PL ISSN 0860-0643
AKADEMIA WYCHOWANIA FIZYCZNEGO
IM. BRONISŁAWA CZECHA W KRAKOWIE
Profesor Stanisław Panek
Doktor honoris causa
Akademii Wychowania Fizycznego
w Krakowie
U
PL ISSN 0860-0643
AKADEMIA WYCHOWANIA FIZYCZNEGO
IM. BRONISŁAWA CZECHA W KRAKOWIE
Profesor Stanisław Panek
Doktor honoris causa
Akademii Wychowania Fizycznego
w Krakowie
KOLEGIUM REDAKCYJNE Przewodniczący: Janusz Zdebski Zastępca Przewodniczącego: Stanisław Gołąb Członkowie:
Henryk Grabowski, Anna Nowakowska, Czesław Szmigieł, Jan, Szopa, Janusz Żarek,
Stefan Zmuda
Redaktor:
Stanisław Gołąb
Adres Redakcji: Al. Jana Pawła II 78, 31-571 Kraków
Copyright by:
ACADEMY OF PHYSICAL EDUCATION IN CRACOW
Skład i Druk:
DZIAŁ POLIGRAFII AWF KRAKÓW Ul. Grzegórzecka 24 A
Stanisław Panek — profesor zwyczajny, doktor honoris causa Akade mii Wychowania Fizycznego w Krakowie. Urodzony 12 maja 1916 roku. Magister wychowania fizycznego UJ (1949), doktor nauk przyrodniczych UJ (1960), docent doktor habilitowany w zakresie antropologii UJ (1965), profesor nadzwyczajny nauk przyrodniczych (1972), profesor zwyczajny nauk przyrodniczych (1983).
Żołnierz Armii Krajowej (1940—-1944) — dowódca Oddziału Dy wersyjnego Inspektoratu Rzeszowskiego. Więzień łagrów syberyjskich
(1944— 1947).
Po wojnie nauczyciel w Gimnazjum i Liceum im. Stanisława Konars kiego w Krakowie (1948— 1949), od roku 1950 nauczyciel akademicki w WSWF, a następnie AWF w Krakowie.
Odznaczony Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari, Krzyżem Walecznych, Krzyżem Partyzanckim, Krzyżem Armii Krajowej, Orderem Sztandaru Pracy I klasy, Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, tytułem Zasłużonego Nauczyciela PRL, Medalem Komisji Edukacji Narodo wej, Złotą Odznaką Zasłużonego Działacza Kultury Fizycznej, Złotą O d znaką Miasta Krakowa i wieloma innymi.
Członek Honorowy Polskiego Towarzystwa Antropologicznego, Hono rowy Przewodniczący Komitetu Nauk o Kulturze Fizycznej PAN.
Akademia Wychowania Fizycznego im Bronisława Czecha w Krakowie
Działając z Upoważnienia Senatu w dniu 27 czerwca Roku 1996 My
JANUSZ ZDEBSKI
doktor habilitowany nauk humanistycznych, profesor na Wydziale Wychowania Fizycznego, w tym czasie Rector Mgnificus
JERZY CEMPLA
doktor habilitowany nauk o kulturze fizycznej, profesor na Wydziale Wychowania Fizycznego, w tym czasie Dostojny Dziekan
KAZIMIERZ TOPOROWICZ
doktor habilitowany nauk o kulturze fizycznej, profesor na Wydziale Wychowania Fizycznego, Promotor według zwyczaju ustanowiony
profesorow i zwyczajnem u i wieloletniemu Rektorowi Akadem ii W ychowania Fizycznego w Krakow ie, wybitnemu badaczow i uwarunkowań rozw oju człow ieka i kryteriów je g o oceny, autorowi wielu rozpraw naukowych i twórcy nowych kierunków badaw czych w antropologii, współtwórcy nauk o kulturze fizycznej oraz organizacyjnych i materialnych podstaw kształcenia kadr naukowych i zaw odow ych dla tej dziedziny, w ychow aw cy licznego grona pracowników nauki, wielkiem u patriocie zasłużonem u w walce o niepodległość Polski w szeregach Armii Krajow ej, człow iekow i o najw yższym autorytecie moralnym i intelektualnym oraz niezwykłej dobroci, wrażliwości i skrom ności, nadaliśmy zaszczytne miano, godności uprawnienia i przywileje
DOKTORA HONORIS CAUSA NAUK O KULTURZE FIZYCZNEJ
Dla potwierdzenia tego stanu rzeczy kazaliśmy ten oto Dyplom opatizyć pieczęcią Akademii Wychowania Fizycznego
Znakomitemu Uczonemu S T A N I S Ł A W O W I P A N K O W I
Dane w Krakowie, dnia 8 października Roku 1996 Jerzy Cempla
w tym czasie Dostojny Dziekan
Kazimierz Topora wicz Promotor wedhig zwyczaju ustanowiony Janusz Zdebski
QUOD FEUX FAUSTUM FORTUNATUMQUE SIT ACADEMIA EDUCATIONIS PHYS1CAE CRAC0VIENS1S
NOMINE BRON1SLAI CZECH ORNATA die viccsima scptima mensis lunii anno millcsimo nongentesimo nonagesimo sexto
ex auctoritate Senatus Nos
IANUSSIUS ZDEBSKI
doctor łizhiiiLsllii acitn i larum huiniiuiticinun p ia ie u c r w Facultate Edueaticma Phyiicae
ki. A cidcm L u Reotnr Magnifioui
et
GEORGIUS CEMPLA
doctor habilltaluj identiirura cuJturam p b y jic *- tractantium p ia ie u c r io Facultate Educationia Phyiicae
L Ł Decanm iper Łehilii
et
CASIMIRUS TOPOROWICZ
d o c t o r h ib ilit a t u a icie rtLa ru m c u ltu ram p h y iic a m t ra c ta n tiu ir p r o i e j j c r in F a cu lta te Ł d u c a li c n ii P łiy iic a a
p r o m o t o r n i e c o n itit u t u l
in
v i r u m d o c t i s s i m u m e t i U u s t r i u i m u m
STANISLAUM PANEK
p r c le a io re m pu blicu m o rd in ariu m A c a d e m ia e E d u c a tio n ia P h y iic a a C r a co v ie a iu et e iuidem A c a d e ra la a o lira m uliia a n r i l
R c c io re m M a g n ific u m
qui cum plurim ii o p u ie u lia a pe ribuique plurm aa quaejticnaa veterci n ava iq u e inveatigandaa lu ic e p ia ie ł
ac aolviaiai, nowaa d iic ip lin a a a nthicp c lo g ica i inatituil atqua id Bttruit, ut in m u n e r a h a h c re lu r e o ru ir. qui
identiaa culŁiuam p hy iica m traclmciea Greav«ruot
q ui im p rim ii m a g n a c u m m e n tii a cum ine explieavit, qua ratio n c aa. qu ae in nobla h oooinibui a r ia et procreata aunt. e zccle re n tu r ac a ea lim aren tur
qui im p ig r a la b a r e ac cu ra id eifecit, ut irn e n e i in ge iu o a i p e l t atudia lu p e r io r a in A c a d e n i a n o itra a b io lu ta d iadp lin ia. quihua delectarentur, i rw ca lig a n d ii p rc m e v e ® d iiq u e c o m n a d i u i m e je d edere p a u e n t
qui m a g u ter a c a d e m ic u i e gre giu a m ultoa educawit d iid p u lo a , m u ltoJ d o c t c r e i
q ui v ir p a tria e n m a n tiiiim u a . cu m P o lo n ia a crudeJiaaim a h o ite T e u to n ie o a c c u p a re tu r atqua prem eretur, de libertate eiua in e a e r d tu illo g la ric a iia im c , quae lin g u a n o itr a „ A r m ia K r a j o w a " t i t a p p tlla tj . milea ia r h u im u i co n te n d it
qui den iq u e h o m o eat om n ib u a a rai c i i i Innu, h o m o anirao m o Ilia Jim o a c m c d e iiu a im a , virtu te i autem p lu r im a i e l aap ie n iia m a d e o c c iii, u l au ctoritata m a g n a a p u d o cno ca v a le a t
DOCTORIS SCIENTIARUM CULTURAM PHYSICAM TRACTANTJUM HONORIS CAUSA
n o m e n et d ign ita tem , iura a c p r iv ile g ia eo n tu lim u i atque in eiua rai fi dera h o c dip lo m a A c a d a m ia a E d u c a tio n ia P h y a ic a e a igille l a r d e o d u m c u r a v im u i.
D a k a m u a C r a c o v ia e , die a c ła v a me m i l O c l a b r i i an n o miii ej im o n o n g a n te a im o n o n age ain jo ic r t o
Kraków, 21. 03. 1996 r.
SENAT
AKADEMII WYCHOWANIA FIZYCZNEGO
W KRAKOWIE
W NIO SEK
w sprawie nadania Profesorowi Stanisławowi Pankowi doktoratu honoris causa nauk o kulturze fizycznej
Uzasadnienie:
Profesor dr hab Stanisław Panek obchodził w bieżącym roku 80-lecie urodzin. Z wyjątkiem okresu okupacji, całe swoje dorosłe życie związał z krakowską Uczelnią Wychowania Fizycznego. Jego wybitne zasługi jako partyzanta, wychowawcy, badacza i organizatora sprawiły, że dla wielu pokoleń studentów i współpracowników stanowi On niedościgły wzór pat rioty i obywatela, uczonego i inspiratora pracy naukowej, a także inicjatora i twórcy jej materialnych i organizacyjnych podstaw.
