Posiedzenie naukowe Działu Historii Nauk Społecznych

K R O N I K A

N O W I PO L S C Y CZŁO N KO W IE M IĘ D ZY N A R O D O W EJ A K A D E M II H IS T O R II N A U K I

W czerw cu b r. M ięd zy n aro d o w a A k ad e m ia H isto rii N a u k i p o w o ła ła n a czło n ­ k a k o re sp o n d e n ta p ro f. d ra inż. E u g en iu sza O lszew skiego, k ie ro w n ik a K a te d ry H i­ s to r ii T ec h n ik i P o lite c h n ik i W arszaw skiej.

Jed n o cześn ie p ro f. d r B ogdan S uchodolski, k ie ro w n ik Z a k ła d u H isto rii N a u k i i T ec h n ik i PA N , dotychczasow y członek k o re sp o n d e n t, p o w o łan y z o sta ł n a członka rzeczy w isteg o te j akadem ii.

P O S IE D Z E N IA N A UKOW E D Z IA Ł U H IS T O R II N A U K SPO ŁEC ZN Y C H

I

N a p osiedzeniu Z espołu O drodzenia Z a k ła d u H isto rii N a u k i i T ec h n ik i P A N w K ra k o w ie w dn. 21 m a ja b r. J a n in a C zern iato w icz w y g ło siła re f e r a t W e rsja g re ck a ksiąg b ib lijn y c h w pracach b ib listó w p o lsk ic h o k r e su O drodzenia.

R e fe re n tk a , k tó r a o p ra c o w u je całość z a g ad n ień g re c y sty k i w P olsce w o k re ­ sie O drodzenia, z a ję ła się tu p ro b lem em b ib listy k i, o m a w iają c sto su n ek p o lsk ich tłu m ac zy P ism a św ięte g o do jego w e rs ji g rec k iej. W u w ag a ch w stę p n y c h a u to rk a u z a sa d n iła p r z y ję te ra m y chronologiczne r e f e r a tu (la ta 1551—1632) i jego m e to d ę, m o ty w u ją c konieczność stu d ió w w tej dziedzinie, n ie o p ra c o w a n e j dotychczas, a b a rd z o W ażnej d la pełnego» o b ra z u rec ep cji greczyzny, a n a s tę p n ie s c h a r a k te ry ­ zo w ała przyczyny, k tó re złożyły się n a n ie zw y k le b u jn y rozw ój p ra c tr a n s la to r - sk ic h w P olsce w. o m a w ian y m o k resie . R ozw ój te n w iąz ał się z o g a rn ia ją c y m E u ro ­ p ę fe rm e n te m re fo rm a c ji, zw ró ce n iem się d o w e r s ji h e b ra js k ie j i g rec k iej B ib lii w obliczu sp o ró w d o k try n a ln y c h , k r y ty k ą je j ró żnojęzycznych te k s tó w o raz z p r a ­ ca m i n a d p rz e k ła d e m B iblii n a języ k i n aro d o w e i ń ad je j w ie lo k ro tn y m i ed y ­ cjam i. R o z w aż an ia rozpoczęła a u to rk a o m ó w ien iem polskiego p rz e k ła d u N ow ego T e sta m e n tu d o k o n an e g o z in s p ira c ji J. S eklucjam a p rzez St. M u rzy n o w sk ieg o i w y ­ d a n e g o w K ró lew cu w la ta c h 1551— 1553, w k tó ry m tłu m a c z po r a z p ie rw sz y sięg­ n ą ł po te k s t g recki, n a w ią z u ją c rów nocześnie d o w cześniejszych polsk ich p rz e k ła ­ d ó w o p a rty c h n a W ulgacie. Z kolei a u to rk a p rz e d s ta w iła n a s tę p n e polskie tłu m a ­ czenia p o w sta łe g łó w n ie w obozie różnow ierczym , k tó r e p rz y czyniły ^ s ię d o r e a ­ lizacji ró w n ież i p rz e k ła d ó w k ato lic k ic h (B iblia L eo p o lity z 1561 r., B ib lia B rze sk a z 1563 r. o ra z je j pochodne). R e fe re n tk a s c h a ra k te ry z o w a ła o b sz ern iej p o sta ć i p r a ­ ce S zym ona B udnego, sz k icu jąc zm ian y je g o p o g lą d ó w w ocen ie au ten ty c z n o śc i i p rzy d a tn o ści w e rs ji g rec k iej — od je j p o czątk o w ej a firm a c ji do p rz y z n a n ia p ie rw sz e ń stw a w e rs ji ła ciń sk iej, p o siłk o w a n ej te k s ta m i w in n y c h języ k ach , zw łasz­ cza w zn an y m B u d n e m u sta ro -c e rk ie w n o -sło w ia ń sk im . A u to r k a p o d n io sła zn acze­ n ie przed m o w y B u dnego d o w y d a n ia N ow ego T e s ta m e n tu z 1574 r., ja k o p ie rw ­ szej w ję z y k u p o lsk im in tro d u k c ji do b a d a ń b ib lijn y ch . S pośród n a s tę p n y c h c h ro n o ­ logicznie p rz e k ła d ó w re fe r e n tk a sc h a ra k te ry z o w a ła bliżej tłu m a c z e n ie N ow ego T e sta m e n tu M. C zechow ica (1577 r.) o ra z p ra c e J. W ujka, k tó ry ja k o je d y n y spo­ śród b ib listó w k a to lic k ic h p o słu g iw ał się sw o b o d n ie w e rs ją g reck ą, k o rz y sta ją c p rzy ty m b ez u p rze d zeń z dośw iadczeń ró żn o w ie rc zy ch p o p rze d n ik ó w . W za k o ń ­ czeniu o m ó w iła a u to rk a a ria ń sk ie tłu m ac ze n ie N ow ego T e sta m e n tu S m a lc ju sz a i k a lw iń sk ie — D. M ikołajew skiego, k o d y fik u ją ce n a długo te k s t w p o sta ci tzw . B iblii G d ań sk iej z 1632 r.

