R O C Z N IK I G L E B O Z N A W C Z E T . X L N R 2 W A R S Z A W A 1989 S. 83—105
A N N A M IECHÓW KA
CH ARAKTERYSTYKA GEOCHEM ICZNA RĘDZIN TA TRZA ŃSK ICH WYTW ORZONYCH Z DOLOMITÓW
CZĘŚĆ I. OGÓLNA CH ARAKTERYSTYKA GLEB I NIEK TÓ R E DANE M INERALOGICZNE K atedra G leb ozn aw stw a A k ad em ii R olniczej w K rak ow ie
W STĘP
W polskiej lite ra tu rz e gleboznaw czej b ra k je st obszerniejszych op ra cow ań om aw iających rędzin y w ytw orzone z dolom itów. W ynika to za pew ne z tego, że z ajm u ją one n a tere n ie Polski n iew ielk ą pow ierzchnię i zw ykle nie są użytko w ane rolniczo.
W iększe p łaty rędzin dolom itow ych z n a jd u ją się w T atrach . W p ra cach dotyczących k a rto g rafii gleb tatrza ń sk ic h [11 - 13, 24, 29] zostały one om ówione w spólnie z ręd zin am i w ytw orzonym i z w apieni, poniew aż w tere n ie nie w yróżniano dolom itów w y stęp u jący ch p rzem iennie z w a pieniam i i w apien iam i dolom itow ym i. Tylko w nielicznych p racach do tyczących rędzin tatrza ń sk ic h au to rzy pod ają skład chem iczny skał, z k tó ry ch zostały one w ytw orzone [20, 33].
Na różnice pom iędzy glebam i p o w stałym i z w apieni i dolom itów zw raca uw agę D uch au fo u r [2]. P o dkreśla on w iększą zaw artość fra k c ji grubszych (głównie piasku) w ręd zin ach dolom itow ych i łatw iejsze za chodzenie w nich procesu b ru n atn ien ia .
Część m in eraln ą w rędzinach dolom itow ych stanow ią ok ru ch y dolo m itu oraz nierozpuszczalne rezyduum , sk ładające się przede w szystkim z allogenicznych m inerałów , obcych dla środow iska tw orzenia się dolo m itów .
N a różnice w składzie m in eraln y m części nierozpuszczalnych pocho dzących z różnych w apieni i dolom itów w sk azu ją szczegółowe b adan ia S â ly ’ego i M ihâlika [32] oraz L ippm ana i S ch len k era [15]. S âly i M ihâlik [32] zbadali rów nież rodzaj i zaw artość m in erałów ilastych w glebach w ytw orzonych z ty ch skał.
W Polsce prow adzono b ad ania n ad m in erałam i ilastym i gleb w y tw o rzonych z w apieni [8, 30], ale nie zajm ow ano się nim i w rędzinach dolo m itow ych.
8 4
L O K ALIZA C JA PRO FILÓ W GLEBOW YCH I N IEKTÓRE CECHY ŚR O D O W ISK A G EO GRAFICZNEGO
W n in iejszy m opracow aniu staran o się scharakteryzo w ać gleby w y tw orzone ze skał w ęglanow ych środkow ego triasu , w różnych w a ru n k a ch środow iska glebotwórczego.
P rzy w yznaczaniu m iejsc o dkryw ek glebow ych k o rzystano z m apy geologicznej T a tr w skali 1 : 10 000 [6].
W iększość od k ry w ek (1 - 7) w y konano w rejo n ie D oliny Chochołow skiej, dw ie (8 i 9) w Dolinie M iętusiej i je d n ą (10) n a Sam kow ej ,Czubie (rys. 1).
Rys. 1. L okalizacja b adanych p ro filó w g leb o w y ch (szkic sytu acyjn y): a — grzbiety, szczyty, przełęcze, b — granica p ań stw a, с — od k ryw k i gleb ow e, 4 — w a p ien ie do-
lom ityczne, w a p ien ie, d olom ity (anizyk, ladyn)
Fig. 1. D istrib u tion of in v estig a ted soil p ro files (situation): a — ridges, sum m its, p asses, b — state frontier, с — soil pits, d — d olom itic lim esto n es, lim esto n es and
d olom ites (A nisian, L adinian)
W szystkie badane profile glebowe, z w y jątk iem p rofilu 9 w ytw orzo nego z w apien ia dolomitowego, pow stały z dolom itów środkow o-triaso- w ych. D olom ity te należą do serii reglow ej dolnej, jed y n ie dolom it z p ro filu 7 pochodzi z serii w ierchow ej.
O dkryw ki usytuow ano na różnych w ysokościach n a d poziom em m o rza (1100 - 1700 m), a więc w różnych p iętrach k lim atycznych (um iarko w anie chłodne, chłodne i bardzo chłodne) oraz w różnych p iętrac h roś linności (regiel dolny, regiel górny, p iętro kosówki). W reglach dolnym i górnym w ykonano odkryw ki pod roślinnością m uraw ow ą oraz pod drze w ostanem św ierkow ym i bukow ym , a w piętrze kosówki pod m uraw ą. B adane gleby często z n a jd u ją się w terenach, n a któ ry ch rozw inięte było p asterstw o w zw iązku z ty m p o k ry w ająca je roślinność m a c h a ra k
-T a b e la 1 Lokalizacja i charakterystyczne właściwości m orfologiczne i chemiczne badanych gleb
Localisation, characteristic morphological and chemical properties o f investigated soils
Nr profilu Lokalizacja Profile N o Locality Roślinność Vegetation G łęb o kość Sampling depth cm Symbol poziom u Horizon Symbol barwy Colour Skład mechaniczny i typ próchnicy Mechanical com position
and type o f humus
pH h2o KC1 c o 2 węgla nowy carbonate c o 2 0//0 Materia organiczna organic matter °//0 C :N 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
1 G łębowiec Polvsticho- 0-2 A d 7,5 YR1.7/1 kalcimorficzny mull-moder 6,9 6.4 1,80 34,69 16
-Pieeetum calcimorphic mull-moder
1100 m 2-15 A i 7,5 Y R 1 ,7/1 pył ilasty, 15% szkieletu 7,3 6,6 1,67 25.98 15
n.p.m. very fine sand, 15% skeleton
25°N 15-30 A i( B ) C 7,5 Y R 2/2 pył ilasty, 40% szkieletu 7,5 6,8 4,65 11,95 13
very fine sand, 40% skeleton
30-50 ( B )C 7,5 Y R 3/3 pył ilasty, 90% szkieletu 7.7 7,0 21,83 4,47 10 very fine sand, 90% skeleton
Typ i podtyp: rędzina brunatna — Type and subtype: brown rendzina
2 G łębowiec przejściowy płat 0 -2 A (IA i kalcimorficzny mull-moder 7,1 6,4 1,55 27,79 15 j
na skraju lasu calcimorphic mull-moder
1280 m z dominującą 2-12 A , 10 YR2/1 pył, 5% szkieletu 7,4 6,5 1,32 24,65 13
n.p.m. roślinnością leśną very fine sand, 5% skeleton
45°NW i ziołoroślową 12-22 A iC 10 Y R 3/2 pył ilasty, 30% szkieletu 7,6 6,9 10,89 12,63 12
transitory patch very fine sand, 30% skeleton
at margin o f 22-42 С1 10 Y R 5/4 pył ilasty, 80% szkieletu 8,0 7,0 35,60 1,45 9
forest dominated very fine sand, 80% skeleton
by forest and tal 1-herb vege tation
cd. ta b e li 1 Continued 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 3 Bobrowiec 1520 m n.p.m. 20°N Polysticho- - Pice et um Typ 0-6 AlAfh 10 YR1.7/1 6-22 A ! 10 YR2/2 22-28 А , С 10 YR3/3
i podtyp: rędzina próchniczna
-kalcimorficzny moder 6,3 calcimorphic moder
pył ilasty, 10% szkieletu 6,8 very fine sand, 10% skeleton pył zwykły, 90% szkieletu 7,6 very fine sand, 90% skeleton - Type and subtype: humic rendzina
5,5 6,3 6,9 0,00 2,60 31,60 25,73 15,77 4,19 10 9 10
4 Bobrowiec wtórna murawa 0-3 Ad kalcimorficzny mull-moder 5,6 4,9 0,00 14,83 11
1580 m wśród kosówki calcimorphic mull-moder
n.p.m. 3-15 A L 10 YR3/3 glina ciężka 5,7 4,9 0,00 10,60 9 !
