Roślinność projektowanego rezerwatu Bilsko w Obniżeniu Dorohuckim na Lubelszczyźnie - Biblioteka UMCS

A N N A L E S

U N 1 V E R S 1 T A T I S M A R I A E C U R I E - S K L O D O W S K A L U B L I N — P O L O N I A

VOL. L, 14 SECTIO C 1995

Instytut Biologii UMCS Zakład Geobotaniki Akademia Rolnicza w Lublinie

Instytut Gleboznawstwa i Kształtowania Środowiska Przyrodniczego

A n n a Ł U C Z Y C K A - P O P I E L , D a n u t a U R B A N

R o ślin n o ść p ro je k to w a n eg o re z e rw a tu Bilsko w O bniżeniu D o ro h u ck im n a L ubelszczyźnie

Vegetation of the Planned Reservation Bilsko upon the Doroliuck Depression in the Lublin Region

WSTĘP

Obszar projektowanego rezerwatu obejmuje uroczysko Zgniła Struga leżące w pobliżu miejscowości o tej samej nazwie oraz wsi Białka i kol.

Chojeniec w gminie Milejów (woj. lubelskie). Jest to torfowisko niskie z licznymi dołami potorfowymi, przeważnie wypełnionymi wodą, w różnym stopniu zarastania. Pod względem przyrodniczym obszar ten należy do najciekawszych tego typu obiektów w strefie ochronnej Nadwieprzańskiego Parku Krajobrazowego (9).

Od południa i zachodu otaczają go łąki i Las Bilski (stąd nazwa projektowanego rezerwatu), od północy i wschodu zaś — kanał Wieprz- -Krzna, a dalej grunty wsi Zgniła Struga i Chojeniec (ryc. 1).

Na omawianym terenie występują liczne rośliny rzadkie i objęte ochroną gatunkową, interesujące zbiorowiska roślinne, cenne biotopy dla ptaków i in­

nych zwierząt, dlatego w r. 1993 zaprojektowano objęcie go ochroną rezer­

watową (4). Celem podjętych badań była charakterystyka geobotaniczna projektowanego rezerwatu.

ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE

Badany teren leży w Obniżeniu Dorohuckim, będącym jednostką pod­

rzędną Polesia Lubelskiego (3). W podziale geobotanicznym Lubelszczy-

|a o |-7 0_______ 1______ 2km

Ryc. 1. Szkic sytuacyjny projektowanego rezerwatu Bilsko; 1 — granice rezerwatu, 2

— granice Nadwieprzańskiego Parku Krajobrazowego, 3 — drogi, 4 — rowy, 5 — zabudowania, 6 — doły potorfowe, 7 — lasy

Situation sketch of the planned reservation Bilsko; 1 — reservation borders, 2 — borders of the Wieprz Landscape Park, 3 — roads, 4 — ditches, 5 — buildings, 6 — peat ditches,

7 — forests

zny (5) należy do Okręgu Subwołyńskiego, Podokręgu Pagóry Chełm­

skie.

Projektowany rezerwat obejmuje powierzchnię 70,44 ha. W większości są to tzw. nieużytki (torfianki, tereny zakrzaczone) oraz łąki będące własnością Lubelskiego Przedsiębiorstwa Produkcji Leśnej „Las” (51,38 ha). Niewiele gruntów należy do Państwowego Funduszu Ziemi (11,43 ha), Urzędu Gminy w Milejowie (drogi o powierzchni 1,26 ha), a własność prywatną okolicznych chłopów stanowi 6,37 ha.

Piętno w krajobrazie wywarły na tym terenie utwory plejstoceóskie i holoceńskie. Zdeponowane zostały w rynnie kredowej wyżłobionej przez wody pra-Wieprza (8). Strop skał kredowych występuje tu na wysokości 145 m. Utwory czwartorzędowe są efektem akumulacji; rzecznej, rzeczno- -lodowcowej, eolicznej i organicznej, a ich miąższość przekracza miejscami 50 m. Stanowią je luźne osady o różnej frakcji, począwszy od żwirów i piasków poprzez piaski pylaste, mułki do gytii i torfów.

Projektowany rezerwat leży w obniżeniu pierwotnie wypełnionym wodą,

w którym stopniowo osadzała się gytia ilasta lub węglanowa, a następnie

utwory organiczne — torfy.

Roślinność projektowanego rezerwatu Bilsko... 245 Na podstawie wykonanych wierceń (4) stwierdzono, że złoże torfu osiąga tu miąższość ok. 2,5 m. Zdaniem B o r o w c a (1), średnia miąższość wynosi 2,22 m, a maksymalna 2,80 in. Jest to torf turzycowo-szuwarowy lub turzycowy barwy ciemnobrunatnej, o stopniu rozkładu 20-40%, o odczynie (pH w H2O) od 6,2 do 7,9, zawartości substancji organicznej 72-93% (4).

Niekiedy niewielką domieszkę stanowi węglan wapnia (CaCO3 — 0,7-8,4%).

Pod torfem zalega gytia ciemnobrunatna — organiczna, a niżej gytia ilasta lub węglanowa o zawartości CaCC>3 od 61,0 do 71,0%. Na dnie występują utwory piaszczyste.

Od strony zachodniej równinę akumulacji organicznej otaczają osady te- rasu nadzalewowego Wieprza: piaski, niulki i ily rzeczno-peryglacjalne oraz jeziorno-rozlewiskowe, a od strony wschodniej — utwory piaszczyste, pyla- ste i mułkowe zalegające bezpośrednio na skałach węglanowych (8). Rów­

nina akumulacji piaszczystej wznosi się 3-4 m ponad osadami organicznymi.

W monotonnej rzeźbie opisywanego terenu występują formy antropoge­

niczne: obwałowania kanału Wieprz-Krzna, głębokie rowy melioracyjne oraz zagłębienia i wyrobiska poeksploatacyjne.

Współczesną pokrywę glebową projektowanego rezerwatu tworzy mo­

zaika bagiennych i pobagiennych gleb hydrogenicznycli oraz semihydroge- nicznych gleb mineralnych (czarne ziemie, gleby zabagniane).

Gleby hydrogeniczne zajmują ok. 80% powierzchni. Znajdują się obec­

nie w różnym stadium osuszenia, a więc i różnym stopniu murszenia. Po­

ziom wód gruntowych występuje w okresie wiosennym (IV-V) na głębokości 50-60 cm. Pod koniec lata (VIII-IX) obserwuje się obniżanie zwierciadła tych wód do ok. 90-100 cm. Przeważają gleby organiczne wytworzone z tor­

fów torfowisk niskich (turzycowo-szuwarowych i turzycowych), przeważnie dobrze rozłożonych. Gleby te można podzielić na dwa typy: bagienne — tor­

fowe i pobagienne — torfowo-murszowe (17). Pierwsze z nich wykształciły się w starych dołach potorfowych stale wypełnionych wodą. Drugie wystę­

pują na groblach pomiędzy torfiankami i na łąkach w zachodniej i północno- -zachodniej części uroczyska (tab. 5, odkr. 1-6). Poziom murszowy osiąga miąższość 20-25 cm. Charakteryzuje się odczynem słabo kwaśnym (odkr.

1-3, 5, 6), rzadziej obojętnym (odkr. 4). Sporadycznie występuje węglan wapnia (odkr. 4).

Niewielki procent powierzchni projektowanego rezerwatu zajmują gleby mułowo-inurszowe (odkr. 7).

Semihydrogeniczne gleby mineralne reprezentowane są przez czarne zie­

mie murszaste i gleby zabagniane — gruntowo-glejowe właściwe i torfia-

sto-glejowe. Zajmują one stosunkowo niewielką powierzchnię — głównie we

wschodniej i północnej części omawianego obiektu. Pierwsze wykształciły

się na małych wysepkach, na których cienka warstwa torfu przy obniże­

niach poziomu wody uległa intensywnym procesom murszenia. Są to gleby bogate w substancję organiczną (ok. 30%), wytworzone na podłożu mine­

ralnym (piaski słabogliniaste), mocno oglejone, o odczynie słabo kwaśnym (odkr. 8).

Gleby zaliczone do zabagnianych występują w lokalnych obniżeniach te­

renu, w miejscach o wysokim poziomie wód gruntowych, niekiedy przez większą część roku stagnujących na powierzchni. Gleby torhasto-glejowe wy­

kształciły się w warunkach bardziej wilgotnych niż gruntowo-glejowe wła­

ściwe. Poziom próchniczny (A) zawiera od 22,5 do 49,6% substancji or­

ganicznej i charakteryzuje się odczynem słabo kwaśnym (odkr. 10 i 11).

Niżej występuje oglejony poziom (G) z widocznymi zaciekami substancji or­

ganicznej (piasek słabogliniasty). Poziom próchniczny gleb gruntowo-glejo- wych właściwych charakteryzuje mniejsza zawartość substancji organicznej (kilkanaście procent) i niższe pH (odkr. 9).

