykle sR::o:ndensorwa!Ile, nie prowadząc
dyskusji z paprzednilk.am:i, ani tnie przyltaczając szczegółowego ma'teriiału ()I'bserwa,cj7ljlIi~ 1ulb ilUatracyjlIlego, lecz lpodając tyl!lro gotowe ,sformlll-
łOWlania i w;nioski. .
Po qpulbliJkOlW'aniu materiałów ["ę.1wpiśm:ieIlJIl,y.ch . . Ra:bowSkiego' ~l959)
okamło się m. lin., !które części. lWohlOdzą~ IW Skład omBtwianego pr2lelk::roju
są najmniej szczegółdWo opracowa:ne. Zgodnie z koncepcją RaIbowskiego.
br1ĄlSZlle Skrzydło fałdu ,Czerwonych Wierchó'w złożone z jury i dolnej
!kredy by~o wytłoCZiOl1le, przyPuszczał on jednak, .. że trias stanoWiący jądro tego fałdu·j€St podtwtJijo:ny 'ł że iStnieje tu zarowno trias normalny, IJak i od ...
. Wróoon~. Talk :na przyftdad, jego tOOaaiiem, w spą,g1U lIliaSunięci:a fałdu nad
Ha!lą IPi!Sa:ną lpewne łrwp!rO'W1e lOIgrlilWa należą, 'być może, do kajpru. Z dru- giej strony 'za RaIbowSkim . pO'Wszechnie przyjmiOlWano, że alb pasma:
synkiłiJn:aIln.egoPisaJnej 'jest również podwojony, trwm'ząc fałszywą :ant y- ildiJ:nę rwią2:ącą taJUtoohtan wiere'howy 'Z :fałdem OzeJ:"WlOlnydh WierQhów.
Aby wyjaśnić ,te wą'ąlliWlOŚci, podjąłem badaJn:ia Ll!iB-d stratygrarfią
triasu wierc'howego 1 wyk<małern wiele 8zcoogółowych ibarwnych prorli- lóW straltYlgI"oocznych, m. in. ll1R wsdhodinim :z;bocz;u· Doliny KOścieliskiej (Kottar.ńSk.i ;195'9, rbafbl. IX-Xl). Rezultatem tycl1. hadań było stwierdzenie,
że :t:r.iJas rfa~du Czerwonych WierChów nie
Jest
podWOjOlI1y', gdyż w JegospąJgUi 2lIllaJ"ldu'je ,się 'kaJrn{pi1J. (KOItańJSkli 1956a" 1959). Trias środkowy 7JO- stał doIk:1;aOalie trozpozi.tOmo,wany, 00 przyczyniło :się. ["ównie'Ż do lepszego pomaa1li:a. kompli!lmcji fałdlu Czer.wOlI1ydh \Wierohów, a przede wszystlkim do prześledzenia .zaJrYSU 'Pięknego sktrętu By1IlIklillla1nego w Ortganacll.
Innym sVwie:rdZeniem ,było, że aJIb pasma P,isakiej rue
Jest
podwojony, lecz w całości :należy do ,serii aU/tochtonicZIliej. Skręt lrol"zeruowy fałduOzet'WIOIIlydh Wierdhów w nim lJliie iStmieje, ,lecz fałd ten nasuwa . się na sfaldowalIly autochton 'z dalJ.~a. W ~ągu n.asUnięcia zaclrowały 'Się miej-.' scami strzępy' maJmu Il'llib IUll"g<mU,zaliczaJl1e przeze Illl!Illie jeszcze wów-
czas, zgodnie 'z ilroncepcją Rabowlskiego, Ido ibr'z:wszIl'e~ SkrzycUa fałdu,
na ~ ~ęty jest trias ('głównie lkampil) .gÓTnego skrzydła. Za- oIbse.rwowIa!ny został 11'6w.nież. fakt, że itzw. skręt korzeniowy ,:fałdu Czer- wpillych WierChów 7ljaSU'Wla się na Iten :faM, Ikt6xy nie /Wiąże się bezpośred
nio z odw.rócc:mymi wał"Stwami autoclh.ltoll1icznyimi, uwa:żanymi (przez . Ra,bowSkiejgo ju.ż om· najbarrdziej ;południmvą część Skrzydła !brzusznego
fałdu C7m'WOllydh Wiere'hów. - .
WYiJbwiedzia:ne 'było X'ÓWn.ież p:!;"zY!J?USZCzenie, że 1IriaIS Chudej 1\mM
. me
1llIalleży' do !Płaszczowiny reglowej,· lecz BtanowipokrryJwę osadowąPRZEKROJ WSCHODNIEGO ZBOCZA ·DOLINY KOSCIELISKlEJ 245
fałdu Giewontu, związaną 'z cza!pikąkrystaliczm.ą Twardego Upłazu: (Ko-
tański 1956b,195'9).
