HŚ WI AT

H Ś W I A T

P I S M O P R Z Y R O D N I C Z E

ORGAN PO LS KI EGO T O WA R Z Y S T W A P R Z Y R O D N I K Ó W IM. KOPERNIKA

I I '*■" - ■

■S mP»f

G2&&C- r-.-

SIER PIEŃ —W RZESIEŃ 1957

- ______________________________________________________________________________

Z E S Z Y T 8—9

n r IV /O c-2734/47

*

T R E Ś Ć Z E S Z Y T U 8— 9 (1876— 7)

G o e t e l W „ O k o n ie c z n o ś c i o c h ro n y z a s o b ó w w o d y ...213 K o c z w a r a M ., D r o b n o u s tr o je f e r m e n t a c y jn e j a k o s u r o w c e le c z n ic z e . . . 215 K u d ł a E., C zy m le c z k o p s z c z e le j e s t l e k a r s t w e m ... 218 W o l a ń s k i N ., W r a ż e n ia a n tr o p o lo g ic z n e z p o d ró ż y d o A z ji Ś ro d k o w e j . 221 P o m a r n a c k i L., Z b io lo g ii k u k u ł k i ...227 C z y ż e w s k i J ., O r o li W . P o la w d z ie ja c h g e o g r a f ii p o l s k i e j ... 230 S k o c z e ń S., Iz o to p y w b a d a n ia c h n a d k r e t e m ... 232 M a k s y m o w i c z - M a z a r a k i I., A r a u k a r y t y w a rk o z ie k w a c z a ls k ie j ja k o

z a b y te k p r z y r o d y ... 235 G r o d z i n s k i j A . M., Z a s to s o w a n ie c ie n io w e j f o to g r a f ii d la p o m ia ró w o b ie k ­

tó w r o ś l i n n y c h ...236 S m y k D., P a r te n o g e n e z a u je d w a b n ik a m o r w o w e g o ...238 W ó j c i k Z., B ło tn e l e j k i ...240 K o r s a k W ., Z a le ż n o ś ć ja d ło s p is u n a s z y c h k u r a k ó w od p ó r r o k u . . . . 243 P a g a c z e w s k i J ., J e s ie n n e g w i a z d o z b i o r y ... 244 P a u t s c h F ., S ta c j a B io lo g ic z n a w G ó r k a c h W s c h o d n i c h ...245 H o ł u b M ., C z e c h o s ło w a c k ie p r a c o w n ie b io lo g ic z n e w o s ta tn ic h 10 la ta c h . 248- W y so k ie o d z n a c z e n ie p o ls k ie g o p r z y r o d n i k a ...250 D ro b ia z g i p rz y r o d n ic z e

I n w e n ta r y z a c ja ż ó łw ia b ło tn e g o w p o w . c h e łm iń s k im (S. S k ib iń s k i) . . 251 N ie p y la k A p o llo k a r p a c k i (M. C h r o s t o w s k i ) ... 252 W y s ta w a „ P o k o jo w e z a s to s o w a n ie e n e r g ii ją d r o w e j " (A. D elo ff) . . . 253 R o z m a i t o ś c i ... 255 R e c e n z j e ... 257 U c h w a ła W y d z ia łu N a u k B io lo g ic z n y c h P A N w s p r a w i e o b c h o d u R o k u D a r w i­

n o w s k ie g o ... 262 L is ty d o R e d a k c ji

P ij a ń s t w o i a lk o h o liz m z a g r a ż a b io lo g ic z n y m p o d s ta w o m n a s z e g o n a r o d u (A. S o k o ło w s k i) ...263 S p r a w o z d a n i a ...263 K o n k u r s n a p r a c ę b a d a w c z ą z e w o lu c ji o r g a n i c z n e j ...264

S p i s p l a n s z

I. P U S T U Ł K A (F a lco tin n u n c a lu s ) b ia ł o - j a s n a a lb in o ty c z n a .

F o t. S. P o ra d o w s k i S Z P A K ( S t u r n u s v u lg a r is ). F o t. S. P o r a d o w s k i

II. P Ł A K S A K A P U C Y N K A (C e b u s c a p u c in u s ). F o t. S. P o r a d o w s k i P A W IA N P Ł A S Z C Z O W Y (P a p io ha.m ad.ryas). F o t. S. P o r a d o w s k i I I I . B IE L I N E K K A P U S T N IK (P ie r is b r a s s ic a e L.). S a m ic a o c z e k u je n a

k o p u la c ję . F o t. W . S tr o jn y

B IE L I N E K K A P U S T N IK (P ie r is b r a s s ic a e L .) .J a j a . F o t. W . S tr o jn y IV . B IE L I N E K K A P U S T N IK (P ie r is b r a s s ic a e L.). M ło d e g ą sie n ic e .

F o t. W . S tr o jn y B IE L I N E K K A P U S T N IK (P ie r is b r a s s ic a e L.). G ą s ie n ic e w y ro ś n ię te F o t. W . S tr o jn y V . B IE L I N E K K A P U S T N IK (P ie r is b r a s s ic a e L.). P o c z w a r k i o r ó ż n y m

w ie k u . F o t. W . S tr o jn y

B IE L I N E K K A P U S T N IK (P ie r is b r a s sic a e L.). L a r w y i o p rz ę d y b a r y ł k a r z a ż ó łto n o g ie g o ( A p e n te le s g lo m e r a tu s ) p a s o ż y ta la r w b ie ­ lin k a . F o t. W . S tr o jn y

V I. B Ł O T N E L E J K I z b lis k a

V II. P S Z C Z O Ł Y N A K W IA T A C H G R O C H O D R Z E W U ( L o b in ia p s e u d o - a cacia). F o t. S . P o r a d o w s k i

V III. Ż Ł O B IK K O R A L K O W A T Y (C o r a llo r h iz a tr if id a C h a te la in e ).

F o t. Z. Z w o liń s k a S A S A N K I ( P u ls a tilla sp.). F o t. J . K r u s z e w s k i

N a o k ła d c e : G N IA Z D O T R Z N A D L A (E m b e r iz a c itr in e lla )

F o t. T. G a liń s k i

P I S M O P R Z Y R O D N I C Z E

O R G A N P O L S K I E G O T O W A R Z Y S T W A P R Z Y R O D N I K Ó W IM. K O P E R N I K A

S IE R P IE Ń —W R Z E SIE Ń ZESZY T 8—9 (1876-7)

W A L E R Y G O E T E L (K ra k ó w )

O K O N IE C Z N O Ś C I O C H R O N Y Z A S O B Ó W W O D Y

W św iatow ym ru c h u ochrony p rzy ro d y n a­

stąp iła w o statn ich lata ch głęboka przem iana.

P ra cu ją c w o chronie p rzy ro d y w Polsce do­

szliśm y do p rześw iadczenia, że nie w y starczy ochrona p rzy ro d y o ty p ie konserw atorsk im , przez co ro zum ie się obejm ow anie ochroną po­

szczególnych g a tu n k ó w lub gru p roślin, czy też zw ierząt oraz tw o rzen ie rez e rw a tó w i p ark ó w narodow ych. Cóż bow iem pom oże ochrona sza­

rotki, kozicy lu b żubra, gdy przy ro d a całego otoczenia re z e rw a tu u legn ie całk o w item u znisz­

czeniu lu b p rzem ian ie i w te n sposób uniem oż­

liw ione będzie u trz y m a n ie ochrony p rzy ro d y w rezerw acie?

Ju ż też św ietn i nasi bojow nicy o ochronę p rzy ro d y profesorow ie J a n G w a lb e rt P a w l i ­ k o w s k i i A dam W o d z i c z k o w sw ych pu b lik acjach w sk azyw ali n a p o trzeb ę rozsze­

rzenia ru c h u ochrony p rzy ro d y n a ochronę za­

sobów p rzy ro d y n a dużych obszarach, a w łaś­

ciw ie na całej k u li ziem skiej. T en p u n k t w idze­

nia rep rezen to w aliśm y , ja k o delegaci P o lsk i na m iędzynarodow ych ko n g resach o chrony p rz y ­ rody w B ru n n e n w S zw ajcarii (1947) i F o n ­ tain e b le a u w e F ra n c ji (1948). Idee te objęły U nię M iędzynarodow ą O chrony P rz y ro d y i dzi­

siaj d om in ują w ru ch u ochrony p rzy ro d y n a ca­

łym świecie.

P otrzeb ę ochrony zasobów p rzy ro d y m ożna doskonale zobrazow ać n a p rzy k ład zie zagadnie­

nia wody, ja k o suro w ca m in eraln eg o o p o d sta­

w ow ym znaczeniu dla życia człow ieka.

Z agadnieniem w ody p rzejm o w ano się do n ie­

daw na ty lk o w obszarach p u sty n n y c h lu b s te ­

powych, cierpiących notorycznie n a b ra k wody.

N atom iast k raje , leżące w stre fie u m ia rk o w a ­ nego k lim atu leśnego, uchodziły za o b fitu jące w wodę. Bardzo nieliczne były okolice, w k tó ­ ry ch w tak ic h regionach człow iek odczuwał b ra k w ody w sw ym życiu codziennym .

S y tu a cja poczęła się zm ieniać w m iarę m no­

żenia się ilości ludzi n a k u li ziem skiej, rozrostu m iast i w ielkich osiedli przem ysłow ych, podno­

szenia się p o trzeb cyw ilizacyjnych człow ieka oraz rozw oju p rzem y słu i techniki. C zynniki te podziałały fata ln ie na istn iejące na św iecie za­

soby wody, w szczególności w ód śródlądow ych.