10°SE heavy loam 1
secondary grass 15-35 A AB) 10 YR3/3 glina ciężka, 5% szkieletu 7,0 6,3 0,33 6,62 8
land heavy loam, 5% skeleton
in Finns mugo 35-58 (B)C 10 YR4/3 glina ciężka, 80% szkieletu 7,4 7,0 9,47 2,69
8 i
zone heavy loam, 80% skeleton
Typ — podtyp: rędzina brunatna — Type and subtype: brown rendzina _______
5 Opalony wtórna murawa 0-2 Ad kalcimorficzny mull-moder 6,4 5,8 2,58 40,29 15
Wierch na siedlisku calcimorphic mull-moder
1256 ш świerczyny 2-10 4 i 10 YR 2/2 pył zwykły, 5% szkieletu 6,6 6,0 0,76 29,83 15
n.p.m. very fine sand, 5% skeleton
płaśń 10-16 A AB) 10 YR2/2 pył zwykły, 5% szkieletu 7,2 6,5 1,45 16,69 13
very fine sand, 5% skeleton
secondary grass 16-23 A i( B ) C 10 YR3/2 pył zwykły, 25% szkieletu 7,4 6,8 19,59 8,65 11
land very fine sand, 25% skeleton
in spruce habitat > 23 (B)C 10 YR5/3 pył zwykły, 80% szkieletu 7,9 7,1 42,30 0,76 9 very fine sand, 80% skeleton
cd. tabeli 1 Continued
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
6 Opalonv Polysticho- 0-1 a la f kalcimorliczny moder 5,8 5,3 0,75 37,27 18
Wierch -Piceetum calcimorphic moder
0,54 17,96 12
1430 ш 1-8 Ah 10 YR2/1 substancja organiczna ma 6,7 6,0
n.p.m. zista
sticky organic matter 5°NW
10,88 11
8-18 A l C 10 YR3/2 pył zwykły, 40% szkieletu
very fine sand, 40% skeleton
7,2 6,4 1,69
1
18-29 Cx 10 YR6/4 pył ilasty, 80% szkieletu very fine sand, 80% ske leton
7,9 7,1 29,93 0,84 8
1 Typ i podtyp: rędzina butwinowa ,.zwykła” — Type and subtype: „common” rawhumus rendzina
7 Kominiarski wtórna murawa 0-3 Ad kalcimorliczny mor „tangel” 4,2 3,5 0,00 52,88 15
Wierch na siedlisku calcimorphic mor ,,tangel”
0,00 46,24 13
kosówki 3-11 Afh 7,5 YR2/2 substancja org. włóknisto- -mazista
fibrous-sticky organic matter
4,0 3,6
1700 m 11-18 AHA i 10 YR2/3 glina średnia pylasta 6,2 5,3 0,18 13,07 13
n.p.m. 5°N
medium heavy loam
11 secondary grass
land
in Pinus mugo habitat
18-32 Cx 10 YR5/4 glina średnia pylasta. 90% szkieł.
medium heavy loam, 90% skeleton
7,5 7,1 31,13 2,28
Typ i podtyp: rędzina butwinowa ,,inicjalna’’ — Type and subtype: „tangel” rendzina ________
8 Dolina Polysticho- 0-3 AlAf kalcimorficzny mor (,,tangel”) 5,7 5,2 1,30 64,62 22
Miętusia -Piceetum calcimorphic mor (,,tangel”)
0,49 53,94 19
3-20 Afh 10 YR2/1 substancja organiczna włók- nisto-mazista
fibrous-sticky organic matter
cd. tabeli 1 Continued
1 2 3 4 5 6 7 8 9 T o 11 12
1170 m 20-24 AHC 10 YR3/2 substancja organiczna ma
1 n.p.m. zista, 30% szkieletu 7,5 6,9 19,76 12,34 15
20° E sticky organie matter, 30%
1 skeleton
24-39 С \ 10 YR4/4 pył zwykły, 90% szkieletu 7,7 7,0 33,36 2,62 11
very fine sand, 90% skele ton
.
