Stosunki prawne
Pojęcie stosunku prawnego
To stosunek społeczny określony
normami należącymi do systemu prawa.
Może mieć formę stosunku podległości kompetencji lub stosunku
zobowiązaniowego.
Może wiązać jednostki zarówno w warunkach ich świadomości, jak i nieświadomości.
Jest zmienny w czasie. Powstaje, zmienia się i ustaje wskutek wystąpienia
określonych faktów.
Stosunek podległości kompetencji
Rodzaj stosunku prawnego wyznaczony przez normę kompetencyjną. Jest to stosunek
formalnego podlegania przez adresata normy kompetencyjnej władzy podmiotu posiadającego kompetencję. Ma charakter asymetryczny, czyli zakładający władczy
prymat podmiotu kompetencji nad adresatem powstającego obowiązku. Może też mieć
charakter wzajemny, czyli powstające lub aktualizujące się obowiązki będą się
wzajemnie równoważyć. Stosunek ten może powstawać zarówno na gruncie prawa
publicznego, jak i prawa prywatnego.
Stosunek zobowiązaniowy
W tym stosunku przynajmniej
jedna ze stron jest zobowiązana do standardowego korzystnego świadczenia na rzecz drugiej.
Może mieć charakter jednostronny (np.
zobowiązanie podatkowe) lub
dwustronny (np. zobowiązanie cywilnoprawne).
Elementy stosunku prawnego
Podmioty stosunku prawnego
Przedmiot stosunku prawnego
Treść stosunku
prawnego
Fakty prawne
To okoliczności wpływające na powstanie, zmianę bądź ustanie stosunku
prawnego.
Dzielą się na dwie
kategorie – zdarzenia i zachowania.
Zdarzenia
To fakty, które nie są
bezpośrednio związane z działaniem człowieka, np.
choroba, katastrofa, klęska żywiołowa na skutek
działania sił przyrody.
Zachowania
Są przejawem ludzkiej aktywności, która
bezpośrednio powoduje powstanie, zmianę bądź
ustanie stosunku prawnego.
Dzielą się na czyny i czynności prawne.
Czyn
To zachowanie dowolne, tj. takie, które podmiotowi działania stwarza możliwość wyboru angażującego jego wolę. Czynom towarzyszy zawsze element świadomości.
Jest rodzajem zachowania, jest pewnym zdarzeniem uzewnętrznionym.
Może być działaniem zgodnym z prawem lub bezprawnym. W obu przypadkach są to zachowania prawnie doniosłe.
Czynność prawna
To świadome działanie człowieka
zmierzające do wywołania określonego przez prawo skutku. Świadomość
podmiotu działania obejmuje nie tylko samo zachowanie jako fakt empiryczny mogący przyczynowo powodować
określone następstwa, ale przede
wszystkim powinna obejmować skutki prawne działania. Czynnością prawną jest składanie oświadczeń woli, także akty tworzenia i stosowania prawa.
Podmioty stosunku prawnego
Mogą nimi być osoby
fizyczne, osoby prawne, a także ułomne osoby
prawne, czyli jednostki organizacyjne
nieposiadające osobowości prawnej (np. osobowe spółki prawa handlowego).
Zdolność prawna
Kategoria bierna.
Oznacza zdolność do bycia podmiotem
prawa. Jest to zdolność do posiadania praw i
obowiązków przez określony podmiot.
Zdolność do czynności prawnych
Kategoria czynna, oznacza zdolność do nabywania praw i obowiązków przez własne działanie danego podmiotu.
Brak zdolności do czynności prawnych:
nasciturus oraz dziecko od momentu urodzenia do momentu ukończenia 13 roku życia. Także osoby ubezwłasnowolnione całkowicie.
Ograniczona zdolność do czynności prawnych:
13 – 18 lat, osoby ubezwłasnowolnione częściowo.
Pełna zdolność do czynności prawnych: osoba fizyczna z chwilą ukończenia 18 lat (jeżeli nie została ubezwłasnowolniona); wyjątkowo kobieta, która
ukończyła lat 16 i zawarła za zgodą właściwego sądu związek małżeński.
Przedmiot stosunku prawnego
Rzeczy materialne i niematerialne.
Zachowania stron stosunku prawnego związane z tym
stosunkiem.
Zasadniczo przedmiotem
stosunku prawnego może być
każda rzecz i każde zachowanie.
Wyjątek stanowią zachowania
niezgodne z prawem oraz rzeczy nieistniejące i niemożliwe.
Treść stosunku prawnego
To wyznaczone przez normy prawne
uprawnienia i obowiązki, także wolności.
Uprawnieniem jest dwustronna relacja prawna powstająca ze względu na
normy prawne, w której występuje podmiot uprawniony do żądania
określonego świadczenia oraz podmiot zobowiązany do wykonania tego
świadczenia. Świadczenie to jest
korzystne dla podmiotu uprawnionego i jest realizowane w jego interesie.
Treść stosunku prawnego
Obowiązek to nakaz albo zakaz określonego działania /
zaniechania.
Wolność prawnie chroniona to szczególny przypadek
uprawnienia. Podmiot ma wolność prawnie chronioną
wtedy, gdy prawo zakazuje innym podmiotom ingerencji w jakąś
sferę jego działalności.