Wielki autorytet moralny Profesora Panka ma swoje źródło w Jego czynach zbrojnych, uwieńczonych Krzyżem Virtuti Militari w okresie okupa cji oraz w pełnej osobistych wyrzeczeń, ofiarnej pracy na rzecz innych w okresie pokoju. Autoiytet intelektualny wynika z Jego wszechstronnej wiedzy i wybitnych osiągnięć w pracy naukowo-badawczej.
Pełne studia wyższe ukończył Profesor Panek w zakresie wychowania fizycznego i biologii. Stopnie doktora i doktora habilitowanego nauk przyro dniczych uzyskał na Uniwersytecie Jagiellońskim w latach 1960 i 1965. W 1972 roku Rada Państwa nadała Mu tytuł naukowy profesora nadzwyczaj nego, zaś w 1983 roku, jako pierwszy spośród nauczycieli akademickich naszej uczelni otrzymał tytuł naukowy profesora zwyczajnego,
Osobisty dorobek naukowy Profesora Panka obejmuje łącznie 73 pozy cji. Większość z nich stanowią prace oryginalne o istotnym znaczeniu dJa
Wniosek wsprawie nadania doktoratu...
poznania różnorodnych uwarunkowań procesów rozwojowych człowieka oraz kryteriów ich oceny. Między innymi Jego metoda oceny rozwoju osob niczego według kryterium wieku zębowego weszła na stałe do literatury naukowej i dydaktycznej. W pracach na temat zmienności sezonowej proce sów wzrastania wyprzedził późniejsze liczne badania dotyczące rytmów biologicznych. Przygotowana wspólnie z Edmundem Piaseckim, w ramach Międzynarodowego Programu Biologicznego, rozprawa pt. „Nowa Huta. Integracja ludności w świetle badań antropologicznych” spotyka się z dużym zainteresowaniem w świecie i była wielokrotnie cytowana jako przykład trafnego wyjaśniania zjawisk społecznych procesami biologicznymi. Za unika lne w skali świata można również uznać długofalowe badania antropologiczne wielopokoleniowej zbiorowości mieszkańców Lutczy.
Nawet najbardziej drobiazgowa analiza osobistych dokonań twórczych nie odzwierciedla rzeczywistego wkładu Profesora Panka w rozwój nauki, ponieważ waraża się on również w osiągnięciach badawczych licznego grona jego uczniów. Jedną z bardziej znamiennych cech profesora jest nieodparta potrzeba dzielenia się ze wszystkimi swoimi pomysłami twórczymi. Można też przypuszczać, że w dobroci swojego serca nieraz pomagał pisać fragmenty prac swoim młodszym kolegom. Z całą pewnością natomiast nigdy — jak przystało na wzór osobowy Mistrza — do nikogo się nie dopisywał. W tym kontekście również imponująca liczba ponad dwudziestu wypromowanych doktorów nie odzwierciedla rozmiaru wpływu Profesora Panka na rozwój kadrowy naszej Uczelni. Nie uwzględnia ona bwiem tych wszystkich, któ rych zainspirował do pracy naukowej, pomógł ustawić problematykę badaw czą, dobrać metody, mimo że na ich dyplomach Jego nazwisko me figuruje.
Akademia Wychowania Fizycznego w Krakowie zawdzięcza Profesoro wi Pankowi nie tylko swój dynamiczny rozwój naukowy i kadrowy. Jego zasługą jest również jej szybki awans organizacyjny i posiadanie nowoczesnej infrastruktury. W czasie kadencji Profesora Panka na stanowisku rektora Ucz-lnia uzyskała status akademicki w postaci uprawnień do doktoryzowania, powstał nowy Wydział Turystyki i Rekreacji, uruchomione zostały nowe kierunki kształcenia, zwielokrotniła się liczba nauczycieli akademickich i kształconych studentów. Dzięki Jego staraniom i zdolności do zjednywania sojuszników, a także nieprawdopodobnej determinacji w dążeniu do realizacji założonego celu, wzniesione zostały od podstaw obecne obiekty naszej Uczelni. Są to dokonania, które miały znaczący wpływ na rozwój całego środowiska akademickiego Krakowa, a także na postęp nauk o kulturze fizycznej w skali kraju.
Transformacja ustrojowa, której jesteśmy świadkami, przyniosła ze sobą nie tylko trudności materialne (z którymi nasza Akademia na szczęście jakoś
sobie radzi), ale także dotkliwy kryzys autorytetów, bez których nauka i wychowanie tracą rację bytu. W tej sytuacji wyniesienie do godności doktora honoris causa człowieka obdarzonego najwyższym autrytetem moral nym i intelektualnym będzie nie tylko zwykłym podziękowaniem za wszyst ko, co jak środowisko akademickie Mu zawdzięczamy, ale także najlepszą inwestycją w wychowanie przyszłych kadr nakowych i zawodowych kultury fizycznej.
Wnioskodawcy:
Prof. dr hab. Marta Doleżal Prof. dr hab. Henryk Grabowski Prof. dr hab. Adam Klimek
Prof. dr hab. Kazimierz Toporowicz Prof. dr hab. Stefan Żmuda
PRZEMÓWIENIE JM REKTORA
PROF. DR HAB. JANUSZA ZDEBSKIEGO
Dostojny Doktorancie, Magnificencje Rektorzy, Wysoki Senacie,
Szanowni Państwo!
rzyznanie doktoratu honoris causa jest dla Uczelni doniosłym wyda rzeniem. Społeczność akademicka pragnie w ten sposób uhonorować człowieka wybitnego, nieprzeciętnych zasług dla nauki, dla Uczelni i jej rozwoju.
Uroczystość przyznania tytułu doktora honoris causa Profesorowi Sta nisławowi Pankowi przypada w szczególnym momencie. Rozpoczynamy bo wiem rok akademicki, w którym obchodzić będziemy 70 lat istnienia naszej Uczelni. Jubileusz ten, jak każda uroczystość rocznicowa skłania do refleksji nad przeszłością i dniem dzisiejszym Akademii. W jej dziejach profesor Stanisław Panek zajmuje pozycję wyjątkową. Świadomość tego faktu jest powszechna w naszej społeczności akademickiej. Pragniemy zatem wyrazić swą wdzięczność Profesorowi, który całe swe życie bez reszty poświęcił naszej Uczelni.
Historia nie toczy się sama, historię tworzą ludzie. Profesor Stanisław Panek swą pracą, pasją i zaangażowaniem tworzył historię naszej Akademii. Będzie o tym szczegółowo mówił promotor przewodu Profesor Kazimierz Toporowicz. Ja natomiast chciałem zwrócić uwagę na emocjonalny wątek dzisiejszego Święta Uczelni, wyrazić nasze wzruszenie, szacunek i przywiąza nie jakie żywimy wobec Profesora Stanisława Panka.
LAUDACJA PROMOTORA
PROF. DR HAB. KAZIMIERZA TOPOROWICZA
Magnificencjo Rektorze, Wysoki Senacie,
Dostojny Dziekanie, Czcigodni Goście, Szanowni Państwo!
odniosła uroczystość nadania godności doktora honoris causa Profe sorowi Stanisławowi Pankowi jest wydarzeniem nadzwyczajnym i ma symboliczną wymowę, dotyczy bowiem Człowieka, który w dziejach krakowskiej Uczelni Wychowania Fizycznego odegrał rolę niepospolitą. Ma cierzystej Uczelni poświęcił 47 lat swego życia i ofiarnej pracy, a jako pierwszy Rektor, będący jej absolwentem, dokonał przełomu w powojennym jej rozwoju.
Jak słusznie napisano we wniosku o nadanie Prof. Pankowi owej godności, ,Jego wybitne zasługi jako partyzanta, wychowawcy, badacza i organizatora sprawiły, że dla wielu pokoleń studentów i współpracowników, stanowi On niedościgły wzór patrioty i obywatela, uczonego i inspiratora pracy naukowej, a także inicjatora i twórcy jej materialnych i organizacyjnych podstaw” .
Prof. Stanisław Panek należy do bohaterskiego, a zarazem jakże tragicz nego Pokolenia Polskich Kolumbów. Urodzony 12 maja 1916 r. we wsi Lutcza na Ziemi Rzeszowskiej, dzielił dramatyczne losy narodu tak ciężko doświadczonego okupacją i brakiem suwerenności po II wojnie światowej. Niemal natychmiast po opuszczeniu murów Uniwersytetu Jagiellońskiego, gdzie w 1939 r. otrzymał absolutorium Studium Wychowania Fizycznego, podjął walkę zbrojną z najeźdźcą hitlerowskim w szeregach Związku Walki Zbrojnej, a następnie Armii Krajowej.