Różnorodność stosunków wodnych jest związana z występowaniem licz­

nych dołów potorfowych i rowów melioracyjnych stale wypełnionych wodą.

Elementem obcym w stosunkach hydrograficznych projektowanego rezer­

watu jest kanał Wieprz-Krzna, wyznaczający wschodnią jego granicę. Dno kanału jest, położone ponad poziomem wód gruntowych. W wyniku nie­

szczelności obudowy wody z niego mogą przenikać do wód gruntowych i w skali lokalnej łagodzić skutki nadmiernego przesuszenia (4). Na całym obszarze zwierciadło wody utrzymuje się na wysokości ok. 167 in n.p.m. (9).

Ze względu na niewielką powierzchnię projektowany rezerwat leży na obszarze jednolitym pod względem klimatycznym — w Lubelsko-Chełmskiej Dziedzinie Klimatycznej (19). Dość dokładną charakterystykę warunków klimatycznych tego i pobliskiego terenu przedstawiono we wcześniejszych pracach (np. 4, 9, 12, 13). Badań mikroklimatycznych nie prowadzono.

METODY BADAŃ

Badania terenowe przeprowadzono w ciągu dwóch okresów wegetacyjnych (1992- -1993). Wykonano 63 zdjęcia fitosocjoiogicznc według nieco zmodyfikowanej metody B r a u n - B l a n q u e t a (2), gdyż przy ocenie stosunków ilościowych dla poszczególnych gatunków zastosowano skalę 10-stopniową. Znakiem „r” oznaczono gatunki reprezento­

wane przez pojedyncze okazy.

Analiza zdjęć pozwoliła na wyróżnienie 38 zbiorowisk roślinnych (tab. 1-4). Nomen­

klaturę zidentyfikowanych zespołów, ich skład syntaksonomiczny oraz gatunki charaktery­

styczne podano według opracowań M a t u s z k i e w i c z a (14) i częściowo F ij a łk o w s k ie ­ go (6). Nazewnictwo roślin naczyniowych przyjęto za J a s ie w ic z e m (10), mchów zaś

— za O c h y r ą i S z m a jd ą (15).

Roślinność projektowanego rezerwatu Bilsko... 247 Równolegle z badaniami fitosocjologicznymi przeprowadzono prace gleboznawcze.

Wykonano 11 odkrywek glebowych. W pobranych do badania laboratoryjnego próbach oznaczono według metod ogólnie stosowanych w gleboznawstwie (11) stopnie murszenia i rozkładu torfu, odczyn (pH) w H2O i ln BaCl-2, zawartość substancji organicznej i CaCC>3. Wyniki tych badań zestawiono w tab. 5.

Poszczególne zbiorowiska opisano pod względem składu florystycznego i warunków siedliskowych. Uzupełnieniem pracy jest mapka rozmieszczenia roślin rzadkich (ryc. 2).

WYKAZ ZESPOŁÓW I WARIANTÓW ROŚLINNYCH

Na badanym terenie zidentyfikowano 37 zespołów i 1 zbiorowisko ro­

ślinne o nie określonej bliżej randze fitosocjologicznej. W przedstawionym niżej wykazie numeracja zbiorowisk odpowiada zamieszczonej w pracy i w tab. 1-4.

1. Lemno-Spirodeletum polyrrhizae W . K oc h 1954 em. M iii 1. G o rs 1960 wariant typowy

wariant z Lemna tnsulca

2. Wolffietum arrhizae M iyaw . et J. Tx. 1960 3. Potamogetonetum acutifolii Se g a l 1961 4. Ceratophylletum demersi H ild . 1956 5. Myriophylletum spicati S oó 1927

6. Hydrocharitetum morsus-ranac L a n g e n d o n c k 1935 wariant typowy

wariant ze Stratiotes aloides 7. Potamogetonetum natantis Soó 1927 8. Nupharo-Nymphaeetum albae T o m a s z . 1977 9. Scirpetum lacustris ( A l l o r ge 1922) C h o u a r d l9 2 4 10. Typheturn angustifoliae (A llo rg e 1922) Soó 1927 11. Eleocharitetum palustris S e n n ik o v l9 1 9

12. Equisetetum limosi S tc f f e n 1931

13. Phragmitetum communis (G a m s 1927) S c h m a le 1939 14. Typheturn latifoliae Soó 1927

15. Glycerietum maximae H u e c k 1931 16. Thclypteridi-Phragmitetum K u ip e r l9 5 7

17. Cicuto-Caricetum pseudocyperi B o e r et S iss. in B o e r 1942 18. Caricetum paniculatae W a n g e r in l9 1 6

19. Caricetum rostratae R iib e l 1912 20. Caricetum elatae K o c h 1926

21. Caricetum appropinquatae (K och 1926) Soó 1938

22. Caricetum gracilis (G r a e b n . et H u e c k 1931) R. Tx. 1937 23. Leersietum oryzoidis ( K r a u s e in R. Tx. 1955) P a s s . 1957 24. Sparganio-Glycerietum fluitantis B r.- B 1. 1925

25. Scirpetum siluatici K n a p p 1946

26. Poo-Festucetum rubrae F ij a łk o w s k i 1959 wariant typowy

wariant z Arabis arenosa

27. Holcetum lanati I s s le r l9 3 6

E 3 - 1 E 3 - 2 [ a J - 3 CES-'* t^Q]-5 (2Z0I-6 E53-7 EZD -8 >2*9 Ryc. 2. Rozmieszczenie stanowisk kilku chronionych i rzadkich gatunków roślin w pro­

jektowanym rezerwacie Bilsko; 1 — granice projektowanego rezerwatu, 2 — drogi, 3 — zabudowania, 4 — rowy, 5 — doły potorfowe, 6 — lasy, 7 — zarośla, 8 — łąki i pastwiska, 9 — stanowiska roślin: 1) Betula humilis, 2) Nymphaeu alba, 3) Dactylorhiza incarnata i D.

majabis, 4) Helichrysum arenarium, 5) Senecio congestus, 6) Wolffia arrhiza, 7) Blysmus compressus

Distribution of localities of several protected and rare plant species in the planned reser- vation Bilsko; 1 — bordes of the planned reservation, 2 — roads, 3 — buildings, 4 — ditches, 5 — peat ditches, 6 — forests, 7 — shrubs, 8 — ineadows and pastures, 9 — plant localities: 1) Betula humilis, 2) Nymphaea alba, 3) Dactylorhiza incarnata i D. ma- jalis, 4) Helichrysum arenarium, 5) Senecio congestus, 6) Wolffia arrhiza, 7) Blysmus

compressus

28. Lolio-Cynosuretum R. T x. 1937

29. Carici-Agrostietum caninae R. T x. 1937 wariant typowy

wariant z Carex nigra

30. Zbiorowisko z Menyanthes trifoliata 31. Betulo-Salicetum repentis O b e rd . 1964

warianty z: Betula humilis Salix rosmarinifolia

32. Salicetum penta.nd.ro-cmereae (A lm q. 1929) P a s c . 1961

33. Bolygono-Bidentetum (K och 1926) L ohm . 1950

Roślinność projektowanego rezerwatu Bilsko... 249 wariant typowy

wariant z Bidens tripartita 34. Rubetum idaei P a s s . 1982

35. Eupatnrietum cannabini R. T x. 1937

36. Rubo-Solidapinetum serotinae F ij a łk o w s k i 1978 37. Blysmo- Juncetum compressi (L i b b. 1930) R. T x. 1950

38. Juncetum macri (D iem ., S iss. et W e s th . 1940) S c h w ic k . 1944 ern. R. Tx.

1950

CHARAKTERYSTYKA FLOR.YSTYCZNA I EKOLOGICZNA ZESPOŁÓW

A. Z b i o r o w i s k a w o d n e z k la s: Lemnetea i Potamogetonetea 1. Lemno-Spirodeletum polyrrhizae (tab. 1, zdj. 1-4). To swoiste zbio­

rowisko budują zaledwie 3 gatunki: Lerrma minor, L. trisulca i Spirodela polyrrhiza. W niektórych dołach potorfowych pokrywają one powierzch­

nię wody w 100%. Niewielką domieszkę stanowi Hydrocharis morsus-ranae, a znikomą — Stratiotes aloides i Utricularia uulgaris, z roślin zanurzonych zaś — Ceratophyllum demersum i Myriophyllum spicatum. Odczyn wody w torfiankach waha się od pH=6,Q do pH=d,S.

