Waldemar Chrostowski
"Agnus et Sponsa. Prace ofiarowane
O. prof. Augustynowi Jankowskiemu
OSB", red. Tomasz M. Dąbek, Tomasz
Jelonek, Kraków 1993 : [recenzja]
Collectanea Theologica 64/1, 165-167
Z en rolę p rzed m io tu o d g ry w a sk u p ien ie się n a czy m ś jed nym : n a o d d e c h u , sło w ie , czy brzm ien iu m a n try lub k o a n u . N a p e w n o sam a sp raw a p o g łę b ie n ia d ia lo g u ch rześcija ń stw a z b u d d y z m em zasługu je n a b a czn ą u w agę. W iele w sk a z u je n a to , że a u to r b ęd zie je szc ze m iał w iele ok azji, b y spraw ę p o su n ą ć n a p rzó d i bardziej sp re cy zo w a ć sw o ją m yśl.
K o ń c z ą c tę in fo rm a cję trzeba stw ierd zić, że r ece n z o w a n y n u m er B obolan u m zaw iera w iele cie k a w y c h ro zw a ż a ń d o ty c z ą c y c h z a r ó w n o h isto rii, ja k też a k tu a ln o ści. M o ż e b yć cen n ą p o m o c ą d la p rzem yśleń te o lo g ic z n y c h i p a sto ra ln y ch , k tó ry ch n am tak dzisiaj w ty m rejonie E u ro p y p o tr zeb a .
ks. S tefa n M o y s a S J , W a rsza w a
T o m a sz M . D Ą B E K - ks. T o m a sz J E L O N E K (red .), A gn u s e t S p o n sa . P ra c e o fia ro w a n e
O . p ro f. A u g u sty n o w i J a n k o w sk iem u O S B , W y d a w n ic tw o B e n e d y k ty n ó w - P o lsk ie T o w a r z y s
tw o T e o lo g ic z n e , K r a k ó w 1993, s. 325.
W P o ls c e co r a z bardziej z d o b y w a so b ie p ra w o b y tu p ięk n y zw yczaj h o n o r o w a n ia ju b ile u sz y p racy n a u k o w ej i d yd ak tyczn ej w y d a w a n iem o k o lic z n o śc io w e j K s ię g i p a m ią tk o w e j. Z a słu żen i n a u k o w c y o trzy m u ją w ten sp o s ó b n o w ą sp o s o b n o ść d o satysfak cji, n a to m ia st n a u k a w z b o g a c a się o a rtyk u ły i p rzy czy n k i, k tó r e b ez ta k ich in icjatyw p r a w d o p o d o b n ie n ig d y b y n ie p o w sta ły . P o m y s ło w d a w c a m i p rzed sięw zięć i ich w y k o n a w c a m i są zazw yczaj k o le d z y , p rzyjaciele, stu d en ci i w y c h o w a n k o w ie ju b ila tó w . K się g a P a m ią tk o w a to w yraz p rzy w ią za n ia i w d zięczn o ści, a zarazem ilustracja ro zm ia ró w p racy d y d a k ty czn ej o w ocu jącej w d o r o b k u w y c h o w a n k ó w . M ó w ią c najkrócej, n a F e stch rift trzeba za słu ży ć.
O jciec P rofesor A u g u sty n J a n k o w s k i , niegdyś kapłan archidiecezji warszaw skiej, a potem m nich benedyktyński i o p at klasztoru w legendarnym T yńcu, to p o sta ć tyleż m alow nicza, c o i zasłużona dla polskiej teologii, a biblistyki w szczególności. A u to r kilkunastu w artościow ych książek i kilkudziesięciu artykułów jest szeroko znany z o g ro m n eg o w kładu w p rzygotow an ie i opracow anie kilku w yd ań Biblii Tysiąclecia, której bez jeg o praw dziw ie benedyktyńskiej pracy nie m ożn a sobie w yobrazić. U k azan ie się ok oliczn ościow ej publikacji za p lan ow an o p ierw otnie na 70. rocznicę urodzin Jubilata. Jednak odleżała kilka lat, tak że jej pojaw ienie się u czciło 50. rocznicę św ięceń kapłańskich o. Jankow skiego. P rom ocja K sięg i P a m ią tk o w ej i jej w ręczenie Jubilatow i o d b yły się 15 IX 1993 r. pod czas 31 Sym pozjum B iblistów Polskich w Oł- tarzew ie-O żarow ie M azow ieckim . O . prof. Jankow ski wyraził szczerą radość, że tytuł dzieła
A gnus e t Sponsa (B aran ek i O blu bien ica), naw iązujący d o tak um iłow anej przez n iego K sięgi
A p ok alipsy, d osk on ale oddaje jeg o n a u k o w e zainteresow ania i o so b iste u p od oban ia.