W konspiracji przeszedł wszystkie szczeble od szeregowca do oficera — dowódcy oddziału dywersyjnego do specjalnych zleceń przy Inspektoracie Armii Krajowej w Rzeszowie. Za męstwo i ofiarność został odznaczony Srebrnym Krzyżem Orderu Virtuti Militari, Krzyżem Walecznych, Krzyżem Armii Krajowej i Krzyżem Partyzanckim. W 1944 r. swą bohaterską i pat
Kazimierz Toporowie?
riotyczną postawę okupił więzieniem i zsyłką do sowieckich obozów na Syberii. Trzyletnia gehenna życia obozowego nie zdołała złamać Jego osobo wości. Wręcz, można sądzić, iż ekstremalne warunki wegetacji utrwaliły walory Jego charakteru i wyznawany przez Niego system wartości.
Po powrocie do kraju w 1947 r. z niebywałą pasją oddał się dalszym studiom i pracy naukowo-dydaktycznej. Uzyskawszy w 1949 r. stopień magistra wychowania fizycznego rozpoczął pracę jako asystent w Zakładzie Antropologii Studium Wychowania Fizycznego Uniwersytetu Jagiellońskiego. Równocześnie podjął studia biologiczne na Wydziale Matematyczno-Przyrod niczym U J, które ukończył w 1952 r. Praca w Zakładzie Antropologii pod kierunkiem profesorów Eugenii i Kazimierza Stołyhwo, umożliwiła Mu zdo bycie znakomitego warsztatu badawczego.
Lata niezwykle wytężonej pracy naukowo-dydaktycznej, rozległa wiedza biologiczna powiązana ze znajomością problemów kultury fizycznej, nowo czesny warsztat naukowy oraz pasja badawcza połączona z intuicją i koncep- cyjnością naukową, umożliwiły Mu zdobywanie kolejnych szczebli kariery naukowej. W 1960 uzyskał na UJ stopień doktora nauk przrodniczych, w 1965 tamże habilitował się z zakresu antropologii, w 1972 Rada Państwa nadała Mu tytuł naukowy profesora nadzwyczajnego, a w 1983 tytuł profeso ra zwyczajnego.
Dorobek naukowy Profesora Panka obejmuje 78 publikacji i zajmuje jedną z ważniejszych pozycji w osiągnięciach polskiej antropologii po II wojnie światowej. Główne kierunki zainteresowań badawczych Profesora Panka koncentrują się na dwóch zasadniczych obszarach i obejmują:
— problematykę ogólnoantropologiczną rozwoju osobniczego człowie ka w aspektach filogenezy i rasogenezy z uwzględnieniem wpływu czynników środowiska społeczno-ekonomicznego,
— problematykę biologicznych podstaw wychowania fizycznego i spor tu, rozwijaną głównie w aspektach metodycznych.
Osiągnięcia naukowe Prof. Panka w ogólnoantropologicznym nurcie badawczym były nierzadko pionierskie i znajdowały duże uznanie w środowi sku naukowym w kraju i za granicą, stając się jednocześnie źródłem inspi racji dla innych badaczy. Wymienić tu można np. cykl znakomitych prac poświęconych wyrzynaniu się zębów stałych u człowieka. Prace te, z jednej strony, były podstawą opracowania metody oceny pozio mu rozwoju osobniczego człowieka, która jako tzw. „kryterium wieku zębowego” weszła na stałe do literatury naukowej i dydaktycznej, z drugiej strony były one punktem wyjścia do analizy zjawisk ewolucyjnych i zróż nicowania rasowego.
Rozprawą pt. „Zagadnienia sezonowej zmienności we wzrastaniu or
Laudacja Promotora
ganizmu człowieka” , wyprzedzi! Prof. Panek późniejsze liczne badania doty czące rytmów biologicznych.
Bardzo cenna jest praca przygotowana wspólnie z E. Piaseckim w ra mach Międzynarodowego Programu Biologicznego pt. Nowa Huta. Integracja
ludności w świetle badań antropologicznych, która była przedmiotem wielu
zagranicznych recenzji i jest nadal cytowana jako trafny przykład komplek sowych badań wyjaśniających przemiany społeczne za pomocą procesów biologicznych.
Wartość naukową w skali światowej mają unikalne długofalowe badania antropologiczne ludności Lutczy w woj. rzeszowskim. W badaniach tych, przy pomocy własnej oryginalnej metody szacowania, określono m.in. trendy sekuiarne w jednorodnej genetycznie populacji. Paropokoleniowe materiały antropologiczne z Lutczy, gromadzone na przestrzeni 60 lat, są nadal cennym źródłem do dalszych analiz naukowych.
W zakresie problematyki ukierunkowanej na wychowanie fizyczne i sport wymienić można szereg prac dotyczących kryteriów sprawności fizycznej, wskaźników rozwoju i nowej oceny punktowej wyników spor towych, czy też budowy ciała oraz sprawności fizycznej dzieci i młodzieży, jako czynnika naboru i selekcji w sporcie. Są to prace oryginalne, prezen tujące nowe metody analizy i oceny zjawisk, przystosowane do potrzeb teorii i praktyki wychowania fizycznego i sportu. Część opracowań z tego zakresu wykonana była ze współautorami, którzy pod nadzorem Mistrza rozwijali swój warsztat naukowy.
Nie sposób pominąć nawet w tak skrótowym i wybiórczym omówieniu wiodącej roli Prof. Panka w podjęciu kompleksowych i interdyscyplinarnych badań, mających na celu rozwiązanie ważnych społecznych problemów. Poza znanym „Eksperymentem Limanowskim”, przeprowadzone długofalowe ba dania w Nowej Hucie, w Hucie Aluminium w Skawinie i w Kombinacie Przemysłowym Huta Stalowa Wola, miały na celu opracowanie modelu programowo-organizacyjnego rekreacji i rehabilitacji ruchowej dla załóg tych że zakładów oraz określenie kryteriów naboru i selekcji młodzieży do różnych dyscyplin sportowych. Poza inicjatywą i opracowaniem koncepcji badań Prof. Panek opiekował się nimi, koordynował całość opracowania i osobiście w nich uczestniczył.
Współcześni antropolodzy oceniając dorobek naukowy Prof. Panka wskazują na twórczy i oryginalny jego charakter oraz wysoki poziom meto dologiczny prac. Uważają oni, że pionierskie prace Profesora z zakresu antropologii społecznej wyprzedziły o wiele lat badania podjęte później przez inne polskie ośrodki oraz, że niewątpliwie przyczyniły się do tego, iż antropologia społeczna jest dzisiaj polską specjalnością. Stwierdzają również
Kazimierz Toporowicz
„że nie ma w Polsce placówki związanej z antropologią bądź kulturą fizyczną w której by osobowość Profesora, Jego wiedza i pomoc w sposób pośredni lub bezpośredni nie odcisnęły twórczego piętna". W tym kontekście stwier dzić można, iż osiągnięcia naukowe Prof. Panka dają Mu niewątpliwie poczesne miejsce w Krakowskiej Szkole Antropologicznej, a także stawiają Go w rzędzie pionierów budujących nowoczesne podstawy przyrodnicze w naukach o kulturze fizycznej.
Z działalnością badawczą wiązał Prufesor aktywny udział w życiu naukowym. Był, lub jest nadal, członkiem albo przewotlnieącym 18 stowarzy szeń i organizacji naukowych ra.in. Komitetu Antropologii PAN, Komisji Ergonomicznej PAN, Europejskiego Towarzystwa Antropologicznego, Rady Naukowej Zakładu Antropologii PAN, Komitetu Rozwoju Człowieka PAN, Komitetu Nauk o Kulturze Fizycznej P^N , Rady Naukowej Instytutu Naukowego KF, Rady Naukowej „Kraków 2000” i jest honorowym człon kiem Polskiego Towarzystwa Antropologicznego.
Zawsze wysoko w hierarchii zadań uczonego Prof. Panek stawiał kształ cenie kadr naukowych. Dotychczas wypromował 21 doktorów, zrccenzował 30 rozpraw doktorskich oraz wykonał 21 ocen całokształtu dorobku do hablilitacji i w postępowaniach o nadanie tytułu naukowego profesora nad zwyczajnego i zwyczajnego. Dokonania te nie odzwierciedlają jednak rzeczy wistego wkładu pracy Profesora w rozwój kadry naukowej, zwłaszcza w Uczelni. Jako człowiek otwarty i niezwykle życzliwy , ciągle troszczący się o rozwój naukowy Uczelni, zwłaszcza w dyscyplinach praktycznych, wiele czasu i pracy pośwńęcał na konsultacje i udzielanie pomocy licznej rzeszy pracowników. Z pomocy tej korzystali także koledzy z innych ośrodków, gdyż Profesor nigdy jej nikomu nie odmawiał.
Biorąc pod uwagę liczne grono uczniów i rozwijaną problematykę badawczą, można bez przesady stwierdzić, iż Prof. Panek stworzył szkołę antropologii wychowania fizycznego i sportu.
Jako nauczyciel akademicki wykładał biologię ogólną, antropologię i sta tystykę matematyczną. Efektem pracy dydaktycznej Profesora jest m.in. około 200 wykonanych pod Jego kierunkiem prac magisterskich oraz opraco wanie dwóch podręczników i trzech znakomitych rozdziałów w podręczniku pt. „Zarys Antropologii” .