2. Wolffietum arrhizae (tab. 1, zdj. 5-6). Zespół ten stwierdzono w dwóch dołach potorfowych: w pierwszej, dużej torfiance od strony Białki oraz w mniejszej — przy drodze do Zgniłej Strugi. W obydwu dominuje Wolffia arrhiza (60-70% pokrycia), a towarzyszą jej Lemna minor i Spirodela polyrrhiza. Warstwę podwodną tworzy w obydwu torfiankach Ceratophyllum demersum, osiągający 80% pokrycia. Woda ma odczyn bliski obojętnego (pH=6,8-7,0). Zespół występuje sporadycznie na całej Lubelszczyźnie (6).

3. Potamogetonetum acutifolii (tab. 1, zdj. 7). Zespół ten zanotowano tylko w jednej torfiance w NW części badanego terenu. Gatunkiem przewod­

nim i równocześnie dominującym jest, rdestnica ostrolistna (80% pokrycia), której towarzyszą inne rośliny podwodne, jak: Chara uulgaris, Elodea cana- densis i Potamogeton crispus. Odczyn wody jest słabo kwaśny (pW=5,5).

Zbiorowisko to jest rzadko notowane na Lubelszczyźnie (6) i w Pol­

sce (14).

4. Ceratophylletum demersi (tab. 1, zdj. 8-11). Jest to typowe zbiorowi­

sko roślin zanurzonych, z małą liczbą gatunków o liściach pływających. Wy­

stępuje bardzo często, szczególnie w świeżych wyrobiskach torfu, razem ze

zbiorowiskami z klasy Lemnetea. Gatunkiem charakterystycznym asocjacji

jest Ceratophyllum demersum (50% pokrycia), a towarzyszą mu: najliczniej

Hydrocharis morsus-ranae (10-20% pokrycia), mniej licznie — Stratiotes

aloides, Spirodela polyrrhiza, Lemna minor i L. trisulca. Głębokość wody,

Tab. 1. Skład florystyczny zespołów z klas: Lemnetea i Potomogetonetea Floristic composition of associations froni tlie classes: Lemnetea and Potomogetonetea

Numer z e s p o ł u No. o f a s s o c i a t i o n

P o k r y c ie w a rs tw y z i e l n e j c w %

C o v er o f h e r b - l a y e r c i n %

8

CNJ

KA

8 8

-s- ^ua

8 8 8 8

o y o n c*

i co o(O

8

8 8

Numer z d j ę c i a (\l fO m 'O t-;co cn o CU| KA - j in n o1 b- CD ON

No. o f r e c o r d

1 . L e m n o -S p iro d e le tu m p o l y r r h i z a e :

Lenina m in o r 5 2 1 ♦ 1 2 ♦ + ♦ . +■ ♦ . . 4

S p i r o d e l a p o l y r r h i z a 2 5 8 ♦ 2 ♦ . . ♦ 1 2 ♦ 2 ♦ 2 2 . . 1

Lemna t r i s u l c a 3 + . 7 1 . . 2 ♦ ♦ ♦ . 4 4 . 1 . .

2 . W o lf f le tu m a r r h i z a e :

W o l f f ia a r r h i z a 6 7

3 . P o ta m o g e to n e tu m a c u t i f o l i i : P o ta ra o g e to n a c u t i f o l i u s 4 . C e r a to p h y ll e tu m d e m e r s i:

C e r a to p h y llu m dem ersum ♦ ♦ + . 9 9 9 8

5 . M y r io p h y lle tu m s p i c a t i :

M y rio p h y llu m s p ic a tu m ♦ •

P o ta m o g e to n io n : E lo d e a c a n a d e n s is

6 . H y d r o c h a r ite tu m m o r s u s - r a n a e :

H y d r o c h a r is m o r s u s - r a n a e 1 ♦ 1 ♦ 1 ♦ 2 2 1 7 4 1 5 + .

S t r a t i o t e s a l o i d e s ♦ . ♦ 6 9 . . .

7 . P o ta m o g e to n e tu m n a t a n t i s :

P o ta ra o g e to n n a t a n s 3 8 7

8 . N upharo-N ym phaeetura a l b a e :

Nymphaea a l b a 6

N ym phaeion i P o ta m o g e to n e te a : U t r i c u l a r i a v u l g a r i s P o ta ra o g e to n c r i s p u s

T o w a rz y s z ą c e ( A ccom panying s p p . Typha a n g u s t i f o l i a

) :

2

E ę u is e tu m f l u v i a t i l e ♦ ♦ .

S p o ra d y c z n e ( S p o r a d ic s p p . ) :

C h a ra s p . 7 / 2 , Typha l a t i f o l i a 1 6 /+ , Rumex h y d r o la p a th u m 1 6 /+ , C a re x e l a t a s s p . e l a t a 1 6 /+ , P o t e n t i l l a p a l u s t r i s 1 6 / r .

na jakiej stwierdzono te fitocenozy, wynosi od 0,7 do 1,5 m, a jej odczyn (pH) waha się od 6,4 do 6,8.

5. Myriophylletum spicati (tab. 1, zdj. 12). Na terenie projektowanego rezerwatu Myriophylletum spicati stwierdzono tylko w jednej torfiance — przy drodze z Chojeńca (w odległości ok. 100 rn od mostu). Wywłócznik kłosowy pokrywa 80% powierzchni torfianki. Towarzyszą mu nielicznie Hydrocharis morsus-ranae oraz Potamoyeton natans i Spirodela polyrrhiza.

W sąsiedztwie wykształciły się zespoły Eyuisetetum limosi i Thclypteridi- -Phragmitetum.

6. Hydrocharitetum morsus-ranae (tab. 1, zdj. 13 16). Zbiorowisko to wykształcone jest najczęściej facjalnie. Największą powierzchnię zajmują fitocenozy ze Stratiotes aloides (zdj. 14-15), w których zaznacza się nie­

wielki udział Hydrocharis morsus-ranae. Mniejszą powierzchnię wód pokry­

wają płaty z dominującym żabiściekiem pływającym. Panującym gatunkom

Roślinność projektowanego rezerwatu Bilsko. .. 251 towarzyszą prawie zawsze rzęsy i spirodela wielokorzeniowa, rzadziej rdest- nica pływająca (zdj. 16) oraz gatunki szuwarowe. Zespół stwierdzono w kilku torfiankach, głównie w E części uroczyska, w wodach o odczynie bliskim obo­

jętnego (p77=6,4-6,8).

7. Potamogetonetum natantis (tab. 1, zdj. 17-18). Największe płaty tego zespołu wykształciły się w dużych torfiankach w E części projektowanego re­

zerwatu (w pobliżu zakrętu kanału Wieprz-Krzna). Jest to dwuwarstwowe zbiorowisko roślin wodnych. Warstwę nadwodną buduje Potamogeton na- tans (60-80% pokrycia) z niewielką domieszką Hydrocharis morsus-ranae, natomiast w skład warstwy podwodnej wchodzą: Potamogeton acutifolius, Elodea canadensis i Ceratophyllum demersum.

8. Nupharo-Nymphaeetum, albae (tab. 1, zdj. 19). Zaledwie jeden płat tego zespołu wykształcił się w E części uroczyska Zgniła Struga (w odległości ok. 100 m od mostu, w pobliżu Chojeńca). Grzybienie białe pokrywają kilkadziesiąt metrów kwadratowych torfianki zarastającej od brzegów pałką wąskolistną. Dno omawianego zbiornika jest zamulone. Płaty Nupharo- -Nymphaeetum z dominującym Nymphaea alba są dość rzadkie na obszarze województwa lubelskiego.

B. Z b i o r o w i s k a s z u w a r o w e z k la s y Phragmitetea

9. Scirpeturn lacustris (tab. 2, zdj. 20). Zbiorowisko oczeretu jeziornego na terenie projektowanego rezerwatu zajmuje niewielką powierzchnię. Jego płaty (o powierzchni od kilku do kilkunastu metrów kwadratowycłi) wy­

stępują w starych wyrobiskach torfu w sąsiedztwie fitocenoz z dominacją pałek lub manny mielec. Charakterystyczny aspekt zespołowi nadaje gatu­

nek przewodni — Scirpus lacustris (pokrycie 60%), a grupę roślin towarzy­

szących reprezentują gatunki wodne z klasy Potamogetonetea, rzadziej inne gatunki szuwarowe.

10. Typhetum angustifoliae (tab. 2, zdj. 21). Podstawowym składnikiem tego zespołu i zarazem gatunkiem charakterystycznym jest Typka angusti- folia (90% pokrycia). Nielicznie towarzyszą jej rośliny wodne z klasy Lem- netea. Piękny płat o powierzchni kilkunastu arów zajmuje wyrobisko torfu przy drodze do Chojeńca (ok. 100 m na NW od mostu). Podłoże jest tam słabo zamulone. Na Lubelszczyźnie zespół ten występuje dość często (np. 6, 7, 12), a w projektowanym rezerwacie — rzadko.

