Barbara Ćwiklińska
Gierałtowice - odkrycie
późnogotyckiej polichromii
Ochrona Zabytków 16/4 (63), 71-72
w głębi ele m e n ty pejzażu. M alow idło w y k o n a n e je st te c h n ik ą w ap ie n n ą na s ta r a n n ie gładzonym podłożu. P ra c e o d k ry w c zo -k o n se rw ato rsk ie, połączone ze sto p niow ym zabezpieczeniem m alo w id ła, p ro w a d zi O ddział K ra k o w sk i P K Z Iryc. 6).
Żary — polichromia
w zam ku
Przydonica — try p
ty k
Katowice — kościół
św. Michała, badanie
polichromii
Gierałtowice — od
krycie późnogotyc-
kiej polichromii
W pom ieszczeniach pierw szego p ię tra za m k u D ew in ó w -B ib erstein ó w odsłonięto z a ty n k o w an ą w X V III w. re n e sa n so w ą p o lichrom ię ścian o p rze d staw ie n ia ch f i g u raln y c h i m o ty w ach roślinnych. Z ac h o w ała się ona w dość dobrym stanie.
M. Pa.
T ry p ty k z n a jd u ją c y się w lew ym bocznym o łta rzu kościoła par. w części śro d kow ej z a w iera na tle g aju p ostać M. B. z D zieciątkiem w nim bie, p ro m ien isty m n a skrzydłach. Z w iasto w a n ie oraz p o stacie śś. K ata rzy n y i B a rb a ry (3 ćw. X V w.). Z niszczenie m a lo w id ła polegało n a zn aczn y ch u b y tk a ch p ie rw o tn e j p o lichrom ii oraz o d sta w an iu zachow anych p a rtii m a lo w id ła w raz z g ru n te m od podłoża. Z abiegi k o n se rw a to rsk ie zm ie rz a ją do p rz y tw ie rd z e n ia m a low idła w ra z z g ru n te m do p o d łoża oraz n a zd ejm o w an iu p rze m alo w a ń . W rezu ltacie odsłonięto w y jątk o w o dob rze zach o w an ą pow ierzch n ię o ry g in aln eg o m alow idła. P ra c e k o n se rw ato rsk ie p r o w adzi O ddział K ra k o w sk i PKZ.
Na p o d sta w ie m a teria łó w K o n serw a to ra Z a b y tk ó w w oj. k ra ko w skie g o , D ziału D o ku m e n ta c ji N a u k o w e j i P ra co w n i M a la rstw a P K Z O ddziału K ra ko w skie g o oraz zg ro m a d zo n y ch p rze z m gra inż. M. P aździora
opracowała Maria D a yczak-D om anasiew icz
Z końcem 1962 ro k u d o k o n an o p rz e g lą d u w n ętrz a kościoła d rew n ia n eg o p. w.
św. M ichała w K ato w icach (p rzeniesionego w 1938 ro k u z S yryni, pow. rybnicki). W ykonane na zlecenie W ojew ódzkiego K o n se rw a to ra Z ab y tk ó w przez L ab o ra to riu m G łów ne P K Z W arszaw a b a d a n ia p rzy u życiu lam py k w arcow ej um ożliw iły lo k a lizację i częściow e odczy tan ie m a lo w id eł n a oszalow aniu ścian w n ętrz a, oprócz nie p oddanych oględzinom w sch o d n ich ścian n a w y przy tęczy. P atro n o w a p olichrom ia p rz e trw a ła głów nie n a 20 d esk ac h ścian y płd. n aw y ; ja k k o lw iek w idoczna je st ró w nież na k ilk u desk ach ściany p rze ciw le g łej oraz fra g m e n ta c h desek u żytych do w ew n ętrz n eg o 'o sz a lo w a n ia p rzy z iem ia płd. ściany p rez b iteriu m . P rzew aż ają cy m m o ty w em je s t ro ślin n o -k w iato w y i te k sty ln y , w k tó ry w plecione są pojedyncze p a tro n y o te m aty ce zoom orficznej (siedzący lu b 'W spinający się n ie d źw ia d ek , je lo nek, p ta k z ro z p o sta rty m i sk rzy d ła m i, gryf(?) lub fan ta sty c z n e zw ierzę) (ryc. 7). K ilk a k ro tn ie p o w ta rz a się też m o ty w o d w ró c o n y ch lilii h era ld y cz n y ch i sc en y z p o low ania, łączonej z orłem w ta rc zy . R eszty m a low ideł zauw ażono n a w e w n ę trz n y ch ościeżach okien. W szystkie m a lo w id ła zachow ały się w zasadzie ty lk o w cz er n i; n ik łe ślady in n y c h k o lorów św iadczą o ich u p rze d n iej barw ności. N iespodzianką było o d k ry cie n a północnej ścianie p re z b ite riu m , m iędzy tęczą a d rzw ia m i do z a k ry stii, i w za k rz y w ie n iu k o le b k i n a d ołta rzem głów nym dw óch gru p o w y ch scen fig u ra ln y c h z C h ry stu sem (?) p ó źn iejszy ch (XV II w.?) od p o lichrom ii ścian. Z ac h o w an e w kolorze k o n tra sto w y m (biel i czerń) są w n o rm aln y m św ietle n ie zauw ażalne. R ów nocześnie w y k o n an a , w lu m in isc en cji w zbudzonej u ltra fio le te m i w podczerw ieni, fo to g ra fie c h a ra k te ry sty c z n y c h imctywów.