Mimo wielu obowiązków nie stronił od pracy społecznej, np. w latach 1968— 78 był prezesem Zarządu Środowiskowego AZS, a w 1980 r. był jednym z założycieli i pierwszym przewodniczącym NSZZ „Solidarność” w naszej Uczelni.
W niezwykle pracowitym życiu Prof. Panka i nader owocnej działalno ści na różnych polach, szczególną rolę odegrała trzykrotna z górą Jego
Laudacja Promotora
kadencja jako Rektora Wyższej Szkoły Wychowania Fizycznego, a od 1972 r. Akademii Wychowania Fizycznego w Krakowie. Przypadła ona na lata 1968/69 — 1978/79.
Objęcie przez Prof. Panka godności Rektora było oczywistą kosekwen- cją Jego roli w środowisku i w Uczelni. Decydowały o tym wsokie kwalifika cje naukowe, niekwestionowany autorytet moralny i zawodowy, nieprzeciętne umiejętności organizatorskie i cechy przywódcze. Dziesięcioletni okres Jego rektorstwa był pod każdym niemal względem przełomowym w dziejach Uczelni. W moim przekonaniu zadecydowały o tym trzy strategiczne cele jakie sobie Rektor Panek postawił i ze szczególną troską oraz konsekwencją realizował. Były to następujące cele:
— budowa nowych obiektów, bez których Uczelnia nie miała żadnych szans rozwoju, a nawet przetrwania,
— rozwój kadry naukowej, warunkującej uzyskanie praw akademickich, — dbałość o właściwą atmosferę wewnętrzną Uczelni i aktywne jej otwarcie na zewnątrz, jako warunki niezbędne pomyślnej realizacji ogrom nych zadań stojących przed Uczelnią.
Zgodnie z nakreślonym przez Rektora programem nastąpił w Jego kadencji dynamiczny rozwój Uczelni: 4-krotnie wzrosła liczba studentów, 2-krotnie liczba nauczycieli akademickich; Uczelnia uzyskała status akademi cki w postaci uprawnień do doktoryzowania; powstał nowy Wydział Turys tyki i Rekreacji oraz nowe kierunki kształcenia; podjęta została współpraca z przedsiębiorstwami Makroregionu Polski Południowo-Wschodniej; zorgani zowano problemowe zespoły badawcze, realizujące nakreślony program kom pleksowych badań naukowych.
Jednakże największym osiągnięciem organizacyjnym Rektora Panka, osiągnięciem o historycznym znaczeniu, była budowa od podstaw kompleksu nowych obiektów Uczelni. Aby jednak Jego wizja na wskroś nowoczesnej Uczelni mogła stać się rzeczywistością, trzeba było nadludzkiej energii, niebywałej determinacji i siły argumentacji, niezbędnych dla pokonania pięt rzących się codziennych trudności. Rektor „Budowlaniec” — jak Prof. Panka w swoim żargonie nazywali robotnicy, zadaniom tym sprostał. Nawet dziś, z perspektywy lat, trudno uwierzyć, że w ciągu 4 lat od położenia kamienia węgielnego w 1973 r. najważniejszy obiekt całego kompleksu, budynek dydaktyczno-naukowy i administracyjny został oddany do użytku, a pozos tałe budowle mocno zaawansowane. Wzniesione wówczas mury najlepiej mówią same za siebie.
Parafrazując znane porzekadło odnoszące się do Króla Kazimierza Wielkiego można by powiedzieć o Rektorze Panku — zastał Uczelnię drewnianą, a zostawił murowaną.
Kazimierz Toporowicz
Wszechstronne dokonania Prof. Panka jako twórczego i oryginalnego uczonego, doskonałego wychowawcy młodej kadry naukowej i organizatora nauki, Mistrza dobrej roboty i budowniczego, miały doniosły wpływ na rozwój naszej Uczelni. Położyły one trwały fundament intelektualny i mate rialny pod dalszy jej rozkwit. Dokonania te miały również znaczący wpływ na rozwój całego środowiska akademickiego Krakowa oraz na postęp nauk o kulturze fizycznej w kraju. Jako człowiek o nieprzeciętnej osobowości jest wzorem uczonego i nauczyciela. Cechuje Go skromność, uczciwość i po czucie sprawiedliwości, pracowitość i rzetelność oraz szacunek dla innych ludzi.
Przyznawany dziś Panu Prof. Stanisławowi Pankowi doktorat honoris causa jest więc wyrazem wdzięczności naszej akademickiej społeczności za ogromny, osobisty Jego wkład we wspólne dobro jakim jest nasza Alma Mater. Jest też choćby częściowym odwzajemnieniem z naszej strony za te wszystkie wartości, które czerpiemy z Jego bogatej osobowości.
S ta n is ła w G o łą b
PROFESOR STANISŁAW PANEK —
UCZONY I NAUCZYCIEL
AKADEMICKI
S
tanisław Panek urodził się 12 maja 1916 roku w wsi Lutcza w woj. rzeszowskim. Przyznanie godności doktora honoris causa łączy się --- więc z osiemdziesiątą rocznicą urodzin Profesora i 47-łeciem Jegonieprzerwanej twórczej pracy w krakowskiej uczelni wychowania fizycznego jako uczonego i nauczyciela akademickiego w dziedzinie antropologii fizycz nej oraz jej zastosowań w naukach o kulturze fizycznej.
Po ukończeniu szkoły podstawowej w rodzinnej wsi, a następnie gim nazjum ogólnokształcącego w Brześciu n. Bugiem w roku 1936 Stanisław Panek podjął studia w Studium Wychowania Fizycznego Uniwersytetu Jagiel lońskiego. Tuż przed wybuchem wojny w roku 1939 uzyskał absolutorium.
W trakcie studiów wiedzę o przyrodniczych i humanistycznych pod stawach wychowania fizycznego zdobywał u wybitnych uczonych, takich jak: prof. prof. Eugenia Stołyhwowa i Kazimierz Stołyhwo, Jerzy Kaulbersz, Emil Godlewski, Stefan Szuman i in. Z młodzieńczym zapałem uczestniczy! również w sporcie akademickim zdobywając uprawnienia instruktora boksu i narciarstwa.
W okresie okupacji hitlerowskiej Stanisław Panek prezentował postawę pełnego zaangażowania patriotycznego na rzecz Polski Walczącej. Już od roku 1940 był żołnierzem Związku Walki Zbrojnej — Armii Krajowej. Po ukończeniu Szkoły Podchorążych został dowódcą oddziału dywersyjnego w strzyżowskiej Placówce AK, a od 1943 roku w randze oficera dowodził oddziałem dywersyjnym do specjalnych zleceń przy Inspektoracie AK w Rze szowie. Brał udział w wielu akcjach zbrojnych, np. zdobywaniu broni i sprzę tu wojskowego, akcji na pociąg którym jechał gubernator H. Frank, w próbie odbicia Komendanta Okręgu AK „Lutego” w Krakowie, zlikwidowaniu części załogi i zdobyciu niemieckich dział przeciwlotniczych w Rzeszowie w przeddzień wkroczenia Armii Czerwonej.
Stanisław Gołąb
W sierpniu roku 1944 Stanisław Panek został aresztowany przez NKWD. Był poddawany licznym przesłuchaniom z groźbą kary śmierci, a następnie wywieziony na Sybir. W gehennie obozu jenieckiego, w warun kach głodu, poniżenia i częstej śmierci współtowarzyszy, przebywał 3 łata. Pod koniec roku 1947 w wyniku sprzyjającego losu, w ramach repatriacji powrócił do kraju. Został zrehabilitowany przez władze Polski Ludowej oraz otrzymywał zweryfikowany przez M ON Srebrny Krzyż Virtuti Militari i Krzyż Walecznych. Po powrocie z zesłania, mimo skrajnie ciężkich przeżyć i doznanych krzywd, osobowość Stanisława Panka nie uległa zmianie.
W Krakowie zgłosił się do Zakładu Antropologii Uniwersytetu Jagiel lońskiego w celu podjęcia pracy magisterskiej, pracując jako nauczyciel wychowania fizycznego w Gimnazjum i Liceum im, S. Konarskiego w Krako wie. W murach Uniwersytetu spotkał Janinę Wąsównę, swoją byłą koleżankę ze wspólnych studiów wychowania fizycznego, późniejszą asystentkę Zakładu Antropologii Uniwersytetu. Janina Wąsówna została żoną Stanisława Panka. Pełna oddania oraz wyrozumiałości dla pracowitego życia swojego męża towarzyszy Mu wiernie do dziś.
Po uzyskaniu tytułu magistra wychowania fizycznego w roku 1949 Stanisław Panek został zatrudniony na stanowisko asystenta w Zakładzie Antropologii Studium WF Uniwersytetu Jagiellońskiego. Równocześnie roz począł studia na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym UJ. Studia bio logiczne, nadzwyczajna pracowitość i atmosfera naukowa wśród krakowskich antropologów głównie doc. Eugenii Stołyhwowej, prof. Kazimierza Stolyhwy, doc. Bronisława Jasickiego i dr Pawła Sikory stwarzały nieodzowne warunki dla dalszego rozwoju naukowego Stanisława Panka. W roku 1952 uzyskał dyplom magistra filozofii w zakresie zoologii pracując już na stanowisku starszego asystenta w Wyższej Szkole Wychowania Fizycznego w Krakowie. W okresie studiów biologicznych brał udział w gromadzeniu materiałów antropologicznych jako kierownik Komisji Antropometrii Wojskowego Zdję cia Antropologicznego. W latach 1959— 1960 uczestniczył w wyprawie ant ropologicznej PAN do Egiptu.