! Typ i podtyp: rędzina but winowa ..inicjalna” — Type and subtype: ,,tangel” rendzina
9 Wyżnia murawy z rzędu 0-3 A^ 10 YR3/2 kalcimorficzny mull-moder 6,4 5,8 2,21 ’ 41,50 12
Rówień Seslerieta/ia calcimorphic mull-moder
3-11 A, 10 YR3/2 glina średnia pylasta, 5% 7,1 6,8 9,92 17,46 9
1
szkieletu
medium heavy loam, 5% skeleton
Upłaziańska variae 11-21 A V(B)C 10 YR3/3 glina średnia pylasta, 30% 7,4 6,8 11,13 8,31 10 szkieletu
1370 m Grassland of medium heavy loam, 30%
n.p.m. order skeleton
10°N Seslerietalia > 2 1 (В) С 10 YR4/3 pył zwykły, 60% szkieletu 7,5 6,9 29,31 3,19 9
variae very fine sand, 60% ske
leton i
Typ i podtyp: rędzina brunatna — Type and subtype: brown rendzina
10 Samkowa Dentario 0-2 A^ kalcimorficzny mor (,,tan- -
---Czuba glandulosae- gel”) 5,2 4,9 0,00 63,08 37
calcimorphic mor („tangel”)
1100 m 2-6 AF 7,5 YR2/2 substancja organiczna
n.p.m. włóknista 5,0 4,7 0,00 53,19
20 ---——--- fibrous organic matter
cd. tabeli 1 Continued
2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
10°E -Fagetum 6-20 AH 7,5 YR1,7/1 substancja organiczna 6,7 6,2 0,00 22,83 19
mazista
sticky organic matter
20-30 AHC 7,5 YR4/3 glina ciężka pylasta, 70% 7,5 7,1 19,66 5,93 18 szkieletu
heavy loam, 70% skeleton
30-45 A , С 7,5 YR6./6 glina ciężka pylasta, 90% 7,6 7,2 26,68 2,17 n.o. szkieletu
heavy loam, 90% skeleton
Typ i podtyp: rędzina butwinowa „inicjalna” - Type and subtype: „tangel” rendzina
90 A. M iechów k a
te r w tórn y . U tru d n ia to p raw idłow e określenie zespołów roślinn ych i dla tego ograniczono się w n iek tó ry ch p rzy pad k ach do podania zbiorow isk (tab. 1).
M ORFOLOG IA PRO FILÓ W GLEBOW YCH
B adane gleby m ają m iąższość 28 - 58 cm. Poniżej tej głębokości sza cunkow a zaw artość szkieletu przek racza 90%.
W ierzchnie poziom y genetyczne ty ch gleb m ają zabarw ienie czarne lub b ru n atno czarn e, poniew aż z aw ierają dużo m ate rii organicznej w róż ny m stopniu rozłożonej. Zw ykle zn ajd u je się w nich pew na ilość (0 - 40%) szkieletu dolom itow ego lub w apiennego.
Poziom y genetyczne, leżące bezpośrednio n a d skałą m acierzystą, za w ie ra ją 60 - 90% szkieletu, a m iędzy n im g lin iastą lub pyłow ą zw ietrze- linę b a rw y beżowej lub b ru n a tn e j.
B arw ę poziom ów genetycznych określono za pom ocą skali b a rw M un- se lla [25] (tab. 1).
Stosując k ry te ria podziału rędzin tatrza ń sk ic h zaproponow ane przez K om ornickiego [9], stw ierdzono, że om aw iane ręd zin y należą do n a s tę pu jący ch podtypów : b ru n atn e , próchniczne i butw inow e (tab. 1). R ędziny butw inow e stanow ią w w iększości przy p ad kó w odm ianę tzw. inicjalną, a w edług klasyfikacji w apniow cow ych gleb alpejskich K u b ieny [14] m ieszczą się w „ta n g e l-ręd z in a ch ” .
M ETO DYKA B A D A Ń LA BO R A TO R Y JN Y C H
Z w szystkich poziom ów g en etycznych opisanych profilów glebow ych pobrano próbki gleb, z k tó ry ch w ydzielono n a m okro części ziem iste. Oznaczono w nich:
— odczyn w H20 i w KC1 m etodą p otencjom etryczną,
— w ęgiel organiczny m etodą T iu rin a w m odyfikacji O leksynow ej [22], — azot ogółem m etodą K jeldahla,
— C 0 2 pochodzący z w ęglanów m etodą objętościow ą Scheiblera. Skład g ran u lo m etry czn y części ziem istych oznaczono ty lk o w 14 p ró b kach gleb, zaw ierający ch niew ielk ą ilość próchnicy, m etodą B ouyoucosa- -C asag rand e w m odyfikacji P rószyńskiego z zastosow aniem calgonu — w edług p re p a ra ty k i podanej przez B lacka [za 3].
W celu id en ty fik acji m in erałów ilasty ch w pró bk ach skał m acierzy stych i gleb z poziom ów genety czny ch sąsiadujących z nim i (z 5 p ro fi lów glebow ych) w ykonano analizę term iczn ą oraz b ad an ia rentgenow skie. P róbki do ty ch analiz odpow iednio w y p rep aro w an o [4] pozbaw iając je: w ęglanów — 0,1 M HC1, m ate rii organicznej, k tó rą u tleniono 6% H 20 2,
G eochem ia rędzin ta trzań sk ich 9 1
oraz ziarn o w ielkości powyżej 0,02 m m oddzielonych m etodą sedym en ta c y jn ą .
Term iczną analizę różnicow ą (DTA) i analizę term o g raw im etry czn ą ^TG, DTG) przeprow adzono n a aparacie „ D eriv ato g rap h ” . A nalizow ano próbki o m asie 400 m g p rzy czułości: DTG 1/15, DTA 1/3, TG 100.
B adania rentg enow sk ie przeprow adzono p rzy użyciu d y fra k to m e tru rentgenow skiego TUR M-62 na próbkach proszkow ych w form ie płaskich, prasow an y ch p rep arató w . Stosow ano prom ieniow anie CuK a zm onochro- m atyzow ane za pom ocą filtru Ni, wielkość szczelin i czułość re je s tra to ra dobieran o ek spery m entalnie. D y frak to g ram y reje stro w a n o w zakresie 2 - 2 5 ° 0 . W celu szczegółowej id en ty fik a c ji m in erałó w ilasty ch próbki b ad an o w form ie pow ietrznie suchej oraz po n asyceniu g licery n ą i po ogrzaniu w 550°C.
NIEKTÓRE W ŁAŚCIW O ŚCI FIZYK OCHEM ICZNE B A D A N Y C H GLEB
S K Ł A D G R A N U L O M E T R Y C Z N Y
Części ziem iste badan y ch gleb m ają skład g ra n u lo m e try czny py łu zw ykłego lub ilastego (piaszczystego) albo gliny pylastej ciężkiej lub śred n iej (tab. 2). Z aw ierają one 10 - 23% piasku, 19 - 66% py łu i 1 9 -7 1 % części spław ialnych.
T a b e la 2 Skład granulometryczny badanych gleb
Granulometric composition o f soil samples Pro fil nr Pro file No. Miąższość Sampling depth cm Symbol poziomu Horizon Szkie let % Skele ton > 1 mm Części j ziemi- j ste % j Fine earth < 1 mm
Procent frakcji w częściach ziemistych % o f fine earth fractions, mm
1,0- 0 1 O j- О.05 0,05-0,02 0,02-0,006 0,006-0,002 |< 0,002 1 I 30-50 (* )C j 90 10 12 8 39 1 1 18 I 6 17 2 22-42 c , 80 20 ! 23 13 33 17 4 10 3 22-28 A , С 90 1 10 i 2 1 14 41 11 5 8 4 15-35 A , (В) 5 I 95 1 20 8 20 20 17 15 35-58 (В) С 80 ! 20 10 6 13 ! 30 16 25 5 16-23 A[ (B)C 25 ' 75 ' 20 14 35 14 7 10 > 23 (В) С 80 20 15 26 40 10 3 6 6 18-29 с , 80 20 17 ' 11 ! 31 26 5 10 7 18-32 Сх j 90 10 ; 22 7 23 31 6 11 8 20-24 \ А „ С ! 30 70 19 12 ! 36 16 8 9 24-39 С ! j 90 10 i 13 i 1 5 30 23 6 13 9 11-21 А1(В)С 30 70 ! 21 4 29 19 11 16 > 21 (В) С 60 40 ! 14 13 41 13 5 14 10 30-45 А , С 1 90 10 1 22 10 18 24 10 16
92 A. M iechów ka
Z iarn a tw orzące fra k c ję p iasku i pyłu zbudow ane są głów nie z dolo m itu.