11. Eleocharitetum palustris (tab. 2, zdj. 22). Zbiorowisko to zajmuje kilka metrów kwadratowych powierzchni na granicy lustra wody i lądu

— przy brzegu torfianki i szerokiej grobli we wschodniej części uroczyska.

W badanym płacie Eleocharis palustris pokrywa 80% powierzchni. Nielicznie

towarzyszą mu: Galium palustre, Polygonum amphibium var. terrestre oraz gatunki z klasy Scheuchzerio- Caricetea fuscae.

12. Eguisetetum limosi (tab. 2, zdj. 23). Dobrze wykształcony płat tego zespołu stwierdzono w dużej torfiance przy drodze do Cłiojeńca (w odległości ok. 100 m od mostu), w sąsiedztwie Typhetum angustifoliae i Thelypteridi-Phragmitetum. Buduje go głównie Equisetum fluuiatile (90%

pokrycia) przy nielicznym udziale innych gatunków szuwarowych. Niewielkie płaty zespołu obserwowano też w rowach i innych trwale podtopionych obniżeniach. Odczyn (pH) wody waha się od 5,6 do 6,0.

13. Phragmitetum communis (tab. 2, zdj. 24-25). Głównym składni­

kiem tego zespołu jest Phragmites australis (60-90% pokrycia). Najwięk­

szą powierzchnię zajmuje w pierwszej dużej torfiance przy drodze z Białki do Chojeńca. Z jednej strony towarzyszą mu zbiorowiska roślin wodnych (Wolffietum arrhizae, Ceratophylletum demersi), z drugiej zaś — zarośla brzozy omszonej i płaty sadżca konopiastego. Woda ma odczyn słabo kwa­

śny (p/f=6,0).

14. Typhetum latifoliae (tab. 2, zdj. 26). Na badanym terenie jest to zbiorowisko raczej rzadkie. Buduje go Typliu latifolia (o pokryciu 80%) oraz gatunki z klasy Phragmitetea. W jednym z płatów ok. 30% pokrycia osiąga Mentha aquatica. Odczyn wody jest bliski obojętnego (pH=6,5).

15. Glycerietum maximae (tab. 2, zdj. 27-28). Zbiorowisko manny mie­

lec największą powierzchnię zajmuje w rowie przy głównej grobli. Mniej­

sze płaty notowano na obrzeżach torfianek w sąsiedztwie kanału. Zespół tworzy Glyceria maxima (pokrycie 60-80%) z licznym udziałem gatun­

ków przechodzących z sąsiadujących zespołów, np. Scirpus lacustris, Ty­

pka latifolia i Mentha aguatica. Odczyn wody (pH) waha się w grani­

cach 6,8-7,0. Na Lubelszczyźnie zespół ten występuje dość często (np. 6, 7, 12).

16. Thelypteridi-Phragmitetum (tab. 2, zdj. 29). Omawiany płat ze­

społu wykształcił się w starej torfiance w sąsiedztwie zarośli Betulo-Sali- cetum repentis (w pobliżu szerokiej grobli w NE części uroczyska). Gatun­

kiem dominującym (70% pokrycia) jest Thelypteris pulustris, a towarzy­

szą mu Typka latifolia (40% pokrycia) oraz (mniej licznie) Carex rostrata i C. paniculata. Jest to asocjacja spotykana na Lubelszczyźnie dość rzadko (6, 7, 13).

17. Cicuto-Caricetum pseudocyperi (tab. 2, zdj. 30-31). Najlepiej rozwi­

nięte płaty tego zespołu występują w E i N części uroczyska Zgniła Struga, przy brzegach torfianek. Zajmują od kilku do kilkunastu metrów kwadra­

towych powierzchni. Gatunkami dominującymi są: Carex pseudocyperus lub

Cicuta uirosa, osiągające 50-60% pokrycia (warianty z tymi gatunkami).

Roślinność projektowanego rezerwatu Bilsko... 253 Towarzyszą im rośliny wodne (np. Stratiotes aloides) i szuwarowe ( Typka latifolia, Glyceria maxima).

18. Caricetum paniculatae (tab. 2, zdj. 32). Na badanym terenie na Lubelszczyźnie jest to zespół rzadki (7, 12, 13). Najlepiej wykształcony płat zanotowano na obrzeżu dużej torfianki w pobliżu lasu Milejowska Brzezina.

Carex paniculata tworzy piękne, duże kępy (ok. 80% pokrycia). Między nimi najliczniej rośnie Rumex hydrolapathum, mniej licznie — Typka latifolia,

Carex elata ssp. elata i Gallium palustre.

19. Caricetum rostratae (tab. 2, zdj. 33). Zespół turzycy dzióbkowatej zajmuje niewielki dół potorfowy w środkowej części projektowanego rezer­

watu, w sąsiedztwie łączki porośniętej roślinnością niskotorfowiskową z prze­

wagą Carex niyra. W omawianej asocjacji 80% pokrycia osiąga Carex ro­

strata, a towarzyszą jej dość licznie Cicuta uirosa i Senecio congestus. Ostatni gatunek jest rzadki nie tylko na badanym terenie, ale i w makroregionie lu­

belskim.

20. Caricetum elatae (tab. 2, zdj. 34). Strukturę tego zbiorowiska cechuje kępiasta budowa runi. Podstawowym gatunkiem zespołu jest Carex elata ssp. elata, tworząca duże i wysokie kępy. Luki między nimi wypełnia Menyanthes trifoliata (ok. 20% pokrycia) z nielicznym udziałem Galium palustre, Equiset,um fluuiatile, Mentha ayuatica i kilku innych gatunków.

Opisywany płat zespołu zajmuje ok. 20 m2 powierzchni w torfiance nie opodal szerokiej grobli, w NW części uroczyska.

21. Caricetum appropinguatae (tab. 2, zdj. 35). Zbiorowisko turzycy tu- nikowej pokrywa pierwszą dużą torfiankę przy zachodniej granicy projekto­

wanego rezerwatu. Na badanym terenie i na Lubelszczyźnie jest to zespół rzadki (7, 13). Około 80% pokrycia osiąga Carex appropinquata, której towa­

rzyszą najliczniej Typka latifolia i R.umex hydrolapathum. Niewielki udział mają też: Carex rostrata, C. pseudocyperus, Galium palustre i Thelypteris palustris.

22. Caricetum gracilis (tab. 2, zdj. 36). Płaty tego zespołu rozrzucone są na całym obszarze uroczyska Zgniła Struga, ale zajmują najwyżej po kilkadziesiąt metrów kwadratowych powierzchni. Gatunkiem dominującym i charakterystycznym asocjacji jest Carex acuta (90% pokrycia), a towarzy­

szą mu liczne rośliny szuwarowe i łąkowe, jak: Eguisetum fluuiatile, Mentha aquatica, Galium palustre, Ranunculus acris, Plantago lanceolata, Dactylo- rhiza incarnata i inne. Poziom wody gruntowej występuje w darni lub nad powierzchnią gruntu, a jej odczyn jest, bliski obojętnego (p/f=6,7).

23. Leersietum oryzoidis (tab. 2, zdj- 37). Na badanym terenie zanoto­

wano tylko jeden płat tego zespołu — w rowie z płynącą wodą w N czę­

ści uroczyska, na powierzchni kilkunastu metrów kwadratowych. W ubogiej

Tab. 2. Skład florystyczny zespołów z klasy Phragmitetea Floristic composition of associations froin tlie class Pliragmitetea

Numer z e s p o łu No. o f a s s o c i a t i o n

Z w a r c ie w a rs tw y krzew ów b w % C o v e r o f s h r u b - l a y e r b i n % P o k r y c ie w a rs tw y z i e l n e j c w % C o v e r o f h e r b - l a y e r c i n % P o k r y c ie w a rs tw y mchów d w % C o v er o f m o s s - l a y e r d i n % Numer z d j ę c i a

No. o f r e c o r d

g | 8 r

• I •

O I + - : O • I » cm, . i

I • i i

_ o o : o o | o . o o o O OyO' O O jO jO ' O'O>

i i i • • 11 i i i i

1 , ' ’ i I

inko co o \ o «-,m ik\| <r1 u

04 04104 OJ OJ 0 4 . HI K\| * I • l i I , I I I

o , 2 2 i 2 l 2 2

9 .

1 1 .

1 2 .

1 3 .

1 5 .

1 7 .

1 8 .

2 0 .

2 1 .

2 2 .

2 3 .

2 4 .

S c ir p e tu m l a c u 3 t r i s s

S c i r p u s l a c u s t r i s 6 .

T yphetum a n g u s t i f o l i a e :

Typha a n g u s t i f o l i a . 9

E l e o c h a r i t e t u m p a l u s t r i s :

E l e o c h a r i s p a l u s t r i s . . E ą u is e te t u m l i m o s i :

E ą u is e tu m f l u v i a t i l e . . P h r a g m ite tu r a com m unis:

♦ ♦ . + + .