Do w łaściw ej oceny rzędu trudności, z k tó ­ ry m i m am y tu do czynienia, bardzo zajm ujące są cyfry, podane przez rocznik staty sty czn y ONZ za ro k 1956. I tak , zalu d nien ie k u li ziem ­ skiej wzrosło od ro k u 1940 do 1956, a więc w ciągu o statn ich la t p ię tn a stu z 2241 m ilionów ludzi na 2691 m ilionów ludzi, czyli o 450 m ilio­

nów. P ro d u k c ja w ęgla w Z w iązku Radzieckim , Chinach, Polsce, Czechosłow acji, R um unii, B uł­

g arii i na W ęgrzech w zrosła z 226,032,000 ton w ro k u 1937, k tó ry b y ł rok iem n ajw yższej p ro ­ dukcji przedw o jenn ej, na 489,232,000 ton, a więc przeszło dw uk ro tn ie. P ro d u k c ja ro p y naftow ej ty ch sam ych k ra jó w podniosła się w ty m sa­

m ym czasie z 36,494,000 ton do 84,187,000 ton, a więc rów nież przeszło d w u k ro tn ie, a p ro d u k ­ cja elektryczności z 52,432 m ilionów kW h do 226,620 m ilionów kW h, czyli przeszło cztero­

k rotnie. P ro d u k c ja sta li w Z w iązku Radzieckim , Chinach, Polsce, Czechosłow acji, R u m u n ii i na W ęgrzech w zrosła od ro ku 1937 do 1955 o 160%.

28

K ra je k ap ita listy c z n e pow iększyły sw ą p ro d u k ­ cję przem y sło w ą w ro k u 1955 p ra w ie d w u k ro t­

nie w sto su n k u do ro k u 1937.

O ile z zu żyw an ia w ody z pow odu w zro stu ilości i p o trz e b lud zi z d a je sobie k ażd y spraw ę, to g ru b a nieśw iadom ość p a n u je co do w ielkości z ap otrzebo w an ia w ody przez przem ysł.

D la w y ja śn ie n ia tej stro n y zag ad n ien ia w y ­ starczy k ró tk ie zestaw ienie. Oto dla w y p ro d u ­ kow ania poszczególnych su row ców lu b fa b ry ­ k ató w niezbęd n e są n a stę p u jąc e ilości w ody:

1 tona węgla

1 to n a żelaza (chłodzenie) 1 tona sody

1 tona papieru 1 to n a nitrocelulozy 1 kg streptomycyny 1 parow óz

300 400 750 2000

2,5 m 3 wody 50 m 3 wody m 3 wody m 3 wody m 3 wody ton wody 10 000 ton wody

O czyw iście ty lk o n iew ie lk a część ty c h o lb rzy ­ m ich ilości w ody je s t p o ch łan ian a w p ro st przez p ro d u k cję, zużyw a się podczas p ro d u k c ji lu b też w postaci p a ry w odnej u la tn ia się w pow ietrze.

P rz ew ażające ilości w ody, zuży w anej przez przem ysł, ściekają z po w ro tem do rz e k i zb io r­

ników w odnych lub w sią k ają pod pow ierzch nię.

T ak a w oda je s t je d n a k w m n ie jsz y m lu b w ię k ­ szym sto p n iu zanieczyszczona przez pro ces p ro ­ d u k c y jn y i to m ech anicznie lu b chem icznie.

P rz y szy bkim ro zw oju te c h n ik i i p rzem y słu, ja k i m iał m iejsce w o sta tn ic h d ziesiątk ach lat, a w szczególności po d ru g iej w o jnie św iato w ej, n astą p iło zab u rzen ie rów now agi w y tw o rzonej przez p rz y ro d ę w dan y ch o bszarach i p o jaw ił się b ra k d obrej uży tk o w ej wody.

Z całą dobitnością zapoznała się z ty m ludność K rakow a, gdy p rze d k ilk u la ty w k u rk a c h w o­

dociągow ych p o jaw iła się żółta, cu ch nąca ciecz, n ie n a d a ją c a się an i do picia, an i do kąpieli.

B yła to w oda, czerp an a d la w odociągów k ra ­ kow skich głów n ie z W isły, a do tego sto p n ia za­

nieczyszczona połączeniam i fenolow ym i, pocho­

dzącym i z ścieków p rzem ysłow ych, że n o rm a ln e filtro w a n ie ju ż nie pom ogło. C iężkie chw ile, ja ­ kie p rzeży ła ludność p ra w ie półm ilionow ego m iasta, k ied y zm uszona b y ła cofnąć się do za­

o p a try w a n ia się w w odę stu d zien n ą, b y ły sy­

g n ałem alarm ow ym . Że zanieczyszczenie w ody przez p rzem y sł m oże doprow adzić do k a ta s tro fy i to n ie ty lk o w je d n y m m ieście, ale n a w ielk ich obszarach, św iadczy o ty m s ta n rzeczy, ja k i się w y tw o rz y ł w w ielu k ra ja c h (Niem cy, A nglia, S ta n y Z jednoczone A. P.).

W różnojęzycznej lite ra tu rz e n au k o w ej, k tó rą o trz y m u je m y w In sty tu c ie O chrony P rz y ro d y P A N w K rakow ie, coraz liczniejsze są p u b lik a ­ cje, p rze d sta w ia ją c e k a ta s tro fa ln y sta n z an ie­

czyszczenia w ód po w ierzchniow ych i podziem ­ nych, ja k i się w y tw o rzy ł n a sk u te k gw ałto w ­ nego rozw oju p rzem y słu. S yg nały alarm ow e ro zle g ają się n a w e t ze Z w iązku Radzieckiego, k tó re g o o lbrzym ie p rze strz e n ie i ogrom ne rzeki, zdaw ałoby się, zabezpieczały te n k ra j przed g roźb ą zanieczyszczenia wody.

T ak w ielkie, a p rz y ty m szybko rosnące znisz­

czenie zasobów d o b rej w ody zm usza do tra k to ­ w an ia nieb ezpieczeństw a jak o p ierw szoplano­

wego.

U nas je s t to ty m b ardziej konieczne, że z m ap y zanieczyszczenia w ód w Polsce, p rze d ­ staw io nej n a m p rze z w y b itn eg o znaw cę zagad­

nien ia p ro feso ra M. S t a n g e n b e r g a z, W ro­

cław ia n a p le n a rn e j jesien nej sesji P aństw ow ej R ady O chrony P rz y ro d y w ro k u 1956 w ynika jasno, że w ody całej południow o-zachodniej P o lsk i (O dra z lew o b rzeżny m i dopływ am i, górna W isła z lew obrzeżn ym i dopływ am i) są ju ż b a r­

dzo silnie, a częściowo sk ra jn ie zanieczyszczone.

Z anieczyszczenie w ód objęło tak że znaczne ob­

szary cieków w od ny ch Poznańskiego; ostatnio zaczęło obejm ow ać Je z io ra M azurskie. Istn ie ją w p ra w d z ie u nas zarządzenia p raw n e i szcze­

gółowe, p raw d z iw ie w zorow e u chw ały R ady M inistrów , obow iązujące zakład y przem ysłow e do oczyszczania ścieków. N iestety, zarządzenia te pozo stają n a ogół na papierze.

W obec tak iego sta n u rzeczy m u si się i u nas ro zw in ąć siln ą a k cję zapobiegaw czą pod hasłem w alk i z m a rn o tra w ie n ie m i niszczeniem zaso­

bów w ody, do czego prow adzi w spółczesna n ie ­ o p a trz n a g o sp od ark a w odna. A żeby ta w alk a b y ła skuteczną, m u si ona m ieć n a le ż y tą pod­

staw ę. Czas w y ciągn ąć k o nsek w encje z sm u t­

n y c h i ekonom icznie k a ta stro fa ln y c h fak tów ro zb u d o w y w an ia naszego p rzem y słu bez n a le ­ ży ty c h u z a sa d n ień naukow ych.

P o lsk a A k ad em ia N auk, doceniając znaczenie p rze d staw io n y c h w ty m a rty k u le zagadnień, u tw o rz y ła osobną K om isję O chrony Zasobów W odnych i O czyszczania Ścieków . Je d n y m z głów nych, n a jp iln ie jsz y c h zadań tej kom isji je s t w y p ra c o w y w a n ie dla n aszych m ia ro d a j­

ny ch czy nn ikó w p o d sta w naukow ych, celem u s ta la n ia n ależy tej lo kalizacji i w łaściw ego spo­

sobu in w esto w an ia zakładów p rzem ysłow ych z p u n k tu w idzen ia zagad n ień w odnych. Pod ty m bo w iem w zględem zrobiono u nas i dalej czyni się dużo błędów , k tó re w y rz ą d za ją do­

tk liw e szkody. A w szak zabezpieczenie przez ra c jo n a ln ą ochronę zasobów w y starczający ch ilości d obrej w ody je s t je d n ą z p o d staw gospo­

d a rk i naro d o w ej, a dla p rzy ro d y niezbędnym

w a ru n k ie m jej życia i rozw oju.

S ie r p ie ń -W rz e s ie ń 1957 215

M A R IA N K O C Z W A R A (K rak ó w )

D R O B N O U S T R O J E F E R M E N T A C Y JN E JA K O S U R O W C E L E C Z N IC Z E

E n z y m y (fe rm e n ty ) o k r e ś la n e od c z a só w W ilh e lm a O s t w a l d a (1893) ja k o n a tu r a ln e k a ta liz a to r y , w y ­ tw a r z a n e p rz e z ż y w e k o m ó r k i, u s p r a w n i a ją p rz e m ia n ę m a te r ii i e n e r g ii w u s t r o ja c h o ra z w o ta c z a ją c y m je ś ro d o w is k u w sp o só b ró ż n o r a k i.