Po pr.zeProWladzeniu tycl1 wszystkich lbadań .podstawowych, ·został
wyIk;oo.am.y przeik:rój wscfuodn:iego ZOOcZat Doliny Kościeliskiej i ipl"zez Ciemni8lk ,(Kotański 1~61, taJbl. VI, przekrój I), którelgo celem 'było
przede wsz:ysbk:im 'ustalenie zasięgu stref' facjalnyCh dla dokonania !pO:- miaxąw słUŻącyM do r€ikoillS~lJ.reji: palwgeol,gra,fii serii wi6I'lClhiQiWycll 'w TartraCh. l"rzekll'Ó.j ten
Jest
reprodfll1kpwany w niniejszym oipI'aoowarruu (ta'hl. l, lPl"Zekrrój V), a w tekście pracy. z 1961 roku h~ zamieszcronyilliaS'tępujący !lromentarz (s .. 264-2'65) ..
"Jest Ito ikllas'Y'02JllY !()1.'OOkIr6j !F. !Ra.bowSkiego W1JdłuZ ip11a,W€IgO zbocza D!oUoiny Kośctel,tskiej li 1925 Il'., 7J!IlJOCłyfiilrowlattJ.y llla'Slt®nie ipl"1JeZ lIliego~1'954d) i re;pI'lClldJuko- WIaIlly 'W tej fonmie. pr1JeZ IS. SakołlCJlwiSkdego '1958), ·kt1;óry rozl!lzerzyłgo l"6wnież na serie lregIJawe. Pewne drobne ?Jmiaaly w buJcl.qwie dea>res'jli CzeJ.'lWonycll ż:J.e'bIk6lW' zostały l\VIpl'IOIWad7JOllle'W !PUIbillroWlaalylC!h roalteriJałla.ch ręjlropiśmien:nych RaJbo'waki~
(1'1169, ifiig. 510), IW ~ciu o 'ręIropis jego ffi'!llPY w iSIlmoli. 1 : liO 000. Reprodukom>IllIY pr:wk!rój 1r6rimJi się od !poprzednich ,ujęć rowmeż tym, że zootał lOIIl ipiCJtp~y pr:rez Halę [pIOd Upłiaa:em; a lilie przez sam Upłaz, w celu '7JaZIlla'ozenia jdei S. 1SioIkJ0I-
łOWlSlkiego (l!!1159ta) o OOW'WIan:Vu ,się tam pb;!zc1JOlW'i'ny choc7J!łIńSki.ej be7l,POŚTedn.iK>
oz góry; ll1ia. Hia!li. pod Upłalzem :Za.cllawala., si~ 0Il1ia. IW dr1ligor:zędJnej delPl'ESdli. 'llnne, wprowad2lOO).e mody;1ii;1m~je od.nomą się do IbwdOlwy fałdu OzerwKllIly'ch Wiel'lchów 'W Or~cll i DIaid dioliInką Kamielllne, do. 'bud()!Wy i sildadu 1S'y'Ilk,lpn i aillityGcl.iJn 'W ·lłJzędaich pod Ciemn1'akiem, do mSJS triJaoowyoh
w
Stoł.aloh pod Ciemn.ialk:rem.oraz do budOIWY Pr.rełęc'2lY Tom!allioWe.j. Pawlróciłean tu do ipierwotme'go u.jęcia
B; ŚWidel'iS'kie~ ~1~), IZ kltórego~g;ruowa:ł IS. ISakIoww&ki (1900' am'ZI1iaczyłem, zglOldnie2'lrelS'żtą 'z iPOOdiilamt Rabowskiego dl OSIta!lmJm ujęciem A. Gol'kIa ~1958), aalIty- łd:i.n,ę dotl!ne,go seisJU 'W IIltwora.ciłl górnego seiSll. W opa.rciu o dJane ŚW!idemkie:go, wwrz.g1ędiniłem lI.'IQwn'ież oIbeOIllOŚĆ \SIY1Illk!lćIny \l1Ja: S lOId 'I1ornatlJOWlej ~Ik.ie.j, 7JalZllOOZają
cej Slię obeClllOŚcią I\lJbw1oIrÓw doLnego se.Lsu l!lIa ,gralIli Tomaarowej ':I;b~W1SIk>j.'ej. 1Płaty łuipków rwetnfeńslk!bch na iglI'aru !gn;an~cznej Stoły-CieanniiJak,krtÓll'eza'Zl1aczył ltlJaJ 'S~ej.
lllafPie Goretk:, lilie lIlIa!leŻ'ą do ooWlI'6coo.ej serii !Skrętu lk'O!I"zen:lQIW~ fabdJu Czer;wo- DY1Ch WierIc!h(Jw, ,jl8lk iiOI zil!lJte~rwIał 00. na swych pl"zekrrojlalch, lecz do :ruaBI1.1IMł
ją'cego lSI.ię 111M Ifia.Mu Giewontu, !pIOdołmie jak pŁat wertfenu na. Kt1ZeiSlaDJicy.