P h r a g r a i te s a u s t r a l i s . . T yphetum l a t i f o l i a e :

• • 9 6

Typha l a t i f o l i a 2 .

G ly c e r i e tu m m axiraae:

. ♦ + . 8 • 2 4 • 2 + + • 1 . • •

G l y c e r i a maxima 2 .

P h r a g m i tio n :

♦ 8 6 • 3

O e n a n th e a ą u a t i c a ♦ .

R o r ip p a a r a p h ib ia . .

T h e l y p t e r i d i - P h r a g m i t e t u m : T h e l y p t e r i s p a l u s t r i s . . C i c u to - C a r i c e tu m p s e u d o c y p e r i :

C ic u ta v i r o s a . .

C a re x p s e u d o c y p e r u s . . C a r ic e tu m p a n i c u l a t a e :

. ♦ • • • • • • • 6 • ⁺ • ♦ . • •

C a re x p a n i c u l a t a ♦ .

C a r ic e tu m r o s t r a t a e :

C a re x r o s t r a t a ♦ .

C a r ic e tu m e l a t a e :

1 . • • ^{+ ♦} + 1 • • 8 • ♦ . • •

C a r e x e l a t a s s p . e l a t a . • C a r ic e tu m a p p r o p i n q u a t a e :

C a re x a p p r o p i n q u a t a . . C a r ic e tu m g r a c i l i s :

C a re x a c u t a . .

M a g n o c a r ic io n :

G aliu m p a l u s t r e . . ♦ ♦ «■2 .

P h a l a r i s a r u n d i n a c e a . .

R a n u n c u lu s l i n q u a . .

P eucedanum p a l u s t r e . .

L e e r s i e tu m o r y z o i d i s :

L e e r s i a o r y z o i d e s . .

S p a r g a n i o - G l y c e r ie tu m f l u i t a n t i s :

7 .

G l y c e r i a f l u i t a n s . .

S p a r g a n i o - G l y c e r i o n f l u i t a n t i s i P h r a g m i t e t e a :

+ 8

Rumex h y d r o la p a th u m ♦ . + 1 + 1 .

A lis o a p l a n t a g o - a q u a t i c a . . S c r o p h u l a r i a a l a t a . . M o l i n i o - A r r h e n a t h e r e t e a :

L y s im a c h ia v u l g a r i s L y th ru m s a l i c a r i a M y o s o tis s c o r p i o i d e s

Roślinność projektowanego rezerwatu Bilsko... 255 Ciąg dalszy tab. 2 — Table 2 continued

Nr z d .ję c ia No. o f r e c o r d

T o w a rz y s z ą c e (A cco m p an y in g s s p . ) :

o \ o V m

e j r b K M C f c in v£> C- CO rc r c t c i c t c

S a l i x c l n e r e a b S a l i x c i n e r e a c S p i r o d e l a p o l y r r h i z a Lenina m in o r P o t e n t i l l a p a l u s t r i s M entha a q u a t i c a E u p a to r iu m c a n n a b in u m B id e n s t r i p a r t i t a

S p o r a d y c z n e ( S p o r a d i c s p p . ) :

M o l i n i o - A r r h e n a t h e r e t e a : E q u is e tu m p a l u s t r e 2 2 /+ , S t e l l a r i a g r a m in e a 2 6 / + , C ir s iu m p a l u s t r e 2 6 /+ , Poa t r i v l a l i s 3 1 /+ , R a n u n c u lu s a c r i s 3 6 /+ , P l a n t a g o l a n c e o l a t a 3 6 /+ , C e r a s t lu m h o l o s t e o i d e s 3 6 /+ , H o lc u s l a n a t u s 3 6 /+ , ia r a x a c u m o f f i c i n a l e 3 6 /+ , F e s tu c a r u b r a 3 6 /+ , R h in a n th u s a n g u - s t i f o l i u s s s p . g r a n d i f l o r u s 3 6 /+ .

A cco m p an y in g : Nymphaea a l b a 2 1 / * , P olygonum am p h ib iu m v . t e r r e s t r e 2 2 /+ , C a r e x n i g r a 2 2 /+ , S olanum d u lc a m a r a 2 3 /+ , B e t u la p u b e s c e n s b 2 4 / 1 , L e - mna t r i s u l c a 2 4 /+ , H y d r o c h a r is m o r s u s - r a n a e 2 9 /+ , U r t i c a d i o i c a 3 0 /+ , S t r a t i o t e s a l o i d e s 3 1 /1 , L y c o p u s e u r o p a e u s 3 1 /+ , S e n e c io c o n g e s t u s 3 3 /+ , M en y a n th e s t r i f o l i a t a 3 4 / 2 , P o t e n t i l l a p a l u s t r i s 3 4 /+ , B r a c h y th e c iu r a r u ta b u lu m d 3 5 /+ , A m b ly ste g iu m s e r p e n s d 3 5 /+ , D a c t y l o r r h i z a i n c a r n a t a 3 6 /+ , P l a n t a g o m ed ia 3 6 /+ , P o t e n t i l l a a n s e r i n a 3 6 /+ , P olygonum a m p h i­

b iu m v . n a t a n s 3 7 / 1 , P olygonum h y d r o p lp e r 3 8 /+ .

w gatunki asocjacji przeważa Leersia oryzoides (70% pokrycia). Największą domieszkę stanowi Galium palustre (20%), mniejszą — Polygonum amphi­

bium, Bidens tripartita i Mentha aguatica. Z Lubelszczyzny zespół ten jest rzadko opisywany (6).

24. Sparganio-Glycerietum fluitantis (tab. 2, zdj. 38). Zbiorowisko to zanotowano w rowie z ledwie płynącą wodą, pośrodku uroczyska Zgniła Struga. Zespół tworzy Glyceria fluitans (o pokryciu 80%) z domieszką Lemna minor, Alisma plantago-aguatica, Polygonum hydropiper i Myosotis scorpioides. Głębokość wody nie przekraczała 30 cm. Podobne zbiorowisko spotkano nad rowami w dolinie Wieprza (12).

C. Z b i o r o w i s k a łą k o w e i p a s t w i s k o w e z k la s y Molinio-Arrhenatheretea

25. Scirpetum siluatici (tab. 3, zdj. 39). Największy płat tego zespołu (o powierzchni kilkunastu metrów kwadratowych) wykształcił się w NE czę­

ści projektowanego rezerwatu — w starym rowie przy drodze. Mniejsze płaty rozproszone są i w innych częściach uroczyska w lokalnych za­

głębieniach terenu, w miejscach wysięków wód gruntowych, na glebach mu- łowo-bagiennycłi. Rośliny w tym zbiorowisku mają duże wartości pokrycia i bujny wzrost. Dominuje Scirpus syluaticus (pokrycie 70%), a towarzyszą mu dość licznie: Eupatorium cannabinum (20%), Lycopus europaeus, Vale- riana officinalis i Carex acuta.

26. Poo-Festucetum rubrae (tab. 3, zdj. 40-43). Zbiorowisko wiechliny łą­

kowej i kostrzewy czerwonej tworzy rozległe płaty na kośnych łąkach w śród-

kowej części badanego terenu, mniejsze — na łączkach między torfiankami i szerokiej grobli (drodze) między Chojeńcem a Białką. Łączne pokrycie Poa pratensis i Festuca rubra (gatunki charakterystyczne) waha się od 40 do 70%. W domieszce występują głównie rośliny z klasy Molinio-Arrhenathere- tea: Festuca pratensis, Deschampsia caespitosa, Ranunculus acris, Lathyrus pratensis, Lythrum salicaria, Galium mollugo i inne. Miejsca nieznacznie wy­

niesione wśród opisywanych łąk zajmuje Arabis arenosa (wariant z tym ga­

tunkiem), Galium mollugo, Rhinanthus angustifolius ssp. grandiflorus oraz Holcus lanatus, natomiast zagłębienia — Triglochin palustre i Dactylorhiza incarnata. Zespół wykształcił się na glebach torfowo-murszowych (tab. 5, odkr. 1 3 ), rzadziej mułowo-murszowych (odkr. 7) i czarnych ziemiach mur- szastych.

27. Holcetum lanati (tab. 3, zdj. 44). Zespół kłosówki wełniastej wy­

kształcił się w postaci niewielkich (od kilku do kilkudziesięciu metrów kwa­

dratowych powierzchni) piatów, rozrzuconych głównie w NW części uroczy­

ska. Zajmuje zwykle wyniesienia na łąkach kośnych i przeplata się mozai­

kowo z Poo-Festucetum rubrae. Znaczny udział obok traw ma Arabis arenosa (30% pokrycia). Poziom wód gruntowych występuje na głębokości ok. 50 cm.