Stw ierdzono, że pro cento w y udział poszczególnych frak cji w b ad a nych glebach nie jest zależny od wysokości n ad poziom em m orza, n a ja kiej się one znajd ują.
O D C Z Y N
O dczyn zm ienia się znacznie w b ad an ych profilach glebow ych w za leżności od poziom u genetycznego (tab. 1). Poziom y leżące bezpośrednio n a d skałą m acierzy stą m ają odczyn zasadow y (pH w H 20 w ah a się od 7,4 do 8,0, a pH w KC1 w ynosi 6,9 - 7,2), w y w o łany oddziaływ aniem skały m acierzystej — dolom itu, k tó ry jako sól słabego kw asu i m ocnej zasady hyd ro lizu je zasadowo. W górę profilu glebowego pH m aleje, co je s t w y n ikiem tw orzących się kw asów organicznych chelatu jący ch jo n y zasado we i m ig ru jący ch w głąb pro filu glebowego. Odczyn w górnych pozio m ach g enetycznych b adan y ch profilów glebow ych je s t bardziej zróżni cow any niż w poziom ach dolnych i zależy głów nie od ilości opadów atm o sferycznych (zw iązanej z p iętrem k lim atycznym [7]) i zbiorow iska roś linnego, pod k tó ry m gleba w ystęp u je. N ajniższe pH m ają poziom y ak u m ulacji m ate rii organicznej profilów n r 4 i 7 (pH w H 20 w ah a się od 4,0 do 6,2), zn ajdu jące się w p iętrze klim aty czny m bardzo chłodnym , c h a ra k te ry z u ją c y m się najw yższą ilością opadów.
O dczyn w w ierzchnich poziom ach pozostałych profilów glebow ych, zn ajd ujący ch się w p iętrze k lim atyczn y m chłodnym lub u m iarko w anie chłodnym , jest zróżnicow any n a sk u tek oddziaływ ania pok ry w y roślin nej.
Pod d rzew ostanem św ierkow ym (profile: 3, 6, 7, 8) tw orzą się pozio m y butw inow e, w k tó ry ch pH w H 20 w ah a się od 4,0 do 6,7. Poziom y nadkładow e p rofilu 10, w ytw orzonego pod zespołem D entario glandulosae- -F agetum , m ają rów nież kw aśny odczyn (pH w H 20 5,0 - 6,7), n ato m iast w ierzch n ie poziom y profilów zad arn io n y ch (1, 2, 5, 9) m ają pH w H 20 w yższe od poprzednio w ym ienionych gleb, w ahające się od 6,4 do 7,4.
Z A W A R T O ŚĆ C 0 2 W Ę G L A N O W E G O
Z aw artość C 0 2 w w ierzchnich poziom ach genetycznych w ah a się od 0 do 2,58% (tab. 1). W głąb profilów glebow ych z reg u ły w zrasta i w po ziomie przejściow ym do skały m acierzystej osiąga w artości 9,45 - 42,30%. Poziom y aku m u lacji m ate rii organicznej o odczynie bardzo k w aśn y m (profile: 3, 4, 7, 10) nie zaw ierają w ęglanów .
Z A W A R T O ŚĆ M A T E R II O R G A N IC Z N E J
O m aw iane gleby c h a ra k te ry z u ją się dużą zaw artością m ate rii orga nicznej w całym profilu. N ajw iększą jej ilość oznaczono w poziom ach n adkładow ych ręd zin b utw inow ych (17,96 - 64.62%), a niew iele m niejszą
G eochem ia ręd zin tatrzań sk ich 9 3
w poziom ach d arniow ych i próchnicznych pozostałych badany ch gleb (10,60 - 41,50%). Zaw artość m ate rii organicznej zm niejsza się w głąb p ro filów glebow ych, ale dość znaczna jej ilość (0,76 - 4,47%) z n a jd u je się jeszcze w poziom ach leżących bezpośrednio nad skałą m acierzystą.
K lasyfikację próchnicy przeprow adzono w edług podziału proponow a nego przez D uch aufo ura [2], biorąc pod uw agę jej cechy m orfologiczne, stosunek С : N i pH gleby (tab. 1).
B adane rędziny b ru n a tn e p osiadają próchnicę ty p u kalcim orficzny m ull-m oder, rędziny bu tw ino w e (tangel-rędziny) — kalcim orficzny m or („tan gel”), a ręd zin a butw in o w a (,,zw y kła”) zaw iera próchnicę ty p u kalci m orficzny m oder.
S tosunek С : N w b adan y ch glebach w aha się od 8 do 37. J e s t on n a j w yższy w poziom ach butw ino w y ch w ytw orzonego pod Dentario glandu- losae-F agetum p ro filu 10 (3 7 -1 8 ), a nieco niższy ( 22 - 12) w odpow ied nich poziom ach p rofilów pod P ołysticho-P iceetum . W poziom ach ak u m u lacy jn y ch gleb pod m u raw am i stosunek ten w ah a się od 16 do 10.
We w szystkich w ym ienionych p rzyp ad kach stosunek С : N zm niejsza się w głąb profilów glebow ych i osiąga często w poziom ie przejściow ym sk ały m acierzystej w artość poniżej 10.
B A D A N IA M INERALOGICZNE
W Y N IK I A N A L IZ Y T E R M IC Z N E J
Części dolom itów nierozpuszczalne w kw asie z profilów : 3, 7, 10 oraz w ap ien ia dolom itow ego z p ro filu 9 m ają bardzo podobne term o g ram y (rys. 2, 3). W idoczne są na nich trz y efek ty endoterm iczne, m ające m aksi m a w n astęp u jący ch te m p e ra tu ra c h : p ró b ka z profilu 3 - 100, 530, 940°C, 7 - 100, 530, 880°C, 9 - 100, 640, 920°C, 10 - 100, 640, 900°C. Są one spo w odow ane obecnością m in erału ilastego — illitu lub m inerałów o s tru k tu rz e m ieszanopakietow ej. U b y tek m asy zw iązany z pierw szym efektem d e h y d ra tac ji w ynosi 1,0 - 1,5%, a z d ru g im i trzecim łącznie 3,0 - 3,5%. C eglaste zabarw ien ie spieków może św iadczyć o obecności g e ty tu lub p iry tu (pik egzoterm iczny w 400°C w próbce z p rofilu 10).