DdtyCiłlJC'.2'Jarowe p111Jeikroje pIl'IZE!'Z1len rejon nie ulWzględindJały budOIWY sell"ii autoohitoniJctzJnych pororwnych m ipÓłInoc od fałd6w ,k,askadQwy'CIh IW wą~ lKira~
ków. W OIpaIroiJu o poo-ÓlWillIanie !Z ,lewym IZiooazemDooliny Kościeliskiej i o rooWJam- rria S/ti<lIsunkÓIW mdąŻSJZiOŚciOW3"ch li facj'ahlY'oh rostał przedsltarwtiOllly ihipdtelty,C7ID.Y skłaJd ~ serid pod ~:lIbettn iP<l!S'IDa 'Pi.sanej L pod fałdem OZeI1WIOInych. Wieroh6w aż do iSIkiłonru depre'sj,i Oooiy!CiZik:lOWIej - Jawora, lIlJa przejściu do depresji poclItialtrzań
mej. Na zaa."YlSowującej się 1lattn ,fle1ml\l1.'!Ze ibr,zemej na wyoolkości oIk;200 lIn I7JOIStała:
UIIIlIieBizczOl!la lJiJnda odIllie\sielnita, od ~ej WSbały ro:zM1linIęte &fałdJolWaatia serid a,utoohtol!lIC7JIWoo" •
N-apodstawie tego ,przekroju zostały wy:różnione 'lolIlgitudynaJmę '
u;np.u'lacje ISUJbhercyńigkiego Igrmao'hlu Tatr OIJ."a'zzostał mnallJi:zowany stosu_o
nek rpa;ra.UItoChlto.n:iIC'znego sklrętlUsymlkI.im.alniego Stołów do fałdu Czerwo- nych Wiercllów. !PoniefWa'Ż Skręt tenlI1aSuwa się na fałd CzerwolIlyc'h WierChów, lIlie mOlŹe !być jego skrętem- koczemowyim. Zostało ooowod- ndotIle, że .skręt ten powstał już po :zmale'zieni'll się na obecnym miejscu
:246 " ZBIGNIEW KOTA:tIjSKI
mas fałdu. CZe1"WOiIlych Wierchów, pod W1pł'Y'Wlem nasuwania· się diałdu
Giewontu, który sporwodował oolgięcie się poIkirywy osadorwej ku' !pół
nOcy :i nasuwatrlie na fa!łid Czerwony·ch Wierchów. Nacisk ma:s :fałdu Gie-
W<l'Iltu sporw:oooWał 'll"Ównież silIlIle 'roygi torwanie fałdu Czerwonych Wier- chów: Powstały wtedy dwie zasad.nicze dylgitacje - dyg1ta-cj.a połudJnio~
wa (Zdziatr.ów) i dygiltacja północDJa ('Organów) oraz dyslokacj1a Ollganów, która oddziela ohie ·te dy.gi.,ta.cj,e. Można ją prześledzić
w
·całym m:asywi.e Ozer,wony,dh Wierc!hów. Jak';z tego wyni1ka, faM Czerwonych Wierclhów , jest Wyraźnie dwudzielrny i !Składa się ·z dwóch .00cl:ręlbny-ch jednostek.W wyniku lbad'ańaurora nad stratytgrarfią wJe:rClhowe.g.o. triaSiU (KOt-
tański 1'959) okazało się, że !kJlasye:zme pOlglądy F. Rabowskiego (1925, 10931, 1959) na !budowę fałdu Cz~nyoh Wierchów i GiewOlIliW muszą ul'ec7IDa,cznej rnDdyfika-cji (KotańSki 1963, s.1'49). Już wówczas stało się,
bowiem j,asne,że 'wielki skrętsy:nklinalny w1doczny na południowych
ibQJCz.ach masywu Czerw()lllych 'Wierchów nie może ;być uz:narry za,.sikTęIt
korzeniowy faŁdu c.zerwonych Wierchów,gdyż jest olIliI1JalSU!Ilięty na ten
fa·łd. Obserwacje tektoniczne, poczynione 'Przez autiora w· Z'Wią'zku z IPl'O- blemem telktOlgenezy i rekonstrukcji palleogeografii :pasma wiel'chowego,
wylka.zały również, że' dygitacyjny ,gtylbudo'wy 'Samego fałdu Czerwo ...
'ny.ch Wierchów, lPl'z,yjiIllowamy :przezRa1bowskiego, nie znajduje .po- twierdzenia,a ,wjeglO budowi!e ,grają zasadni,cząrolę defo!rl!ń:a!cje
sztywne - wiełkie dysloika.cje i' n,aSUlnięcia. Obie wyróżnioneu;przednio
jednostki wchodzące
'w
sk~ad tego faMu nie tworzą dygita'Cji arii skrę'-tów 'c:włowy-dh, lecz mają budowę' synlklinallin.ą. '
Spostrzeżenia te 'zostały następnie potwierdzo:ne szcz,egółowymi
badaniami wykolna:nymi przez .zespół pr.acownilkqw Koatedry Geologii Ogól- nej Uniw1ar'Syte'tu Warszaw.skiego w' całym masy;wie .Czex:wony.cIh Wier- chów. Wyuiiki tyc'h badań zosta:ły opulblilkow:ane łącznie w jednym zeszy- cie Acta Geoilogioca Polonica w 1963 r. (Kotań:s:ki l'963a, S2lUllczeiW'Ski '196;3, Kosti'lllkorw: 1963, Grocfuocik,a-Rećko 1963, Sieciarz 1963).,
Nowy
styl budowy Ta~du Czerwonych 'Wierchów wstałzUustrowany na następnym Skonstruowanym 'przekroju (KotańSki. 196G.a, taibl. II, przekr.ój I), repl'oduk,orwam.ytrn na ,tabUcy I, Iprzekroju VI. Widać na nim,
że dawny ,fałd jest rw jsj;ocie ruską ;płasZ'czowino,wą nasUJl1iętą oz da~e!ka
i ,składa się z dwóch (JIdrę'bnydh fałdówsynJcl:iJ.nalnyClh.
