Widok Szkolnictwo pielęgniarskie w Polsce

(1)

wskazywanie na rów nom ierność kształcenia duszy i ciała. Jego zdaniem rozwój fizyczny dziecka m iał być traktow any na rów ni z rozwojem umysłowym, co dzisiaj we współczesnych program ach wychowania i nauczania nie jest możliwe. Zw raca się bowiem bardziej uwagę na wychowanie umysłowe. Dzieci i młodzież przysw ajają sobie treści nieraz nadmiernie abstrakcyjne, nie związane z ich przyszłym życiem codziennym.

W całym d o ro b k u pedagogicznym Stanisława Staszica należy zwrócić uwagę na to, że mówił on również o w ychowaniu poszkolnym. T raktow ał je jako przygotowanie do zawodu, pewnego rodzaju praktykę przed rozpoczęciem pracy zawodowej. Porów nać to m ożna w dzisiejszych czasach z tzw. okresem próbnym , sprawdzającym przygotowanie do danego zawodu.

Całość myśli i wypowiedzi Stanisława Staszica, głównie jego działalność czynią go jedną z czołowych postaci obozu postępu w okresie Oświecenia i reprezentantów myśli pedagogicznej tego okresu. Dawniej, ja k i dziś, z pism i działalności Stanisława Staszica m ożna czerpać m.in. przykłady poświęcenia dla kraju i uczyć się wrażliwości n a krzywdę człowieka. Jego pisma wchodzą nadal d o skarbca dem okratycznej myśli pedagogicznej i są „żywym źródłem wzruszeń”.

M aria Danuta Głowacka Poznań

Szkolnictwo pielęgniarskie w Polsce

N a ostateczną formę zaw odu, określenie jego algorytmów i wyznaczonych norm ma z reguły ogrom ny wpływ historia. W pielęgniarstwie historia odcisnęła swoje piętno tak wyraźnie, że do dnia dzisiejszego jest ono odczuwalne zarów no w pozytywnym, ja k ¡negatywnym znaczeniu.

W okresie średniowiecza, gdy choroba była uznaw ana za karę boską, zesłaną za popełnione czyny w ym agano, by człowiek przyjął ją w pokorze. Próby przeciwstawienia się chorobie, próby ratow ania życia były traktow ane jak o przejaw b u n tu i krnąbrności. Przyjmowano powszechnie chorobę ja k o nieunikniony wyrok, którem u się trzeba podporządkow ać, a skruchą i modłami należało okazać swój żal za grzechy. N ie były to więc sprzyjające w arunki opieki nad chorymi, a tym bardziej kształcenia osób potrafiących tę opiekę sprawować. D odatkow o, sytuację kom plikow ał fakt w ystępow ania licznych epidemii, które z uwagi na masowość występowania i dużą śmiertelność, budziły lęk i niechęć wobec ludzi zarażonych. Uciekano od nich, izolowano ich i pozostaw iano woli boskiej, bowiem rozpow szechniana w tym okresie historycznym wiara w zjawiska i siłę nadprzyrodzoną, sprzyjała osam otnieniu ludzi dotkniętych chorobą.

Nielicznym, w ybranym chorym , z reguły bogatym , pomocy udzielali kapłani, jedyna inteligen cja epoki. K apłani inspirow ali powoływanie pierwszych instytucji zajmujących się opieką nad chorymi. W tych zakładach, oprócz zakonników , opiekę nad chorym i sprawowali, często wbrew swej woli, odbyw ający kary więzienia przestępcy. Z adania swoje wykonywali ze świadomością realnego zagrożenia życia, bez przygotow ania merytorycznego i środków pomocy. Z adania te polegały na dostarczaniu pożywienia i sprzątaniu. D latego znikom a efektywność własnych działań wzmacniała w nich i w otoczeniu przekonanie o nieuchronności wyroków boskich i konieczności podporządkow ania się im (por. A. M aksymowicz, 1997; S. Poznańska, 1988).

Również w okresie odrodzenia szpital budził lęki i odrazę, a pracę w nim uznawano za najniższy rodzaj działań. W ykonyw ały ją osoby nie mające innych możliwości zarobkowania, często kalekie, z najniższych warstw społecznych, nierzadko z niedorozwojem umysłowym.

(2)

Pierw sze refo rm y p rz y n ió sł w iek X V II, gdy V incenty a P a u lo założył Z g ro m ad zen ie S ióstr M iłosierdzia i o p ra co w a ł pierw sze z asad y p o d z ia łu c h o ry ch w g objaw ów c h o ró b i spo so b ó w p o stę p o w a n ia o ra z p rz y g o to w a n ia ludzi d o opieki n a d nim i. R ów nież rozw ój h u m an izm u i p o stęp ekonom iczny w okresie ośw iecenia zac h w iał w iarę ludzi w zjaw iska n a d p rzy ro d z o n e i przyczynił się d o p ro w a d ze n ia b a d a ń n a d ź ró d ła m i c h o ró b zagrażających człow iekow i. P o z io m św iadczonej opieki był n a d a l niski i nieefektyw ny. C h o ry m i z ajm o w an o się spontanicznie, w po czu ciu realizacji nak azó w m o raln y ch i społecznych, bez p rz y g o to w an ia fachow ego.

