stal!lislalW PAWLOWSKI
Kredowy i iuraiski rów lubelski
W 1957 r. B. Areń i S. Pawłowski podjęli próbę podsumowalilia wia-
domości o obszarze lubelskim, jako uzaaadnienie wniosków i programu dalszych prac badawczych.
Na podstawioe obecnie dostępnych materiałów należy powtórnie 'prze-
prowadzić prace syntetyczne i dokonać rewizji poglądów dotyczących
tego obszaoru. W ntniejszym opracowaniu autor ogratrlieza się do omówie- nia górnej części mezozoiku, tj. kredy i jury. Jak wiadomo, osady triasu
zajmują tylko północną część omawianego OIbszaru (od. Lublina na północ)
i ich występowanie związa.ne jest z zamknięciem starszego cyklu sedy'"
mentacji w innym nieco uk1.adzie strukturałnym.
Osady kredy i jury we wschodniej części Polski potraktowane zostały
we wstępn.ej syntezie jako odrębne całości, określające elEmenty budowy pierwszego rzędu. Wydaje się, że ta ogólna orientacja w stosunkach ma podstawowe znaczenie dla reprezentowanych poglą.dów. Dalsza analiza mooe wskazać i wskaże z pewnością w przyszłości interesujące elementy
strukturałne drugiego rzędu. Zalączone mapy zasięgu, morfologii po- wierzchni oraz miąższości kOOciy i jury, a także przekroje geologiezne są
ma.terialem . dowocJowym przedstawionej tezy. Jest ·ona rozbudowana w oparciu o wyniki 81llalizy dostępnych autorowi materiałów, charakte-
ryzujących niektóre stosunki w strefie Mogielnica - Radom - Biłgoraj (Hedwiżyn) - Ruda. Lubycka - Cieszanów.
Mapa (fig. 1) oraz przekroje (fig. 3) podają. informacje o zachowaniu
się kredy. Kreda jedynie w północnej części obszaru ukryta jest pod
płaszczem osadów plejstocenu i trzeciorzędu, a jej powierzchnia. stropowa
między dolną Pilicą a Siedlcami znajduje się na wysokości O m npm. Na polud'niu kreda na. dużej przoestrzeni występuje na powierzchni na wyso-
kościach okolo 200, a nawet 325 m. Z tego może wynikać efekt zmniej- szenia miążgz:Jści kredy i pewna nięporów:nywa.lność charakterystycznych liczb, znanych z poszczególnych wierceń. Wydaje się, że nie wpływa to w sposób zasadniczy na uzyskany z interpolacji obraiZ zmian miąższości.
Jest on interesujący i jednoznaczny dla dużego rozpatrywaIlegoobszaru Pod lasia., Lubelszczyzny i części Nadbuża.
Miąższość kredy rośnie systematycznie w kierunku południowo-za
chodnim i osiąga ponad 1000 m. Na.tężenie zmian jest nieco mniejsze- w części wschodniej, .w pobliżu Bugu (do linii Siedlce - Hrubieszów)"
832 St8fllisław Pawłowski
o 10 20 3l 4O/cm
b
- - -
<$2 ~ 5
---
3 A-·- A 6 "lo f96t,..Fig. l. StruktUTalna rna'Pa powierzc'hni stropowej, zasięgu i miąższości kredy Struetural map ot top surface, range and thi,ekness of the Cretaceou8 l - otwory ba.da.wcze; 2 - warstwice powierzchni stropowej kredy co 100 m; 3 - gra.- nica zlIBlęgu kredy; 4 - 1zopacbyty miąższości kredy co 200 m; 5 - prawdopodobny przebieg strety dyslokacyjnej; 6 - Unie syntetycznych pr~ekrojóW
1 - test bore-boles; 2 - contour Unea ot top surtace ot Cretaceous, at 100 m. Inte:/:'- va.ls: 3 - boundary ot range ot Cretaceous; 4 _. Isopachs ot thlckness 01 CretaceoU8, at 200 m. Interva.ls; 5 - probabie trend 01 d1sloca.tlon zona; 6 -"- lines 01 syn.thetlc sectlons
większe natomiast dalej na. południowy za,chód. Przeciętne nachylenie powierzchni spągowej kredy, warunkujące narastanie miąższości kredy;
nie przekracza, 0,5 o. Znaczy to, że ugięcie podstawy sedymentacyjnej.' basenu kred.o·wego w tym rOżmia!l'ze :mogło doprowadzić do powstania obserwowalnych miąższości kredy.