W
przekroju 00- liny Kościeliskiej '!l;aj'l·epiej jest rozwinięte dolne Skr:zydło, 'sy:n1clina~negofałdu Ong.anów, jednaik bez s:wętu 'c2JÓłowego w lpółnoonej' jego części;
na którego istnienie nie ma ZUipeł:nie dowodów. Za IPrzekrojem RafboMr- skiego !przyjąłem, że jednostkaździarów mataikie lpołoiżenie, z którego wynika, ':he jest tu rÓ'W!nież 'silnieroZ'Winięte dOłl:ne IskTzytdło fałdu s:ymikli- nalnego. W telkśeie 'z:a~Zlnaczyłem, że da:lej na Zachód w masyw~·e CzerW!O- nych Wiexchów jest ocilwtrotnie -:- wszędzie zaSad:n.iczą rolę 'gra górne.
odwrócone skrzydło tegofałd,u. W :bloku Ździarów nie p~zepr,Qwadziłern j edJna:k s2lczegóło'WY,ch o:bserwacji i Otpat'rem' się .na. d,anych ,Rahowskiego,
PRZEKROJ WSCHODNIEGO ZBOCZA DOLINY KOSCIELISKlEJ 247
które odbiegały od obserwacji poczynilQ/D:ych później ' przez M.' Bac 'i K. Groehodką (1965). /Pod szczytem Ciemniaka za'ZIIlaczyłem strefę tzw.
sfałdowań poLisyntetycznych, ktÓTe najlepiej zostały opraoolWane dalej
;na zachód, w Dolince Mułowej i LHwooowej. Wsz.ęd:zte na !Pl"zekroju
nasunięcia mstały zaznacwne grulhą linią, by Jepiej oddzielić jednostki tektolIllicme. Osolbno został omówiOlIly IparaUJtochtoni-czmy faM Stołów
,'z !komplika'cj:ami (złuskowanymi fałdami antykl1iiIlalnymi) w skręcie syn- kliiIla'lnym. SzcretgókwozOlsta:ły , opraoowa:ne tzw. fałdy Ikaskadowe w wą'WOZ'ie Kraków, któ:rych przehieg zostal lIła no'WlO' wyrysolWany.
W !pOrr'ÓW.na!niuz ujęcie'rn RabowskiE!igo (1925) HoOIŚć w:ększyclh fałdów
kaskadowyc!h 2lO'sta~ 2lII1lliejszona z trzech do dwódh. Oka,zało się Iprzy tym, że lSąonesi:1nie złuskOlW'ane.
2Jnaczme 'zmiany w ,porównaniu z przekrojem Ra;bowskiego (19'25)
można dostrzec w jprO~Hu 'stratygraficznym serii 'a'llif;l()chtOlnicznych,gdzie
z~ęg lposzczególnych qgniw stratygrruficZlIłY;ch jest pOlWażllie 'zmodyfi-
kOlWaJIly. ,
RetgJlowa część przekroju' nada'l jest zaznaczona ty l:ko schematycz- nie" gdyż praJca ta doty,c,zyła serii twierchowej:
. Jak wyni!kaz 'PrzyW,czonychfaktów, zasadnicza !konce'pcj.abudowy miasywu Czerwonych Wierehów'w o,góle, a fałdu Czer'wonych Wierchów i Giewontu wS27czególności, uległa zmianie. Właśdw'ie nie ffiOIŻ:na już mówić w ogóle o fałdach wierchowych, lecz o wierohoW'y'ch łuskach
plasZlCzowinowych. P.omimo to w przekroju DoFiny Kościeliskiej te Stwier- dzone zmi'any stylu tektonicznego n~e 'zaznaczyły 'Siętaik silnie, jak w innych przekrojach, na przykład w przekroju :f1I, zamieszczonym na talblicy II w cytowanej pracy. Wyni!ka to z tego, że w przekroju :tym
niew.idać talk wyraźnie nasuwania się ,parautoC'htonkzne!go ,fałdu Stołów
na faM, Czerwony~h Wierohów, a fałdy sy>nk1inalne wc!hodzące IW skł'ad
tego ostatniego ;nie mają tak wyraŹlnych .skrętów, goÓmyC'h sOOrzY'deł i fałdów TOlzWlecZlOnych, jalk da:lej na wschodzie. , W re'zuLtade więc
wiprO'Wadzona fPTzeze mnie zrriia'Il!a koncepcji. i stylu tekonicznego nie
wywołałaZIbyt wielkich zmian
w
zarySie form" widocznych na. świetnie odsłoniętyCh zboczach Duliny Kościel'iskiej i praiwid~i(}lwo ujętych jiUŻprzez RabowSkiego.