J e d n e z n ic h k a ta liz u j ą r o z k ła d p o d ło ż a p r z y u d z ia le w o d y z ró w n o c z e s n y m ro z b ic ie m w ią z a ń C -O -C lu b C -N -C (h y d ro la z y ), in n e r o z b i ja j ą w ią z a n ie C -O -C p rz y u d z ia le k w a s u fo s fo ro w e g o (fo sfo ry la z y ). I n n e znów o d sz c z e p ia ją z p o d ło ż a p e w n e g ru p y , r o z b ija ją c ró ż n e w ią z a n ia m ię d z y w ę g lo w e w c z ą ste c z c e , b e z p o b r a n ia w o d y i k w a s u fo s fo ro w e g o (d esm o laz y ). J e s z c z e in n e p rz e n o s z ą o k re ś lo n e g ru p y , a to m y lu b e le k tr o n y z je d ­ n e j c z ą s te c z k i n a in n ą (ferazy ) itd . D la u s tr o jó w s t a ­ n o w ią o n e c z y n n ik i n ie z b ę d n e d la ży cia .

R e a k c je e n z y m a ty c z n e z n a n e są od z a r a n i a d z ie jó w lu d z k ic h ( f e r m e n ta c ja a lk o h o lo w a , o c to w a , m le k o w a i in.) i s to s o w a n e o d w ie k ó w w ż y c iu c o d z ie n n y m , j a k ­ k o lw ie k p rz e b ie g ic h i z n a c z e n ie b io c h e m ic z n e n ie je s t je s z c z e w w ie lu p r z y p a d k a c h w y ja ś n io n e d o k ła d n ie do d n ia d z isiejszeg o .

J a k o s u ro w ie c le c z n ic z y w a ż n e s ą z w ła sz c z a d r o ż ­ d ż e p i w n e (S a c c h a r o m y c e s c e r e v is ia e M ey.), g rz y b k i z g ru p y w o rk o w c ó w (A s c o m y c e te s ) r o z m n a ż a ją c e się p rz e z p ą c z k o w a n ie o ra z p rz y p o m o c y z a ro d n ik ó w (a sk o - sp o ry ). P o w s ta j ą on e b e z u p r z e d n ie j k o p u la c ji, p rz y cz y m z a c h o d z i r e d u k c j a c h ro m o so m ó w , t a k że a s k o - s p o r y są h a p lo id a ln e . K o p u lu ją d o p ie ro z a ro d n ik i k ie ł­

k u ją c e lu b p ie r w s z e k o m ó r k i p o w s ta ją c e z n ic h p rz e z p ą c z k o w a n ie . W y tw o rz o n e w te n s p o s ó b fo r m y d ip lo i- d a ln e są b a rd z ie j ż y w o tn e i c z y n n ie j sze n iż f o r m y h a ­ p lo id a ln e . P r z e d s ta w ia j ą o n e k o m ó r k i o k r ą g ła w e lu b e lip s o id a ln e , w k tó r y c h w y k a z a ć m o ż n a (p rz y e w e n ­ tu a ln y m b a rw ie n iu ) ja k o s k ła d n ik i: b ło n ę , p la z m ę , j ą ­ d ro , c h o n d rio so m y , tłu sz c z , g lik o g e n o ra z w o lu ty n ę (n u k le o p ro te id ).

W p r a k t y c e w y r ó ż n ia s ię 2 g łó w n e r a s y d ro ż d ż y : d o l n e z b ie r a ją c e s ię p rz y f e r m e n t a c ji b rz e c z k i s ło ­ d o w ej n a d n ie z b io r n ik ó w , c z y n n e w te m p e r a tu r z e n iższej 5— 9° o ra z g ó r n e z b ie r a ją c e s ię w g ó rz e z b io r­

n ik ó w , c z y n n e w te m p e r a t u r z e w y ż sz e j. R ó ż n ią s ię o n e p o z a ty m , w p e w n e j m ie rz e , z a w a r to ś c ią s k ła d n ik ó w *, a le w s p ó ln ą ic h w ła ś c iw o ś c ią j e s t z d o ln o ś ć f e r m e n t o ­ w a n ia ro z tw o r ó w c u k ró w . Z ja w is k o f e r m e n to w a n ia s ło d k ic h s o k ó w o w o c o w y c h z n a n e j e s t od d a w n a , a le r o la c z y n n y c h p r z y ty m d ro ż d ż y n ie b y ła p rz e z d łu g i czas w y ja ś n io n a . U w a ż a n o j e d a w n ie j z a p e w ie n r o ­ d z a j z a n ie c z y s z c z e n ia p ły n ó w f e r m e n tu ją c y c h . S tą d p o ­ ch o d z i ic h n a z w a , d o ty c h c z a s je s z c z e w u rz ę d o w y c h le k o s p is a c h o fic ja ln ie s to s o w a n a : F a e x m e d ic in a lis (od­

c h o d y leczn icze). P o d o b n ie d ro ż d ż e w in n e , p r z e d s ta ­ w ia ją c e g łó w n ie g a tu n e k z b io r o w y (S a c c h a r o m y c e s e llip s o id e u s) o k re ś la n o n a z w ą : F a e x v in i.

D o p ie ro o b s e r w a c je i p r ó b y p r z e p r o w a d z o n e z k o ń ­ c e m w . X V I I I ( C a v e n d i s h , L a v o i s i e r ) z w ró c iły 1 N p. d rożd że g ó rn e n ie za w ie r a ją en z y m u m elib ia zy , k tó r y h y d ro lizu je d w u cu k ier, m e lib io z ę na: d -g lu k o z ę i d -g a la k to zę.

u w a g ę n a w ła ś c iw ą ro lę d ro ż d ż y w p ro c e s ie f e r m e n ­ ta c ji, a ś c iś le jsz e b a d a n ia w y k o n a n e w w . X IX (G a y - L u s s a c 1810, C a g n a r d - L a t o u r 1836, S c h w a n n i M e y e n 1836, P a s t e u r 1857, D e B a r y 1865, B u c h n e r 1897 i in.) o k re ś liły ic h c h a r a k t e r ja k o d r o ­ b n o u s tro jó w g rz y b o w y c h o ra z s tw o r z y ły p o d s ta w ę do z ro z u m ie n ia z a c h o d z ą c y c h p rz y f e r m e n ta c ji r e a k c ji b io c h e m ic z n y c h .

W e d łu g d a w n y c h o b s e r w a c ji G a y -L u s s a c a d ro ż d ż e w y w o ły w a ły w ro z tw o r z e c u k r u fe r m e n ta c ję , w y ­ tw a r z a ją c a lk o h o l e ty lo w y i b e z w o d n ik w ę g lo w y : C(jHi20 6 = 2C2H 5O H + 2C O a. R e a k c ja t a z a c h o w a ła w o g ó ln y m z a ry s ie z n a c z e n ie p o d z ie ń d z isie jsz y , a le p rz e b ie g je j o k a z a ł s ię w sz c z e g ó ła c h z n a c z n ie b a rd z ie j s k o m p lik o w a n y , z w ła sz c z a p rz e z to , ż e b ie rz e w ty m p ro c e s ie u d z ia ł k w a s fo s fo ro w y , H 3P O 4, j a k to w y k a z a li lic z n i b io c h e m ic y w p o c z ą tk a c h w . X X (H a r d e n i Y o u n g , N e u b e r g , R o b i s o n , E m b d e n , M e - y e r h o f f , W a r b u r g , E u l e r i in.).

O ty m , j a k d a le c e j e s t to p ro c e s zło żo n y , m o ż e d ać p e w n e p o ję c ie s c h e m a t M e y e rh o ffa , k tó r y p rz e d s ta w ia g łó w n e r a k c j e b io c h e m ic z n e z a c h o d z ą c e w p ro c e s ie f e r m e n ta c ji a lk o h o lo w e j d ro ż d ż y

Glukoza (fruktoza, mannoza) + h 3p o 4

Kwas glukozo-6-fosł'orowy Kwas fruktozo-6-fosforowy + h 3p o 4

Kwas fru k to zo -l,6-dwufosforowy + t I

Aldehyd 3-fosfoglicerynowy

| + o 2

Kwas 3-fosfoglicerynowy t +

Kwas 2-fosfoglicerynowy

t I

Kwas fosfopirogronowy + H aO Kwas pirogronowy + H 3P 0 4

ł

Aldehyd octowy + C 0 2 Alkohol etylowy

C zy n n e są p rz y ty m lic z n e e n z y m y , j a k n p . k a r b o - k s y la z a , k tó r a z k w a s u p iro g ro n o w e g o o d sz c z e p ia d w u ­ tle n e k w ę g la w y tw a r z a ją c a ld e h y d o cto w y .

W d ro ż d ż a c h w y s tę p u je w ogóle w ie le e n z y m ó w , h y ­ d r olaz, fo sfo ry la z , d e sm o la z , fe r a z , k tó r e k a ta liz u ją p rz e m ia n y ró ż n y c h ty p ó w .

Z g o d n ie z ty m d ro ż d ż e m o g ą p r o d u k o w a ć ró w n ie ż in n e c ia ła c h e m ic z n e o p ró c z a lk o h o lu e ty lo w e g o . J u ż ze s c h e m a tu M e y e rh o ffa w y n ik a , że m o ż e to b y ć ta k ż e g lic e ry n a (g licero l), a lk o h o l tr ó j w o d o ro tle n o w y . W in ­ n y c h p rz y p a d k a c h m o g ą d ro ż d ż e p r o d u k o w a ć z a m in o ­ k w a s ó w in n e a lk o h o le , n p . z le u c y n y — a lk o h o l izo- a m y lo w y , z w a lin y — a lk o h o l iz o b u ty lo w y itd .