Barbara Ć w ik liń sk a
L a te m 1962 ro k u , podczas p ra c rem o n to w y c h p row adzonych przez u ż y tk o w n i k a w d re w n ia n y m kościele w G ie ra łto w ic a c h (pow. ry b n ick i, w oj. katow ickie), do k o n a n o o d k ry c ia p ie rw o tn e j ipolichrom ii w n ę trz a . P row adzone p rz e z a rt. kons. K u - n eg u n d ę P ta k p rac e o d k ry w k o w e pozw oliły n a u ja w n ien ie m alo w id eł p atro n o w y c h n a stro p a c h p re z b ite riu m i naw y . M alo w id ła w y k o n an o n a deskach i listw ac h z
Ryc. 8. G ierałtow ice. K ościół św. K ata rzy n y , fra g m e n t p o lichrom ii na stro p ie naw y p rz e d sta w ia ją c y p a tro n kę kościoła. F o to g ra fia w y k o n an a w podczerw ieni (fot. P K Z — W arszaw a)
Ryc. 9. W odzisław Śląski. K ościół p om inorycki, od k r y te m alo w id ło n a podłuczu i ościeżach p o rta lu — w idok od s tro n y w schodniej. S ta n po k o n se rw ac ji
(fot. R. K rzem iński)
stosow aniem trzy d z iestu je d en m otyw ów o rn am e n ta ln y c h : ro ślin n o -k w iato w y c h , te k sty ln y c h , geom etrycznych, nielicznych zw ierzęcych (ptaki, jelo n k i, sarn y ) oraz h erald y czn y ch (orły). P onadto, u ży w ając p a tro n u literow ego, pow tórzono w te k s tu rze gotyckiej k ilk a k ro tn ie w ezw anie m od litew n e „H IL F GOT M A RIA B E R O T ”. E fe k t w ielo b arw n ej (głów nie czerń, biel, zieleń i cynober) p o lichrom ii podnoszą trzy, w y k o n an e odręcznie, m otyw y fig u ra ln e , z k tó ry ch w yró żn ia się w ize ru n ek p a tro n k i kościoła, św. K a ta rz y n y (ryc. 8). W ykonane przez L a b o ra to riu m G łów ne PK Z W arszaw a b ad a n ie belek ścian i desek k ru c h ty p ołudniow ej, p rzy użyciu la m py kw arco w ej, n ie u ja w n iło w cześniejszej polichrom ii, poza czytelną, f ra g m e n ta rycznie zachow aną (XVII w.?) złożoną z czarnych splotów roślinnych. K onieczne o d czyszczenie i u trw a le n ie m alow ideł oraz k o lorystyczne scalenie u b y tk ó w p o dobrazia uczy teln ią w arto ść późnogotyckiej p olichrom ii stropów , k tó rą należy odnieść do o k resu w zniesienia obecnej budow li czyli ok. 1534 roku. D okonane o dkrycie m a pow ażne znaczenie ze w zględu n a nie zachow anie się b lisk ich czasowo lub fo rm a ln ie zabytków śląskich, a zarazem ja k o dow ód dalszych zw iązków a rty s ty c z nych, szczególnie z M ałopolską.
Barbara Ć w ik liń sk a
K ościół pom inorycki, daw n iej p.w. św. T rójcy w 1810 ro k u p rz e ję ty i p rz e kształco n y przez gm inę p ro te sta n c k ą po kasacie zakonu m inorytów . Po za w ale n iu się b arokow ych sk le p ie ń w 1831 ro k u p rz y k ry ty w naw ie i p re z b ite riu m płask im stro p em d rew n ia n y m , p rze b u d o w a n y na przełom ie X IX /X X w. w sty lu neo ro - m ań sk im (m.in. p ie rw o tn e lico fa sa d p o k ry to p se u d o ru sty k ą). P o ż a r w 1945 ro k u zniszczył dachy i stro p y oraz zdew astow ał w n ętrze. W ro k u 1957 rozpoczęto o d b u