PJ"zyspbSOlbnoeci należy'zaUiWażyć, że !brak ipra:wdziwyoh 'żamJurza
ją;cychsię farłdów, pochodzących z tpl'lzefałdow,ania, zo.stał' stwierdrony przy szczegółoWych badama'ch <również li w Alpach, co jest nieuchroiIl- nym: efektem postępującej detalizacjibadań;
NOWY PRZEKRÓJ 'WISCHODNrEGO ZBOCZA DOl.JJ.1NY KOSCIEUDSKIEJ
, Omówiony' olSta;wo przekrój wymaigał jeszcze w~eluuzu.pełnień '
wróżnydhmiejscach~ OdnolSiło się to ;szczególnie do kontaikrt:u krystali- num 'z ,pókrywą wiercoową, do" Rzędów i Stołów pod' Ciemniakiem, do
248 . ZBIGNIEW KOTAIIlsKI
wąwozu Kraków, ,a 'Szcz€igó1!nie do ździaxów i Or.gamJÓiw. Zwpeł!nie no-
.~ ;badań IWYmagala l1'egl.owa część :przekJroj'll,' która. na moich dotych-
czaJSOwyTCh prookrojach Ibyła za'ina1cżaJllJa 'zUlpełniesehematycznie. Dqpiero wylkon:atnie tych ws:zystkiOh lbadań Ulmo:żliw.iło opracowanie nowego prze- kroju, który jest !przedstawiony na talblicy 1 '(Iprzekrój VII).
'.Prześledzeniem KOIlitaktów trz,onu krystaHcz:nego Tatr Zachodnioh
z wierchową a'llWclltoniczJuąpOlkrywą Qsadową zajął się ~W. JaII'IOiSzewski {19163). StwierdzH on, że trzon Ikrystali<czny reaguje sztjllwno n-a .później
sze :fałdo!wa:ni:a, i udolWlOdlIldł; że w:yróżniolIle 'PI"zez RaoowSlkiego (1925) . antykUiny autocht()/Jliczme są wewnętrznie .z;])uskowaTIe. W opar.ciu o jego
badarrllia jest qp:r:acoWana naj!bardziej /POł1U.d.iniqwa część prze'kroju, odno-
sząca !Się do :soosu.nków w Doilinie TOmB.nOwej, w !której rwidoczme 'są
'!ic:ztne dysloikacje. J:a/k wylIlika z moiiCh ;badań, na Przełęcz,y Tomam.owej . nie ma allityllcliny złowlIlej 'z kwarcY'tów dolJnego Se[ISU, wyChodzących
spod 'WY,żej leżący;dh łUlpków, jak to przyjąłem IUJpnzednio (19611, 19163) za ŚwiderSkim (19~2) i RahOiWSkim (1925, 1'9'3:1). Nile ma tam :ró,wnież
k<Jmpl'ika'cji,przedstawionyc'h przez JaroszeWsk'iego 0963).,Jiest talk, Jak to wyry:SIQ'wał V. UhHg (18'9,9, ii'g. 33), że kwarcyty twoil'zą POI prostu
sedymentacyjnąW'kładrkę wśród łU!pków górnego seisu. Po tym stwier- dzem'll,ta część ipl"'zekroju :uzyskała zarys Zbliżony do ujęcia S. Solkołow
sl1deg<) (1958, 1961), który miał zupełną ra,cję, nie uw~lędtniiając wspo-
mni.ane j ,aIIltylklilIly. .
J,ak wymika 'z mokh :badań, całY r8.1Uto,chtoniczny pas wierrchoiWy od Ciemniaka do Doliny KOŚCie!Uslkiej jest silnie ,zdY'slolkowaiIlY. Są to głów
nie dy.slk!lOlkacje PQlprreczne, !które nie 'wstały 'Zaz:nacrone' ma przelkrroju.
Zaz:nacrone, n:atomiast lIla nim dyslokacje są dysloikacjami podłuim.Y!rni,
. których istnienie jest .związalIle z samym mec:halnizmem :6a'łdow.ama się
autochtlOl1!U wiel"'clhowego. Istmienieta:ldch dysl,oikacji naJlepiej mo~na' stwierdzić w· Rzęda.oh ipOd Ciemni'akiem, gdzie ,poszczególne :fuMy ant y- klina'lm.e są siilinie 2lŁusko'W'aIIle, oraz w wąwozie Kraków. lPołączenie tych dyslolkacji z piClIsz,c.zagólnymi dY'slokacj'am'i, S'twierdwnymi' przez W. Ja- 1'I0iSzewskiego (op. d:t.) 'w Do1~nie TomanO'Wiej, jest oczy:wiś'cie hilPo,te-·
. t,Y'czne. Niepewność tego rodzaju Ipołą;C'zeń wynika TÓWJnieżz :tego~ ze' WIOlbec stosun!kowo małych de!niwelacji w masywie
ZaTU,
trudno jest:czasem.!IlIa przekroju od:róŻIlIić dyslolka;cje ' 'podŁużne od ipOipTzecz:ny,ch ..