Zagadnienie to charakteryzują w podobny sposób trzy zalączone syri-:
tetyczne przekroje poprzeczne pr~ północną, środkcwą i południową część obszaru badań (fig. 3) oraz prawie równolegle izopachyty wykre-
ś]one na. mapie (fig. 1). W rozpatrywanym układzie nie stwierdza,my
~ej~o'Wego pogłębienia'base!Ilu kredowego, a. ośewentua1nego poglębie-;."
KredowY i jurajski row lubelski
nia przesuwa się bardzo daleko ku zachodnim krańcom lubelskiego ba·
senu, skąd posiadamy ma-lo danych z w:ero2'ń. Zwraca uwagę geome rycz- nie prosty uklad kredy jako całości, od Bugu co najmniej aż po środkową
Wisłę. .
Jeżeli rozpa·trzymy warunki, w jakich uf.ormował się aktualny kom- pleks .osadów jury, ukaże się w dUiej mie:ze .obraz analogicz.ny. PJ'"
wierzchnia- strOpOwa jury jest .oczywiście spągJwą kredy, jak to okreś:ono wyżej - prawie jednostadnie nachyloną ku poludn:owemuzachod{)wi ,(okol:> i poniżej 0,5"'). Od wschodnich gra-nic zasięgu jury miążs:zość osa-
~ów wzrasta ku zachodowi i poludni::.wemu zachodowi. Maksymalna
~nana miąższość jury przekracza 720 m. Na-tężenie zmian jest prawie -dwukrotnie mniejsze niż to obserwować można w krecizie.
Izopachyty wykreślone na map:e co 100 m są praw:e równoległe, choć wykazują nieco inny kierunek po obu stronach linii Dęblin - Lublin -
Włooawa. Zjawisko to może być zrozumiałe, jeżeli weźmie się pod uwagę·
·odmienne tendencje w kształtowaniu się podstawy sedymentacji wabu tych rejonach.
Również w tym przypadku brak jest danych o miejscowym pogłębia
niu geosynkliny jurajsk.ej w obszarze lubelsAim, na- przykład VI osi mini- lnów siły ciężkości, co bylo przez wielu badaczy oczekiwan-e. Ponadto .zebrane ma •. €-rialy wskazują, że powierzchnia, na której doszlo do odkla- -dania O€adów jury, 'byla, generalnie rzecz biorąc, płalS.ka i prawie pozioma..
Największe grub::śd osadów jury oczekiwane są w skrajinej zachodniej
-<:zęśd badaneg.o o·bszaru. Wynika. z tego, w polączeniu z ana-lizą . obrazu krt'd)", poważna. zmiana poglądów na temat znaczenia ·ustalonych na Lu-
:~e1Stlczyźnie zaburzeń w polu siły ciężkości. W znacznym rozmiarze od-
nieść je na-leży do niej-"dnoil'odn{)ści układu struktur sta-rszych niż mezo- zo:czne. Materiały obecn:e uzyskane umJżliwiają eliminację - drogą .obliczeń - wpływów rozpoznanych warstw do głębokQściniemal
1000-;-1500 m, co pozwala ·na ujalWn:enie anomalii w stosunku do niż
JlZego p::z:omu odniesienia i charakterystyki struktur podmezozoicznych.