T erm o g ram y próbek w y p rep aro w an y ch z gleb poziom ów genetycz n y ch sąsiadujących ze skałą są podobne do om ów ionych w yżej (rys. 2, 3). Oprócz silnych efektów egzoterm icznych w zakresie od około 180 - 450°C, zw iązanych z obecnością m ate rii organicznej, n a w szystkich term o g ra- m ach obserw u je się m ały, o stry pik endoterm iczny w tem p e ra tu rz e 550 lub 560°C, co m ożna wiązać z obecnością kw arcu. W te m p e ra tu rz e 573°C n a stę p u je bow iem p rzem ian a polim orficzna k w arcu ß w kw arzec a [28].
K rzyw e DTA w szystkich pró bek (podobnie jak w p rzy p a d k u dolom i tów) c h a ra k te ry z u ją się trzem a pikam i endoterm icznym i. E fek ty te są je d n a k różne w poszczególnych prób kach :
9 4 A. Miechówka
P ró b k a 3 — piki endoterm iczne m ają m aksim a w : 110, 540 i 860°C, p ierw szy efek t d e h y d ra tac ji (od około 80 - 2 2 0°) pow oduje 3%. u b y te k m asy, drugi (430 - 700°C) też 3% . Św iadczy to o obecności illitu, ale nie je st w ykluczona obecność s tru k tu r m ieszanopakietow ych illitow o-m ont- m orylonitow ych, o któ ry ch może św iadczyć duży u b y tek m asy w tem p e ra tu rz e 80 - 220°C.
Profil Nr 7 — Profile No.7
Rys. 2. D eryw atogram y frak cji ila stej z p rofilów nr 3 i 7 Fig. 2. D erivatogram s of clay fra ctio n of th e p ro files No. 3 and 7
P ró b k a 6 — piki m ają m aksim a w : 100, 530 i 860°C. P ierw szy e fe k t en do term iczny łączy się z u b y tk iem m asy ró w nym l,5°/o, a drugi — 2%.. W skazuje to n a obecność illitu.
G eochem ia rędzin tatrzań sk ich 9 5
P ró b k a 7 — piki m ają m aksim a w : 100, 520 i 730°C. E fek ty en d o te r- m iczne są bardzo słabe i w iążą się z nim i u b y tk i m asy: do 200°C — około 2% i od 420 do 700°C — około 2,5%. N a tej podstaw ie m ożna je d y n ie przypuszczać o obecności m in e rału ilastego. E fekt egzoterm iczny w tem p. 980°C, poprzedzony efektem endoterm icznym , może w skazyw ać n a w y stępow anie kaolinitu.
Rys. 3. D eryw atogram y frak cji ila stej z p ro filó w nr 9 i 10 Fig. 3. D erivatogram s of clay fraction of th e p ro files No. 9 and 10
P ró b k a 9 — piki osiągają m aksim a w : 110, 530 i 880cC. Z pierw szym w zakresie 60 - 220°C w iąże się u b y tek m asy około 4% , a z drugim w za kresie 440 - 700°C — 3,5%. Może to w skazyw ać n a obecność s tru k tu r
9 6 Л. M iechówka
m ieszanopakietow ych illitow o-m ontm orylonitow ych, ty m bardziej, że za znacza się w tem p. 720°C m ały efekt, k tó ry może być zw iązany ze słabą d eh y drok sy lacją m ontm orylonitu.
P ró b k a 10 — piki endoterm iczne m ają m aksim a w : 100, 520 i 880°C. P ierw szy efek t pow oduje u b y tek m asy w zakresie 60 - 200°C około 2,5°/o, a drugi od 400 do 600°C — około 3% . Spow odow ane to je st obecnością illitu. O statni efekt łącznie z m ałym w zniesieniem krzyw ej w tem p. 920°C może pochodzić od obecności kaolinitu.
W Y N IK I B A D A Ń R E N T G E N O W S K IC H
N a w szystkich ren tg en o g ram ach (rys. 4 - 8 ) próbek w ydzielonych ze skał m acierzystych b ad anych gleb o b serw uje się in ten sy w n e reflek sy illitu (1,00 - 1,02; 0.498 - 0,501; 0,448 - 0,450 nm i dalsze). Zaznaczają się
eCuKct
Rys. 4. Dyfraktogramy rentgenowskie frakcji ilastej z profilu nr 3 Fig. 4. X -ray diffractogram s of clay fractions of the profile No. 3
Geochemia rędzin tatrzańskich 97
także niewielkie maksima dyfrakcyjne chlorytu (1 ,4 0 - 1,42; 0 ,7 1 3 -0 ,7 1 9 ; 0 ,4 7 4 -0 ,4 7 7 ; 0,356 - 0,358 nm). Na rentgenogramach próbek z profilów 6 i 10 brak jest wyraźnie zaznaczonego refleksu 1,40 nm, co może {świad czyć o obecności szamozytów — minerałów z grupy chlorytu o większej zawartości żelaza. Refleksy te zaznaczają się z taką samą intensywnością
Rys. 5. Dyfraktogramy rentgenowskie frakcji ilastej z profilu nr 6 Fig. 5. X -ra y diffractogram s of clay fractions of the profile No. 6
na rentgenogramach próbek prażonych w temp. 550°C. Spowodowane są więc z całą pewnością obecnością chlorytu, ale nie można całkowicie wy kluczyć obecności kaolinitu. Na dyfraktogramie próbki przygotowanej z dolomitu (z profilu 10) widoczne są intensywne refleksy charaktery styczne dla kwarcu (0,426, 0,334, 0,246 nm i dalsze), a zupełnie brak re fleksów świadczących o obecności skaleni, które znajdują się w małych ilościach we wszystkich pozostałych badanych skałach.
QCuKœ
R ys. 6. D yfraktogram y ren tgen ow sk ie frak cji ila stej z p rofilu nr 7
Fig. 6. X -ra y diffractogram s of clay fractions of p rofile No. 7
Rys. 7. D yfrak togram y ren tg en o w sk ie frak cji ilastej z p rofilu nr 9
Fig. 7. X -r a y diffractogram s of clay fraction s of the p rofile No. 9
G eochem ia ręd zin tatrzań sk ich 9 9
W w ap ien iu dolom itow ym (profil 9) stw ierdzono niew ielką dom ieszkę m inerałó w m ieszanopakietow ych (słaby reflek s o w artości dhki 1,16 nm). We w szystkich próbkach w y stęp u je g etyt, a w n iek tó ry ch rów nież lepido- krokit.