K sią żk ę o tw iera S ło w o w stęp n e o p a ta o. A d a m a K o z ł o w s k i e g o O S B , n a stęp cy o . J a n k o w sk ie g o w za rzą d zen iu o p a c tw e m ty n ie ck im . A u to r e m p rzed m o w y je st ks. T o m a sz J e l o n e k , d ziek a n W y d zia łu T e o lo g ic z n e g o P apiesk iej A k a d e m ii T e o lo g icz n e j w K ra k o w ie. N a F e stc h rift z ło ż y ły się 2 4 artyk uły, za ś ta p r zy p a d k o w a liczb a „ ta k ż e - ja k n a p isa ł ks. J elo n ek - n a w ią zu je d o A p o k a lip s y ” . C zęść a rty k u ło w ą p o p r z e d z a w y k a z d r u k o w a n y c h prac o . o p a ta A . J a n k o w sk ie g o , d o p r o w a d z o n y d o p o ło w y 1993 rok u . O bejm u je 12 je g o w ła sn y ch k sią że k , 10 k sią że k , k tó r y ch je st w sp ó ła u to r e m , 85 a r ty k u łó w n a u k o w y c h , 29 a rty k u łó w p o p u la r n y c h , 3 recenzje i 2 p r z e k ła d y - łą c z n ie 141 p o zy cji. D o c h o d z i niezw y k le p r a c o c h ło n n a i o d p o w ie d z ia ln a redakcja k ilk u w y d a ń B ib lii T y sią c le c ia o ra z w sp ó łr e d a g o w a n ie k ilk u n a sto - k sią żk o w ej serii „ A tte n d e le c tio n i” , w yd aw an ej p rzez K sięg a r n ię św . Ja ck a w K a to w ic a c h . W K s ię d ze P a m ią tk o w e j za b ra k ło , n iestety , z w ię z łe g o ż y cio ry su Ju b ila ta , p rzed sta w ien ia n ajw ażn iejszych e ta p ó w je g o n iezw yk łej d rogi ży cio w ej i kariery n au k ow ej o ra z w sk a z a n ia na su k cesy w d zied zin ie k szta łcen ia i w y c h o w y w a n ia sem in a rzy stó w , z a k o n n ik ó w i m ło d y c h kadr n a u k o w y ch . T o d u ża szkod a! Z ż y cio ry su o . J a n k o w sk ie g o n ie ty lk o m o ż n a w iele się n a u czy ć, lecz czer p a ć też in sp irację d o w łasn ej p racy b ad aw czej i p ed a g o g iczn ej.
A rty k u ły u ło ż o n o w alfabetyczn ej k o lejn o ści n a zw isk a u to r ó w . T o d o b re r o zw ią za n ie, zw ła sz c z a jeżeli się zw a ży na r o zm a ite aspiracje i am bicje. M o ż n a b y ło b y u p o r z ą d k o w a ć p race w ed łu g p o d ejm o w a n ej w n ich p ro b lem a ty k i, p o czy n a ją c o d p r z y c z y n k ó w o ch arak terze o g ó ln y m p rzez te, k tóre m ają za p rzed m io t za g a d n ien ia d o ty c z ą c e S T , d o p o z o sta ły c h z w ią za n y ch z N T . T a k i k lu cz, p o d a ją cy przejrzysty o b ra z p oru szan ej p ro b lem a ty k i, b yłb y ch y b a k o rzy stn iejszy d la cz y te ln ik ó w . A le red ak torzy m ają p ra w o d o w łasnej k o n cep cji, k tóra zresztą też m a sw oje u zasa d n ien ie.