P o p raw ę sytuacji p rzy n ió sł p o stę p techniczny X IX w ieku, k tó ry zn acząco przyczynił się do zm iany sytuacji w szp italach . D o s trz e ż o n o funkcję leczniczą szpitali o ra z znaczenie p ielęgniarstw a dla jej skuteczności. W 1869 r o k u p o d n ie sio n o pielęgniarstw o d o ran g i zaw odu. O k reślo n o jego cele i z ad an ia, a tak ż e sp o so b y ich realizacji. W y zn a czo n o też k ieru n k i kształcenia k a d ry d la p o trzeb opieki z d ro w o tn ej przyszłego pielęgniarstw a.

O g ro m n y w kład w ro zw ó j p ielęg n iarstw a i szkolnictw a pielęgniarskiego przypisuje się F lorencji N ig h tin g ale. O tw o rz y ła o n a pierw szą szkołę d la pielęgniarek i określiła w ym agania, jak im k a n d y d a tk i d o teg o z aw o d u m a ją sp ro stać . O n a też pierw sza sprzeciw iła się p rzy jm o w an iu d o opieki n a d ch o ry m i p rzestęp có w lu b o só b o w ątpliw ej m oralności. W y m ag ała od k a n d y d a tó w d o z aw o d u tzw. św iadectw m o raln o ści, czyli re k o m en d acji od o só b u zn aw an y ch za wysoce m oralne. Z a s a d a ta była rów nież sto so w an a w pierw szych polskich szkołach pielęgniarskich. K ształco n e w n ich o so b y m iały p o w o ła n ie d o o pieki n ad ch o ry m i i były szkolone d la realizo w an ia tego celu. D o p ie ro p o 1945 ro k u , deficyt k a d r sp o w o d o w an y stratam i w ojennym i o ra z o g ro m n e p o trzeb y zniszczonego k ra ju , spraw iły, że w y k o rzy stan o d o z ad a ń pielęgnacyjnych ludzi, nie m ających p rz y g o to w an ia zaw o d o w eg o . Z a tru d n ia n o ich w szpitalach, gdzie b rak i w iedzy z a stęp o w ała im g orliw ość w p ielę g n o w an iu c horych. W to k u w ielu la t p racy w szp italach zdobyw ali oni wiedzę i u m iejętności p ra k ty c zn e . Z tego p o w o d u p ro w a d zo n o p rzez M in isterstw o Z d ro w ia i O pieki S połecznej, P C K szk o len ia k u rso w e tzw. m łodszych pielęgniarek.

Szkoły p o II w ojnie św iatow ej m iały z ró żn ico w an e p ro g ram y , czas trw a n ia i w ym ogi staw iane k a n d y d a to m (por.: U . K rz y ża n o w sk a-Ł ag o w sk a , 1991; S. P o z n a ń sk a , 1988; I. W ro ń sk a, 1991; L. W ilczew ska, 1994).

1 9 4 5 -4 6 - 2 i 1/2 ro czn e szkoły pielęgniarskie p o m ałej m aturze, 194 6 -5 8 - 2-letnie szkoły pielęg n iarsk o -p o ło żn icze p o m ałej m atu rze,

1 9 4 6 -5 3 - 3-letnie szkoły pielęg n iarsk o -p o ło żn icze p o 9 klasie liceum ogólnokształcącego, 1 9 5 2 -5 8 - 4-letnie tec h n ik u m pielęgniarskie p o szkole podstaw ow ej,

1 9 5 2 -5 9 - 3-letnie szkoły p ielęg n iarstw a p o szkole p odstaw ow ej dające św iadectw o u k o ń c ze n ia 9 k lasy i kw alifikacje pielęgniarskie,

1 9 5 8 -6 0 - 2 i 1/2 ro czn e szkoły d la k a n d y d a te k ze św iadectw em dojrzałości, 1959 - 4-letnie licea p ielęgniarskie p o 9 klasie,

1960 - 2-letnie szkoły pielęg n ia rstw a d la k a n d y d a te k ze św iadectw em dojrzałości p rz ek ształ co n e w 2 i 1/2 roczne,

1961 - 5-letnie licea m edyczne p o szkole podstaw ow ej, 1969 - 3-letnie s tu d iu m pielęgniarstw a,

1975 - 4-letni w ydział pielę g n iarstw a A kadem ii M edycznej.

P o d staw o w y z ak re s oczekiw ań staw ian y c h w o m aw ian y ch o k resach o so b o m p rzy g o to w y w a nym d o opieki n a d c h o ry m w syntetycznej form ie, z zaznaczeniem ty lk o w iodących jeg o n u rtó w , p rzed staw ia tab e la 1.

Pow yższe o p ra co w a n ie nie w yczerpuje w szystkich treści edukacyjnych przekazyw anych w to k u p rzy g o to w y w an ia k a n d y d a tó w d o zaw o d u pielęgniarki. W ydaje się je d n a k , że m oże o b razo w ać c ałą z ło żo n o ść h isto ry czn y ch u w a ru n k o w a ń tego z aw o d u o ra z d y n am ik ę zm ian zachodzących w treściach k ształce n ia osób, chcących p ra co w a ć ja k o pielęgniarki. W idać w yraźnie w zrost zak resu u m iejętności u o só b przy g o to w y w an y ch d o o ch ro n y zdrow ia. P o szerzan y

(3)

t o

o

Tabela 1 Kształtowanie się modelu edukacji osób przygotowujących się do ochrony zdrowia w kontekście zadań zawodowych w aspekcie historycznym