Właśrrie w tej części Iprzekroju zarysolWll!je się lrl,ajW'yl"aźniej niebezpie-
czeństwo zest.awiania :syntetyC'Z1nego przekroju 'z· pos,zc'zególlIly;ch prze-- . krojów szczegółoW'Y'ch, nieraz dość znacznie od Sielbie odległych. .
Szczegółowe olpraoow.an,ie ,budo.wy Zdziarów i .organów jest przed- miOltem 'Pracy M. Bac i K. Grocfuoddej (196'5), Oipulblilrowarnej ViI tym samym !Il!UIDetr21e Alcta GooJOIgiica Po!1olIliea. Sprecyzo,wały one. jesz,cze·
dokładniej ksztiałt· fa,Mu sy!I1iklinalinego Or:galIlów. Zglod:niez ,polJ?l"lzedm±m.i obserwacjami, składa: się ()In głównie z ~lnegoskrzyd:ła, jednak na Wy~
PRZEKROJ WSCHODNIEGO ZBOCZA DOLINY KOSCIELISKlEJ 24g
sr.aJnk:adh istnieje również górne, siałdawatne skrzydł.o' tego ~f:aŁdu, z któ- reg.o rodzi siętfałd r02JWleczony w spągu !lJasunięcla regl.owego. BudolWla sylIlkJ:ma'lJnego fuMu Zdziarow nie rÓ'2:ni się tultaj od ,budowy tego Ifaldu
<krlej nJa wschodzie, gdzie wszędzle jest dobrze' .zachow:ane .górne (odwró-
rorne~ skrr.zydł.o tego fa~du, natomiast SkrzyKllo dolne jest .zachowalIle
szczą!tikowo (Kot:ańsk:i 1963a}. Opierając się ma wynikiachIbadań cytowa- nych autorek, rprredstawiłem u1kł,ad IwaiI"stw w Zdzia1"aCh zupełnie iIIl:a- . CZlej, lIliiż1io jest ujęte lIla ipl"'zekroja,ch RabowSkieglO (1925, 1931).
J u:ż Uipl"'zednio Ibyło wJadomo . ('Par. Aota Gool. ·Pol. XHI/2),ze .uskoiki tnące fałd C.zeI"WIOII1Y'ah WieTCOOW :q.ie . przecin:8:ją ami leżącyoh 00 nim czaipek ikrystaliczm:ych, ani :płasz1crowiny reglowej. Zostało to jeszcze 1"a'z' potwierdwne przez M. Bac i K. Grochooką (1965) O!r.a'z przeze mnie
(KO!tański 1965). W oparciu· o !pl'Z~ojie szczegółowe WY'ffiielIlionych autorek naniosłem na syntetyczny' przekrój liczne uskokJi poipI'zeczne,
przecinające fałd symiklim.a.:Iny Organów, lecz nie naruszające jedJnootek reglowych.
rw
qparciu o nO/We badanlia terenOfWe został L9precy-WIwanJy Iksz't:ałtpowieTw:h!ni nasooięcia wymzyc!h jednoste!k. .telktonicZThy>eh na d:.aid C.zer- wonyCIh ·WierChów. Trias Ch'lldej Turni, zgl{)dnie z poprzednimi obserwa- cjami {KOłtańJSki: 19'fY6'b, 1959:, 1961 ),wstał zalicwny do j'ednoo11ki Gie- . wontu i '~man,y 'za n{)ltIr);alną pokrywę osadową czapki krystatlicznej
Twarde.go Upłazru.
2Aljpelnie nowy dbra'z Tysuje się w reglolWej części przekroju .. Zo-
stało tu wy:d.ziellOlIly'c'h wiele :nowych jednostek teiktonicmy1ch, z których, niektóre są Łuskami pktszczctw'inowymi, a mne - płaszcrowin:asm1 'CUl-
st~i. WY'dzielelJliie tych jednostek jest rezultatem badań nad Sbra!ty-
graną triasu regloweg.o (Kotański 19163b) ora'z 'kontynuacją 'badań telklto- rucmyCh wyklOln:anyeh ostatnio w reglach zakopiańSkich (Guzilk: & Ko-
tańSk'i 1003). Wymrllki mych szczegółowych ibadańna Upłalzie Miętusim
i w Dolmie M.iętusiej są rprzedstawione
w.