N a jp r o stsz a d ro g a d o ja k ie g o ś u p o r z ą d k o w a n ia p o św ię c o n y c h J u b ila to w i a rty k u łó w to r o zró ż n ien ie m ięd zy pracam i p o ls k o - i o b co języ czn y m i. T y c h o sta tn ic h je st p ięć, lecz nie w szy stk ie p o c h o d z ą o d a u to r ó w zagra n iczn y ch . D w ie (J. D u p o n t O S B i P. G r e l o t ) z o sta ły n a p isa n e p o fran cu sk u , d w ie (J. G n i 1 к a i H . S с h ü r m a n n) p o n iem ieck u , n a to m ia st a u to r e m jed n e j, n apisanej p o a n g ielsk u , je st ks. Jerzy C h m i e l (K ra k ó w ). N a z w is k a a u to r ó w za g ra n iczn y ch m ó w ią sa m e za siebie: c h o d z i o filary w sp ółczesn ej b ib listy k i, k o le g ó w Ju b ilata. A le n ie w sz y stk ie ich arty k u ły są o ry g in a ln e. T e k st p o św ię c o n y h isto r y c z n o śc i E w a n g elii i m e to d z ie h istoryczn ej w eg zeg e zie w ed łu g K o n sty tu cji „ D e i V erb u m ” , p ió ra J. D u p o n ta , b y ł p u b lik o w a n y w 1984 r. w w ersji w ło sk iej, w p racy zb iorow ej
A ven ti anni d a l C on cilio. A r ty k u ł H . S ch ü rm a n n a n a tem a t p r zep o w ia d a n ia J ez u so w e g o
k ró lestw a o r a z kerygm y c h ry sto lo g iczn ej ja k o fu n d a m e n tu P ism a Ś w ięteg o to zeb ran ie w c a ło ś ć k ilk u w cze śn iejszy ch p u b lik acji te g o a u to r a . P ro f. J. G n ilk a w artyk ule G ra /e a p is m a
N o w e g o T esta m en tu też n ie z a m ieścił n ic sp ecjaln ie o d k ry w czeg o . N ajb ard ziej o ry g in a ln y jest
tek st P a sch a c h rześcija ń sk a w p rze p o w ia d a n iu a p o sto lsk im , k tó r y n ap isał P . G relo t, w s p ó ł p ra co w n ik o . J a n k o w sk ie g o w P apiesk iej K o m isji Biblijnej. W yd aje się, że b y ło b y zn a czn ie le p sz y m ro z w ią z a n ie m , g d y b y red a k to rzy k sią żk i zd e c y d o w a li się n a p rzetłu m a czen ie o b c o ję z y c z n y c h te k stó w na p o lsk i. P rzecież w ię k sz o ść b ib listó w zn a d o ro b ek tak liczą cy ch się p o sta c i. C i n a to m ia st, k tó rzy m o g lib y się c z e g o ś n a u czy ć, a w ięc alu m n i i stu d en ci, a także sz ero k ie g r o n o in n y ch p o te n c ja ln y ch o d b io r c ó w to m u , na o g ó ł n ie będą m o g li sk o rzy sta ć z o b c o ję z y c z n y c h ro zw a ż a ń . Z k o le i, p raca J. C h m ie lą (P o k u ta i za d o śću czyn ie n ie w S ta ry m
T esta m en cie) b yła w y d ru k o w a n a w w y d a n y m w 1992 rok u , w ram ach serii „ K o ś c ió ł a Ż yd zi
i ju d a iz m ” , to m ie Ż y d z i i ch rześcija n ie >v d ia lo g u , za w iera ją cy m m ateriały z M ię d z y n a r o d o w e g o K o lo k w iu m T e o lo g ic z n e g o w K ra k o w ie-T y ń cu (2 4 -2 7 IV 1988), o czym w K s ię d z e P a m ią tk o w e j n ie m a w zm ia n k i. S ą d zę, że p u b lik a cja tutaj angielskiej w ersji w y k ła d u n ie je st p o m y słem n a jszczęśliw szy m . T o m d e d y k o w a n y o . J a n k o w sk iem u trafi w p rzew a ż a ją cej m ierze d o p o lsk ic h o d b io r c ó w , k tó r zy o tr z y m a li ju ż m o ż liw o ś ć z a p o z n a n ia się z treścią ty n ie c k ie g o w y stą p ie n ia ks. C h m ielą . W y d a n ie g o w ję z y k u a n g ielsk im b y ło b y bardziej p o ż ą d a n e w ja k im ś p er io d y k u zagran iczn ym .