Z krakowską uczelnią wychowania fizycznego Stanisław Panek związał się na całe swoje życic jako nauczyciel akademicki, uczony, organizator nauki i twórca nowej uczelni. Dysponując szeroką wiedzą biologiczną, nowoczes nym warsztatem metodologicznym, naukową koncepcyjnością, pracowitością i otwartą osobowością szybko pokonywał kolejne etapy kariery naukowej. W roku 1960, posiadając już znaczny opublikowany dorobek naukowy, doktoryzował się na Uniwersytecie Jagiellońskim na podstawie dysertacji pt. „Zagadnienie sezonowej zmienności we wzrastaniu organizmu człowieka” i uzyskał stopień naukowy doktora nauk przyrodniczych.
Profesor Stanisław Panek — uczony i nauczyciel akademicki W tym okresie, oprócz prowadzenia zajęć z biologii ogólnej i ant ropologii, brał udział w praktycznym kształceniu studentów w zakresie narciarstwa.
Habilitował się w roku 1965 na Uniwersytecie Jagiellońskim uzyskując stopień naukowy docenta w zakresie antropologii. Temat rozprawy habilita cyjnej — „Redukcja zębów trzonowych trzecich u człowieka w aspekcie zmienności ewolucyjnej i zróżnicowania rasowego” — konsekwentnie wyni kał z wcześniejszych zainteresowań, badań i prac dotyczących zjawiska wyrzynania się zębów u człowieka w procesie onto- i filogenezy.
Rozwijająca się dynamicznie twórczość naukowa doc. dr hab. Stanisława Panka wraz z osiągnięciami w zakresie kształcenia kadr naukowych, dydak tyki i doskonalenia organizacji krakowskiej uczelni wychowania fizycznego stanowiły podstawę do nadania Mu w roku 1972 tytułu naukowego profesora nadzwyczajnego nauk przyrodniczych. W roku 1983 prof. Stanisław Panek uzyskał tytuł profesora zwyczajnego jako pierwszy spośród pracowników naukowodydaktycznych Akademii Wychowania Fizycznego w Krakowie, związanych głównie z tą Uczelnią od początku jej usamodzielnienia się.
D z i a ł a l n o ś ć n a p o l u NAUKOWO-BADAWCZYM
W
ymiernym efektem całokształtu dotychczasowej działalności naukowej Profesora jest 78 publikacji, wśród których prace o charakterze mono grafii, studiów i rozpraw naukowych stanowią ok. 60%, opracowania o po stępach wiedzy, nowych metodach i popularno-naukowe — 20%, pozycje dydaktyczne — 10% oraz drobniejsze artykuły i komunikaty naukowe — 10% .Głównymi kierunkami zainteresowań badawczych Profesora była i jest nadal problematyka ogólnoantropologiczna rozwoju osobniczego człowieka, traktowana szeroko w aspekcie filo- i rasogenezy z uwzględnieniem wpływu czynników środowiska społeczno-ekonomicznego, oraz problematyka biologi cznych podstaw wychowania fizycznego i sportu — głównie o charakterze metodycznym.
W nurcie problematyki ogólnej znajdują się opracowania monograficzne i studia dotyczące:
— analizy zjawisk ewolucyjnych i zróżnicowania rasowego procesów wyrzynania się zębów stałych u człowieka,
— metod oceny poziomu rozwoju osobniczego w postaci tzw. kryte rium wieku zębowego,
Stanisław Gołąb
— zmienności sezonowej wzrastania organizmu człowieka,
— zagadnień trendów sekularnych w przebiegu wzrastania i rozwoju, — procesów tworzenia się populacji w nowo powstałym środowisku wielkoprzemysłowym — Nowej Hucie,
— społecznych uwarunkowań procesów inwoiucji,
— biologiczno-ekonomicznych aspektów selektywnej migracji ze wsi do miast.
Osiągnięcia naukowe Profesora w powyższej problematyce miały często charakter prekursorski i znajdowały duże uznanie w krajowym oraz świato wym środowisku naukowym, stanowiąc zarazem inspirację dla następnych badaczy, np. metody oceny poziomu rozwoju osobniczego człowieka w po staci kryterium wieku zębowego weszły na stałe do piśmiennictwa nauko wego i dydaktycznego. Rozprawa na temat zmienności sezonowej wzrastania organizmu człowieka wyprzedziła, powszechną w łatach następnych, modę na badania rytmów biologicznych. Studium pt. „Nowa Huta. Integracja ludności w świetle badań antropologicznych” — opublikowane wspólnie z E. Piasec kim (1971) w ramach Międzynarodowego Programu Biologicznego, wzbudzi ło duże zainteresowanie za granicą i było wielokrotnie cytowane jako przy kład trafnego szacowania zjawisk społecznych efektami biologicznymi w uję ciach kompleksowych.
Szczególną wartość naukową na skalę światową posiadają długofalowe 40-letnie badania antropologiczne ludności I.utczy w woj. rzeszowskim — rodzinnej wsi Profesora. Populacja mieszkańców tej wsi stała się najle piej poznaną pod względem antropologicznym w Polsce od okresu po wojennego. Dzięki inicjatywnie i wytrwałości Profesora — głównego inspiranta badań, wielu — z młodszej generacji — antropologów krakow skich zdobywało tam doświadczenia badawcze i kształtowało swoje za interesowania naukowe. W pracach bazujących na materiałach luteckich między innymi określono wielkość trendów sekularnych w jednorodnej genetycznie populacji (po wyeliminowaniu zmian inwolucyjnych) na prze strzeni 60 lat, czy też ocenę wpływu trybu życia na determinację poziomu rozwoju biologicznego i odmienność przebiegu starzenia się organizmu. Wielopokoleniowe materiały antropologiczne z Lutczy nadal stanowią bogate źródło do dalszych analiz naukowych, w tym zagadnień dziedziczenia cech morfologicznych.
W zakresie problematyki ukierunkowanej na wychowanie fizyczne i sport wymienić można szereg oryginalnych prac dotyczących np. kryteriów sprawności fizycznej, wskaźników rozwoju wyników sportowych w lekkiej atletyce, budowy ciała oraz sprawności fizycznej dzieci i młodzieży jako czynnika naboru i selekcji w sporcie. Część tych opracowań była wykonana
Profesor Stanisław Panek — uczony i nauczyciel akademicki w grupie współautorów, którzy pod okiem Mistrza mieli możliwość roz wijania i doskonalenia swojego warsztatu naukowego.
Po uzyskaniu tytułu profesora nadzwyczajnego w roku 1968, Profesor Stanisław Panek został rektorem Wyższej Szkoły Wychowania Fizycznego w Krakowie. Wśród licznych obowiązków służbowych, znaczną część swoich wysiłków skoncentrował na doskonaleniu procesu dydaktyczno-wychowaw czego, kształceniu młodej kadry naukowej, organizacji nauki i tworzeniu bazy materialnej — niezbędnego warunku dalszego rozwoju Uczelni. Z Jego inicjatywy podjęto zadania badawcze w problemach resortowych i węzłowych oraz współpracę ze środowiskiem. Zorganizowano interdyscyplinarne zespoły badawcze pracowników Uczelni, realizujące kompleksowe tematy naukowe, w tym o dużym znaczeniu społecznym w zakresie szeroko pojmowanej kultury fizycznej, np.:
— opracowanie modelu rekreacji i rehabilitacji ruchowej pracowników Huty Aluminium w Skawinie, po uprzednich badaniach kontrolno-diagnos tycznych w środowisku zagrożonym oddziaływaniem Huty,
— programowanie i organizacja rekreacji oraz rehabilitacji dla załóg pracowniczych Huty Stalowa Wola,
— „Eksperyment limanowski” (1974— 78) dotyczący wpływu poszerzo nego programu wychowania fizycznego i ćwiczeń narciarskich na stan zdro wia, poziom rozwoju biologicznego, sprawność fizyczną, osobowość, wyniki w nauce oraz zainteresowania sportowe dzieci szkół podstawowych z regionu limanowskiego.
Wymienione duże akcje badawcze były otaczane przez Profesora znacz ną troską organizacyjną i merytoryczną. „Eksperyment limanowski” — bar dzo wysoko oceniony przez Ministerstwo Oświaty i Wychowania — został wprowadzony w życic w kilku innych województwach. Przewodniczący GKKFiS w roku 1980 uhonorował autorów opracowania nagrodą zespołową I stopnia.
Typowym przykładem doceniania przez Profesora społecznej rangi pro blematyki badawczej stanu i uwarunkowań rozwoju biologicznego populacji dzieci młodzieży jest Jego czynny udział również w wielu badaniach i opraco waniach podejmowanych przez Katedrę Antropologii i Anatomii, np. pod hasłem „Dziecko krakowskie” — poziom rozwoju biologicznego dzieci i młodzieży miasta Krakowa (1983), czy też w longitudinalnych badaniach rozwoju morfofunkcjonalnego i psychicznego dzieci z Nowej Huty w gru pach o zróżnicowanym poziomie sprawności fizycznej (1980— 1992).