.obszernym opracowanLu za- warty>m w tym samym. zesz.y>cie Ada Geologi,ca Polonica I(Kotański 19fH>!):N-ajniższą jednostką raglolwą jest Iu'ska W.olarni, spoczywająca .wszędzie
wProst
na podłoŻliwilerchowym; Nad nią leży pośredJnia łuSka ,kajrpru i ret~u I{)ll"az łuSka !Pieca. WszY'stkie te trzy Łuski są jednostkamini'żSzymi od ówie.Iikiej
Jecir.nostki
Suchego Wierehru., która ma charanrter płaszczo'Wiily ,czą'St1kowej.Z JedD.ootJki tej jest zJbudOlWatny Upła'z Miętusi, a dalej ku za,c!hodoWiU!lega ona ścięciuprż~z wymze elementytelkJtO-
.. niiC2me. DO tej Wyższej ,grupy jednostek należy łuSka Gładkiego tJpła
ziańskiego, wy'SUJnięta, daleko' ku:. ip~udJniowi, ,gdzie'lnas'Uwasię W1proot
na ,podłoże wiercb()lwe, tworząc nieco mi'S6czkowatą :U: podstalwy czapkę
tektani'c1lI1ą, leżąey na niej 'płait Gład!kiego OT8!Z stanowią,ea idh ilronty-
nuację. WSkaKotaszki, ·znajdująca 'się w dbniżeniu' podłoża na W'odłiJp;ti
. przekrojLi.Położenie tej jedJnosbkiZOlStało 'za'znaczcme nad prz,eIk:r,ojem
ZBIGNIEW KOTAN'SKI
linią lPCYWietrzną. Najlbatniziej !pÓłnooną z tej gr.wpy jednoste!k jest l~
Krowiego 21ebu. Na,leży lpodkreślić, że utwory zaliczane oIbecmie do baski KOItaJszki wchodziłyczęści.QIwo w skład Ibrzusznego Skrzydła, fałdu Uphł:zu,
(R8J'bowSlrl & IGoetel 1192'5, Ra!bowski 11954) i· miały się zanUlI"zac wralz;
z ~ą Upłaru !pod ten fałd. 'PIOIniewa'ż w rzeczywistości fałd UipłaiZtu
tStanOlWoi kontynuację jedJnostlki .Suchego Wie:rC\hu z regli zakopiańskich,.
termin ten ulega likwidacji. .
Na j.ednoetikę 'Suchego Wierchu i na. łuSkę Krorwiego 2lebu jest
!l'1aSllnięta jednostka (płasZ'CZJOwina cżąstkowa) 'BO!browca, dochodząca lIl:a.
Upła,z ,Miętusi 'z regli .zachodniJCh. Sklład:asię ona z !k~l1ruodrętbnyCh łusek (łuska S~· K.ościelisk, łuska !kajprU na, StM"ych KościeliSkadh, łuska KiTy Miętusiej oraz ~uska Jad:amicy). Trzy 'Pierwsze 'łuski są 1Wi.~
doczne m:a prze1m-oju, ,gdzie widać, że niższe ł,uski są ścinaIne jpl"Zez wyż
sze, qJ;atomiast Ł-uska Jadamicy jest ' zaZnaczona nad :prże!ktOjem lilnią.
powietrmą'. StOSUJIlelk jednostki. BObrowca' do systemu jednostek wy- rMmi.anych iW ,półnoonym pasmie r~gli zakopiańskich (Guzik & KOttańsiki
1963) stał się możLiwy do oikreśleni.e; dzięki stwierdzeniu, że Ileiy 0IIla
pod odwróconą łu!ską C'zarn.ej ThlTni, 00 jest widoczne :n.az!bocm poImy . Mięt'usiej. Dalszej kaotynuacji łuskiCZJal"IIlej 'furnł mależy szukać w pła
tach triasowych dj1lgitacji S. Sokołowskiego (1958, 1959, 196'1)
!Poci
Koń- .czystą TuI'lllią. Dzi~1i <ma tutaj nookom reglowy na diwie części, z iktó- ryCh dolna 1Ilia,leży do łuski K.iry Miętusiej, a górna - do. jeszcze wyższej.
łuski Ozerwomej Skałiki.
w.szystkie wyrnieniOlIle dotyChczas jednostki lllJależą !pOd względem.
paloogoograficznym i facjalnym do serii reglowej dolnej (lkri:2miańsk:iej' ~
Anwusov 1936). Do serii dhoczańskiej., 7Jgod!nie 'z po!przed:nimi ujęclam:i . (Andrusov 19316, Guzik 19316, R8JOOwski 19M, Sokołowski 1958, 1959~
1961), naIleży łuSką. Upłazu, łu$a Kończystejoil"az nowo wyróżndóna łUSlka Bramy Kantaka. Zgodnie z u'jęciemSoikołoiWskiegó (o.p. cirt.), łuakJa. Upła·zu
me
leży pod d:awnyttn fałd~ p.płarzu, lęcz m,ajduje' się w oIbni-żeniu podłoża, lIlia Hali epod Upłazem. Z tego powodiU.nie mOiŻma jej było umi'eścić we właściwym miejscu na omawi:am.ym. przeklroju syntstycz- nym. Jej po:łożenlie i stosU\1leik do' io:mych jednostek, bez :u'Względ!ndtenia
paprzecznytC'h deniwelacji, został za2'JIlarCZO!n~ nad !przekrojem li!nią, ipO- wietrZll'lą.