Gleby, na których stwierdzono charakteryzowane zbiorowisko, to czarne zie­

mie murszaste (tab. 5, odkr. 8).

28. Lolio-Cynosuretum (tab. 3, zdj. 45). Niewielkie płaty tego zespołu zanotowano na wypasanej drodze między torfiankami w pobliżu szerokiej grobli, w NW części projektowanego rezerwatu. Roślinami licznie wystę­

pującymi w zespole są trawy: Cynosurus cristatus (50% pokrycia), Lolium perenne, Festuca pratensis oraz gatunki o niskim wzroście, jak Trifolium re- pens (pokrycie 30%), Potentilla anserina, Tarazacum officinale i Leontodon autumnalis. Przy intensywnym użytkowaniu może się przekształcić w zbio­

rowisko z klasy Plantaginetea maioris.

D. Z b i o r o w i s k a to r f o w is k o w e i z a r o ś lo w e

29. Carici-Agrostietum caninae (tab. 3, zdj. 46-48). Zbiorowisko to zajmuje największą powierzchnię w E części uroczyska, w pobliżu mo­

stu na kanale. Mniejsze płaty zidentyfikowano w zachodniej części — na łączkach między wyrobiskami torfu oraz na obrzeżach niektórych torfia- nek. W jego budowie największy udział mają rośliny z klasy Scheuch- zerio-Caricetea fuscae. W większości płatów panuje Carex nigra, osiąga­

jąca 60% pokrycia, w niektórych zaś — Agrostis canina var. stolonifera

(zdj. 46). W domieszce występują: Eriophorum angustifolium (10-20%),

Carez panicea, Galium palustre i Yeronica scutellata, rzadziej gatunki łą­

Roślinność projektowanego rezerwatu Bilsko... 257 kowe. Na torfowisku w pobliżu Chojeńca rozwinęła się warstwa krze­

wów zbudowana głównie z wierzb (Sali:i; cinerea, S. rosmarinifolia, S. au- rita, S. pentandra) i brzozy omszonej (Betula pubescens), a także war­

stwa mchów z przewagą Aulacomium palustre (pokrycie 30%). Zespół roz­

wija się w miejscach zarówno stale podtapianych, jak i latem wysychają­

cych. Zajmuje gleby gruntowo-glejowe (tab. 5, odkr. 9) i torfiasto-glejowe (odkr. 10).

30. Zbiorowisko z Menyanthes trifoliata (tab. 3, zdj. 49). Zbiorowisko z dominującym bobrkiem trój listkowym pokrywa obrzeża jednego ze sta­

rych dołów potorfowych — przy drodze, w odległości ok. 150 m na zachód od kanału. Jest ono przejściowe pomiędzy zespołami z klasy Phragmitetea i Scheuchzerio-Caricetea fuscae. Udział gatunków szuwarowych w omawia­

nym płacie jest bardzo duży w stosunku do roślin z klasy Scheuchzeiio Caricetea fuscae, do której należy główny gatunek budujący to zbiorowisko, tj. Menyanthes trifoliata (50% pokrycia). Miejsce, w jakim się ono rozwija, jest silnie wypłycone (głębokość wody ok. 20 cm, a jej pH =6,‘2). W nieco suchszych miejscach (w starych, zarośniętych dołach potorfowych) wystę­

puje też w pobliskim uroczysku Jezioro (13). Podobne zbiorowiska, występu­

jące zarówno w dołach potorfowych, jak i jeziorach, opisał T o m a s z e w i c z (18). Wcześniej, np. N o w iń s k i (1927), E g g l e r (1933) i M o w s z o w ic z (1938) — cyt. za T o m a s z e w i c z e m — opisywali je jako odrębną asocjację Menyanthetum trifoliatae.

31. Betulo-Salicetum repentis (tab. 3, zdj. 50-52). Zespół niskich zaro­

śli z wierzbą rokitą i brzozą niską zajmuje po kilka metrów kwadratowych powierzchni w S i NW części uroczyska. W dwóch płatach dominuje Be­

tula humilis (zwarcie 70-90%), a w jednym — Salix rosmarinifolia (zwar­

cie 40%). We wszystkich przypadkach licznie towarzyszą im: Salix cinerea i Frangula alnus, domieszkę zaś stanowią: Betula pendula, B. pubescens, Viburnum opulus i Alnus glutinosa. Runo w opisywanym zespole jest nie­

jednorodne. W poszczególnych płatach dominują: Thelypteris palustris, Eu- patorium cannabinum (30% pokrycia) i Geum riuale (40%), a towarzyszą im mniej lub bardziej licznie — Galium aparine, Rubus idaeus, Urtica dio- ica i Lythrum salicaria. Z rzadkich roślin zanotowano Dryopteris cristata i Dactylorhiza incarnata. Charakteryzowane płaty zespołu wykształciły się na glebie torfowo-murszowej (tab. 5, odkr. 4), przy poziomie wody gruntowej na głębokości 40 cm.

32. Salicetum pentandro-cinereae (tab. 3, zdj. 53-54). Liczne wyrobiska torfu, szczególnie w S i E części uroczyska, poprzedzielane są pasami zarośli wierzbowo-kruszynowych, które w r. 1992 uległy częściowemu spaleniu. Ze­

spół tworzy przede wszystkim Salix cinerea (o zwarciu ok. 80%) z domieszką

Tab. 3. Skład florystyczny zespołów z klas: Molinio-Arrhenatheretea, Schcuchzerio-Caii cetea fuscae i Alnetea glutinosae

Floristic composition of associations from the classes: Molinio-Arrhenatheretea, Scheuch zerio-Caricetea fuscae and Alnetea glutinosae

Numer z e s p o ł u No. o f a s s o c i a t i o n

Z w arcie w arstw y krzewów b w % Cover o f s h r u b - l a y e r b i n % P o k ry c ie w arstw y z i e l n e j c w % 6 o v e r o f h e r b - l a y e r c i n % P o k ry c ie w arstw y mchów d w % Cover o f m o s s - la y e r d i n % Numer z d j ę c i a

No. o f re c o rd

2 5 . S c irp e tu ra s i l v a t i c i : S c irp u s s y l v a t i c u s C a l th io n i M o l i n i e t a l i a : Geum r i v a l e

Lythrum s a l i c a r i a C lrs iu m p a l u s t r e E quisetum p a l u s t r e V a le r ia n a o f f i c i n a l i s L y sim ach ia v u l g a r i s C irsiu m r i v u l a r e D escham psia c a e s p i t o s a C lim acium d e n d ro id e s d G alium u lig ln o su m C a lth a p a l u s t r i s 26 . P o o -F eatu cetu m r u b r a e :

Poa p r a t e n s l s F e s tu c a ru b r a 2 7 . H olcetum l a n a t i :

H o lcu s l a n a t u s A rr h e n a th e r io n :

Galium m ollugo v . e la tu ra A rrh en ath eru m e l a t i u s A lo p e cu ru s p r a t e n s i s 28. L o lio -C y n o su retu m :

C ynosurus c r i s t a t u s T r lf o liu m re p e n a L eontodon a u tu m n a lis

1 * * r . , . * . * * 4 3 *

• + ♦ • • • * . . . . * . r

2 2 3 4 1 . . . 1 2 5 4 2 3 * . . .

A r r h e n a t h e r e t a l i a i M o lin io -A rr h e n a th e re te a : F e s tu c a p r a t e n s i s

R anunculus a c r i s P la n ta g o l a n c e o l a t a Rumex a c e to s a Taraxacum o f f i c i n a l e

R h in a n th u s a n g u s t i f o l i u s s s p . g r a n d i f l o r u s Cardam ine p r a t e n s i s Daucus c a r o ta L a th y ru s p r a t e n s i s A c h i l l e s m ille fo liu m C erastiu m h o lo a te o id e s

. 3 . . . . * . . . . + * * ...

. 1 ...

. . 1 ...

2 9 . C a r ic i-A g ro s tie tu m c a n in a e :

A g r o s tis c a n in a v . s t o l o n i f e r a ... 8 ... ♦ C a r ic io n fu s c a e i C a r i c e t a l i a fu s c a e :

C arex n ig r a E p ilo b iu m p a l u s t r e S t e l l a r i a p a l u s t r i s V e ro n ic a s c u t e l l a t a

S c h e u c h z e rio - C a ric e te a fu s c a e : T r i g l o c h i n p a l u s t r e

Eriophorum a n g u s ti f o liu m C arex la s i o c a r p a P a r n a s s ia p a l u s t r i s 3 0 . M enyanthes t r i f o l i a t a

P o t e n t i l l a p a l u s t r i s J u n c u s a r t i c u l a t u s 31 . B e tu lo -S a lic e tu m r e p e n t i s :

B e tu la h u m ilis b S a l l z . r o s m a r ln lf o l l a b 3 2 . S a lic e tu m p e n ta n d r o - c in e r e ae :

S a l i x c in e r e a b S a l i x c i n e r e a c S a l i n p e n ta n d ra b S a l i x a u r i ta b

... 6 5 * ...