Aktywność naukowa i organizacyjna Profesora przejawiała się również znacząco w towarzystwach, komitetach, organizacjach naukowych o zasięgu krajowym i międzynarodowym. Jest jednym z seniorów Polskiego Towarzyst
Stanisław Gołąb
wa Antropologicznego (członkostwo od roku 1950, a od 10 lat członek honorowy) oraz założycielem i długoletnim przewodniczącym Oddziału Pol skiego Towarzystwa Naukowego Kultury Fizycznej w Krakowie, członkiem Europejskiego Towarzystwa Antropologicznego, Komitetu Antropologii PAN i Komisji Ergonomicznej PAN. Wchodzi w skład Rady Naukowej Zakładu Antropologii PAN i Rady Redakcyjnej „Studies in human ecology” . W wieloletniej działalności nauczyciela akademickiego był też członkiem Ko misji Wychowania Fizycznego Sekcji Uniwersyteckiej Rady Głównej Szkolnictwa Wyższego, Rady Naukowej Instytutu Naukowego Kultury Fizycznej, Instytutu Kształcenia Nauczycieli i Badań Oświatowych, Komitetu Nauk o Kulturze Fizycznej PAN, Rady Programowej Kształ towania i Ochrony Środowiska im. W. Goetla oraz paru komisji w resorcie kultury fizycznej.
D
ziałalność dydaktyczno-
wychowawczaW
swojej przeszło 40-letniej pracy pedagogicznej Stanisław Panek prowa dząc ćwiczenia, wykłady i seminaria z biologii ogólnej, antropologii i statystyki matematycznej nie ograniczał się tylko do tzw. wiedzy podręcz nikowej, ale dysponując własnymi koncepcjami naukowo-badawczymi i dos konałym warsztatem metodologicznym, przekazywał słuchaczom wiedzę wzbogaconą osobistymi doświadczeniami naukowymi. Wiedzę tę ukierun kowywał głównie do potrzeb pracy przyszłych nauczycieli wychowania fizy cznego i trenerów. Znamienne jest, że szereg publikacji dydaktycznych Profesora, wydanych jeszcze w latach sześćdziesiątych i siedemdziesią tych, nadal z dużym powodzeniem służy kolejnym rocznikom studentów, np. rozdziały poświęcone metodom statystycznym w podręczniku „Zarys antropologii” , czy „Charakterystyka morfologiczna wychowanka” oraz „Współczesne metody klasyfikacji budowy ciała stosowane przy ocenie roz woju fizycznego i wyników w sporcie na tle dotychczasowych ujęć kon stytucjonalnych” .Do roku 1960 Profesor związany był również czynnie z procesem kształcenia i doskonalenia ruchowego studentów jako instruktor i wychowa wca na obozach narciarskich. Miarą efektów działalności dydaktyczno-wy chowawczej Profesora Stanisława Panka może być wzrost zainteresowań problematyką biologicznych podstaw kultury fizycznej wśród studentów i podejmowanie przez nich prac promocyjnych z zakresu antropologii. Pod Jego kierunkiem wykonano 180 prac magisterskich.
Profesor Stanisław Panek — uczony inauczyciel akademicki
K
ształcenie kadr naukowychR
ozwój badań naukowych i kształcenie kadr Profesor traktował zawsze jako nierozłączne elementy w powinnościach nauczyciela akademickiego. Otaczał szczególną opieką naukową nie tylko młodych pracowników, ale mobilizował do aktywności naukowej również i starszych kolegów, wywodzą cych się z grona tzw. praktyków kultury fizycznej. Poświęcanie znacznej ilości czasu dla rozwoju kariery naukowej kolegów odbywało się często kosztem Jego własnych publikacji. Postawę opiekuna i konsultanta nauko wego prezentuje Profesor do dziś. Był promotorem 21 prac doktorskich obronionych w krakowskiej Akademii Wychowania Fizycznego i na Uniwer sytecie Jagiellońskim. Recenzował 30 dysertacji na stopień doktora. Oceniał dorobek naukowy w 3 przewodach habilitacyjnych i w 8 powołaniach na stanowisko docenta etatowego. Był recenzentem w 7 postępowaniach o nada nie tytułu nukowego profesora nadzwyczajnego i 3 zwyczajnego. Wśród opiniowanych przez Profesora znajdują się między innymi tacy wybitni profesorowie w dziedzinach nauk o kulturze fizycznej jak np. Maciej Demel, Zenon Ważny, Ireneusz Malarecki, Stanisław Strzyżewski, Zbigniew Droz dowski, Ryszard Przewęda. Jest więc Profesor Stanisław Panek niezaprzeczal nym inspiratorem i opiekunem, a zarazem rzetelnym krytykiem na drodze rozwoju naukowego uczonych związanych z szeroko pojętą problematyką nauk o kulturze fizycznej.Na szczególnie ważne i twórcze osiągnięcia w dziedzinie kształcenia młodej kadry Profesor Staniław Panek otrzymał w roku 1977 nagrodę indywidualną I stopnia, przyznaną przez Przewodniczącego GKKFiS.
D
ziałalność organizacyjna wU
czelnii organizacjach społecznych
W
ciągu przeszło 40-letniej służby W Uczelni Profesor Stanisław Panek pełnił szereg funkcji kierowniczych: w latach 1960—61- dziekana 1965— 1971 — kierownika Katedry Biologii i Antropologii, 1968— 1978 — rektora.Za Jego 10-letniej kadencji rektorskiej liczba studentów wzrosła cztero krotnie, a nauczycieli akademickich — ponad dwukrotnie. Uczelnia uzyskała prawa nadawania stopnia doktora wychowania fizycznego, został powołany Wydział Turystyki i Rekreacji, powstały nowe kierunki studiów. Szeroko rozwijano współpracę z gospodarką uspołecznioną i różnymi instytucjami
oraz zorganizowano zespoły problemowe dla realizacji zadań badawczych służących kulturze fizycznej.
Znamiennie dużo czasu i wysiłku poświęcił Profesor sprawie budowy obiektów nowej Uczelni. Dzięki Jego energii, zdolnościom organizacyjnym, pracowitości i moblilizującemu oddziaływaniu na środowisko budowlanych i akademickie, w ciągu 5 lat (1972— 1977) zdołano wznieść nowoczesne obiekty Uczelni — na europejską miarę.
Sądzę, że na tablicy, wmurowanej w ścianę budynku głównego AWF, z nazwiskiem projektanta budowy doc. dr inż. Leszka Filara brakuje uhono rowania głównego inicjatora i przewodnika budowy nowej Uczelni — Profe sora Stanisława Panka.
Mimo wysoce absorbujących kierowniczych funkcji służbowych peł nionych w Uczelni, Profesor znajdował czas i na działalność społeczną.
W latach 1968— 1978 był prezesem Zarządu Środowiskowego AZS, członkiem Rady Patronackiej Klubu Sportowego „Wanda” oraz Rady Przyja ciół Ludowych Zespołów Sportowych w Krakowie. W roku 1980 był jednym z założycieli, a następnie pierwszym przewodniczącym NSZZ „Solidarność” w krakowskiej AWF. Od 1965 należy do Związku Bojowników o Wolność i Demokrację — działa w Organizacji Kombatanckiej Żołnierzy Armii Krajo wej.
Za działalność naukową, organizacyjną i społeczną Profesor Stanisław Panek został uhonorowany wieloma odznaczeniami, między innymi Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Orderem Sztandaru Pracy I klasy, tytułem „Zasłużonego Nauczyciela Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej” i in nymi.
Szczególnie bliskie sercu i postawie życiowej Profesora są odznaczenia za okres walki o niezawisłą Ojczyznę, jak Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari, Krzyż Walecznych, Krzyż Partyzancki i Krzyż Armii Krajowej.
Profesor Stanisław Panek zajmując tak wybitną i uhonorowaną pozycję wśród antropologów i akdemickich nauczycieli nauk o kulturze fizycznej, w odczuciu Jego uczniów i współpracowników był i pozostaje przede wszystkim naszym Mistrzem na drodze naukowej oraz Przyjacielem ceniącym pracowitość, uczciwość, skromność i postawę otwartą na drugiego człowieka.