W d z ia ła n iu e n z y m ó w , k tó r e są c ia ła m i w ie lk o c z ą - Fosfodwuoksyaceton

- H , f * + H , Kwas a fosfoglicerynowy Gliceryna + H 3P 0 4

(Wg Prescotta i Dunna)

28

R yc. 1. D ro ż d ż e p iw n e : 1) k o m ó r k i p ą c z k u ją c e , 2) z a ­ r o d n ik u ją c e , 3) ży w e , 4) m a r tw e , 5) M y c o d e r m a ,

6) O id iu m . (R ys. T u n m a n n )

s te c z k o w y m i (a p o e n z y m ), c z y n n e są ró w n ie ż g r u p y d ro b n ie j c z ą s te c z k o w e (k o e n z y m ), k tó r e w s p ó ln ie z p o ­ p r z e d n im i w y w i e r a ją w ła ś c iw e d z ia ła n ie k a ta lity c z n e . J e s t p rz y ty m rz e c z ą c h a r a k t e r y s t y c z n ą , że k o e n z y m y z a w ie r a j ą w s w o im s k ła d z ie w i t a m i n y . N p. k o e n ­ z y m k a rb o k s y la z y , czy li k o k a rb o k s y la z a , z a w ie r a e s t e r p ir o fo s f o ro w y a n e u r y n y , cz y li w ita m in y B i; k o z y m a z a (d e h y d r o g e n z a I) z a w ie r a w s w o im s k ła d z ie a m id k w a s u n ik o ty n o w e g o , czy li w ita m in ę P P itd . J e s t p ra w d o p o d o b n e , że w s z y s tk ie w ita m in y w y s tę p u j ą w p o s ta c i s k ła d n ik ó w k o e n z y m ó w .

D ro ż d ż e z a w ie r a ją ró w n ie ż , o p ró c z 5 e n z y m ó w , z n a c z n ą ilo ść w ita m in , z w ła s z c z a z g r u p y B. P o z a ty m w y s tę ­ p u je w n ic h z w ią z e k w y k a z u ją c y z d o ln o ś ć o b n iż a n ia z a w a r to ś c i c u k r u w e k rw i, o k r e ś la n y o g ó ln ą n a z w ą g lu k o k in in y . G lu k o k in in y (C o 11 i p, 1923) m a j ą ró ż n y c h a r a k t e r c h e m ic z n y . W d r o ż d ż a c h m a to b y ć g lu t a - tio n , z a w a r ty w b ia łk u tr ó jp e p t y d , k tó r y p o w s ta je z a m in o k w a s ó w g lic y n y i g lu ta m y lc y s te in y p o d d z ia ­ ła n ie m g lu ta tio n s y n te ta z y . P o z a ty m z a w ie r a j ą d ro ż d ż e , d u ż o b ia ł k a — 50t°/o, g lik o g e n u — 25"/o, tłu s z c z , k w a s r i - b o n u k le in o w y (w n u k le o p r o te id a c h ) , f o s fa ty d y , j a k l e ­ c y ty n y , k e f a lin y i in.

W z w ią z k u z z a w a r to ś c ią ty c h c iał, a z w ła s z c z a e n z y ­ m ó w i w ita m in , d ro ż d ż e s to s u je s ię j a k o le k w ró ż n y c h s c h o rz e n ia c h . Z w y k le u ż y w a s ię p rz y ty m d ro ż d ż y p iw ­ n y c h su s z o n y c h , n ie z a w ie r a ją c y c h d o m ie s z e k w p o ­ s ta c i in n y c h d r o b n o u s tr o jó w , j a k n p . O id iu m , M y c o ­ d e r m a (A c e to b a c te r). B y w a ją r ó w n ie ż s to s o w a n e d r o ż ­ d że p ie k a r s k ie , c h o ć te u c h o d z ą za m n ie j s k u te c z n e w d z ia ła n iu .

D ro ż d ż e s to s u je się ja k o ś r o d e k o d ż y w c z y , e n z y m a ­ ty c z n y i w ita m in o w y , z w ła s z c z a w a w ita m in o z a c h t y ­ p u B (b e ri b e ri, p e lla g r a , p o ly - n e u r it is i in.) i D k rz y w ic a — p o n a ś w ie t la n i u p r o m ie n ia m i UV), p o b u ­ d z a ją c y p r z e m ia n ę m a te r ii. W p ły w a ć m a j ą k o r z y s tn ie n a s t a n w ą tr o b y i p r z e w o d u p o k a rm o w e g o , p o b u d z a ją c p e r y s ta lt y k ę i r e s o r p c ję je lit, r e g u lu ją c s t a n flo ry j e l i ­ to w e j. P r z y p i s u je s ię im r ó w n ie ż p e w n e d z ia ła n ie a n t y - b io ty c z n e . B y w a ją p o le c a n e w s c h o r z e n ia c h s k ó r n y c h , j a k r o p n e z a p a le n ie , n p . c z y ra c z y c z n o ś ć , tr ą d z ik , w z a ­ p a le n i u ję z y k a , s p o jó w k i, n a b ia łe u p ła w y , n ie ż y ty j e lit, z a p a rc ia . U w a ż a s ię j e c z a s e m za p o m o c n e w p e w ­ n y c h f o r m a c h a n e m ii (a n e m ia m a k r o c y ta r n a ) , s p ru e , n ie d o m o d z e n a c z y ń w ie ń c o w y c h se rc a , m ia ż d ż y c y o ra z c u k rz y c y .

O s ta tn io w p r o w a d z a s ię w p o d ło ż e k u l t u r d ro ż d ż y , a p rz e z to w s a m e k o m ó r k i d ro ż d ż o w e , ró ż n e s u b s ta n ­ c je le c z n ic z e , j a k n p . ty r o k s y n ę , in s u lin ę , p e n ic y lin ę i s to s u je ja k o le k i. N a h o d o w le d ro ż d ż y d z ia ła s ię r ó w ­

n ie ż p r o m ie n ia m i k r ó tk o fa lo w y m i, p o d c z e rw o n y m i, R o e n tg e n a itd . P o z a ty m d ro ż d ż e m o g ą słu ż y ć ja k o ź ró d ło o tr z y m y w a n ia w ita m in z w ła sz c z a ty p u B. P o ­ n a d to m o ż n a z n ic h u z y s k a ć k w a s y a d e n o z y n o fo s fo ro w e lu b a d e n o z y n ę (z k w a s u n u k le in o w e g o ), u ż y w a n e ja k o le k i r o z s z e rz a ją c e n a c z y n ia m . in. w ie ń c o w e s e rc a ; ta k ż e k o rtiz o n (z e rg o s te ro lu ) s to s o w a n y zw ła sz c z a w s c h o r z e n ia c h a r t r e t y c z n y c h o ra z z a s a d y p u ry n o w e (z k w a s u n u k le in o w e g o ), j a k k o fe in ę , te o b r o m in ę , te o ­ filin ę , m a ją c e s z e r o k ie z a s to s o w a n ie w le c z n ic tw ie .

D ro ż d ż e r o z w ija ją s ię k o s z te m f e r m e n t a c ji a lk o h o lo ­ w e j w w a r u n k a c h n ie d o s ta t k u tle n o w e g o , c z e rp ią c z te g o p ro c e s u e n e r g ię p o tr z e b n ą d o ży cia. M ogą j e d ­ n a k ro z w ija ć s ię ró w n ie ż p r z y d o s ta te c z n y m d o stę p ie p o w ie tr z a , b e z f e r m e n t a c ji a lk o h o lo w e j, w y k o rz y s tu ją c do ż y c ia k w a s y , j a k n p . m le k o w y , c y tr y n o w y i in.

K w a s y s ta n o w ią n ie ty lk o p o d s ta w ę p o ż y w ie n ia , a le ró w n ie ż k o rz y s tn e ś ro d o w is k o d z ię k i, w ła ś c iw e m u d la d ro ż d ż y , s tę ż e n iu jo n ó w w o d o ro w y c h . Z ty m p r a w d o ­ p o d o b n ie p o z o s ta je w z w ią z k u f a k t, że d ro ż d ż e w y s tę ­ p u j ą n ie r z a d k o w s k u p ie n ia c h sy m b io ty c z n y c h z n ie ­ k tó r y m i b a k te r ia m i p r o d u k u ją c y m i k w a s y : m le k o w y , o c to w y , g lu k o n o w y i in.

F e r m e n ta c j a m l e k o w a d o k o n y w a n a b y w a p rz e z b a k te r ie b e z tle n o w e , k tó r e e n e r g ię p o tr z e b n ą d o p r o ­ c e só w ż y c io w y c h c z e r p ią g łó w n ie z p r z e m ia n y c u k ró w , s z c z e g ó ln ie c u k r u m le k o w e g o (lak to zy ). S ą to zw ła sz c z a z ia r e n k o w c e , j a k n p . S tr e p to c o c c u s la c tis lu b p a łe c z - k o w c e , j a k L a c to b a c te r iu m a c id o p h ilu m i in. R e a k c ja p r z e b ie g a w e d łu g w z o ru :

C12H22O11 + H 2 0 = 2 C (jH i 2 0 (j C8H 120 6 = 2 C H 3 . C H O H . CO O H .