SCuKœ
Rys. 8. D y frak togram y r en tg en o w sk ie fra k cji ilastej z p rofilu nr 10 Fig. 8. X -r a y d iffractogram s of clay fra ctio n s of th e p rofile No. 10
N a d y frak to g ram ach rentgen o w skich (rys. 3 - 6 ) próbek w ydzielonych z gleb poziom ów genetycznych leżących bezpośrednio na skałach (/В/ lub Ci) n ajsiln iej zaznaczone są reflek sy k w arcu (0,426; 0,334; 0,246 nm i dalsze). W ilości podrzędnej z n a jd u ją się m in erały ilaste: c h lo ry t i illit. Stw ierdzono także kilk u procen to w ą dom ieszkę skaleni. W próbkach z p ro filów 9 i 10 w y stę p u ją rów nież m in e rały m ieszanopakietow e, zaznaczone
1 0 0 A. Miechówka
na rentgenogramach szerokim pasmem dyfrakcyjnym w zakresie 3,20 - 4,20° Ѳ o maksimach 1,23 nm (profil 9) i 1,13 nm (profil 10). Szczegółowa ich identyfikacja nie jest możliwa ze względu na ich małą zawartość.
T abela 3
Oznaczanie minerałów w części nierozpuszczalnej w OJ M HC1 Determinations o f minerals in the part insoluble in 0.1 M HC1 Profil nr Skała - Rock ________ ______ . _ 1 Gleba — Soil Profile i
No. An. termiczna |
DT A An. rentgenowska 1 X — ray analysis An. termiczna DTA An. rentgenowska X — ray analysis 3 I, G l, Ch, Q, F, G ; 1, MS, Q Q, CK, I, F 6 n.o. I, Chsz, Q, F j h Q ! Q, Ch, I, F 7 1, G l, Ch, F, G I, Ch, Q Q, Ch, I, F 9 1, G I, MS, Ch, Q, Г, M S, Q Q. 1, Ch, MS, F F , G , L 10 I, P, MS Г, Q, Chsz, G, L 1. K?, Q Q, I, Ch, MS, F, G
j Użyte skróty: An. — analiza, Q - kwarżec, Ch - chloryt, ChS7 - chloryt typu szamozytu, I 1 — i Hit, F — skalenie, MS - minerały mieszanopakietovvc, P — piryt, G — getyt,
I L — lepidokrokit
'Abbreviations: An. — analysis, Q -- quartz, Ch — chlorite, Chsz - chlorite chamosite type, I 1 — illite, F - feldspars, MS - mixt-layer minerals, P — pyrite, G — geothite,
! L - lepidocrocite
Wyniki analiz termicznych i rentgenowskich przedstawiono w tabeli 3. Minerały oznaczone za pomocą analizy rentgenowskiej podano w kolej ności zależnej od ich frekwencji (od głównych do śladowych).
D YSK U SJA WYNIKÓW I WNIOSKI
Badane rędziny należą do następujących podtypów: brunatne, próch- niczne i butwinowe. Rędziny butwinowe stanowią w większości przypad ków odmianę „inicjalną” [9], a według klasyfikacji Kubieny [14] dla wapniowcowych gleb alpejskich mieszczą się one w „tangelrędzinach”. Są to gleby średniogłębokie, szkieletowe. Części ziemiste mają skład granulometryczny pyłu zwykłego lub ilastego, albo gliny pylastej cięż kiej lub średniej.
Oznaczenia składu granulometrycznego rędzin, wykonane przy okazji kartowania gleb strefy leśnej Tatrzańskiego Parku Narodowego [11, 12, 13], wskazują, że najczęściej są to gliny średnie i ciężkie, a rzadziej pyły. Nie rozdzielono w tym przypadku wyników oznaczeń w zależności od tego, czy skałą macierzystą był wapień czy dolomit.
Geochemia rędzin tatrzańskich Ю 1
Nagromadzenie frakcji grubszych (pyłu i piasku) w glebach jest w pewnym stopniu zgodne z twierdzeniem Duchaufoura [2], że podczas wietrzenia dolomitów powstaje głównie frakcja piasku (zbudowana z do lomitu).
Zjawisko akumulacji pyłu w warunkach górskich zostało już opisane w wielu pracach dotyczących gleb wytworzonych ze skał magmowych i metamorficznych, występujących w różnych strefach klimatycznych i piętrach wysokościowych [18, 19, 21, 27]. Jest ono efektem kriogenicz nej działalności wody zamarzającej w szczelinach ziarn.
Odczyn badanych rędzin i zawartość węglanów w wierzchnich pozio mach genetycznych różnicuje się w zależności od strefy klimatycznej i roślinności, pod którą tworzy się gleba. W glebach położonych wyżej oraz wytworzonych pod roślinnością leśną pH jest niższe.
Poziomy przejściowe do skały macierzystej mają odczyn zasadowy i znaczną zawartość węglanów, zbliżoną we wszystkich profilach gle bowych. Jest to zgodne z wcześniejszymi badaniami odczynu rędzin ta trzańskich [1, 9, 24, 26, 3 4 - 36].
Wyniki oznaczenia zawartości materii organicznej również potwier dzają dane literaturowe [1, 5, 9, 17, 26, 34] i wskazują na znaczną jej akumulację w rędzinach tatrzańskich, której sprzyja obecność węglanów oraz chłodny i wilgotny klimat górski.
Zaskoczeniem może być dużo wyższy stosunek С : N w butwinie po wstałej z liści buka (profil 10) niż w butwinie z igieł świerka (profile: 3, 6, 8). Może to być spowodowane szybszym rozkładem igliwia świer kowego, w którym stosunek С : N według Witticha wynosi 48, niż liści buka, w którym jest on równy 51 [za 16].
Analiza termiczna i rentgenowska wskazują na następującą frekwen cję minerałów w części nierozpuszczalnej badanych skał (dolomitów i wa pienia dolomitowego) : illit > chloryt, kwarzec, skalenie > getyt. W gle bach na pierwsze miejsce wysunął się kwarzec, znacznie mniej jest illitu, chlorytu, skaleni i getytu, a dodatkowo w niektórych profilach wystę pują minerały mieszanopakietowe.
Przewaga illitu w minerałach ilastych skał budujących Karpaty jest podkreślana w licznych pracach mineralogiczno-gleboznawczych [10, 19, 23, 31, 32]. Wielu autorów stwierdza, że jest on głównym minerałem ila stym w skałach węglanowych [8, 15, 31, 32]. Autorzy nie są już tak zgod ni co do pierwszoplanowej roli illitu wśród minerałów ilastych gleb wy tworzonych ze skał węglanowych.
Szerszeń i Chodak [30] stwierdzili, że czynnikiem decydującym o skła dzie minerałów ilastych jest klimat i w związku z tym w rędzinach Spitzbergenu wśród minerałów ilastych przeważa illit, a w mniejszych ilościach występują chloryt i kaolinit, natomiast minerały ilaste wyizo lowane z rędziny wytworzonej w Sudetach mają skład illitowo-montmo- rylonitowy.