Istnieją więc Warunki po.głęb:enia- interpre:acji wyników grawimetrycz~
nych. Powstaly również warunki do prawidłowego ustalenia zalożeń prac .sejsmicznych: poszukiwania- s.truktur drug:ego rzędu w OIbrębiekredy
i jury, co może być ważne przy poszuk:waniu bituminów, oraz struktur
~ odrębnych zaJożeniach od· me.zozoicznych.
podobne tendencje rozwoju miąższości osadów kredy i jury miały oczywiście wspólną przyczynę. Aut:}r sądzi, że zjawisko pozosta1e w związ
ku z ruchami (jak okazuje się w tym okresie bard~o jednostajnymi, o nie- wielkim natężeniu) skrajnIeoj zachodniej części pla-tformy wschodnioeuro- pejs!dej wraz z uformowanymi na n:ej. osadami paJeoz{)icznymi i star- szymi od jury. Byłyby to, jak wynika. z przedstawionych danych, ruchy
uginające podstawę sedymentacyjilJą jury i kredy {) zawialSie położonym
na wschód od Bugu. Obecność ruchów tego rodzaju była suger.owana. przy
·dvskusji nad morfol.ogią podłoża skał osadowych (S. Pawłowski, 1953;
19~7).
Sprawą godną zastanowienia jest, dopokąd wzrastać będzie m:4ższość
kredy i jury, jak i gdzie przebiega strefa. graruczna wyniesionej jury
·oraz cien:ejącej k i e d y . ' ,
.EwartaliUk GeOlogiczny - 7
~
. ..
-,,-..
o 10 20 30· "Ok ..
o , - - - ..
- - - 2
-=- -=-...
S--- S A - A 6
Fig'. 2. Sttuktul"aJna mspapowferzchni stropowej, zasięgu J miqższoścJ jury StructuraJ m&p ot, tóp surface, range and thickness ot the JurassJc
T
.. \;
11.4961.,
1 - otwory badawcze: 2 -warstwice powierzchni stropowej Jury co 200 m; 3 ..., granica;
. zaslęgu Jury; 4 ..,.. ~opachyty ,m~cl Jury co 100 m; II - prawdopodobny przebieg:
. Btrety dyslukacYjnej; '6 - linie syntetycznycb przekrojów
1 - teat bore-bolea; 2 - contCiUr linea ot top surtsce ot JUraatc. at 200 m. lnterva1B;f 3 - boundary ot .range ot Juraaslc: 4 - lsopachs ot tblCkness ot Jurass1c. at 100 m.
·lnWvals:' II' - proiJ&ble trend ot, dJalocation ·ZQne; e - l1nea ot ayntbetlc aectiona
, "I'
Dla południowego odcinka, od Korytkowa na poludniowy wschód;' znajdujeri(y obechie materiałynaświetla'jące to zagad.nienie. ' , P
~" Dwa niezbyt' odległe od siebie (1,2 km) wiercenia kartujące w rejonie;
Hedw'iżyria wyka.załY-· óbecność :między nimi dyslokacji nieciąglej o zrzu~:
cierżędu lOOOm.Jedńoz wlerceń osiągnęło pod c:enkąpokrywą trzeció!.l'
rzędudSady górnejjury, drugie, również pod cienkim przykryciem trze"''-
cbrzędu, osady górnej kredy ·nie prze,bite do głęookości 700 m. Badania;:
sejsmiczne na. tym obszarze nie dały dotychczas sprecyzowanego obrazilI .
jlłkko1wiek ·~arysoWl,1jącysię schemat budpwy wydaje;się być klasyc;ny
wlaśinie,dostQS9wa.niaFle~od. sej$micznych. Winę W tym przypadku P!r.'!'.
uwił: blędne zalożenia badan i niewlaściwi.e ias.t~V!~IlBI m~todylą: :ZBr:"1
Kredowy .ijtmł)skl rów-~belsld 835,
miast refrakcji z~oW'ana została 'refleksja.. W każdym ra~e 'badflt~ią
sejsmiczne podprowadzają płaskie lub baoJ'dzo słabo i jędnostajnie,nachy~
l1>ne . horyzenty z obiJ stron do zdefiniowatnejgeologicznie strefy uskokq;
tym samym pośrednie ją określa·jąc. . , " ' . , 15 kilometrów ·na południowy wsc~~· wzdłuż · zbadanej ·osi potężnej
grawimetryczmej anomalii bUgorajskiejpodohny układ ,stwierdzon() w Górecku,· Kościelnym . . Pod miocenem otwór stwieqodzU·. osady . górnej jury. W pobliżu tego. miejsca w dolinie rzeki Szum ocWaniają się slabQ.
nachylone osady górnej kredy. ' ' "
sw
...,A
Si~.·
NE ) . A
.. ~:: owfirItItmJ . . " 6onoaII i~ =========":::
...