N ie s p o s ó b p o k u sić się o ch o ć b y p o b ie ż n ą o c e n ę p o z o sta ły c h d ziew iętn a stu a rty k u łó w . N a jb a rd ziej z n a czą cy w śró d n ich je st p ierw szy, za ty tu ło w a n y „ A n e r te leio s" w edłu g Ej' 4,1 3 , k tó r y n a p isa ł ks. S ta n isła w С h ł ą d. T e n sy m p a ty czn y i p r a c o w ity k a p ła n , w y k ła d o w ca P ism a Ś w ię te g o w sem in a riu m d u c h o w n y m w C zęsto c h o w ie ,' zm arł p rzed w cześn ie na n o w o tw ó r n a p o c z ą tk u lata 1993.r., czy li kilk a m iesięcy przed u k a za n iem się k siążk i. A o to n a zw isk a p o z o sta ły c h a u to ró w : T o m a sz M . D ą b e k , J. F r a n k o w s k i , A. G i e n i u s z CR , S. H a ł a s SC J, T. J e l o n e k , Ewa J. J e z i e r s k a O S U , B. K u r a s O S U , H . L a n g k a m m e r O F M , R . L e b i e d z i u k C R , J. Ł а с h, N . M e n d e c k i , Η. M u - s z y ń s k i, S. P i s a r e k , K. R o m a n i u k , L. S t a c h o w i a k , E. S w i e r c z e k O F M , S. W ł o d a r c z y k i R . Z d z i a r s t e k O P . U z y s k a liśm y rep rezen tatyw n y przekrój n iem al w szystk ich liczących się środ ow isk n a u k o w y ch w n a szy m kraju. T ak że p od jęta p rob lem atyk a b ad aw cza je st rozległa, o d szero k o rozu m ian ych zagad n ień sta ro testa m en to w y ch p o kw estie d o ty c zą ce N o w e g o T estam en tu i biblijne korzen ie nau czan ia Jana P aw ła II. Z p raw dziw ym za in tereso w a n iem czyta się rozw ażania J. F ra n k o w sk ieg o , p o św ięc o n e potrzebie uściśleń w interpretacji P np , refleksję S. H ałasa o C hrystusie ja k o B aranku w 1P, analizę R z 4,25 i 2 K o r 4,11 p od jętą p rzez s. E. Jezierską, o m ó w ien ie n au czan ia Jezusa o m ałżeń stw ie zaw artego w K azariiu n a G ó rze d o k o n a n e przez J. Ł ach a, sp ostrzeżen ia o d n o śn ie d o 2 K o r 3,17 pióra arbp. H . M u sz y ń sk ieg o , artyk uł Biblia i ch ry sto lo g ia K . R o m a n iu k a (p o o p u b lik o w a n iu 10 lat tem u n a łam ach „P rzegląd u P o w szec h n eg o ” recenzji jednej z książek bp. R om a n iu k a nie p ow in ien em b yć p od ejrzew an y o „w a rsza w sk ą ” stro n n iczo ść), tek st L. Ś tach ow iak a p o d e jm u jący tem at z b a w cze g o działan ia B o g a i g rzec h ó w Izraela w Iz 59,1-21, a także zam yk ająca k siążk ę praca R . Z dziarstka na tem at P a w io w e g o ok reślen ia „żyjący w C hrystusie” .