F e r m e n ta c j a o c t o w a d o k o n y w a n a b y w a p rz e z b a k te r ie tle n o w e , k tó r e p o tr z e b n ą im e n e r g ię c z e rp ią z p r o c e s u u tle n ia n i a a lk o h o lu n a k w a s o cto w y . S ą to g łó w n ie p a łe c z k o w c e o k r e ś la n e o g ó ln ą n a z w ą A c e to ­ b a c te r , n p . A c . a ceti, A c . P a s te u r ia n u m , A c . x y li n u m . R e a k c ja p r z e b ie g a w ty m p r z y p a d k u ; w e d łu g w z o ru :

C 2H 5O H + 0 2 = C H :)C O O H + H 20 C H 3C H O + H 20 = C H 3C H (O H )2 C H 3C H (O H )2 + O = C H 3C O O H + H 20 .

F e r m e n ta c j a g l u k o n o w a d o k o n y w a n a b y w a p r z e z b a k t e r ie tle n o w e , k tó r e e n e r g ię p o tr z e b n ą d o ż y ­ c ia c z e rp ią z p r o c e s u u t l e n ia n i a g lu k o z y n a k w a s g lu ­ k o n o w y . S ą to g łó w n ie p a łe c z k o w c e t y p u b a k te r ii o c to ­ w y c h , j a k A c e to b a c te r a ceti, A c . x y l i n u m , Ac. x y li n o - id e s, k t ó r e z b r a k u a lk o h o lu u tl e n i a j ą c u k ie r . R e a k c ja p r z e b ie g a w ty m p r z y p a d k u w e d łu g w z o ru :

C 6H 120 8 + I / 2 O 2 = C H 2 0 H ( C H 0 H ) 4C 0 0 H . D o s u r o w c ó w sy m b io ty c z n y c h , łą c z ą c y c h w so b ie d ro ż d ż e i b a k te r ie n a le ż y k e f i r , p r o d u k t o tr z y m y ­ w a n y p ie r w o t n ie n a K a u k a z ie z św ie ż o p rz e g o to w a n e g o m le k a k ro w ie g o ; z a w ie r a d ro ż d ż e o k r e ś la n e n a z w ą S a c c h a r o m y c e s k e f i r (S. fr a g ilis lu b T o r u la k e fi r 1) o ra z b a k te r i e L a c to b a c te r iu m c a u c a s ic u m i L a c to b a c illu s casei, p o d a w a n y b y w a ta k ż e S tr e p to c o c c u s la ctis, k tó r e f e r m e n t u j ą c u k ry . O tr z y m u je s ię ró w n ie ż n a p ó j, k tó r y z a w ie r a k w a s m le k o w y , a lk o h o l (około 0,7°/o), b e z w o d ­ n ik w ę g lo w y , e n z y m y (la k ta z ę , m a lta z ę , s a c h a r a z ę , zy m az ę), w ita m in y , j a k A i.B j, B 2; p r a w d o p o d o b n ie

1 N a z y w a n y ta k ż e T o r u l o p s i s k e f ir .

S ie r p ie ń - W r z e s ie ń 1957 217

ta k ż e a n ty b io ty k i o p ró cz tłu sz c z u , b ia łk a , c u k ró w . S to ­ so w a n y b y w a w c ią g u 1—3 d n i od c z a su n a s ta w ie n ia , p ó ź n ie j p rz y b y w a k w a s ó w i a lk o h o lu . U ż y w a n y ja k o śro d e k o d ży w czy , e n z y m a ty c z n y , w ita m in o w y , o rz e ź ­ w ia ją c y , a n ty b io ty c z n y , r e g u lu ją c y flo rę b a k te r y jn ą j e l it w s c h o r z e n ia c h in f e k c y jn y c h p rz e w o d u p o k a rm o ­ w eg o m . in. w g ru ź lic y .

P o d o b n y m w s k ła d z ie i d z ia ła n iu je s t k u m y s , p r o d u k t o tr z y m y w a n y p rz e z lu d y p a s te r s k ie E u ro p y p ó łn o c n e j, w sc h o d n ie j i ś r o d k o w e j A z ji z w y k le z ś w ie ­ żego m le k a k o b y leg o . Z a w ie ra d ro ż d ż e ty p u T o ru la lactis, S a c c h a r o m y c e s la c tis (S acch . k u m y s ) o ra z b a k te ­ rie ty p u L a c to b a c te r iu m c a sei (L a c to b a c illu s casei), L a c to b a c te r iu m b u lg a r ic u m (L a c to b a c illu s b u lg a ricu s), L a c to b a c te r iu m o r e n b u r g ii, s tr e p to k o k i i in n e d ro b n o ­ u s tro je , k tó r e p r z e p r o w a d z a ją fe r m e n ta c ję m le k o w ą i a lk o h o lo w ą . O trz y m u je się n a p ó j z a w ie r a ją c y k w a s m lek o w y , a lk o h o l e ty lo w y (do 2,65°/o), b e z w o d n ik w ę ­ g lo w y , e n z y m y , w ita m in y o p ró cz b ia łk a , tłu sz c z u , c u ­ k ró w , a p r a w d o p o d o b n ie i a n ty b io ty k i. S to s o w a n y b y ­ w a p o d o b n ie j a k k e f ir , p o le c a n y z w ła sz c z a w g ru ź lic y . Z b liż o n e w s k ła d z ie i d z ia ła n iu m a ją b y ć ró w n ie ż m a z u n (k a ty c h ) z A rm e n ii, o tr z y m y w a n y z m le k a k ro w ie g o , b a w o le g o , k o z ie g o ; o r i a n (o rja n ) z K a u ­ k a z u — z m le k a k r ó w i k la c z y o r a z k u r u n g a, z a ­ w ie r a ją c e d r o b n o u s tr o je w y w o łu ją c e fe r m e n ta c ję m le ­ k o w ą i a lk o h o lo w ą . S y m b io z a d ro ż d ż y i b a k te r ii is tn ie ć m oże ró w n ie ż p o z a p r z e tw o r a m i m le c z n y m i w o d p o ­ w ie d n im d la n ic h ś ro d o w is k u . P r z y k ła d ta k ie j sy m b io ­ zy s ta n o w ić m oże k o m b u c h a , czy li g rz y b e k ja p o ń ­ s k i a lb o h e rb a c ia n y . P o c h o d z i p ra w d o p o d o b n ie z o j­

czy zn y k r z e w u h e rb a c ia n e g o , a le d a je się h o d o w a ć g d z ie k o lw ie k in d z ie j w te m p e r a tu r z e p o k o jo w e j (18— 26°) n a n ie z b y t m o c n y m , o c h ło d z o n y m i sła b o o sło ­ d z o n y m n a p a r z e h e r b a ty . Z a w ie r a d ro ż d ż e o k re ś la n e ja k o S a c c h a r o m y c e s a p ic u la tu s , S. p o m b e , T o ru la (lub M e d u s o m y c e s ) o ra z b a k te r ie ty p u A c e to b a c - te r, j a k A c . x y li n u m , A c . x y lin o id e s , A c. g lu c o n ic u m i d ro b n o u s tro je , k tó r e p rz e p r o w a d z a ją fe r m e n ta c ję a lk o h o lo w ą , o c to w ą , g lu k o n o w ą , a c z a se m ta k ż e m le ­ k o w ą. F e r m e n ta c ja t r w a ś r e d n io o k o ło ty g o d n ia . O trz y ­ m u je się n a p ó j h e r b a ty , o s m a k u k w a s k o w a ty m i z a ­ p a c h u w in n y m , z a w ie r a ją c y n ie c o a lk o h o lu , k w a s o cto w y , g lu k o n o w y lu b k e to g lu k o n o w y , e n z y m y , w i­

ta m in y , a m o że i a n ty b io ty k i o p ró c z s k ła d n ik ó w h e r ­ b a ty . S to s o w a n y b y w a ja k o ś r o d e k o rz e ź w ia ją c y , e n z y ­ m a ty c z n y , w ita m in o w y i a n ty b io ty c z n y w s c h o r z e n ia c h g a r d ła (a n g in a ), d ró g o d d e c h o w y c h (n ieży t), p rz e w o d u p o k a rm o w e g o (c z e rw o n k a ), p o le c a n y ta k ż e w n a d c i­

ś n ie n iu i m ia ż d ż y c y . O s ta tn io n o to w a n o e f e k t k o rz y s tn y w le c z e n iu c u k rz y c y (s z p ita l w N o w y m T a rg u ), n a co m o g ły b y m ie ć w p ły w p r a w d o p o d o b n ie w ita m in y c z y n n e w p r z e m ia n ie w ę g lo w o d a n o w e j, j a k B lt e w e n ­ tu a l n ie g lu k o k in in y w y s tę p u ją c e w d ro ż d ż a c h i sa m p ro c e s u tl e n ia n ia g lu k o zy .

D o p r o d u k tó w f e r m e n ta ty w n y c h s to s o w a n y c h w lecz­

n ic tw ie n a le ż ą ró w n ie ż p r z e tw o r y , w k tó r y c h u s tr o ­ ja m i c z y n n y m i są g łó w n ie b a k te r ie .