.sw
HE~-~
-,.,.
., . .
SJ' NJ
~A
Tomasajw_i Tgs:IIlMOflłrrA1iMów
~
.,.".-
-Il10 '
-
-_ o .,·Zł !II CI . . . .
....
'.. .'~
Fig. 3. Syntetyczne przekroje geologiczne przez jurę f kredę rowu IUbelskfegC) Synthetlc geological sectiGns across the Jurass1c and Cretaceoua ol the Lu-,
blin graben . .
. Dane te niedwuznacznie wska.zują' na obecnOŚć znacznych rozmi!M"6w.
dyslokacji na granicy kredy i jury między Hedwiżyn-eoffi i Góreckiem, nie-- wid:Jcznej w ten~nie z powodu zatarci,ajej śladów przez osady mioceńslde.
, Jeżeli tostwiąrdzenJe wprowadzić do dyskusji i uwzględnić ponadto
znaną charakterystykę stos\lnków,~ polu ~~y, ciężkości, ~o?;na, postawić.
tezę o potężnej strefie dyslokacyjnej, która powoduje wyniesienie części
2achodniej, aż do ukazania się osadów jury 'o/ .szeregu miejg,cowości~
Józefów Lubelski (jura pod miocenem), Górecko Kościelne (jura pod m:o::-enem), Wola Duża (jura pod miocenem), Korytków (jura pod mioce- nem), Gościeradów (jura na powie,rzchni),.;Ił.achów (jura. na powierzchni i p::d cienką pokrywą kredy), Sienno (jura na powierzchni i pod cienką p?w~oką ~~~),7Podgórze, kolo. Ra<;łcm.:a . (jura,. pod, miocenem). · · . ;"
Strefa ta; wspos~, zgener~)iz,ow~ny; zaznaczona· zp&tała .znakiem lpl;I,Ownym ;~.:)~lą,~;z.(]~f~: ~apach.(~!., na fig~ ,1 i 2) •. W,. ~hwili. obecnej!
", .' l
836
Stanisław· Pawłowskiautor odsuwa na plan da,lszy dyskusj~ naremat zlożonegoschematu dyslo-' kacji. W szCzegółach należy przewidywać znaczne j,ej komplikacje, po- wodujące między innymi odoo.obniooe występowanie a,ntY'klin jurajskich:
Sumaryczne zz:zuty przekraczają 1000 m i powodują kontakty tekto- niczne kredy górnej i malmu lub jury i . pa,leozoiku. Brak w:erceń na pół
nocny zachód od Korytkowa nie pozwala· na razie na ściśl'ejszą ich defi'"
nicję. Wiercenie Ra-chów leży zdecyd<Jwanie w wY'niesio,nym obsza,rze za- cho::inim. Następne ku północy znane wiercenie w Magnuszewie Leży po stronie wschodniej w znacznej od tej strefy odległości. . Na zachód od strefy dyslokacyjnej au or przewiduj,e calkowicie od- mienny styl budowy, zarówno pod względem miąższ:Jści osadów, jak i za-
angażowania, tektoniczneg.o jury i kredy. Na wschód od tej strefy gene- ralnie monoklinalny układ osadów kredy i jury wiąże te osady z historią ciągłych odks.ztal·os-ń zachodniej przykra,wędziowej strefy platformy wschodnioeuropejskiej.
W tym ujęciu całości brak elementów klat3ycznej niecki w obszarze lubelskim według J. Samsonowiczoa (1952), nieco zmodyfikowaonej przez W. Pożaryskiego (1958). Pojęcie nioecki lubelskiej może być - wydaje
się - nadal stosowane do konkretnego układu strukturalnego w górnej kredzie, do jednostki drugiego rzędu, co us.talają ścisle badania strat y- gra.ficzne. Bardziej odpowiednie w tym przypadku był{)'by pojęc:oe "rów lubelski" (również stosowane przez J. SamS<ln-owi<!za, 1952), z uwagi na
zaangażowanie dysbkacji w jego rozwój i ukształtowanie.