* . . . .

. * . . .

... . . . 1 . . 1 . 4 ♦ . . . * * 5

. . * 2 ♦

Roślinność projektowanego rezerwatu Bilsko... 259 Ciąg dalszy tal). 3 — Table 3 continued

Nr z d j ę c i a

No. o f r e c o r d <r> o r- c \ jr \^ m < o r - c o a > O T - < M

k\ - t <r <r <r <r <r i di di d i di d

A ln e t e a g l u t i n o s a e : L y c o p u s e u r o p a e u s C a l a m a g r o s t i s c a n e s c e n s T h e l y p t e r i s p a l u s t r i s D r y o p t e r i s c e i s t a t a

T o w a rz y s z ą c e (A cco rap an y in g s p p . B e t u l a p e n d u l a b

A ln u s g l u t i n o s a b F r a n g u la a l n u s b E u p a to r iu m ca n n ab in u m P o t a n t ! l l a a n s e r i n a V e r o n ic a c h a m a e d ry s E ą u is e tu r a f l u v i a t i l e G a liu m p a l u s t r e D a c t y l o r r h i z a i n c a r n a t a A r a b is a r e n o s a U r t i c a d i o i c a C ir s iu r a a r v e n s e R a n u n c u lu s r e p e n s A n th o x an th u m o d o ra tu ra C a r e x a p p r o p i n ą u a t a C a r e x p a n l c e a R ubus id a e u s

♦ 1 ♦ . . .

) :

... ♦ . . . . 1 2 .

♦ ♦ 1 1 .

2 ♦ 3 ♦ ♦ .

♦ + .

♦ . + + ♦ . . ♦

+

+ + . .

. r 1 3 3 . .

♦ 1 ♦ 0

♦ . .

1 . ♦

1 . 1 . . . . 1 . ♦ . . . . . . . . 1 . ♦ S p o r a d y c z n e ( S p o r a d ic s p p . ) :

C a r e x a c u t a 3 9 /+ , M ed icag o l u p u l i n a 4 0 / + , C a re x h i r t a 4 0 / + , C a l - l l e r g o n e l l a c u s p i d a t a d 4 0 / + , P h r a g m ite s a u s t r a l i s 4 2 / + , L u z u la m u l t i f l o r a 4 2 / + , G lechom a h e d e r a c e a 4 3 / 1 , L oliurn p e r e n n e 4 5 / 1 , P l a n t a g o m a lo r 4 5 / + , Poa an n u a 4 5 / + , Polygonum h y d r o p i p e r 4 6 / + , B e t u la p u b e s c e n s b 4 7 / 1 , B ra c h y th e c iu r a r u ta b u lu m d 4 7 / + , A u la - coraiura p a l u s t r e 4 7 / 3 . Bryura v e n t r ic o s u r a d 4 7 / + , M entha a q u a t l c a 4 8 / + , C i c u t a v i r o s a u 9 / + , Typha l a t i f o l i a 4 9 / + , V iburnura o p u lu s b 5 0 / + , S o l i d a g o g i g a n t e a 5 1 /+ , G allu ra a p a r i n e 5 2 / 1 , C a l y s t e - g i a s e p iu ra 5 3 / 2 .

S. pentundra i 5. aurita rzadziej S. rosmarinifolia i Betula liumilis. Niewielki udział mają również: Frangula alnus, Betula pubescens i B. pendula. Krzewy oplątuje miejscami licznie występujący Calystegia sepium, którego pokrycie sięga 20%. Luki wypełniają niewielkie płaty Urtica dioica, Geum riuale, Rubus idaeus, a przede wszystkim - Eupatorium cannabinum. Ostatni ga­

tunek w miejscu wypalonych krzewów osiąga pokrycie 100%. Płaty z licznym udziałem Urtica dioica zajmują gleby torfowo-murszowe (tab. 5, odkr. 5 i 6).

Woda gruntowa utrzymuje się na głębokości 60 cm.

E. Z b i o r o w i s k a s y n a n t r o p i j n e

33. Polygono-Bidentetum (tab. 4, zdj. 55-56). Obrzeża rowów (głównie przy szerokiej grobli, drodze) oraz brzegi kanału od strony wschodniej po­

krywają płaty Polygonum hydropiper lub Bidens tripartita, rzadziej obydwa te gatunki występujące razem. Pokrycie ich sięga 80-90%. Niewielką do­

mieszkę tworzą rośliny wodne i szuwarowe, jak: Rorippu amphibia, Glyceria fluitans, G. mazima, Veronica anagallis-aquatica i Polygonum amphibium var. terrestre, a z rzadkich — Senecio congestus i Ranunculus sceleratus.

34. Rubetum idaei (tab. 4, zdj. 57). Na obrzeżu uroczyska od strony

NE, w bezpośrednim sąsiedztwie kanału, miejsce wypalonych zarośli wierz-

Floristic composition of associations from the classes: Bidentetea tripartiti, Epilobietea angustifolii. Artemisieten. and Plantaginetea maioris

Numer z e s p o ł u in \O tS co

No. o f a s s o c i a t i o n

Z w a rc ie w a rs tw y krzew ów b w % i i i ♦ i ♦ + l i C o v er o f s h r u b - l a y e r b i n %

P o k r y c ie w a rs tw y z i e l n e j c w %

8 8

8 8 8

8 8

C o v er o f h e r b - l a y e r c i n % P o k r y c ie w a rs tw y mchów d w % C o v er o f m o s s - l a y e r d i n %

Numer z d j ę c i a

OJ

No. o f r e c o r d

in m

v£>vOvO

33* P o ly g o n o - B id e n te tu r a :

P olygonum h y d r o p ip e r 9 1 +

Polygonum m in u s 1 +

B i d e n t e t e a t r i p a r t i t i :

B id e n s t r i p a r t i t a . 8

R a n u n c u lu s s c e l e r a t u s . +

R o r ip p a p a l u s t r i s . +

3 4 . R ubetum i d a e i :

R ubus i d a e u s . . 9 . . . 3

.

E p i l o b i e t e a a n g u s t i f o l i i : R ubus c a e s i u s

Elym us c a n in u s 3 5 . E u p a to r ie t u m c a n n a b i n i :

E u p a to r iu m ca n n ab in u ra . . . 8 8 9

.

3 6 . R u b o - S o lid a g in e tu m s e r o t i n a e :

S o lid a g o g i g a n t e a ... 7 A r t e r a i s i e t e a :

P l a n t a g i n e t e a m a i o r i s : ...1 + U r t i c a d i o i c a

C a l y s t e g i a s ep iu m A l l i a r i a o f f i c i n a l i s 3 7 . B ly s m o -J u n c e tu m c o m p r e s s i :

B ly sm u s c o m p re s s u s 3 8 . J u n c e tu m r a a c r i:

J u n c u s t e n u i s

A g ro p y ro -R u m ic io n c r i s p i : C a re x h i r t a

P o t e n t i l l a a n s e r i n a R o r ip p a s y l v e s t r i s P l a n t a g i n e t a l i a m a i o r i s i Poa an n u a

L o liu ra p e r e n n e P l a n t a g o ma l o r M o l i n i o - A r r h e n a t h e r e t e a : L y s im a c h ia v u l g a r i s D e sch am p sia c a e s p i t o s a H o lc u s l a n a t u s C ir s iu m p a l u s t r e Poa p r a t e n s i s Geum r i v a l e F e s tu c a r u b r a T r i f o l i u m r e p e n s

T o w a rz y s z ą c e ( A ccom panying s p p . ) : S a l i x c i n e r e a b

S a l i x c i n e r e a c

P h a l a r i s a r u n d i n a c e a + P olygonum am p h ib iu m v . t e r r e s t r e . E ą u is e tu m f l u v i a t i l e

G aliu m a p a r i n e

A g r o s t l s c a n in a v . s t o l o n i f e r a S p o r a d y c z n e ( S p o r a d ic s p p . ) :

M o l i n i o - A r r h e n a t h e r e t e a : M y o s o tis s c o r p i o i d e s 5 6 /+ , C ir s iu m r i v u l a r e 5 8 /+ , V a l e r i a n a o f f i c i n a l i s 5 8 /+ , E ą u is e tu r a p a l u s t r e 5 9 /+ , L y th ru m s a l i c a r i a 6 0 /+ , R u - mex a c e t o s a 6 0 /+ , E p ilo b iu r a h ir s u tu r a 6 O /+ , R a n u n c u - l u s a c r i s 6 2 /+ , L y c h n is f l o s - c u c u l i 6 2 / + , L e o n to - d o n a u t u m n a l i s 6 3 /+ , P l a n t a g o l a n c e o l a t a 6 3 /+ , F e s - t u c a p r a t e n s i s 6 3 /+ .