T a k i p r o d u k t s ta n o w i j o g u r t . O trz y m u je się go z m le k a (p ie rw o tn ie oślic i ow iec) zag ęszczo n eg o w te m p e r a t u r z e o k o ło 50°, o d p o w ie d n io z a in f e k o w a ­ nego. B y w a s to s o w a n y ja k o n a p ó j zw ła sz c z a w E u r o ­ p ie p ó łn o c n e j, w s c h o d n ie j i A z ji z a c h o d n ie j. Z a w ie ra

R yc. 2. D ro ż d ż e (y) i b a k te r ie (x), ry s . T u n m a n n

b a k te r ie o k re ś la n e ja k o L a c to b a c te r iu m b u lg a r ic u m (T h e r m o b a c te r iu m b u lg a r ic u m i T h . Y o g h u r t), L a c to ­ b a c te r iu m a c id o p h ilu m , S tr e p to c o c c u s la c tis i in., k tó r e p r z e p r o w a d z a ją g łó w n ie fe r m e n ta c ję m le k o w ą (w m a ­

ły m s to p n iu a lk o h o lo w ą ). W s k ła d w c h o d z ą : k w a s m le ­ k o w y , a lk o h o l e ty lo w y , e n z y m y , w ita m in y o p ró cz tłu sz c z u , b ia łk a , c u k ró w , a p ra w d o p o d o b n ie ta k ż e a n ty b io ty k i. U ż y w a n y p o d o b n ie j a k k e f i r i k u m y s j a ­ k o ś ro d e k o d ży w czy , e n z y m a ty c z n y , w ita m in o w y , m . in.

r e g u lu ją c y f lo rę b a k t e r y j n ą je lit, a n ty b io ty c z n y w sc h o rz e n ia c h , j a k d u r, d u r rz e k o m y , z a p a le n ie ' j e ­ l i ta g ru b e g o , w n ie k tó r y c h z a k a ż e n ia c h s tre p to k o k a m i.

M a b y ć p o m o c n y w c z e rw o n c e a m e b o w e j (E n ta m o e b a h is to ly tic a ) i le is h m a n io z a c h (L e is h m a n n ia D o n o va n i).

Z b liż o n e w sk ła d z ie i d z ia ła n iu m a ją b y ć: l e b e n z p ó łn o c n e j A fry k i i w s c h o d n ie j A zji (o trz y m y w a n y z m le k a k ró w , b a w o lic i kóz) o raz g i o d d u z S a r d y ­ n ii, p ro d u k o w a n y z m le k a k ró w , kóz i ow iec.

U n a s p r o d u k te m f e r m e n t a c ji b a k te r ii m le k o w y c h j e s t k w a ś n e m le k o o tr z y m y w a n e z w y c z a jn ie z p e ł- n o tłu s te g o m le k a k ro w ie g o w te m p e r a t u r z e p o k o jo w e j.

W y s tę p u ją w n im b a k te r ie : S tr e p to c o c c u s la ctis, L a c ­ to b a c te r iu m a c id o p h ilu m i in. p r o d u k u ją c e k w a s m le ­ k o w y . Z a w ie ra o p ró cz n ie g o : tłu sz c z , b ia łk o , c u k ry , e n z y m y , w ita m in y ’, a n ty b io ty k i, k tó r e t u z o s ta ły ro z ­ p o z n a n e le p ie j n iż w o m ó w io n y c h u p rz e d n io p r o d u k ­ ta c h .

A n ty b io ty k i te w y tw a r z a n e p rz e z S tr e p to c o c c u s la c tis p r z e d s ta w ia ją g ru p ę p o lip e p ty k ó w o k re ś lo n y c h n a z w ą n iz y n a A, B , C, D. D z ia ła ją h a m u ją c o n a ro z w ó j ró ż ­ n y c h d ro b n o u s tro jó w , j a k n p . M y c o b a c te r iu m tu b e r - c u lo sis, M icro co ccu s p y o g e n e s , S tr e p to c o c c u s p y o g e n e s , n a n ie k tó r e g a tu n k i r o d z a ju C o r y n e b a c te r iu m , B a - c illu s , N e iss e ria , P s e u d o m o n a s i in. N a p o ż y w c e s p e ­ c ja ln e j S tr e p to c o c c u s la c tis m oże p ro d u k o w a ć ró w n ie ż in n y a n ty b io ty k : d ip lo k o k c y n ę w s tr z y m u ją c ą ro z w ó j b a k te r ii S tr e p to c o c c u s h a e m o ly tic u s , M icro co ccu s p y o ­

g e n e s var. a u r e u s i in.

W z w ią z k u z ty m k w a ś n e m le k o m a n ie ty lk o z n a ­ c z e n ie o d ży w cze, e n z y m a ty c z n e i w ita m in o w e , a le r ó w ­ n ie ż w y w ie ra w y r a ź n e d z ia ła n ie a n ty b io ty c z n e . J e s t o no p o m o c n e m . in. w c z e rw o n c e b a k te r y jn e j (d y s e n -

1 W m lek u k ro w im w y stę p u ją w ita m in y : A t, B t, B 2, B 6, C,

D, H, p p , E, F, K i, k w a s fo lio w y , k w a s p a n to te n o w y , a także

ch olin a, in o z y to l i in.

te r ia ) . Z a s to s o w a n e p rz e z a u to r a w c z a sie s iln e j e p i­

d e m ii p a n u ją c e j w r . 1914 w ś r ó d o d d z ia łó w w o js k o ­ w y c h , n a fr o n c ie w s c h o d n im , o k a z a ło s ię w p e łn i s k u ­ te c z n e w p rz y p a d k u , w k t ó r y m z a p is y w a n e p o d ó w c z a s ś r o d k i m e d y c y n y o fic ja ln e j z u p e łn ie z a w o d z iły . B y w a o n o ró w n ie ż p o le c a n e w p r z y p a d k a c h d u r u b rz u s z n e g o i c h o le r y *.

1 U ch od zi ró w n ież za p o m o c n e w n a d c iśn ie n iu , p o d o b n ie ja k jogurt.

Z a s k ł a d n ik c z y n n y p rz e tw o r ó w e n z y m a ty c z n y c h m le k a u w a ż a n o w s w o im c z a sie k w a s m le k o w y ( M i e c z n i k ó w , k tó r y b y ł g o rliw y m p ro p a g a to r e m k u r a c j i jo g u r to w e j). D z isia j w ie m y , ż e g łó w n ie c z y n n e s ą tu , p ró c z e n z y m ó w p ro d u k u ją c y c h , m . in. k w a s m le ­ k o w y , a r ó w n ie ż w ita m in y i a n ty b io ty k i.

T e s k ł a d n ik i s p r a w i a ją , że p r o d u k ty e n z y m a ty c z n e s ta n o w ią n ie z a s tą p io n y ś r o d e k z d ro w o tn y i z a s łu g u ją n a j a k n a js z e r s z e u p o w s z e c h n ie n ie w o d ż y w ia n iu w s p ó ł­

c z e sn e g o c z ło w ie k a .

E L Ż B IE T A K U D Ł A (N o w e T y c h y )

CZY M L E C Z K O P S Z C Z E L E J E S T L E K A R S T W E M ?

O d p e w n e g o c z a su z a in te r e s o w a n ie ś w ia t a n a u k o w e g o i to z a ró w n o b io lo g ó w , j a k le k a r z y z w r a c a s ię k u m a ło d o ty c h c z a s z n a n e j s u b s ta n c ji, j a k ą j e s t m le c z k o p sz c z e le , k tó r e g o w ła ś c iw o ś c i o k a z a ć s ię p o d o b n o m o g ą c e n n e w le c z n ic tw ie lu d z i i z w ie rz ą t.

N a w s tę p ie w k r ó t k ic h s ło w a c h o m ó w ię sp o só b o tr z y m y w a n ia m le c z k a p szczeleg o , j

L a r w y p rz e z n a c z o n e n a m a t k i p sz c z o ły p ie lę g n u ją w s p e c ja ln y c h k o m o r a c h , z w a n y c h m a te c z n ik a m i. N o r ­ m a ln ie w u lu b u d u ją r o b o tn ic e k il k a m a te c z n ik ó w . W . n ic h p sz c z o ły g ro m a d z ą m le c z k o p sz c z e le s ta n o w ią c e p o k a r m la r w , z k tó r y c h p o w s ta n ą p rz y s z łe m a tk i.

Z je d n e g o m a te c z n ik a m o ż n a u z y s k a ć 2 5 0 'm ilig r a m ó w m le c z k a . D la u z y s k a n ia w ię c e j m le c z k a n a le ż y z m u s ić p ie ń p sz c z e li do b u d o w a n ia j a k n a jw ię k s z e j ilo ś c i m a ­ te c z n ik ó w . A b y z m u s ić p sz c z o ły d o b u d o w a n ia m a te c z ­ n ik ó w , tr z e b a je a lb o o sie ro c ić , tj . o d e b ra ć im m a tk ę , a lb o o g ra n ic z y ć c z e rw ie n ie m a t k i w u lu p r z e z p r z e ­ d z ie le n ie go tz w . k r a t ó w k ą i o g ra n ic z e n ie w te n s p o s ó b r u c h ó w m a t k i d o części u la . L e p sz e w y n ik i o tr z y m u ­ je m y p rz e z o s ie ro c e n ie . T ę w ię c m e to d ę u z y s k iw a n ia m le c z k a t u t a j o m ó w im y .