Dalsze bada.nie i ewentualne potw:erdzenie tezy o strefie obcinająoeoj
rów lubelski od zachodu może mieć kapitalne znaczenie dla za'gadnień
struktur i rozwoju tez poszukiwawczych, lc·kalizacji· wstępnej wierceń
rozpoznawczych, konstrukcji map prognostycznych, przyszłych zadań
grofizyki i interpretacji materiałów geofizycznych. Doty'kamy tu jednego z wa,żniejszych problem6w układu strukturaln'Etg·o Polski, dyskutowanego dotychczas w odnioesieniu do podłoża skal osadowych (S .. Pawłowski, 1948, 1958). Nie bez znaczenia jest fakt, że od strony a,nalizy materiałów gro- logicznych mezozoiku zna,jdujemy suges.tie o różnicach w zachowan!u się
i lenden-cj :łCh· rozwojowych skał osadowych w części na wschód izach6d od zgenera,lizowanej linii: Mogielnica - Rach6w. .
Zgodn<Jść wyr6żni:Jn-e-j strefy - w jej odcln,ku południowym - z prze- biegiem zachodniej krawędzi Roztocza nie jest przypadkowa. Porównanie dotyczy jednak inorlego elemE'I1tu i in'Ileg.o czynnika tektoIlicznego, znacz:-
n~e młodszego - z okresu g6rnego trz.eciorzędu - w efekcie ohniża'jącego
w tym przypadku część p:JłOOoną na południowy zachód. O tym trzeba,
pamiętać, analizując zlożo-ne problemy tek'oniki wzdluż kraIWędzi Rozto- cza, rejoestrowane od kredy aż po czwartorzęd.
Instytut Geologiczny
Nadesłano dnia 25 kWietn1a 1961 r.
PISMIENNICTWO
AR~ B., PAWLOWSKI S. ('loP56) - strefa brzE'Żll·a pla1fC'TJIlY WSlChodnio--europeJ- ,. .. skiej w Polsce. Arch. Inst. Geol. (masżynopis). Warszawa.
1O)iĄZK.IEWICZ M., SAMSQN0WICZ J. (1952) - ' Ż8Jl"YS geologii Pol$Jd. Warszawa.'
Streszczenie
,PAWLOWSKI S. (1948) - Aalomalie magnetyczne w Polsce. Biul. Państw. Inst.
Geol., 44 .. Warszawa.
PA WLOWSKI S. (1964) - Przeglądowa mapa grawimetryczna Polski w podziałce l : 300 000, arkusze: Radem, Kielce, Zamość. Warszawa.
P02ARYSKI W. (1!!146)- JUil"a i kreda między Radomiem, Zawichostem i Krami;- kiiem. Biul. Pańs.tw. Inst. Geol., 46. Warszawa.
P02ARYSKI W. (01958) - Wyżyna Lubelska. Wyd. Geol. Warszawa.
PRACA ZBIOROWA (1(166) - RegiOlllalna geOlogia Polski, 2. Region lubelski. Kra~
ków.
OramICJIaB IIABJIOBCKH
MEJIOBOR H IOPCKHIł JIIOBJIHBCKHII !'PASEB
Pe310Me
ABTOp . IILITaeTCH iIo~EHTh CBe,!{eHHJł o MeJIOBbIX H IOpcKHX OTJlOlKemUIX
II: BOCTOKY OT JlHHlUł MOreJlbHHo;a-Pa~OM-PaxYB-BHJlropatł (~eHTpanbHaS n~
ma).
npHJlOlKemtble K C'l'aTbe KapTbI pacnpOCTpaHeIDIS, MOIXPOJlOrHH nOBepXHOCTII Ił MOIqHOCTII MeJlOBbIX Ił IOpCKHX OTJlo:m:eHHH, KaK II reOJlOrl%l~IeCKHe pa3pe3bI SBJlS- IOTCS ,!{OKa3aTeJIbCTBOM Te3l%1Ca, 'łTO MOIqHOC'l'b MeJla II IOPbI Cl%ICTeMaTH'łeCKH B03pa- C'l'aeT OT Byra B 3ana,!{HOM H IOrO"3an~HOM HanpaBJleHHl%I. Cpe,JUnrl!: HaKJlOH no- SepXHOC'l'H nO,!{OIIIBbI MeJIOBbIX OTJlOlKeHHH He npeBbIIlIaeT O,:> u.