Okies i miejsce

Kto zajmuje się przy gotowaniem osób do opieki nad chorym

Podstawy prawne

Kogo przygotowuje się do opieki

nad chorym

Zadania osób przy gotowujących się do

opieki nad chorym

Umiejętności uzyskane w toku przygotowania się do

opieki nad chorym

1 2 3 4 5 6

1652 Polska Sprowadzone przez Jana Kazimierza Zgromadze nie Św. Wincentego i Paulo - Szarytki zwane Zgromadzeniem Sióstr Miłosierdzia Sług Ubo gich

- Dekret króla - Regulaminy 1787 - Ustawa 1897 r. określa za

dania szpitali powszech nych oraz szpitali publicz nych w Galicji

- Inne Regulaminy

- Szarytki

- Ochotniczki świec kie, osoby o wyso kim poziomie mora lnym, posiadające świadectwo moral ności wystawione przez ludzi o uzna nym autorytecie

- działania opiekuńcze - działania higieniczne - działania zabiegowe - przejawianie miłości do

chorego jako rezultat przy jętej wartości etycznej

- mycie chorych - zmiana bielizny - karmienie - argumentacja - prowadzenie kuchni - szycie, gospodarowanie w miejscu pracy - utrzymywanie porządku 1860 Londyn I szkoła pielęg niarska w szpita lu Św. Tomasza 1.06.1860 r. 1866 Sztokholm 1872 Edynburg (por. 1, 2) 1873 Nowy Jork 1873 Boston 1886 Helsinki, Ateny, Berlin 1894 Rzym 1901 Bordeaux

Lekarze, cyrulicy, Ośrod ki Charite, Zgromadzenie Diakonis - najpierw szkoła dla dozorczyń (por. 3) potem tylko dla osób zakonnych

- Główne założenia reformy opieki pielęgniarskiej wg koncepcji Florencji Nigh tingale

- Regulaminy szpitala wyz naczone w 1889 przez Ko mitet Organizacyjny Mię dzynarodowej Rady Pielę gniarek - Regulaminy szkoleń 1832 1836 - Dozorczynie, do zorców - Osoby świeckie osoby: trzeźwe, uczciwe, godne za ufania, punktual ne, ciche, podpo rządkowane, czys te, schludne, tole rancyjne w sprawie wierzeń, zdrowe, potrafiące czytać i pisać jak wyżej i: - uznawanie indywidualnoś ci człowieka i jego godno ści

- pielęgnowanie człowieka, tj.:podawanie leków, wy konywanie okładów, zape wnianie świeżego powiet rza, światła, ciepła, czysto ści, diety, spokoju - pielęgnacja chorych w do

mu starców, w domach dziecka, w domach prywa tnych

jak wyżej i:

- posługiwanie się: termome trem, igłą i strzykawką, aparatem do mierzenia ciś nienia

- obserwacja i interpretacja- zauważonych objawów - podawanie pokarmów - uwalnianie od lęku - zmiana opatrunków na:

pęcherzach, oparzeniach, odleżynach

- stawianie pijawek - pomoc bezradnym w poru

szaniu się

- puszczanie krwi (por. 4) - organizowanie opieki

(4)

1 2 3 4 5 6 1895 Szpital we Lwowie - Lekarze - Szkoła dozorczyń - Regulaminy szpitalne - Inicjatywa Wydziału Kra

jowego w 1895 r. - Cyrulików i ich uczniów - Dozorczynie i do zorców jak wyżej i:

- proste funkcje opiekuńcze w szpitalu i w domu chore go

- opieka nad dziećmi

jak wyżej i:

- wykonywanie prostych za biegów opiekuńczych - obserwowanie objawów - informowanie lekarza - organizowanie opieki nad

chorym w domu 1906 Łódź

1908 Warszawa 1910 Lwów

- dr Aleksander Frucht- man w rocznej szkole - Szkoła dozorców cho

rych

- Szkoła pielęgniarek (dr Jerzy Starzewski)

- Program szkoły obejmują cy: kurs praktyczny, wy kłady z anatomii, fizjologii, higieny, dietetyki, ratowni ctwa, wodolecznictwa, pie lęgniarstwa - Osoby gotowe do poświęceń, całko wicie podporząd kowane lekarzowi, posiadające prak tyczne, lecz skrom ne przygotowanie

jak wyżej, ale tylko rzetelny wykonawca zleceń lekarza

jak wyżej i:

- tworzenie warunków higie nicznych

- udzielanie I pomocy - opieka nad kobietą rodzą

cą i w połogu

- opieka nad noworodkiem 1911 Kraków - Szkoła Pielęgniarek

Zawodowych Panien Ekonomek Św. Win centego à Paulo (mię dzy innymi T. Borzę cki, W. Damski, A. Klęsk, S. Pareński, M. Rutkowski, I. Mazur kiewicz, B. Wichnero- wicz, lekarze krakows cy i ks. W. Czartorys ka, A. Rydlówna, M. Epsteinówna i inne (por. 6, 7)

- 1,5-roczny program nauki zakończonej egzaminem i dyplomem. Program obe jmował: anatomie, fizjolo gię, higienę, naukę o cho robach zakaźnych, o odka żaniu, pierwszą pomoc w nagłych wypadkach, opatrywanie chorych, pie lęgnowanie chorych, naukę gotowania, sprzątania

Kobiety 18-35 mają ce 4 klasy szkoły wy działowej, posiadają ce rekomendację lu dzi poważanych (por. 1), zdyscyplinowane

jak wyżej i: - zwalczanie chorób - tworzenie warunków higie

nicznych

- pielęgnowanie w różnych etapach życia człowieka - asysta przy operacjach - analizowanie zaobserwo

wanych objawów - rzetelne informowanie le

karza

- posłuszny wykonawca zle ceń lekarza

jak wyżej i:

- asystowanie przy stole operacyjnym

- planowanie

- wykonywanie zabiegów opiekuńczo-pielęgnacyj- nych

- budzenie zaufania chorego - stosowanie techniki zabie gów i manipulowania sprzętem

1920 Poznań 2-letnia Szkoła Pielęg niarska Czerwonego Krzyża, oparta na wzo rach amerykańskich, pat ronat dr Janina Żminie- wiczówna - przewodni cząca Zarządu Okręgu Wlkp.