Ś w ie ż o z a c z e rw io n y p l a s t e r tn ie s ię n a p a s k i i w k le ja do r a m k i z a o p a tr z o n e j w k il k a lis te w e k d r e w n ia n y c h . R a m k ę z k o m ó r k a m i w k ła d a m y d o o sie ro c o n e g o u la . J u ż p o tr z e c h d n ia c h p sz c z o ły z a c z y n a ją n a k o m ó r k a c h w ra m c e b u d o w a ć m a te c z n ik i, k tó r y c h ilo ść się g a ć m o ż e p o n a d 50. Co tr z y d n i z a b ie r a s ię z u la w s z y s tk ie p r z y j ę te m a te c z n ik i, a n a ic h m ie js c e w k ła d a s ię n o w ą s e r ię k o m ó r e k . R ó w n o c z e ś n ie d o d a je s ię do p n i a d w a lu b tr z y p l a s t r y z k r y t y m c z e rw ie m , w z ię te z in n e g o u la , z a b ie r a ją c ty le ż p la s tr ó w p u s ty c h . P la s t r y z c z e r­

w ie m k r y t y m d o s ta rc z a ć b ę d ą c ią g le n o w y c h k a r m i - c ie le k , w y d z ie la ją c y c h m le c z k o . J e s t to k o n ie c z n e , p o ­ n ie w a ż k a r m ic ie lk i l a r w w m i a r ę s t a r z e n i a s ię tr a c ą z d o ln o ś ć w y d z ie la n ia m le c z k a i s t a j ą s ię z b ie r a c z k a m i m io d u i p y łk u . Z b ie r a n ie m le c z k a o d b y w a się w te n sp o só b , że m a te c z n ik i z a b ie r a się, k ie d y la r w y n ie s ą je s z c z e w p e łn i ro z w o ju . U s u w a się j e z m a te c z n ik ó w , a m le c z k o w y b ie r a się s z k la n ą ły ż e c z k ą d o p r z y g o to ­ w a n y c h fla s z e c z e k . W c ią g u je d n e g o s e z o n u tr w a ją c e g o d w a m ie s ią c e m o ż n a u z y s k a ć z je d n e g o p n ia około 150 g ra m ó w m le c z k a .

P ie r w s z ą p r ó b ę d o k o n a n ia c h e m ic z n e j a n a liz y m le c z ­ k a p o d ję ła w 1932 r o k u n ie m ie c k a s p e c ja lis tk a , A . K o h ­

le r. C h e m ic z n ą a n a liz ę m le c z k a p o b ra n e g o z k o m ó r e k 3 i 4 -d n io w y c h la r w p r z e p r o w a d z ili u c z e n i z u n iw e r s y ­ t e t u s t a n u L u iz ja n a (U SA ), M e la m p y i Jo n e s , s t w i e r ­ d z a ją c , że m a o n o je d n o l it ą s t r u k t u r ę c h e m ic z n ą i z a ­ w ie r a p r z e c ię tn ie 66,05% w o d y i 39,95°/o s u c h e j m a sy , s k ła d a ją c e j się z 12,34°/o b ia łk a , 5,46% tłu sz c z u , 12,49°/o w ę g lo w o d a n ó w , 0,82% p o p io łu i 2,84% n ie z n a n e j s u b ­ s ta n c ji, k t ó r a b y ć m o że, s ta n o w i „ c z a ro d z ie js k ą " ta j e m ­ n ic ę m le c z k a . C i s a m i b a d a c z e s tw ie r d z ili je d n a k , że m le c z k o , p o b ie r a n e z r ó ż n y c h p a s ie k w c ią g u 8 do 10 m ie się c y , w y k a z u je w ie lk ie ró ż n ic e w z a w a rto ś c i w o ­ d y o ra z w b a r w ie (od ja s n o k re m o w e j, p r a w ie k a n a r ­ k o w e j, a ż d o b r u d n o s z a r e j) . W a h a n ia w k o lo rz e m o g ą b y ć w s k a z ó w k ą z m ia n c h e m ic z n y c h . S tą d te ż p r a w d o ­ p o d o b n ie p o c h o d z ą r ó ż n ic e s k ła d u ilo ścio w eg o , p o d a ­ w a n e p r z e z r ó ż n y c h b a d a c z y . S k ła d ja k o ś c io w y je s t j e d n a k u w s z y s tk ic h z g o d n y .

M le c z k o z a w ie r a ta k ż e w ita m in y z o g ro m n ą p r z e ­ w a g ą w ita m in y g r u p y B, k tó r y c h ilo ść o k r e ś la n a j e s t n a 1 do 1,5 je d n o s tk i m ię d z y n a ro d o w e j n a g ra m . M lecz­

k o j e s t n a jb o g a ts z y m z n a n y m d o tą d ź ró d łe m k w a s u p a n to te n o w e g o .

T a b e le z a w a rto ś c i w ita m in w m le c z k u w s k a z u ją w w ie lu w y p a d k a c h , j a k n p . p rz y tia m in ie , d o ść d u że w a h a n ia ilo śc io w e , p r z y p is y w a n e ró ż n ic o m w g a t u n ­ k u p y łk u s p o ż y w a n e g o p rz e z m ło d e p szczo ły k a r m i ­ c ie lk i, a ta k ż e ró ż n ic o m w w ie k u s a m y c h k a rm ic ie le k . W ie d z ie ć n a le ż y , że u s ta r s z y c h p sz c z ó ł g ru c z o ły g ło ­ w o w e w y c z e r p u ją się, a ż z c z a s e m z a n ik a ją . Z w ie lu w ita m in z n a le z io n y c h w m le c z k u m o ż n a w y m ie n ić t i a - m in ę , p ir o d o k s in ę , k w a s p a n to te n o w y , b io ty n ę , n ia c y n ę i in n e , i to w p o łą c z e n ia c h ta k ic h , w ja k i c h n ie s p o ­ ty k a n o ic h d o ty c h c z a s n ig d z ie w ż a d n e j p o z n a n e j s u b ­ s ta n c ji. W s z y s tk ie m a j ą s iln y w p ły w n a o rg a n iz m lu d z k i i z w ie rz ę c y , r e g u l u ją c p r z e m ia n ę w ę g lo w o d a ­ n ó w , tłu s z c z ó w i b ia ł k a i w p ły w a ją c d o d a tn io n a u k ła d n e rw o w y , k r e w i s k ó rę .

N ie z w y k ła s u b s ta n c ja , j a k ą j e s t m le c z k o p szczele, z a in te r e s o w a ła w y b itn e g o n a u k o w c a - o d k r y w c ę in s u li­

n y , d r a F . B a n t i n g a. N a p o le c e n ie d r a F . B a n -

tin g a , d w a j le k a r z e T o w s e n d i L u c a s p r z y s t ą ­

p il i do z r o b ie n ia a n a liz y p o d s ta w o w y c h s k ła d n ik ó w

m le c z k a . U z y s k a n e w y n ik i o g ło szo n o d r u k ie m w 1940

ro k u . M le c z k o p s z c z e le p ró c z fe n o li, s te r o li i g lic e r y ­

d ó w w a n a liz a c h w y k a z a ło w ie le n ie z id e n ty f ik o w a ­

S ie r p ie ń - W r z e s ie ń 1957 219

n y c h k w a s ó w , a ta k ż e a z o t, fo s fo r i ś la d y sia rk i.

W a rto ś ć b io lo g ic z n a b ia ł k a z a w a rte g o w m le c z k u zo­

s t a ła u z n a n a z a r ó w n ą w a r to ś c i b ia ł k a w o ło w in y . P o d k re ś lić ró w n ie ż tr z e b a , że m le c z k o p sz c z e le n ie p o d le g a ro z k ła d o w i, co j e s t d z iw n e p rz y t a k d u ż e j z a w a rto ś c i b ia łk a , tłu s z c z u i w ę g lo w o d a n ó w i p rz y w y so k ie j te m p e r a t u r z e p a n u ją c e j w u lu . L ic z n e d o ­ ś w ia d c z e n ia w y k a z a ły , że m a o n o w s iln y m s to p n iu w ła s n o ś c i b a k te r io b ó jc z e , a d o d a n e do p o ż y w k i n a j - z ja d liw s z y c h b a k te r ii (E s ć h e r ic h ia ty p h o s a i E sc h e - r ic h ia coli), z a b ija j e n a jd a l e j w p ó ł g o d z in y , a p rz y w ię k s z y m s tę ż e n iu n a w e t w c ią g u s e k u n d . D z ia ła w ię c s k u te c z n ie j o d u ż y w a n e g o w a n ty s e p ty c e k w a s u k a rb o lo w e g o .

L e k a rz e w ie lu k r a jó w , m ię d z y in n y m i F r a n c j i i U SA , ro z p o c z ę li p r ó b y s to s o w a n ia m le c z k a ja k o le k a r s tw a w fo r m ie d o u s tn e j lu b z a s trz y k ó w d o m ię śn io w y c h . Co do p ie rw s z e g o sp o s o b u t r w a j ą s p o ry , n ie k tó rz y s p e c ja ­ liśc i tw ie r d z ą b o w ie m , że so k i ż o łą d k o w e z m ie n ia ją s k ła d c h e m ic z n y m le c z k a i n is z c z ą je g o c e n n e w ła ś c i­

w ości.

P r o d u k c j a m le c z k a p sz c z e le g o n ie je s t b y n a jm n ie j ła t w a i w y m a g a d u ż e j d o k ła d n o ś c i i z n a jo m o śc i r z e ­ czy. Ż e b y b y ła o p ła c a ln a , t r z e b a j ą p ro w a d z ić n a w ię k ­ sz ą sk a lę . M leczk o m u s i b y ć św ie ż e , p o b r a n e w m o ­ m e n c ie sz c z y to w e j a k ty w n o ś c i i w te d y , k ie d y go je s t n a jw ię c e j, tj . m ię d z y 2 a 4 d n ie m o d c h w ili w y jś c ia la r w y z ja j a . W o k re s ie ty c h p a r u d n i p s z c z o ły -k a rm i- c ie lk i g ro m a d z ą w k o m ó r c e n a jw ię k s z e ilo śc i m le c z k a , co t r w a d o c h w ili z a s k le p ie n ia m a te c z n ik a . P o u p ły w ie 4 d n i ilo ść n ie k tó r y c h s k ła d n ik ó w g w a łto w n ie sp a d a . M leczk o m u s i b y ć w o ln e od w s z e lk ic h z a n ie czy szczeń . P rz e c h o w a n ie m le c z k a p sz c z e le g o n a s tr ę c z a ró w n ie ż w iele tr u d n o ś c i. N ie o d p o w ie d n ie b o w ie m p r z e c h o w a ­ n ie m oże, n ie p o w o d u ją c ro z k ła d u , z a b ić w n im c e n ­ n e w ła śc iw o ś c i.