Stanisław Gołąb
Kraków 1996
Kazimierz Toporowicz
PROFESOR STANISŁAW PANEK —
REKTOR BUDOWNICZY
W
brew pozorom niełatwo jest pisać o Człowieku, który swoim życiem i działalnością jawi się w świadomości kilku pokoleń jako --- symbol instytucji i środowiska, nierozerwalnie związany z roz wojem i wysoką pozycją krakowskiej Uczelni Wychowania Fizycznego. Należę do grona tych, którzy mieli zaszczyt i szczęście pracować pod kierunkiem Rektora Stanisława Panka przez wiele lat. Co więcej, z którym łączy mnie nie tylko wieloletnia współpraca jako prorektora podczas jego kadencji rektorskiej, ale również bardzo osobiste więzi przyjaźni. W związku z tym moje krótkie wspomnienia mają charakter osobisty. Z konieczności też dotyczą jedynie niektórych aspektów wielostronnej Jego działalności rektorskiej.Profesor Stanisław Panek należy do bohaterskiego, a zarazem jakże dramatycznego Pokolenia Polskich Kolumbów. Urodzony w okresie roz biorów (1916 r.) dzielił zmienne losy narodu przypadające na cztery jakże różne okresy w narodowych dziejach. Dzieciństwo, lata szkolne oraz studia wyższe, przeżył w ubogiej, ale wolnej Polsce. Potem przyszły lata okupacji hitlerowskiej i dramatyczna walka z najeźdźcą w szeregach Armii Krajowej. Swą bohaterską i patriotyczną postawę okupił trzyletnią zsyłką do sowieckich łagrów. Po szczęśliwym powrocie nastąpił długi okres twórczej i mozolnej pracy w ówczesnej polskiej rzeczywistości, który kontynuuje z entuzjazmem do dziś, już w wolnej Polsce.
Owe burzliwe dzieje narodowe, zmieniające się ideały i systemy warto ści, dramatyczna walka o wolność i tożsamość narodową, konieczność doko nywania jakże trudnych wyborów, miały bez wątpienia, obok domu rodzin nego, ogromny wpływ na ukształtowanie się nieprzeciętnej Jego osobowości.
W niezwykle burzliwym i pracowitym życiu oraz nader owocnej działal ności Profesora na różnych polach, szczególną rolę odegrała jego dziesięcio letnia kadencja Rektora Wyższej Szkoły Wychowania Fizycznego, a od 1972 roku Akademii Wychowania Fizycznego w Krakowie. Objęcie godności Rektora było w przypadku Profesora Stanisława Panka oczywistą konsekwen
Kazimierz Toporowicz
cją Jego roli w środowisku Uczelni. Decydowały o tym wysokie kwalifikacje naukowe, autorytet moralny i zawodowy, umiejętności organizatorskie oraz cechy przywódcze. Od początku swej pracy w Uczelni miał On zresztą istotny wpływ na główne kierunki jej rozwoju.
Trzykrotna z górą kadencja rektorska Profesora przypadła na łata 1968/69— 1978/79. Było to niemal pod każdym względem przełomowe dzie sięciolecie w dziejach Uczelni. Szczególną rolę Profesora Stanisława Panka w przeobrażeniach tego okresu można postrzegać w kilku płaszczyznach.
1. Pierwszy raz w dziejach Uczelni funkcję rektora Wyższej Szkoły Wychowania Fizycznego objął absolwent tego kierunku studiów, autentyczny specjalista w zakresie kultury fizycznej, który zdobył dodatkowe kwalifikacje naukowe w innej dziedzinie wiedzy. Bezprecedensowe to wydarzenie miało istotne znaczenie w kategoriach prestiżowo-zawodowych, dawało nie tylko satysfakcję rdzennym pracownikom Uczelni, ale było poniekąd potwier dzeniem akademickości dziedziny nauk o kulturze fizycznej.
2. W okresie tym dokonał się dynamiczny i wszechstronny rozwój Uczelni na wszystkich odcinkach, a zwłaszcza w zakresie nowych jej obiek tów, rozwoju naukowo-badawczego i dydaktycznego, rozwoju kadr nauko wych oraz rozszerzenia współpracy ze środowiskiem.
3. W kategoriach moralno-etycznych, gdyż na czele Uczelni stanął czło wiek spoza układów, o wyjątkowej osobowości, ogromnym autorytecie moral nym i naukowym oraz niebywałym zaangażowaniu i pasji działania na rzecz wspólnego dobra jakim była Uczelnia. Owe wartości potrafi! On wpajać całemu środowisku Uczelni, co w konsekwencji pozwoliło na zgodną i efektywną pracę w trudnym okresie budowy nowych obiektów oraz wielkich przemian lat osiemdziesiątych w kraju. Pamiętam, iż wielokrotnie powtarzaną dewizą Rektora Panka było stwierdzenie, iż najważniejszy w środowisku Uczelni jest dobry klimat i właściwa atmosfera wśród całej społeczności, gdyż tylko wtedy może być jej udziałem zaangażowana i harmonijna współpraca dla dobra Szkoły.
Jak wspomniałem wyżej, na okres rektorstwa Profesora Panka przypad ło wiele trudnych problemów, od rozwiązania których uzależniony był dalszy rozwój Uczelni. Wszystkim poświęcał wiele uwagi, jednakże najwięcej — gi gantycznemu zadaniu jakim była budowa nowych obiektów Uczelni. W dzie sięcioleciu Jego rektorstwa opracowano nie tylko perspektywiczny program rozwoju Uczelni i projekty przyszłej budowy, ale także uzyskano ich zatwier dzenie na szczeblu rządowym, co było ówcześnie niezwykle trudnym przed sięwzięciem. Niemniej trudnym zadaniem było pozyskanie wykonawcy, gdyż były to lata ogromnego deficytu tzw. „mocy przerobowej” w budownictwie. Pokonanie tych trudności wymagało niezliczonych narad, niekonwencjonal nych często zabiegów, ogromnego wysiłku i cierpliwości. Dzięki determinacji Rektora i jego współpracowników, zwłaszcza kierownika Działu Inwestycji Aleksandra Witkowskiego, trudności te pokonywano i prace postępowały
Profesor Stanisław Panek — Rektor Budowniczy
szybko. Niemałą rolę w tym odgrywał autorytet Rektora, Jego uznanie i powszechna sympatia jaką się cieszył u decydentów w resorcie, a przede wszystkim u projektantów i budowlanych. Ci ostatni, w uznaniu Jego zaangażowania i znajomości problemów budownictwa, nadali Mu honorowy tytuł „Budowniczego” i przyjęli Go do swojej społeczności.
Właściwy okres realizacji prac budowlanych rozpoczął się w 1972 roku od uzbrojenia terenu, natomiast kamień węgielny pod nową Akademię Wychowania Fizycznego w Krakowie został wmurowany z wielką pompą (i przy ulewnym deszczu!) w lipcu 1973 roku. Aktu wmurowania kamienia dokonał Rektor Stanisław Panek przy udziale ówczesnego Przewodniczącego Głównego Komite tu Kultury Fizycznej i Turystyki — Bolesława Kapitana i Prezydenta Miasta Krakowa — Jerzego Pękali. Już w październiku 1977 roku, na rok przed terminem i rozpoczęciem nowego roku akademickiego, oddano do użytku główny budynek dydaktyczno-naukowy i administracyjny. Inauguracja roku akademickiego odbyła się po raz pierwszy w dziejach Uczelni we własnej auli, która — choć w stanie surowym — została prowizorycznie zaadaptowana na tę uroczystość. Podejmując decyzję o miejscu inauguracji Rektor powiedział: stan surowy auli nam nie przeszkadza, będziemy siedzieć na betonowych progach skoro nie ma jeszcze foteli, ale będziemy u siebie. To satysfakcja dla studentów, którzy biorą udział w pracach budowlanych i mobilizacja dla wykonawców oraz umocnienie wiary wśród pracowników, że to co wydawało się niemożliwe, okazało się możliwe.
Na rektorstwo Profesora Panka przypadło zbudowanie zasadniczych obiektów Akademii Wychowania Fizycznego, które wchodziły do tzw. I za dania. Były to pawilon socjalny, dwa domy studenckie i hotel asystencki, hala gier sportowych i zespół stadionu głównego wraz z boiskami treningowymi. Pozostałe obiekty, tzw. zespół drugiego wydziału, zespół pływalni, sale specjalistyczne sportowe, hala lekkoatletyczna i tor jazdy szybkiej na lodzie, wchodziły do zadania II i III i miały być zrealizowane w dalszej kolejności.
Najważniejsze było zrealizowanie I zadania, gdyż to decydowało o mo żliwości funkcjonowania Uczelni. Mimo, że do końca kadencji rektorskiej Profesora Panka nie zdołano oddać do użytku domów studenckich, stołówki, hali gier i stadionu, to jednak następcom przypadła w udziale rola jedynie kontynuatora dzieła, które zostało zaprogramowane i w części wykonane pod kierunkiem Rektora Stanisława Panka. Była to Jego wizja przyszłej Uczelni, którą wiązał z perspektywicznymi potrzebami społecznymi w zakresie kształ cenia kadr dla szeroko rozumianej kultury fizycznej.
Przez cały okres Jego rektorstwa sen z oczu spędzała Mu troska i obawy o limity inwestycyjne na budowę, a kiedy te otrzymywaliśmy, zaczynała się walka o rytmiczne, planowe wykonawstwo, co — przy wspo mnianych wcześniej niedoborach mocy przerobowej — wymagało niespoży tych sił, nie kończących się zabiegów i pomysłów, a niekiedy także forteli.