- Praktyka w oddziałach: wewnętrznych, chirurgicz nych, ginekologicznych, chorób zakaźnych, na sali operacyjnej - Osoby świeckie - Osoby zajmujące się dobroczynnoś cią - Pielęgniarki jak wyżej i:

- opieka nad chorym psychi cznie

- organizowanie warunków pracy w szpitalu, oddziale - prowadzenie szkoleń i na

uki zawodu

jak wyżej i:

- opieka w różnych schorze niach

- przejawianie zachowańzd- rowotnych

- uczenie zachowań zdrowo tnych

(5)

1 2 3 4 5 6 Czerwonego Krzyża przy

Misji Amerykańskiej Czerwonego Krzyża

- opieka nad położnicami - opieka nad dziećmi - organizacja lazaretów - organizacja pracy - szkolenie - tworzenie i przestrzeganie zasad zawodowych 1939-1944 Warszawa

Warszawska Szkoła Pie lęgniarska przekształco na w 1939 roku w Miej ską Szkołę Pielęgniarst wa Przyszpitalnego

- Program nauczania na podstawie Ustawy o pielę gniarstwie z 1935 r. - Zarządzenia okupanta; za

kazano podczas II Wojny Światowej prowadzenia ja kichkolwiek form kształce nia średniego personelu medycznego na całym tere nie Wielkopolski, która była przyłączona do Rze szy

- Tajne kształcenia pielęg niarek przez lekarzy po znańskich na terenie War szawy

Pielęgniarki zakonne i osoby świeckie, za trudnione decyzją okupanta, na stano wiskach pracowni ków fizycznych jak wyżej i: - udzielanie I pomocy na polu walki w warunkach prowizorycznych, w domu, w szpitalu

- wykonywanie prostych za biegów chirurgicznych jak zaszywanie ran postrzało wych

- administrowanie zasobami i środkami

- kształcenie i doskonalenie innych w zawodzie pielęg niarskim

jak wyżej i:

- samodzielne podejmowa nie decyzji o sposobie rato wania życia w nagłej sytua cji

- wykonywanie drobnych zabiegów chirurgicznych (jak zaszywanie ran po strzałowych) i innych me dycznych

- udzielanie I pomocy na polu walki, w warunkach prowizorycznych, w domu, w szpitalu

- administrowanie zasobami i środkami

- kształcenie i doskonalenie innych w zawodzie pielęg niarskim

- sprawne organizowanie pracy w warunkach polo wych

O p ra co w an ie w łasne n a p o d staw ie:

S. P o z n a ń s k a , Pielęgniarstwo..., P Z W L , W arszaw a 1988.

C h. G ra v es , The story o f St. Thomas. F a b e r a n d F a b e r. L o n d y n 1947, 1 - 47.

A. F ru c h tm a n , Odpowiedź na artykuł Dr Rzętkowskiego, Szkoła pielęgniarstwa. „ K ry ty k a ”, 1905, 8 - 9 , 196. K R zętkow ski, Szkoła pielęgniarstwa, „ K ry ty k a ”, 1905, 8 - 9 , 168.

W iad o m o ści bieżące, „ G a z e ta L ek ” ., 1909, 50, 1134. W iad o m o ści bieżące, „ G a z e ta L ek ” ., 1911, 12, 1 8 3 -1 8 4 .

L. W ilczew ska, Rozw ój zawodu pielęgniarskiego w ujęciu historycznym, „B iuletyn N aczelnej Iz b y P ielęg n iare k i P o ło ż n y ch ” , W arsz a w a 1994, 1, 7 -1 7 .

(6)

sto p n io w o zakres, p o z io m i ja k o ś ć w yko n y w an y ch d ziałań tra k to w a n o łącznie z p o stu lata m i, m ającym i n a celu kształcenie p o ż ąd a n y c h zach o w ań i postaw . W sk azy w an o n a konieczność z asp o k ajan ia p o trze b c h o reg o , jed n o c ześn ie ucząc oso b y o piekujące się chorym i, ja k ro zp o zn aw ać i sp orządzać h ierarch ię w ażności ty ch p o trze b , ok reślać cele, kieru n k i d ziałań o raz najlepsze sp osoby ich realizacji. N a u k ę re aliz o w a n o p o p rz ez staw ian ie w zorów m o raln y ch , w ym agając, by „postaw y zaw odow e” były tak że p re ze n to w an e w życiu p ry w atn y m pielęgniarek.

U m iejętności i ro zw ó j z a d a ń w pielęg n o w an iu ch o ry ch o ra z fakt, że w zan ied b an y ch środow iskach (szczególnie w iejskich), p ielęg n iark a nie m o g ła liczyć n a częstą p o m o c ze stro n y lek arza spraw iły, że sa m a m u siała o rg an izo w ać sw oje m iejsce pracy.