W E u ro p ie n a je n tu z ja s ty c z n ie j o d n io s ła s ię d o m le c z ­ k a F r a n c ja , g d z ie u c z o n y , d r A l i n C a i l l a s z O r ­ le a n u p r z e p r o w a d z ił w ty m k ie r u n k u k il k a b a d a ń . W k sią ż c e sw e j p t. P s z c z o ły ź r ó d łe m m ło d o ś c i i ż y w o t ­ n o śc i o p u b lik o w a n e j w 1953 r o k u p o d a je u z y s k a n e w y ­ n ik i b a d a ń , d o w o d z ą c , że m le c z k o p sz c z e le p rz y c z y n ia s ię do p o p r a w y s a m o p o c z u c ia i w p e w n y m s e n s ie r e ­ g e n e r u je o rg a n iz m . D r A lin C a illa s p rz e p r o w a d z a ł lic z ­ n e b a d a n ia n a d s t a r y m i k u r a m i, k tó r e p o w s tr z y k n ię c iu im m le c z k a p sz c z e le g o z a c z ę ły s k ła d a ć j a j a n a now o.

T e n ż e b a d a c z p o d a je ró w n ie ż , że m le c z k o p rz y c z y n ia s ię do p o p r a w y o s ła b io n e g o o rg a n iz m u lu d z k ie g o (za­

b u r z e n ia n e rw o w e , c h o ro b a P a r k in s o n a itp.).

O s ta tn io d r W. W o l f f , p r o f e s o r p s y c h o lo g ii w B a rd C o lleg e (U SA ) o z n a jm ił, ż e p r z y s tę p u je do b a d a ń w p ły ­ w u m le c z k a p sz c z e le g o n a o rg a n iz m lu d z k i z p s y c h o ­ lo g iczn eg o p u n k t u w id z e n ia .

D z ię k i b a d a n io m d r a N i e h a n s a , c h ir u r g a s z w a j­

c a rs k ie g o , p r z e p r o w a d z a ją c e g o lic z n e d o św ia d c z e n ia n a d h o rm o n a m i, w o s ta tn im o k re s ie c o ra z częściej z a ­ częto s to s o w a ć m le c z k o p sz c z e le w le c z n ic tw ie . D r N ie h a n s j e s t a u to r e m te o r ii o tz w . „ te r a p ii k o m ó r k o ­ w e j" , w e d le k tó r e j w s tr z y k n ię c ie k o m ó r e k ż y w y c h do o rg a n iz m u p o w o d u je r e a k ty w o w a n ie d z ia ła ln o ś c i g ru c z o łó w . D r N ie h a n s s tw ie rd z ił, że m le c z k o p szczele, p o d a w a n e do o rg a n iz m u d ro g ą d o u s tn ą , w y k a z u je te s a m e w ła śc iw o ś c i. M leczk o p s z c z e le w w id o c z n y s p o ­

só b z m n ie js z y ło u p a c je n tó w N ie h a n s a d o le g liw o śc i w z a b u rz e n ia c h n e rw o w y c h i g ru c z o ło w y c h .

D r G. G r e e n z N o w eg o J o r k u z a le c a s w y m p a ­ c je n to m 2 r a z y d z ie n n ie p o 2 k a p s u łk i 5 0 -m ilig ra m o - w e m le c z k a , tr a k t u j ą c to je d n a k n a d a l ja k o e k s p e r y ­ m e n t. M leczk o z d a je s ię b y ć z k o rz y ś c ią sto s o w a n e u k o b ie t p r z y z a b u rz e n ia c h w ie k u p rz e jśc io w e g o .

W d n ia c h 8 i 9 k w ie tn ia 1956 r o k u o d b y ł s ię w U n i­

w e rs y te c ie B o lo ń sk im z ja z d d y r e k to r ó w s z p ita li i k l i ­ n ik , n a k tó r y m w y g ło sz o n o r e f e r a ty n a te m a t w y n i­

k ó w p rz e p r o w a d z o n y c h d o ś w ia d c z e ń w le c z n ic tw ie m le c z k ie m p szczelim . Z ja z d z o s ta ł z w o ła n y z in i c ja ­ ty w y p rz e d s ta w ic ie li ś w ia ta p sz c z e la rsk ie g o .

P ro f. d r I z a r ze S je n y w s w o im r e f e r a c ie s t w i e r ­ d ził, że p o d a w a ł m le c z k o p a c je n to m c ie r p ią c y m n a o w rz o d z e n ie d w u n a s tn ic y , k tó r y m od tr z e c h l a t b e z ­ s k u te c z n ie sto s o w a n o n o rm a ln e z a b ie g i leczn icze. P o u p ły w ie 20 d n i k u r a c j i m le c z k ie m p sz c z e lim c h o rz y czu li się z u p e łn ie d o b rz e . N a s tę p n ie k u r a c j ę p r z e r w a ­ n o n a o k re s 20 d ni, p o czy m z n ó w w z n o w io n o n a ty le ż d n i. W y n ik i k o ń c o w e p r z e p r o w a d z o n e j k u r a c j i b y ły d o b re . P r z y b a d a n iu c h o rz y ju ż n ie o d c z u w a li b ó lu p rz y d o ty k u s c h o rz a ły c h o w rz o d z ia ły c h części je lita , a b a d a n ie r a d io g ra fic z n e w y k a z y w a ło w m ie js c u w k lę - ś n ie ń o w rz o d z e n io w y c h g w ia ź d z is te z a b liź n ie n ie ra n . I z a r p r z e s trz e g a j e d n a k p rz e d z b y tn im o p ty m iz m e m , p ó k i d o św ia d c z e n ia n ie z o s ta n ą d o p ro w a d z o n e d o k o ń ­ ca i n a w o łu je u c z e s tn ik ó w z ja z d u d o w sz c z ę c ia n a s z e r ­ sz ą s k a lę p r a c b a d a w c z y c h p rz e z s to s o w a n ie w te r a p ii p r e p a r a tó w m le c z k a pszczół.

P ro f. d r L u d w ik T e 1 a t i n, d y r e k t o r s z p ita la p s y ­ c h ia try c z n e g o „L o lli" w Im o la , w sw y m re f e r a c ie s tw ie rd z a , że ró w n ie ż w d z ie d z in ie n e u r o p s y c h ia tr ii s to s o w a n ie m le c z k a p sz czeleg o o d g ry w a w a ż n ą ro lę.

M ia n o w ic ie z a o b s e rw o w a ł o n u p a c je n tó w , k tó r y m d a ­ w a n o m le c z k o , s ta łe p o le p s z a n ie się s t a n u z d ro w o tn e g o o ra z w z ro s t sk ło n n o ś c i d o p r a c y t a k fiz y c z n e j, j a k i in ­ te l e k tu a ln e j. P a c je n c i p o k r ó tk im c z a sie z a b ie g ó w d o ­ z n a w a li m iłe g o u c z u c ia e u fo r ii (błogość) i o d z y s k iw a li z ró w n o w a ż o n e u sp o s o b ie n ie . J e d n y m sło w em , z n a jd o ­ w a li się w s t a n ie d o b re g o sa m o p o c z u c ia . C h o rz y ja k b y n a b ie r a li c h ę c i i p o d n ie ty do sk o o rd y n o w a n e g o i s k u ­ p io n e g o d z ia ła n ia .

T e la tin p rz e z o k re s 20 d o 30 d n i p o d a w a ł m le c z k o s tu d e n to m w y k a z u ją c y m a p a ti ę w s to s u n k u d o n a u k i, p rz y cz y m z a o b s e r w o w a ł u n ic h w z r o s t c h ę c i d o p o k o ­ n y w a n ia tr u d n o ś c i w u c z e n iu się, w z m o c n ie n ie p a m ię c i o ra z w ię k s z ą ła tw o ś ć w ro z w ią z y w a n iu z a g a d n ie ń n a u ­ k o w y c h . W p ły w k u a r c j i u w id o c z n ił s ię p rz y z d a w a n iu e g z a m in ó w . S tu d e n c i s k ło n n i do tr e m y , o d z y s k iw a li p e w n o ść sie b ie , p o z b y w a li s ię u c z u c ia lę k u i n ie p o ­ k o ju . A w ię c , o g ó ln ie m ó w ią c , m le c z k o r e g e n e r u je o r ­ g an izm .

P ro f. d r C e sa re M a 1 o s s i, d y r e k t o r d o m u p o d ­ r z u tk ó w w B o lo n ii, p r z e p r o w a d z a ł d o ś w ia d c z e n ia n a d w p ły w e m m le c z k a p sz czeleg o n a d z ie c i n ie d o ro z w in ię te , p rz e z p o d a w a n ie im m le c z k a d ro g ą d o u s tn ą . D zieci w c z e śn ie j u ro d z o n e w s ió d m y m m ie s ią c u , o w a d z e p ó ł­

t o r a k ilo g ra m a , d z ie c i m a te k c h o ry c h n a g ru ź lic ę czy

te ż z n a jd u ją c y c h s ię w o p ła k a n y c h w a r u n k a c h z d ro ­

w o tn y c h , b liź n ia c z k i n ie d o r o z w in ię te p o d d a n o k u r a c j i

m le c z k o w e j. N a d z ie w ię c io ro d ziec i o śm io ro w y k a z y ­

w a ło z b a w ie n n e s k u t k i p o d a w a n ia te g o le k u s to s o w a ­