K sią ż k a z o s ta ła staran n ie w y d a n a . A rty k u ły są z a o p a tr z o n e w streszczen ia o b c o ję z y c z ne, c o u ła tw i ich o d n o to w a n ie w m ię d z y n a r o d o w y c h b ib lio g r a fia ch biblijnych. W p raw d zie p rzy d a łb y się in d ek s m iejsc bib lijn ych , a m o ż e i in d ek s a u to r ó w , ale lepiej c h y b a n ie m n o ż y ć w y m a g a ń p o n a d o trzy m a n ą m iarę. C a ło ść m a w y ra źn ą orien tację p a sto ra ln ą , z a p o w ie d z ia n ą d u c h o w y m k lim a tem p rzed m o w y ks. J elo n k a . W jej z a k o ń c z e n iu czy ta m y ta k ie sło w a h o m a g iu m a d r e so w a n e g o d o O . p ro f. A . J a n k o w sk ieg o : „ P r z y n o sim y C i sn o p e k , sk ład ający się z d w u d ziestu czterech k ło só w (...) T e n sn o p e k sta n o w i dar dla C ieb ie, ale p o la T w o ją p racą
i in sp iracją za sia n e o b fitu ją n iezm iern ie w ięk sz y m p lo n e m , z a k tó r y n a leży C i się w d zięczn o ść o d ludzi i n a g ro d a o d P a n a . S ch ylając się d o T w o ic h k a p ła ń sk ich d ło n i, k tó r y m i o d p ięćd ziesię ciu lat p rzek azu jesz b ło g o sła w ie ń stw o B o ż e, ż y czy m y C i w ielu łask B o ż y ch i o g lą d a n ia d u c h o w e g o (n a u k o w e g o ) p o to m s tw a d o trzecieg o i czw a r teg o p o k o le n ia ” .
k s. W a ld e m a r C h ro sto w sk i, W a rsza w a
P aul M O R R IS - D e b o r a h S A W Y E R (ed .), A W a lk in th e G arden. B iblical, Ic o n o g ra -
p h ic a l a n d L ite r a r y Im a g e s o f Eden, Jou rn al fo r the S tu d y o f the O ld T e sta m en t S u p p lem en t
Series 136, S h effield A c a d e m ic Press, S h effield 1992, s. 327.
B iblijna o p o w ie ść o o g ro d zie E d en (R d z 1 ,2 6 -3 ,2 4 ) i o b ja śn ien ia ja k ie się w o k ó ł niej n a w a rstw ia ły stw o rzy ły p o d w a lin y p o d o g ó ln ie p rzy jm o w a n e p o ję cie ok reśla ją ce natu rę, p o c h o d z e n ie o r a z p rzezn a cz en ie c z ło w ie k a i lu d z k o śc i. P ró b a zeb ran ia istn ieją ceg o d o r o b k u w c a ło ść , u sy ste m a ty z o w a n ia g o i b ila n su o d d a w n a przek racza m o ż liw o śc i jed nej o so b y . R ezu lta te m tej św ia d o m o śc i sta ło się zo r g a n iz o w a n ie w 1986 r. n a u n iw ersy tecie w L a n ca ster m o n o te m a ty c z n e g o k o lo k w iu m O g r ó d Eden - e g z e g e za , ik o n o g ra fia i litera tu ra . W za m y śle o r g a n iz a to r ó w b y ło to w y d a rzen ie m ięd zy d y scy p lin a rn e i m ięd zy relig ijn e, c h o d z iło b o w ie m o to , by z ró żn y ch stro n p rzyjrzeć się te k sto w i b ib lijn em u i lo so m je g o w ie lo k ie r u n k o w e g o o d d zia ły w a n ia . P lo n sp o tk a n ia sta n o w i k sią żk a , w y d a n a ja k o 136 to m serii tow arzyszącej cz a so p ism u „J o u rn a l fo r th e S tu d y o f th e O ld T e sta m e n t” .
N ajw ięcej m ateriału d a ją c eg o ro zez n a n ie, c o d o sp o s o b ó w o b ja śn ia n ia i k o m e n to w a n ia o p o w ie śc i o E d en ie zn ajdu jem y w k o m e n ta rza c h i p rzy czy n k a ch eg z e g e ty c z n y c h i te o lo g ic z n ych , k tó r e o d w ie k ó w rozrastają się d o w ręcz a str o n o m ic z n y c h rozm ia ró w . N ie w ie le fra g m e n tó w Biblii d o c z e k a ło się rów n ie dużej liczb y u tr w a lo n y c h na p iśm ie rozp raw . S p o ro p o c h o d z i sp rzed k o ń c a X V III w ., czyli z o k resu za n im p o ja w iły się stu d ia h isto ry cz- n o -k ry ty czn e. P o z o sta łe u k a za ły się w o sta tn ic h d w ó c h stu lecia ch . O b o k n ich istnieje m n ó s tw o o ficja ln y ch - tak ż y d o w sk ic h ja k ch rześcijańsk ich - w y p o w ie d z i, w k tó ry ch a u to r y tety religijne zaw arły o b o w ią z u ją c ą w y k ła d n ię św ię te g o tek stu . L ecz źró d ła literack ie to ty lk o część r ezu lta tó w refleksji n ad tek stem B iblii. N o ś n ik ie m e g zeg e zy je st także m ateriał ik o n o g r a fic z n y , b o i artyści d a w a li w yraz w ra żliw o ści i in w en cji w zak resie p rzeży w a n ia w ą tk ó w b ib lijn ych . K o lo k w iu m w L an caster i k sią żk a , k tó r a z n ie g o w y ro sła , u m o ż liw ia ją zesta w ie n ie i p o r ó w n a n ie r o zm a ity c h sp o s o b ó w p o d ejścia d o Biblii o ra z o p r a c o w a n ie c a ło ścio w ej sy n tezy łączącej ró żn e a sp ek ty e g zeg e zy przed k rytyczn ej i k rytycznej p o to , by s tw o rzy ć ram y d la ujęcia „ p o stk r y ty c z n e g o ” .