W spółczesne ten d en cje św iatow e d o ty czące kształcen ia pielęgniarek, zaw arte w d okum encie E U R (IC P) H C R 360 z 1990 r., przyczyniły się d o ok reślen ia przez W H O , jednolitej d la całej w spólnoty zaw odow ej, listy u m iejętności pielęgniarskich.

W szystkie szkoły pielęgniarskie p rzy g o to w u jące d o zaw o d u pow inny:

- przy g o to w ać d o asy sto w a n ia i p o m a g a n ia w ro zw iązyw aniu p ro b lem ó w zd ro w o tn y ch osobie indyw idualnej, ro d zin ie, grupie, społeczeństw u,

- nauczyć o p iek o w an ia się człow iekiem od chw ili jego p oczęcia d o śm ierci, w zd ro w iu i ch o ro b ie, p ro w ad ząc od zależności d o sam odzielności,

- p rzy g o to w ać d o pełn ien ia ro li e d ukacyjnej osób i środow isk d la w zm ocnienia u trzy m an ia i p rzyjęcia od p o w ied zialn o ści za w łasne zdrow ie.

P rzy g o to w an ie d o z aw o d u p ielęgniarskiego m ożna, p o d o b n ie ja k p rzygotow anie d o innych zaw odów , ro z p atry w a ć w aspekcie: m o ty w acy jn y m i czynnościow ym . A sp ek t m otyw acyjny ok reśla przyczyny w y b o ru szkoły, a a sp e k t czynnościow y - zespół um iejętności w ym aganych w d an y m zaw odzie. Z e w zględu n a c h a ra k te r d zia łań w zaw odzie pielęgniarskim , przebiegających w k o n ta k cie z ludźm i chorym i, często zrezygnow anym i i sam otnym i, w p rzy g o to w an iu czynnościow ym szczególne znaczenie przy p isu je się n a stę p u jąc y m elem entom : um iejętności k o m u n ik o w an ia się, o d b ieran ia i p rz etw a rza n ia inform acji o ra z m an ip u lo w a n ia rzeczam i.

P oniew aż p ra c a p ielęg n iarek p rzeb ieg a często w śro d o w isk u o wysokiej technice, p o w in n y one o p an o w ać techniki p ra c y z w yspecjalizow anym sprzętem . O p a n o w u jąc alg o ry tm y p o stę p u technicznego w inny jed n o cześn ie zd aw ać sobie spraw ę z fak tu , że człow iek, w obec k tó reg o ow a a p a ra tu ra je s t sto so w an a, p rzy jm u je j ą z lękiem . Z arazem oczekuje rzetelnej inform acji o celow ości i przebiegu p o d ejm o w an y ch p rzy n im d ziałań . P ielęgniarki d ą ż ą więc d o o p a n o w an ia um iejętności znoszenia (łagodzenia) n a p ię ć i stresów , k tó ry ch przyczyną jes t p roces leczenia. Sw oje d z iałan ia przy pacjencie m u szą o p ierać n a sform ułow anej przez siebie diagnozie pielęgniarskiej o raz obiektyw nej ocenie efektów w łasnych działań.

P rzy g o to w an ie w wyżej w y m ienionym zakresie p o w in n a realizow ać szkoła pielęgniarska, ale rzeczyw iste u m iejętności w y m ag ają czasu o ra z p ra k ty k i w zaw odzie. T em p o i ja k o ś ć ich przysw ajania m a zw iązek z d o sk o n a le n ie m zaw odow ym , k tó re w inno być udziałem pielęgniarek podczas całego o k re su ich pracy. D o sk o n ale n ie wiedzy i um iejętności jes t w yrazem z aan g ażo w an ia pielęgniarki w sp raw y ludzi c h o ry ch i bezdom nych, k tó ry m w in n a zapew nić opiekę, k o n c en tru ją c się n a u trzy m an iu , w z m acn ian iu i o c h ro n ie ich zdrow ia, w sp o m ag an iu leczenia i rehabilitacji. P ielęg n iark a je s t d o realizacji ty ch z a d a ń p rzy g o to w y w an a w to k u kształcenia, k tó re przebiega n a trzech poziom ach:

- podstawowym - szkoły p ielęgniarskie p rz y g o to w u ją ab solw entów d o realizacji funkcji p ro filak 

tycznej, d iagnostycznej, opiekuńczej, terapeutycznej, wychow aw czej a tak że kształcą: um iejęt ności p rofilaktyczno-pielęgnacyjne, rehabilitacyjne, leczniczo-zapobiegaw cze, um iejętność o r ganizacji p ra cy w łasnej o ra z p rz y z n a ją u p ra w n ien ia zaw odow e i ty tu ł pielęgniarki;

- wyższym - w ydziały p ielęg n iarstw a d o sk o n a lą wiedzę i um iejętności zaw odow e n ab y te n a

poziom ie p o d staw o w y m , p rz y zn a ją u p raw n ien ia pedagogiczne i ty tu ł m ag istra pielęgniarstw a, p rzy g o to w u ją d o realizacji funkcji: edukacyjnej, z arząd zan ia, n aukow o-badaw czej, k ształcąc um iejętności: dydakty czn o -w y ch o w aw cze, organizacyjne i k iero w an ia zespołem;

(7)

- doskonalenia zawodowego - stu d ia po d y p lo m o w e, specjalizacje zaw odow e, k u rsy szkolenia,

um ożliw iają: d o sk o n a len ie n a b y te j wcześniej wiedzy i um iejętności, przysw ajanie now ej wiedzy i u m iejętności p o d n o sz ą cy c h sp raw n o ść zaw odow ą, ak tu alizację wiedzy n a tem a t m etod p ro w a d ze n ia b a d a ń n au k o w y ch .