łJuska Kończ;yatej, BTamy KaJlltaika, Czerwonej Skrallki, C~ej
Turni i Kiry Miętusiej są sfałdowane łącznie,twoTząc·tY'PO'WY błd ipOli-. syn,teltyezny, którego zę:OOdoiWane jądro tworzy 'Piękne oik!oo te!ktotnic,zn.e ·
między KooczystąTulinią i Ja'WlOrzynką Miętusią.
Najwyższą . ~glową jednosbką tektom.iczm.ą· widoczną na prze'kroj.u jest
uOOo!na
z tri:asu gł6wna część płaszcwwin(y Cihoczań'skiej, która jestnasu..'"lięta pod oocenemHru~ t Małego RegIa lIlałJwsk.ę BTamy .Kiatnr- taJka, jaik tozamacżył na swych przekrojach S. So!lrołowski.(1966, 19611).
PRZEKRÓJ WSCHODNmaO ZBOCZA DOLINY KOSCmLISKIEJ 251
ZAKO~Cm:NlE
Z IPl"zedstaJwionej historii badań wynika jasno, j:alk wielkie z:n:acze- nie odegrał pietwszy syntet1.czny przekrój wschodniego zIbocz,ą. Doliny Kościeliskiej, skoais1lrq.iQlWaallY przez RabowSlciego. Mimo wyraJŻonyoh na
wstępie za!Strzeżeńoodo lIlieuiniknionydh nieścisłości powstających przy tego Il"Odzaju 'zestawieniiu danych pochodzących z odlęgłych od siebie prIOIfi1ów, ora'z mimo wszystkich 'badań,które ,później zostały wykarume,.
ogólny dbra'z budowy prawego. zbocza Dolim.y Kościeliskiej w części wierChowej w zasadzie :nieuJległ msądo:liczym zmianom. Jednak ilron- cepcja budowy, a w szczególm.ości styl i chaa."aik!ter sfałdorwań wierclho- wych są dbecnie inne, Nie umniejsza rt<?' w .niczym roliJ, jaką odegrał
klasyczny przekr8j Rabowskiego w rozwoju pogląl4óW i badań na bu--
dowę Ta'tr.
Postępująca detalizacja ,badań geologicznych OOtprowadziła nato- miast do istotnej zmiany j,uiż ni€ tylko lkonlcePCJ'i, ale i Oibra'z'UI hudowy pasma reglowego :na lllajlIl(),wszym· /Pl"zek.roju Synte'tyCZIIlym, wpo,równ.a- nilu z pierwotnym ujęciern F. 'Ralbowskietgo i W. Goetla (1-92'5). R:aborw- ski sam zdawał sdbie :spraJW'ę z braków tego :uj,ęcia i dlatego pOnawiał. staJe hadalllia na: tym terenie. Kontynuowane później pró!by zmodyfi- kowania tej koncepcj.i rnie mogły dać,pozytyWtnego rezultatu, ,gdyż OIbra-
cały sięrwszyst:kie w lkIręgu dY1gitacyjiIllO-płaszcoowim.pwej teorii !budowy,
którą Ż Tegli -zaikqpia:ńSkic'h ,(Goe!tel & Salkołowski 1930) usiłowaIllo zasto- . sować do wyjaśnierua budowy U;płażu Miętusiego, próbując dostoroWać
WYJr62m:ione rtu jednostki telktorniczne do sdhematll dygit:acyjnego, . !k:t6ry . powstał iw reglach zakapi:a.ńskich. Znacznie lepsze natomiast wyjaśnie
rrle '7JIlajduje ibudowa Upłazu MiętusiegrOiprzy . zastosowaniu stwierdzo- nego ostano w tretgla.dh zakrotpiańskiCh styLu ruskOlW~płaszczowdtnorwego
(Guzik & Kotański '1963) .
. Jak widać
z
powy~Clh roz:wa'mń, dzisiejszy oIbra'z budowywschodnie.go zibo~za Doiliny KościeliSkiej jest wyn'iikiem prac kilku PD-.
koleń geo'logó'wi, a początki ich sięgają epoki klasycznego przekroju Ra- boWSkiego. .
Zakład GeolOgii DyTULmicznej Uniwersytetu Warszawskiego· Warszawa 22, Al. Zwirki i Wigury 6
. Warszawa:, w kwietniu 1963 r • .
LITERATU:R:A CYTQWAl'!'A
ANDRUSOV D. 19306. Subrdiv!rs':oo. des n.appreS ·sllib1laitlrlque sur ile verSialILt lIlmd de 1a Ha.tiJte Tańiria. - BuN. ABs. il'llI!lISe Reoh. Sai.., voOl.
4;
:n.r 23. iPrague.·BACM. & GlRJOCHOOKA K. 1005. Burd.tcJWa :fiaMu Czerwrooiych Wierobów na . . wSOCihadJnim '~ !Doliny Kościeliskiej w Ta,traJe'h (La· structure Idu pLiJ de'