N a k sią żk ę sk ład a się 17 a rty k u łó w u p o r z ą d k o w a n y c h w sp o só b , k tóry daje czy teln ik o w i sp ó jn y o b ra z poru szan ej p ro b lem a ty k i. W pierw szy m , za ty tu ło w a n y m A W a lk in the G arden:
Im a g e s o f E den, w sp ó ło r g a n iz a to r k o lo k w iu m i red a k to r k sią żk i, P aul M o r r i s z u n iw er
sy tetu w L an caster, w p ro w a d za w treść to m u . P o d a je k lu cz d o je g o lek tury i u k azu je p o ż y tk i z w ie lo a sp e k to w e g o z a jm o w a n ia się w y b ra n y m tek stem B iblii. A o to a u to r zy i tytu ły p o z o sta ły c h artyk ułów : J. M a g o n e t - The T hem es o f G en esis 2 -3 ; C .M . C a r m i c h a e l - T he P a ra d ise M y th : In te rp re tin g w ith o u t Jew ish a n d C h ristia n S p e c ta c le s; J .F .A . S a w y e r - The Im a g e o f G o o d , th e W isd o m o f S e rp e n ts a n d the K n o w le d g e o f G o o d a n d E vil; S .N . L a m b d e n - From F ig L e a v e s to Fingernails: S o m e N o te s on the G a rm e n ts o f A d a m a n d E ve
in the H e b re w B ib le a n d S e le c t E a rly P o stb ib lic a l J ew ish W ritin g s; P h.S . A l e x a n d e r - The F a ll in to K n o w led g e: The G arden o f E d e n lP a ra d ise in G n o stic L ite ra tu re ; D .F . S a w y e r - The N e w A d a m in the T h e o lo g y o f S t. P aul; P. Μ о r r i s - E x ile d fr o m E den: Jew ish In te rp re ta tio n s o f G en esis; J. O ’ R e i 11 у - The T rees o f E den in M e d ia e v a l Ic o n o g ra p h y ; H. P h i l i p s
- G arden o f L o ve a n d the G arden o f the F all; G. C a m p b e l l - M ilto n ’s E den; P .A . C a n t o r - B la k e a n d the A rc h a e o lo g y o f E d e n ; R. R o b e r t s - S in , S a g a a n d G ender: The F a ll a n d
O rig in a l Sin in M o d e rn T h e o lo g y ; M. C o r n e r - ,,R efu sin g to L ea rn to S a y » N o « ” : K a r l B a rth a n d the G arden o f E d e n ; D .F . S a w y e r - R e su rre c tin g E ve? F e m in ist C ritiq u e o f the G arden o f E den; A. C u n n i n g h a m - T y p e a n d A r c h e ty p e in the Eden S to r y ; A.
P i s k o r o w s k i - I n S ea rc h o f her F ath er: A L a ca n ia n A p p ro a ch to G enesis 2-3. J o n a th a n M a g o n e t an alizu je d w a p o d sta w o w e w ą tk i R d z 2-3, a m ia n o w ic ie w ą tek „ o d d z ie la n ia ” i „ n a g o ś c i” , ła tw o ro z p o z n a w a ln e w tek ście m a so rec k im , lecz za ciem n ia n e w p rzek ła d a ch op a rty ch n a śr ed n io w ie czn y m p o d z ia le S ta r eg o T e sta m e n tu n a r o zd zia ły