1 0 2 A. M iechów k a
S âly i M ihâlik [32] oznaczyli w rędzinach K a rp a t Zachodnich, w y tw orzonych z dolom itów triasow ych, n a stę p u jąc y skład m in e raln y fra k cji ilastej (m inerały w ym ieniono w edług ich m alejącej frekw encji): illit, kaolinit, chloryt, m in erały m ieszanopakietow e. W rędzinach w ytw orzo n ych z w ap ien ia dolom itow ego oznaczony przez nich skład m in erałó w ilastych nie był już tak jed n o lity w poszczególnych profilach glebow ych. D om inow ał illit z m inerałam i m ieszanopakietow ym i lub m ontm o rylo nit z chlorytem i kaolinitem .
K ab ata-P en d ias [8] w ręd zin ach z w ojew ództw a kieleckiego, w y tw o rzonych z w apienia ju rajskieg o i kredow ego, stw ierd ziła przew agę m on t- m o ry lon itu i m inerałó w złożonych z p ak ietó w m ieszanych m ontm orylo- nitow o-chlorytow o-illitow ych.
Zarów no dane litera tu ro w e [32], ja k i otrzym ane w yniki św iadczą 0 tym , że m in erały ilaste w y stęp u jące w glebach w ytw orzonych z dolo m itu są dziedziczone po skale m acierzystej. W p rzy p a d k u gleb w ytw o rzonych z w apieni oprócz dziedziczenia może zachodzić proces neoform a- cji m inerałów ilastych, w w y n ik u którego zw iększa się ilość m inerałów m ieszanopakietow ych i m ontm orylonitu.
B ardzie n iew ielką ilość m in erałó w m ieszanopakietow ych stw ierdzono ty lk o w glebie z p ro filu 9 (w ytw orzonej z w apienia dolomitowego) oraz w dolomicie i glebie p rofilu 10.
Z astan aw iająca jest stała obecność zbliżonych ilości chlorytów w b a d an y ch skałach i glebach. A nalogie w ty m w zględzie za w iera ją prace S â ly ’ego i M ihâlika [31, 32], k tó rzy uw ażają, że n ależy przeprow adzić dokładniejsze bad an ia n ad chlorytam i glebow ym i.
Oprócz m inerałów ilastych, część nierozpuszczalna w 0,1 M HC1 za w iera kw arzec i skalenie. K ry ształy k w a rc u m ogą być zarów no autoge- niczne, jak i d etry ty czne, chociaż w edług L ip pm anna i S ch len kera [15] w dolom itach w iększe znaczenie m ają m in erały d e try tyczne.
K w arzec ze w zględu na dużą odporność na w ietrzenie ak u m u lu je się w glebach, dlatego je st w nich dużo w ięcej tego m in e rału niż w skałach m acierzy sty ch (rys. 3 - 6 ) .
A nalizy m ineralogiczne zostały w yk o n an e w In sty tu cie M ineralogii 1 P e tro g ra fii A kadem ii G órniczo-H utniczej w K rakow ie, za co składam serdeczne podziękow ania P an i doc. d r hab. B. K orczyńskiej-O szackiej i P an u dr. hab. Z. K łapycie.
LITER A TU R A
[1] A d a m c z y k B. S tu d ia g leb o zn a w czo -fito so cjo lo g iczn e w D o lin ie M ałej Ł ąki w T atrach. A cta A gr. et S ilv . Ser. Leś. 1962, 2 s. 45 - 116.
[2] D u c h a u f o u r Ph. P récis de p édologie. M asson et Cie, Paris 1970. [3] D z i ę c i o ł o w s k i W. G leb ozn aw stw o. Wyd. AR Poznań, P oznań 1983.
G eochem ia ręd zin tatrzań sk ich 1 0 3
[4] G o r b u n o w N. I. G leb ow e m in erały w y so k o d y sp ersy jn e i m etod y ich b ad a nia. PW RiL, W arszaw a 1967.
[5] G r u n d a B. A n in q u iry into th e p roblem of h um us com p osition in th e m ou n tain rendzina soils. S tu d ies about hum us. Praha 1967 s. 221 - 226. [6] G u z i к K. M apa geologiczn a Tatr (1 : 10 000). Inst. G eol. 1959.
[7] H e s s M. P iętra k lim a ty czn e w p olsk ich K arpatach Z achodnich. Zesz. N auk. U J, Pr. G eogr. 1965 z. 11.
[8] K a b a t a - P e n d i a s A. B adania g eo ch em iczn o -m in era lo g iczn e dw óch ręd zin w oj. k ieleck ieg o . Rocz. N auk Roi. 92-A -3, 1966 s. 3 4 9 -3 7 4 .
[9] K o m o r n i c k i T. T atrzań sk ie ręd zin y strefy leśn ej. Rocz, G lebozn. 1977, 28 z. 1 s. 277 - 289.
[10] K o m o r n i c k i T. i inni. M in erały ila ste gleb w y tw o rzo n y ch ze sk ał górn o- tria so w y ch w T atrach. Rocz. G lebozn. 1965, 15 z. 1 s. 3 - 20.
[11] K o m o r n i c k i T. i inni. G leb y T atrzań sk iego P arku N arod ow ego. Część I. Obszar w sch o d n i od D olin y B ia łej W ody po K op ieńce. St. Ośrod. D okum . F izjogr. 1975 t. 4 s. 100 - 130 + m apa.
[12] K o m o r n i c k i T. i inni. G leb y T atrzań sk iego Parku N arod ow ego. Część II. Obszar środ k ow ozach od n i od D oi. O lczyskiej do D oi. K o ścielisk iej. St. Ośrod. D okum . Fizjogr., 1984 t. 12 s. 2 6 1 -2 8 2 .
[13] K o m o r n i c k i T. i inni. G leb y T atrzań sk iego P arku N arodow ego. C zęść III. Obszar D olin C h och ołow sk iej i L ejow ej (Lasy O śm iu W si U praw n ion ych ). St. Ośrod. D okum . Fizjogr. 1984 t. 12 s. 283 - 300.
[14] K u b i e n a W. L. The soils of E urope. Th. M urby and Co. M adrid-L ondon 1953.
[15] L i p p m a n n F., S c h l e n k e r В. M in eralogisch e U n tersu ch u n g en am O beren M u sch elk alk von H aigerloch (H ohenzollern). N. Jb. M iner. A bh. 1970 113, 1 s. 68 - 90.
[16] M u s i e r o w i c z A. P róch n ica gleb. PW RiL, W arszaw a 1960.
[17] N i e m y s k a - Ł u k a s z u k J. C h arak terystyk a próch n icy n iek tó ry ch leśn y ch gleb tatrzań sk ich . C zęść I - III. Rocz. G lebozn. 1977, 28 z. 1 s. 143 - 203. [18] O l e k s y n o w a K. i inni. P ed o lo g ica l fea tu res of th u fu rs in the P o lish Tatra
M ts. Pol. of S oil Sei. 1968, 1 s. 2 9 - 3 7 .