Kazimierz Toporowicz
Spośród wielu oryginalnych pomysłów Rektora Panka, zmierzających do intensyfikacji budowy, wymienić można np. hasło jakie rzucił w środowisku studentów, każdy student AWF pracuje jeden tydzień w roku przy budowie swojej Uczelni. Hasło znalazło oddźwięk u znakomitej większości społeczności studenckiej. Realizacja tego pomysłu przyniosła nie tylko znakomite efekty wychowawcze, ale również w poważnym stopniu zmniejszyła ogromny wówczas deficyt siły roboczej na budowie, zwłaszcza w zakresie prac pomocniczych.
Innym cennym pomysłem Rektor Panka była inicjatywa organizowania cotygodniowych narad roboczych z udziałem wszystkich uczestników procesu inwestycyjnego (tj. inwestora głównego i zastępczego, biura projektów, general nego wykonawcy i wszystkich podwykonawców). Na naradach tych ustalono szczegółowe zadania wraz z harmonogramem ich realizacji, oraz odpowiedzial nych za wykonanie zadań i analizowano przyczyny ewentualnych niepowodzeń. Rektor Panek z reguły uczestniczył w owych naradach, a to zmuszało niejako do udziału w nich także dyrektorów wspomnianych instytucji, co w sumie dawało znakomite rezultaty, gdyż podnosiło odpowiedzialność i dys cyplinę pracy oraz terminowość wykonywania ustalonych zadań.
Ważnym czynnikiem mobilizującym wszystkich zaangażowanych w budo wę było również wytworzenie silniejszych więzi pomiędzy kierownictwem i pracownikami Uczelni a kadrą kierowniczą budowlanych oraz jak najlepszej atmosfery międzyludzkiej, o co szczególnie Rektor Panek zabiegał. Służyły temu liczne okolicznościowe spotkania towarzyskie, niekiedy przy „herbacie górals kiej” lub lampce wina, oraz obowiązkowe u budowlanych tzw. „wiechy” , np. przy zakrapianej grochówce wojskowej. Niejedną nagrodę otrzymywaną z minis terstwa za swą pracę przeznaczał Rektor Panek na te spotkania.
Takie to były warunki w tamtych czasach i takie były potrzeby. Najważ- niejszem było — jak mawiał Rektor Panek -— jak najszybsze ukończenie budowy nowej Uczelni — czyli trwałego warsztatu naszej pracy, bez którego Szkoła nie ma przyszłości. W związku z tym uważał budowę za główny cel w okresie swej kadencji. Założenie to w całej rozciągłości potwierdziło życie.
Podczas licznych rozmów na temat budowy kiedyś Rektor Panek podzielił się ze mną osobistą refleksją: budujemy z takim wysiłkiem nowo czesną, jak na obecne możliwości, Uczelnię, zabiegamy o marmury, alumi nium i szkło, ale obawiam się czy będą właściwi ludzie, aby w tej pięknej i nowoczesnej Uczelni pracować. Czy obawy te były uzasadnione?
Jako Rektor Profesor Panek wkładał też niemało wysiłku w stwarzanie warunków do rozwoju badań naukowych, a nade wszystko w rozwój kadr naukowych oraz w zdobycie jak najsilniejszej pozycji Uczelni w makroregionie Polski Południowo-Wschodniej. O tych dokonaniach Profesora Panka pisze w szkicu biograficznym jeden z Jego uczniów — Profesor Stanisław Gołąb.
Kraków 1996
Stanisław Dąbrowa-Kostka
KOMBATANCKA KARTA
PORUCZNIKA „GILA”
ankiem 1 września 1939 roku samoloty niemieckie zbombardowały wojskowe lotnisko i fabrykę wyrobów gumowych w Krośnie. Miesz kańcy odległej stamtąd zaledwie 16 km Lutczy słyszeli wybuchy i widzieli dymy pożaru. Nad wsią raz po raz przelatywały nieprzyjacielskie eskadry, niepokojone czasem przez pojedynczych polskich lotników. Bywało, że Niemcy zabawiali się ostrzeliwaniem pracujących w polu ludzi, a nawet pasącego się bydła. Niemal z reguły atakowali samotną, zbudowaną na wzgórzach krótko przed wybuchem wojny wieżę wiertniczą. Radość z powo du wypowiedzienia Niemcom wojny przez Anglię i Francję trwała bardzo krótko. Już w trzecim dniu wojny we wsi pojawiły się ciągnące na wschód gromadki uciekinierów, a wkrótce też oddziaiki cofającego się wojska. Jed nych i drugich karmiono. Przygnębienie rosło.
Stanisława Panka, liczącego wówczas 23 lata absolwenta Studium Wy chowania Fizycznego Uniwersytetu Jagiellońskiego, wojna zaskoczyła w ro dzinnej Lutczy. Gdy 4 września w rozmowie z dowódcą któregoś z cofają cych się oddziałów usłyszał, że cofające się wojsko z pewnością stawi najeźdźcy skuteczny opór na rubieży rzeki San, z trzema kolegami — Broni sławem Boho, Michałem Januszem i Marianem Chlebickim — w poszukiwa niu frontu ruszył na wschód. Zabrali ze sobą myśliwską strzelbę. Jechali dwoma rowerami, na zmianę przysiadając na ramie.
Przemieszana pododdziałami wojskowymi fala uchodźców stanowiła łatwy cel dla nieprzyjacielskich samolotów. Niemieccy lotnicy bombardowali i ostrzeliwali kolumny a także grupy żołnierzy i cywilnych uciekinierów. Polowali na pojedynczych ludzi. W przydrożnych rowach i na polach leżały nie pogrzebane ciała zabitych, nieżywe zwierzęta, połamane wozy z dobyt kiem uciekinierów, wala! się porzucony sprzęt wojskowy.
Wzdłuż Sanu nie było jednak polskich hnii obronnych, a dalej pojawiło się nowe, śmiertelne niebezpieczeństwo. Na słabsze oddziaiki wojskowe i na ogól bezbronnych uciekinierów czyhały uzbrojone bojówki ukraińskich na
cjonalistów. Napastnicy rabowali i najczęściej okrutnie mordowali zaskoczo nych z nie naćka.
Staszek Panek i jego trzej przyjaciele, ciągle z nadzieją napotkania skutecznej polskiej obrony, szli nadal w kierunku wschodnim. Musieli ominąć Lwów. Dotarli do Brzeżan, a tam trafili na soldatów sowieckich. Zabrano im strzelbę i rowery, wówczas dla czerwonoarmistów — obok zegarków — sta nowiące przedmiot największego pożądania. Może te rowery właśnie spowo dowały, że puszczono ich wolno. Wracali przygnębieni, z poczuciem ogrom nego rozczarowania, mając w oczach dramatyczny widok żołnierzy polskich w sowieckiej niewoli. Po kilkunastu dniach, wykończeni psychicznie i zmal tretowani fizycznie, szczęśliwie dobrnęli do I.utczy.
W tamtych ponurych dniach klęski ogromne znaczenie miały wiadomo ści dochodzące z wolnego świata. Okupant nakazał oddanie wszystkich radioaparatów, grożąc ciężkimi karami więzienia za ich posiadanie oraz karami śmierci za rozpowszechnianie posłyszanych z zagranicy wiadomości.
Do zarządzeń okupanta nie zastosował się mieszkający z dala od wsi gajowy i nie oddał radioodbiornika. U niego Stanisław Panek z Bronisławem Boho, Edwardem Lenartem i Michałem Januszem potajemnie słuchali audycji BBC. Kolportowane przez nich systematycznie wiadomości o prowadzących wojnę z Niemcami sojusznikach — Anglii i Francji — a przede wszystkim o polskich władzach pństwowych na emigracji i polskim wojsku na ziemi francuskiej, rozchodziły się błyskawicznie po okolicy i były lekiem przeciw załamaniu i depresji.
Ciężką zimę pozwalała przetrwać nadzieja na szybkie zwycięstwo nad Niemcami wiosną. Krąży! dwuwiersz „słoneczko wyżej, Sikorski bliżej”. W lis tach, które docierały z zagranicy przez Czerwony Krzyż, pojawiały się zdania o „Sikorce, która na wiosnę wróci do kraju” . Wiosna przyniosła jednak kolejne, ciężkie roczarowanie. „Sikorka” nie wróciła, Niemcy błyskawicznie pobili Francuzów, odtworzone po klęsce wrześniowej wojsko polskie poniosło kolej ną klęskę. Wtedy, w sukurs szeptanemu przekazowi wiadomości z nasłuchu radiowego, przyszły coraz liczniejsze tytuły tajnej prasy.
Na przełomie kwietnia i maja 1940 roku powstały w Lu tezy pierwsze ogniwa Związku Walki Zbrojnej. Organizował je Emil Lenart „Derkacz” . Ranny w kampanii wrześniowej plutonowy Korpusu Ochrony Pogranicza cieszył się wielkim autorytetem. On przyjął przysięgę od pierwszych kon spiratorów — ppor. Józefa Lutaka „Orła” , Stanisława Panka „Gila” , Aleksan dra Gruby „Sępa” i Jana Chyłka „Kruka” . „Derkacz” sformował lutczański pluton wchodzący w skład Placówki ZWZ Strzyżów o kryptonimie „Śliwa” .
Początkowo „Gil” objął funkcję łącznika między dowódcą plutonu a usytuowaną w Gwoźnicy Górnej komendą Placówki. Później, latem 1941,
Stanisław Dąbrów a-Kostka