T reści ed u k ac y jn e z aw a rte n a poszczególnych p o zio m ach kształcen ia m ają n a celu p rz y g o to w an ie p ielęg n iarek d o n iesien ia skutecznej p o m o cy człow iekow i ch o rem u a także z d ro w em u, k tó re m u w inny p o m a g a ć w tw o rzen iu odpo w ied n ich w aru n k ó w zdrow otnych. A bsol w enci szkoleń z a p o z n a ją się z w iedzą teo re ty c z n ą o n atu rze ludzkiej o ra z z um iejętnościam i sto so w an ia o k reślo n y ch tec h n ik , np.: p sy ch o terap eu ty czn y ch , um ożliw iających sp raw n ą reali zację staw ian y ch p rzed nim i z ad a ń . Z a d a n ia te często pielęg n iark a form ułuje sam a, o pierając się n a p o sia d an e j w iedzy in terd y sc y p lin arn ej i pielęgniarskiej. W iedza ta p ozw ala jej ro z p o znać p o trze b y p a c je n ta lu b jeg o śro d o w isk a i p ro jek to w ać strategie działań obejm ujące szczegółow e u w a ru n k o w a n ia i specyfikę o k reślo n eg o p ro b lem u . Z ło żo n o ść w ystępujących zjaw isk społecznych, dop ły w now ej wiedzy, p o trz e b a now ych um iejętności i technik sprzyjają w y o d rę b n ian iu ró ż n y ch specjalności zaw odow ych, k tó re p o z w alają n a lepsze zgłębienie o k re ślonego fra g m e n tu rzeczyw istości. K ształcen ie specjalistyczne pielęgniarek m a m iejsce po u zy sk an iu d y p lo m u , c o je s t zg o d n e z zaleceniem M ięd zy n aro d o w ej R ad y P ielęgniarek i w y raźn ie u w id aczn ia się w przyjętej przez R ad ę definicji ty tu łu pielęgniarka. D efinicja ta o k reśla pielęg n iark ę ja k o o so b ę p o sia d a ją c ą w ykształcenie pielęgniarskie w zakresie p o d staw ow ym , k tó ry je s t o b o w ią zu jąc y w d a n y m k ra ju i g w aran tu je zdolność pełnienia zadań zaw odow ych.

Z treścią i sensem k sz tałce n ia p o d y p lo m o w eg o w iąże się idea ciągłego d o sk o n a len ia kw alifikacji o g ó ln y ch i zaw odow ych. Z g o d n ie z n ią człow iek p rzez całe życie dosk o n ali się poszerzając, p o g łęb iając i o d n a w iają c w iedzę i um iejętności. P rzejaw ia ak ty w n o ść w procesie sam o k ształcen ia o ra z ro z w o ju sw ojej o so bow ości (S. T ran d z iu k 1973, S. S uchy 1980, J. P ółturzycki 1986).

O b ecn ie przeżyw am y tran sfo rm a cję system u kształcenia pielęgniarek, k tó rą z ap o czątk o w an o w 1990 ro k u , a jej zak o ń czen ie p rz ew id zian o n a ro k 2000. P ro je k to w an e i w drażane zm iany p rz ed sta w ia poniższe zestaw ienie:

1990 - z ain icjo w an o p ra cę n a d no w y m 2,5-rocznym p ro g ram em kształcenia

1991 - M in isterstw o Z d ro w ia i O p iek i Społecznej pod jęło decyzję o rezygnacji z kształcenia w system ie licealnym

1991 -1 9 9 5 - p o d ję to p ilo ta żo w e w d rażan ie 2,5-rocznego p ro g ra m u kształcenia pielęgniarek 1994 - ro z p o cz ęto p ra c e n a d p ro g ram e m 3-letniego o k resu kształcenia pielęgniarek 1995 - R ząd P o lsk i p o d p isa ł tzw . p o ro zu m ien ie strasb u rsk ie w spraw ie E uropejskiego

S ta n d a rd u K s z ta łc en ia P ielęg n iarek

1 9 9 5 -1 9 9 6 - przew id y w a n y te rm in z ak o ń c ze n ia p ra c n a d p ro g ram em 3-letniego szkolenia p ielęg n iarek

1 9 9 6 -1 9 9 9 - p ro je k to w a n y o k res w d ra ż a n ia now ego 3-letniego p ro g ram u kształcenia pielęg n iare k

1999 - zak o ń czen ie i o c en a p rzeb ieg u realizacji p ro cesu w d rażan ia now ego 3-letniego p ro g ra m u

1 9 9 9 -2 0 0 0 - w d ro żen ie e u ro p ejsk ieg o s ta n d a rd u kształcenia pielęgniarek w Polsce.

W p ro w ad zen ie n o w eg o sy stem u k sz tałce n ia przyszłych pielęgniarek w ym aga rad y k aln y ch z m ian w p ro g ra m a c h n a u c z a n ia zaw o d u . P o w in n y one zaw ierać d o k ła d n y opis wszystkich p o zio m ó w sy stem u k sz tałce n ia p rzed - i p o d y p lo m o w eg o , z precyzyjnym w yznaczeniem za c h o d zący ch m iędzy n im i zw iązków i zależności.