B paccMaTpHBaeMoH CHCTeMe 9JIeMeHTOB nepBoro nopS,!{Ka OCb caMoro 60JIhmoro yrJly6J1emm (MOIqHOCTb MeJla CBbIme 1000 .a, MOIqBOC'l'bIOpbI CBbIme 800 Jl) nepe-
~l%IraeTCS K 3ana~HoH oKpaHHe Bna,!{HHbI.
no MHeHHIO aBTOpa TaKOe HanpaBJleHl%Ie pa3BHTHs MOIqBOCTH CBS3aHO c paB- HOMepHbIMl%I ~Bl%I1KeHHJłMl%I Ce,!{HMeHT~OHHoro OCHOBaHHJł.
rpaHH'łHYIO 30Hy Bna,!{l%IHbI, cpe3bIBalOIqylO c 3ana,!{a T. Ha3. JII06J1HHbCKK/ł
rpa6eH, aBTOp KOHCTampYeT Ha OCHOBaHHH 6ypemGł Ha OTPe3Ke BHJlropaH - 103e<PYB B <PopMe c6poca BbICOTOH OKOJlO 1000 .a.
Onlłpascb Ha auaJll%l3 reo<Pl%I3l%1'łeCKHX MaTepl%laJIOB H 6ypeHHH npe,!{JIaraeTCS JlHeHHe o npO~OJllKeHHH,!{HCJlOKaqHOHHOH 30HbI OT BHJIrOpaS no MOreJIbHH~ OKOJlO
P~OMa.
30Ha oT,!{eJISeT ,!{Ba nOpa3HOMY C<POPMHPOBaHHbIe CTPYKTYPHbIe 3J1eMeHTbI ne~
Boro nop~Ka B ~eHTpaJIbHOH nOJlbme.
Stanisław PA WLOWSKI
TBE CRETACEOUS AND JURASSIC LUBLIN GRABEN
Summary
The authOll" underlook the attempt of summing up all data known on the Clccurrence ol the Cretaceous and Jurassie in the area situated ust of line Moglel- nica - Radom - Rachów - Biłgoraj (Central Polaald).
I i . !
stanrslllw'ps'wiOwski
• ~ , t ". t' 'u .... . ,
,,','" "The attached map~howing 'tańge,:surfsce<ń'rorphblogy (and! tIDcltń'eSS' ,of botb
Cretaceous and Jurassie sedimenłs, as well as geołogiCal , ''SeetiOnSj' may serve as ::prOof that westwardsand 'śóUthwestwards.;froIn the' Bug tiver: Ulethicknesses.\of the Cretaceous arid theJurassłc systematically in'crease: The average. incli!natioo ot 'ithe'bottOm· surlace of the Ctetaceous does not exceed· 0.5°. i . , ' ','
:nn the investigated dis~ribution ol units structuralof t11efi'l'St order the axla ol greatest deepening (ot thicknesses ol the Cretaceous exeeedlilg\1000 m:, and ol 1hose of the 'Jurassic exceeding 800 m.):eX:tends towards'thewestem margin of ,the
depression. , ,. "
In the author's opiniOll, this klnd of tendenCies in the development ot maximum
łh.Icknesses is connected with uniform movements of the sedimentation base.
On the basis ol bore-holes the author established the marginal zone of the depression, which lin the west limits theso-called Lubl~n :gra~n,ito, extend in aection Biłgoraj - Józefów in the shape of a fauIt wit h
a
throw o.f'some 1000 m-Oll the basiIi of' an analysls 'Ol geophysica1, evidetice, and" of'bpre-holes it was luggested to exten.d the dislocation ZOIIle beyond Biłgoraj as far as Mogieln1ca ne.ar Radom.
This zOIle, separates in Cen~ą1:ro~nd two structural ,el~meIJ.ts ol ,divergent
~haracter ot the ~rst order ..