A cco m p an y in g : G l y c e r i a maxima 5 5 /+ , G l y c e r i a f l u i - t a n s 5 6 / 2 , V e r o n ic a a n a g a l l i s - a ą u a t i c a 5 6 /+ , R o r ip p a a m p h ib ia 5 6 / + , S e n e c i o c o n g e s t u s 5 6 /+ , Poa p a l u s t r i s 5 7 / * : 2 l}amniis c a t h a r t i c u s c 5 8 /+ , H y p ericu m p e r f o r a - tum 5 8 / r , C a re x a c u t a 6 0 /+ , L y c o p u s e u r o p a e u s 6 0 /+ , La r e x f l a v a 6 O /+ , F r a n g u la a l n u s b 6 1 /+ , S o r b u s a u - c u p a r i a o 6 1 / + , G aliu m p a l u s t r e 6 2 /+ , M entha a q u a t l - c a 6 2 / + , S t e l l a r i a p a l u s t r i s 6 2 /+ , C a l l i e r g o n e l l a c u s o i d a t a d 6 2 /+ . J u n c u s b u f o n iu s 6 3 /+ .

Roślinność projektowanego rezerwatu Bilsko... 261 bowo-kruszynowych zajmuje zespól maliny właściwej poprzeplatany mozai­

kowo z płatami nawłoci późnej (Rubo-Solidaginetum serotinue). Rubus ida- eus osiąga 90% pokrycia, a towarzyszą mu nielicznie Lysimachia uulgaris, Deschampsia caespitosa i Urtica dioica.

35. Eupatorietum carmabini (tab. 4, zdj. 58-60). Płaty sadźca konopia- stego o powierzchni nawet po kilka arów występują głównie w SE i E części uroczyska na miejscu zniszczonego zespołu Salicetum pentandro-cinereae.

Nieco mniejszą powierzchnię zajmują w części zachodniej — między tor- fiankami. Eupatorium cannubinum osiąga 90% pokrycia. Najczęściej w do­

mieszce rosną: Urtica dioica, Deschampsia caespitosa. Galium aparinc i Ly­

simachia uulgaris.

36. Rubo Solidaginetum serotinue (tab. 4, zdj. 61). Zespół zanotowano jedynie na NE krańcu uroczyska, nad brzegiem kanału, w pobliżu wsi Zgniła Struga. Miejsce wypalonych krzewów wierzb i kruszyny zajmuje duży płat Solidago gigantea (o pokryciu 70%) z domieszką Rubus ideaeus, Lysimachia uulgaris, Deschampsia caespitosa i kilku innych gatunków.

37. Blysmo-Juncetum compressi (tab. 4, zdj. 62). Płat tego zespołu, o po­

wierzchni kilkunastu metrów kwadratowych, występuje na ścieżce wiodą­

cej przez podmokłą łąkę w pobliżu kanału. W zbiorowisku panuje Blysmus compressus (o pokryciu ok. 60%). Najliczniej towarzyszą mu wiechliny: Poa pratensis i P. annua (o pokryciu 10-20%), Polygonum amphibium var. ter- restre, Trifolium repens oraz Agrostis canina var. stolonifera. Jest to zespół rzadko notowany w makroregionie lubelskim (6). Na badanym terenie po­

krywa glebę torfiasto-glejową (tab. 5, odkr. 11).

38. Juncetum mac.ri (tab. 4, zdj. 63). Zespól situ chudego stwierdzono na drodze między torfiankami w zachodniej części pojektowanego rezerwatu.

Juncus tenuis osiąga 80% pokrycia. Domieszkę tworzą rośliny z klas Planta- ginetea maioris i Molinio-Arrhenatheretea, jak: Lolium perenne, Plantago rnaior, Trifolium repens, Lontondori autumnalis, Deschampsia caespitosa i Poa pratensis.

PODSUMOWANIE

Na podstawie analizy 63 zdjęć litosocjologicznych wykonanych na terenie projektowanego rezerwatu Bilsko wyróżniono 37 zespołów oraz 1 zbiorowisko roślinne o nie określonej bliżej randze fitosocjologicznej (tab. 1-4). W ob­

rębie zespołów wyróżniono 12 wariantów. Poszczególne zbiorowiska scha­

rakteryzowano pod względem składu fłorystycznego i warunków siedlisko­

wych.

J.

V

O O

O O

O l~ I O tO_ 0 0 O _ t-H

<-<" 0 0 r - T o T o i " X "

t o c i o C i C i

t-T cd" x " o ” o ? U - N X C i C i

t o o i to ~ go t o t o t o CD O l O ? o " O ? ' d r - T — ? CD b > t - C i 0 0 b - C i C i

O O O O O O O O CD o O O ^ O ~ C D _ O

< D CD o cd" o" ó cd" o" o " o o" cd" o" CD cd

C . O C C D CD" O CD CD

T-^ to Ol TT

b - " <d" o i x "

CD X C i X

t - x cd O l CD CD CD

Tab . 5. Nie kt óre w ła śc iw o śc i ch em ic zn e b ad an ych g le b S om e C h em ic al p ro p e rt ie s o f th e s o il examined

- T CO ■rr' T-( r - I r - 1 r r ŁO CD t o cd CD CD CD CD CD CD CD CD CD CD CD

r r to to~ CD cd" cd" cd" cd"

tT t ^ O D O C t o t o t o t o

C i X Ol~ X ~ CDCDCD r r

o o C^W

flj - O r s

U o

CG u o o

,3 ‘o-S ż O Ó 2

Ł z o.

b - ^ X _ < D C D _C D _b-^ O CD O l~ r - ^ t-h O O C i O O cd" cd" cd" cd" cd" cd" b - " cd" b - " b ~ " b - " CD" CD" b - " CD"

O T—* 7—• 7—I cd" cd" cd" cd"

O 0 0 ^ 0 1 . X b - " I " cd"

o o o o CD o X CD CD o CD o CD O CD t o CD O CD t o O o o

O l CO t o C i CD t—• X - o t o CD r —1 O l X t o 7—i X ”0 t o 7—1 X X 7—1

7—1 1 ' Y

o 1 1

o o o o O o CD o CD O CD

( (

o o o CD t o o CD O o c o

O l T f CD X C i O l X ŁO 7-1 O l T T 7—1 X O l t o C i

N N N N N N N N N N N

W (fi CO (C W

" ' 5 ’S ’E ’3'S —'3 '3 ‘3 ’S 2 « ’S a

2 2 -u> -u> -u> - u -łd - 2 -u- 2 2

Sooooo SOOOO 2200

CD C D

«0

£ ■ 2

§ ■§

a, 2

£ o o CD 2

~o u

r“ <0 to

“7 3 a, 2 S I

3 03

"cd §

C D O c

a.

3 03 § C D

<Zł a, -tu

7— 1 oi có to

Roślinność projektowanego rezerwatu Bilsko... 263

M ll lt O - 10 7 ,0 6 ,5 0 ,9 7 0 ,7 S a li c e tu m torfowo -mu rsz ow a M ll t 10 - 25 7 ,2 6 ,8 0 ,9 8 8 ,5 p e n tan d ro- c in e rea e p e a t- m u c k O tn it u 2 5 - 3 5 7 ,3 6 ,9 1, 0 8 8 ,9 O tn it u 4 0 - 50 7 ,4 6 ,8 1, 0 9 0 ,0

oo co i- i - o o o

b i c o t o t o c T - o i - T c r f o f

O l r-H

t O ^ t O o f o o O J

CO O o f

^ O J ° , Q ° . ° O O O CO

c f o f i - f o Ó Ć O Ó ' Ó ' O o ó

t ' 7 CO

O O CD OO' 00~ CD

t O 0 0 CO O l_ c o c o tO ~ t O o o ' cd~ (S CD

CD

O l lO

CG l o ?

CD 0 0 CM O CM CD O O O

co" Co" f > " t o CO t - " c o i '- ~

t o o o o o O X o c o O o

r-ń T p 0 0 T-U OJ c o O J T -t O J T—1 O J

1 ! 1

O O C

! 1

O O

1

o i i i i

O l t o i—i O J

T —

J £ £ 2 O U

Soo <<o co co

2

£

<C

6

%•

£

6

£ - g

3 D c £

CU 53

~ C

£

CUCU

-•o

o

£

tC

fC fC

g o N d c

<3 N CU

CC Cu S £ s CO -4

2 <•>

3

£ 3

o

£ c

H-J CU

o

CU u

C )

c

CU c c

C

3

CU

o ó aż ^ó