N iezw ykle w ażn ą k w estią je s t precy zja o k re ślen ia zak resu k om petencji, wiedzy, um iejętności, o dpow ied zialn o ści, p ro filu i sta n d a rd ó w d zia łań pielęgniarskich d la ab solw entów każd eg o p o zio m u kształcenia.

(8)

A k tu a ln a k o n cep cja k sz tałc e n ia p ielęgniarek o p a rta je s t n a założeniu, że szk o ła pielęgniarska (w kształcen iu p rz ed d y p lo m o w y m ) p rzy g o to w u je sw oich abso lw en tó w w zakresie uniw ersalnej wiedzy i u m iejętności z aw o d o w y ch . T o znaczy, że o soby k ończące szkołę m o g ą p o d jąć p racę we w szystkich z ak ład a c h o p iek i z d ro w o tn ej. P o w in n y je d n a k zdobyw ać specjalistyczną wiedzę i d o sk o n alić u m iejętności. K ie ro w n ictw o z ak ład ó w m a obow iązek sform ułow ać p la n i k ieru n ek rozw oju zaw odow ego, w sp ó ln ie z p ielęg n iark ą ro z p o cz y n ają ca pracę. R ealizacja zało żo n eg o p lan u d o sk o n alen ia p ielęg n iark i p o w in n a być re aliz o w a n a p o p rzez jej d o k ształcan ie zaw odow e w formie: szkoleń w ew n ątrzzak ład o w y ch , w k lin ik ach , w o śro d k a ch polskich i zagranicznych, w o śro d k ach d o sk o n a len ia k a d r m edycznych lu b n a w ydziałach pielęgniarstw a. Z ak res, czas, m iejsce i ilość o raz poziom kształcen ia p o d y p lo m o w eg o p ielęgniarki będzie w yznaczać cel i p lan przyjętego k ie ru n k u jej rozw o ju zaw o d o w eg o o ra z m ożliw ości ekonom iczne.

Specjalizacje pielęg n iarsk ie um o żliw iają i w a ru n k u ją aw an s zaw odow y. W 1981 ro k u zostały zatw ierdzone p rzez M in istra Z d ro w ia n astę p u jąc e dziedziny, w k tó ry ch m o g ą specjalizow ać się pielęgniarki:

- o rg an izacja i zarząd zan ie, - pielęgniarstw o zachow aw cze, - pielęgniarstw o chirurgiczne, - pielęgniarstw o p ed iatry czn e, - pielęgniarstw o o p eracyjne,

- anestezjo lo g ia i in ten sy w n a o p iek a m edyczna, - p ielęgniarstw o śro d o w isk o w e.

K ształcenie o d b y w a się w w ojew ódzkich o śro d k a c h d o sk o n a len ia k a d r m edycznych a m e ry to ryczny n a d z ó r p ro w a d zi C e n tru m E d u k ac ji M edycznej w W arszaw ie.

J a k ju ż wcześniej w sp o m n ia n o , d o stę p n o ść kształcenia podyplo m o w eg o je s t m ała. T y tu ł specjalisty uzy sk ało zaledw ie ok. 3 % p o p u lac ji p ielęgniarek (por. Raport o stanie pielęgniarstwa w Polsce oraz kierunki zmian systemowych w pielęgniarstwie, W arsza w a 1995).

Z arząd zen ie M Z iO S (D z. U rz. N r 3/83 i 7/86) - um ożliw ia p o dnoszenie kw alifikacji m ag istro m pielęg n iarstw a w k ieru n k a ch : m ed y cy n a społeczna 1°, o rg an izacja o ch ro n y z d ro w ia 1° i II0, o rg an izacja p o m o cy społecznej 1“ i I I 0, o św iata zd ro w o tn a 11°, higiena i ep idem iologia 1°, higiena 11°.

P o d k reślić należy, że istniejące ro d zaje specjalizacji d la m agistrów p ielęgniarstw a o g ra n iczają m ożliw ości w ie lo k ieru n k o w eg o d o sk o n a le n ia p odyplom ow ego. P o tw ie rd za ją to m iędzy innym i b a d an ia z a k ła d u p ielęg n iarstw a C M K P (por. J. N o w ak , I. W alczak, 1995).

P rz e d staw io n a p rzez m n ie z k o nieczności b a rd z o sk ró to w o , ew olucja sp osobów d o b o ru treści k ształcenia p ielęgniarek ilu stru je zm ian y zach o d zące w podejściu d o szu k an ia odpow iedzi n a pro b lem głów ny: k im m a być pielęg n iark a? C zy je s t to o so b a pielęgnująca, łag o d ząca p rzy k re dolegliw ości c h o ro b y , czy p rz ew o d n ik i nauczyciel p o żąd a n y ch zachow ań, p ro je k ta n t strategii działań p ro z d ro w o tn y c h , o so b a tw ó rcza , rozw ojow a? O d pow iedź nie je s t p ro s ta i właściwie ciągle p o zo staje d o u zu p ełn ien ia p rzez życie. Jeżeli je d n a k m am y k ształto w ać k ad ry , rów nież d la U nii E uropejskiej, należy b a rd z o ro zw ażn ie p ro je k to w a ć cały p ro g ram kształcenia pielęgniarek. Je st to zadanie, k tó re je s t i d łu g o jeszcze będzie p rzed m io tem w nikliw ych badań.