[19] O l e k s y n o w a K. , S k i b a S. G eoch em ical characterization of a p olygon al soil in the fla tten in g of K rzyżne P ass in the Tatra M ts. St. G eom orph. C arp.- -B a lca n ica 10, K rak ów 1976 s. 28 - 47.
[20] O l e k s y n o w a K. , S k i b a S., K a n i a W. W stęp n e badania nad geoch em ią ręd zin tatrzań sk ich . Rocz. G lebozn. 1977, 28 z. 1.
[21] O l e k s y n o w a K., S k i b a S., M i e c h ó w k a A. G leb y w y tw o rzo n e z g ra - n ito id ó w w zb iorow isk ach P i n e t u m m u g h i w T atrach. Cz. I. W ła ściw o ści m orfo lo g iczn e i ch em iczn e. Rocz. G lebozn. 1983, 34 z. 1 - 2 s. 227 - 249.
[22] O l e k s y n o w a K. , T o k a j J., J a k u b i e c J. P rzew o d n ik do ćw iczeń z g le b ozn aw stw a i geologii. Cz. II. M etody lab oratoryjn e a n a lizy gleb y. W yd. IV, A kad. Roi. K rak ów 1983.
[23] P a v e l L., U z i a k S. M in erały ila ste w g leb ach K arpat fliszo w y ch . A nn. UM CS. Sec. E, 1958, 13 s. 4 9 - 7 0 .
[24] P e l i ś e k J. P ôd n e pom ery T atranského Parku. Sbor. T A N A P s. 139 - 143. [25] R ev ised standard soil color C harts. Tokio 1970, M. O yom a, H. Takehara. [26] S k i b a S. T en d en cje do strefo w o ści ręd zin tatrzań sk ich na p rzy k ła d zie gleb
sto k ó w K om in iarsk iego W ierchu. Rocz. G lebozn. 1983, 34, z. 4 s. 101 - 112. [27] S k i b a S. R ola k lim atu i ro ślin n o ści w g en ezie gleb na p rzyk ład zie gleb gór
sk ich z Tatr P o lsk ich i z gór M ongolii. Zesz. N auk. A R w K rak ow ie (Rozpr. hab.) 1985, 99.
1 0 4 A. Miechówka
[29] S t r z e m s k i M. Gleby T atr Polskich. Rocz. Glebozn. 1956, 5 s. 3 - 71 + 3 mapy. [30] S z e r s z e ń L,., C h o d a k T. Skład minerałów ilastych gleb wapniowcowych
wytworzonych w różnych warunkach klimatycznych. Rocz. Glebozn. 1985, 36 z. 2 s. 157 - 164.
[31] S a 1 y A., M i h а 1 i к A. Ilové nerasty v lesnÿch pôdach na Slovensku. Nâuka o zemi. V, Pedologica 7, Izd. Nâuka. Bratislava 1970.
[32] S â 1 y R., M i h a 1 i к A. Mineralogical composition of insoluble residues of mesozoic carbonate rock of the West Carpathians and their influence on soils. 7th Conf. on Clay Mineralogy and Petrology, K arlovy Vary 1976 s. 345 - 352. [33] T a r a b e k K. Zprava о vyskume pôd v Belanskych Tatrach. Sbor. prac
o Tatr. Nar. Parku 1958, 2 s. 11- 19.
[34] W ą s o w i c z T. Badania nad glebami górskimi. Pr. Rol.-Leś. PAU 1933, 7 s. 1 - 47.
[35] W ł o d e k J., M o ś c i c k i K. Przyczynki do poznania gleb tatrzańskich. Rocz. Nauk Roi. i Leś. 1928, 19 s. 265 - 286.
[36] W ł o d e k J., S t r z e m i e ń s k i K. Stężenie jonów wodorowych w glebach Doliny Chochołowskiej a zespoły roślinne. Rocz. Nauk Roi. i Leś. 1924 t. 15 s. 7 8 7 -834. А . М Е Х У BKA ГЕОХИМИЧЕСКАЯ ХАРАКТЕРИСТИКА ОБРАЗОВАННЫХ ИЗ ДОЛОМИТОВ ТАТРСКИХ РЕНДЗИН Ч.І. ОБЩАЯ ХАРАКТЕРИСТИКА ПОЧВ И НЕКОТОРЫЕ МИНЕРАЛОГИЧЕСКИЕ ДАННЫЕ Кафедра почвоведения сельскохозай ственной академий в Кракове Резюме В настоящем труде исследовали свойства Татрских рендзин образованных из доло митов и доломитного известняка среднего триаса под влиянием разных условий характерной для Татр почвообразовательной среды. Указанные рендзины принадлежат к следующим подтипам: бурых, перегнойных и сы рых перегнойных рендзин. Основные свойства этих почв, такие как: морфология почвенного профиля, грануло метрический состав, тип перегноя и его содержание, pH и соотношение C :N , зависят от активных почвообразовательных факторов и не разнятся существенно от ранее описанных другими авторами. В указанных почвах, среди илистых минералов преобладают иллиты, которым постоя нно сопутствуют хлориты, а иногда встречаются смешано-пакетные минералы. Эти минералы представляют собой наследие после материнской породы. В нерастворимой части исследуемых почв преобладает кварц, а в резидуум их мате ринских пород — иллит.
Geochemia rędzin tatrzańskich 1 0 5
A . M IE C H Ô W K A
GEOCHEMICAL CHARACTERISTICS OF TATRA RENDZINAS FORMED ON DOLOMITES
PART I. GENERAL FEA TU R ES OF SOIL AND SOME M INERALOGICAL DATA Department of Soil Science, Agricultural University of Cracow
S u m m a r y
In the present paper the author describes the properties of rendzinas in the T atra Mts. formed on dolomites and dolomitic limestones of middle Triassic age, as an effect of various conditions of the pedogenetic environment characteristic for the T atra Mts.
The said rendzinas belong to following subtypes: brown rendzinas, humic rendzinas, and raw humus rendzinas.
The basic properties of these soils, such as soil profile morphology, granulo m etric composition, type of humus and its content, reaction, and С : N ratio, do not differ significantly from those described earlier by other authors.
Among the clay minerals in these soils illites prevail; they are always accom panied by chlorites, and sometimes there occur m ixt-layer minerals. All these minerals are inherited from the parent rock. In the acid-insoluble part of the investigated soils quartz prevails, while illite prevails in the residue of their parent rocks.
D r A . M iech ów k a P ra ca w p łynęła do r e d a k c ji w g r u d n iu 1988 r. Z akład O ch ro n y P rz y ro d y l Zasobów N a tu ra ln y c h P A N