L iteratu ra

U. K rzy żan o w sk a-Ł ag o w sk a , Organizacja opieki pielęgniarskiej w Polsce na tle porównawczym, W arszaw a 1991.

A. M aksym ow icz, Zagadnienia zawodowe pielęgniarstwa na tle historycznym, W arszaw a 1977. J. N o w ak , I. W alczak, Kształcenie pielęgniarek na poziomie wyższym (w:) Raport o stanie

pielęgniarstwa w Polsce oraz kierunki zmian systemowych w pielęgniarstwie, W arszaw a 1995. S. P o z n a ń sk a , Pielęgniarstwo wczoraj i dziś, W arsz aw a 1988.

(9)

J. P ó łtu rzy ck i, Podstawowe problemy kształcenia podyplomowego. Problemy kształcenia podyp lomowego w Akademii M edycznej. Problemy D ydaktyki Medycznej i Wychowania A M im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu, P o z n a ń 1986.

S. Suchy, Dziś i jutro edukacji dorosłych, W arsz aw a 1980.

S. T ran d z iu k , Dokształcenie i doskonalenie zawodowe pracowników, W arszaw a 1973.

L. W ilczew ska, Rozwój zawodu pielęgniarskiego w ujęciu historycznym, „B iuletyn N aczelnej Izby P ielęgniarek i P o ło ż n y ch ” 1994.

I. W ro ń sk a, Wybrane zagadnienia z etyki pielęgniarstwa. Materiały dla nauczycieli szkól pielęgniar skich, W arsz a w a 1991.

Edyta Wolter Warszawa

Polskie tradycje w kształceniu kadry nauczającej

dla szkolnictwa rolniczego

P o lsk a m yśl p ed ag o g iczn a w sw oim procesie dziejow ym w ielokrotnie zw racała się ku p ro b lem aty c e p rzy ro d n iczej. O d o n io sło ści wiedzy przyrodniczej, z zak resu ro ln ictw a i og ro d n ictw a pisali G rz eg o rz P iram o w ic z, H u g o K o łłąta j, entuzjaści d o k try n y fizjokratycznej - Ignacy M assals ki, A n to n i P o p ła w sk i, B onifacy G a ry c k i, S tanisław Staszic. W czasach z ab o ró w - m im o b a rd zo n iek o rzy stn y ch w a ru n k ó w d la ro zw o ju ośw iaty polskiej - k onieczność um ieszczenia elem entów n a u k p rzy ro d n iczy ch , p rz ed m io tó w rolniczych, ogro d n iczy ch w p ro g ram a c h n au cz an ia d la dzieci i m łodzieży n a ro d o w o śc i p olskiej p o d k reślali K a ro l L ibelt, B ronisław F e rd y n a n d T rentow ski, E w ary st E stk o w sk i. J e d n a k d o p ie ro w d w udziestym stuleciu p o w stały zak ład y kształcące nauczy cieli szkół rolniczych. N a ziem iach z a b o ru au stria ck ieg o od 14 lis to p a d a 1913 r. istniało - pow ołane przez T o w a rz y stw o G o s p o d a rc z e g o W y k ształce n ia K o b ie t we Lw ow ie - Sem inarium G o sp o d arcze w Snopkow ie, p o sia d ają c e u p ra w n ien ia wyższej szkoły g o sp o d a rstw a dom ow ego. A kadem ia R olnicza w D u b la n a c h p ro w a d z iła roczne k u rsy d la nauczycieli szkół lu d o w y ch 1.

W raz z p ro k la m o w a n ie m n iepodległej P olski, Sem in ariu m snopkow skie w znow iło działalność, k ształcąc n auczycielki p rz ed m io tó w go sp o d arczy c h . W m yśl „U staw y o ludow ych szkołach rolniczych” 2 z 9 lip ca 1920 r., M in ister R o ln ictw a i D ó b r P aństw o w y ch m iał p ow ołać w każdym pow iecie c o n ajm n iej dw ie niższe szkoły rolnicze, w k tó ry ch p lan o w an o z atru d n ić nauczycieli p o siad ający ch z a ró w n o d o b re p rz y g o to w an ie k ierunkow e, ja k i pedagogiczne. P ocząw szy od 1920 r. stu d en ci o sta tn ie g o r o k u W y d ziału R olniczo-L eśnego U niw ersy tetu P o zn ań sk ieg o m ogli specjalizow ać się w K a te d rz e P e d a g o g ik i, ja k o k a n d y d ac i n a nauczycieli w szkołach rolniczych. O d ro k u szk o ln eg o 1923/24 - k a d rę nauczycielską k ształco n o rów nież n a W ydziale In stru k to r- sko-N auczycielskim w P a ń stw o w ej Szkole G o s p o d a rs tw a W iejskiego w Cieszynie, w 1927 r. p rzem ian o w an ej n a P a ń s tw o w ą W yższą Szkołę G o s p o d a rs tw a W iejskiego.

R ok 1927 stan o w i sw o istą cezurę - 14 w rześnia M in ister R olnictw a w poro zu m ien iu z M in istrem W y zn a ń R eligijnych i O św iecenia P u b liczn eg o w ydał ro zp o rząd zen ie3 określające

1 S. Wiśniewski, Kształcenie nauczycieli szkól rolniczych. „Oświata Rolnicza" 1946, nr 1, s. 9. 2 Dz. U. R.P. 1920 nr 62 poz. 398, s. 1072-1075.

3 Rozporządzenie Ministra Rolnictwa z 14 września 1927 r. Dz. U. R.P. 1927 nr 90 poz. 809, s. 1269-1272. (Wydrukowane również w: „Szkolnictwo i Oświata Rolnicza" 1928, z. 1-4, s. 62-68).