614

K r o n ik a

W d y sk u sji po r e fe ra c ie prof. M. P lez ia p o d k re ślił fa k t, iż w o d ró żn ie n iu od p ra k ty k i p ra c y dzisiejszych filologów b ib lista z X V I w . sp e łn ia ł n ie ra z p o dw ójne za d an ie — u stla la ł b rz m ie n ie te k s tu i p rz e p ro w a d z a ł jego k r y ty k ę o ra z dokonyw ał tłu m ac ze n ia. D y s k u ta n t p o d n ió sł n a s tę p n ie , że n a sile n ie i a k tu a ln o ść sporów re lig ijn y c h w X V I w . b y ło n iezw y k le ożyw czym bodźcem w ro z w o ju i d o sk o n ale­ n iu b ad a ń i m etod filologicznych o ra z zw rócił się do re f e re n tk i z zap y tan iem , z ja k ic h w y d a ń w g rec k iej w e rs ji k o rz y sta li tłu m ac ze polscy o ra z ja k ie b y ły ich pogląd y n a p ie rw o tn y języ k B iblii. K s. d r W. J u rc z a k p o d k re ślił ro lę B u dnego ja k o filologa i tłu m ac za , o r a z znaczenie je g o p ra c n ie z n a n y c h je d n a k n ie ste ty w ów czesnej E uropie.

Doc. F. B ielak p o ru szy ł k w e stię k o re k ty p rz e k ła d u W u jk a p rze p ro w ad z o n ej przez je z u itó w o ra z w sp o m n iał o zagin io n y ch p rz e k ła d a c h S k a rg i d o k o n y w an y ch n a w ła sn y u ży tek . P ro f. P . R ybicki za p y ta ł, czy is tn ia ła u p olskich b ib listó w św iadom ość tru d n o śc i a d e k w atn e g o o d d a w a n ia te rm in ó w w y n ik a ją c a z o d m ie n n e­ go d u c h a ró żn y c h języków . P rzew o d n iczący z e b ra n ia p ro f. H. B ary cz za b ie ra jąc w zak o ń czen iu głos p o d k re ślił a k tu a ln o ść p o d ję teg o p rze z doc. C z erniatow icz te ­ m a tu , w y p ełn iają ce g o lu k ę w d otychczasow ym s ta n ie w iedzy o p o lsk iej grecystyce. Z w rócił o n u w ag ę n a n ie o cz ek iw a n ą i n o w ą ocenę p rz e k ła d u L eop o lity i od m ien ­ n ą od d o tychczasow ej o cen ę B iblii B rze sk ie j o ra z podniósł, że w y n ik i re fe r a tu rz u c a ją n o w e św ia tło n a ów czesną k u ltu r ę polską, sk o ro w ielu ' spośród w spom ­ n ia n y ch w re fe ra c ie filologów zdobyło sw ą w iedzę w Polsce, p rze w a żn ie d rogą au to d y d ak ty k i. W s to s u n k u do ty c h tłum aczy, k tó rz y o trz y m a li w y k ształc en ie w obcych o śro d k a c h u n iw ersy te ck ich , w y su n ą ł p ro f. B a ry c z p o s tu la t szerszego u w z g lę d n ie n ia w pły w ó w , ja k ie w y w a rły n a ich tłu m a c z e n ia n a b y te za g ra n ic ą poglądy.

K a ro lin a T a rg o sz-K re to w a II

21 m a ja b r. o d b y ło się w K ra k o w ie ze b ra n ie Z espołu H isto rii M etodologii, na k tó ry m m g r H e n ry k D utkiew icz w ygłosił r e f e r a t P ro b le m społecznego u w a r u n ­ ko w a n ia w ie d z y w e w sp ó łcze sn ej socjologii (w n a w ią z a n iu do pi;acy W e rn e ra S ta rk a Sociology o f K now ledge).

P o w stę p n e j in fo rm a c ji o p rzedm iocie i z a k re sie socjologii w iedzy, re fe re n t om ów ił ogólny zarys ro zw o ju socjologicznej p ro b le m a ty k i w iedzy o ra z zagadnie­ n ie społecznego u w a ru n k o w a n ia w ied zy w p ra c y W. S ta rk a , p o św ięcając te m u pro b lem o w i n ajw ięc ej uw agi.

B io rący u d ział w d y sk u sji (prof. P . R ybicki, doc. J. D ihm , d o k to rzy : P . C z a rto ­ ry sk i, I. S tasiew icz, A. G ella, Z. B ezw iński, m a g istro w ie: M. W ład y czan k a, J. S u- liń sk i, J. K m icik) p o d k re śla li w ie lo k ro tn ie w a rto śc i re fe r a tu , k tó ry n ie był je d y n ie streszczen iem p o g ląd ó w S ta rk a , ale i ich w n ik liw ą oceną. D y sk u sja sk o n c en tro w ała się w okół trz e c h za g ad n ień : społecznego u w a ru n k o w a n ia w iedzy, celow ości, a n a li­ zow ania p o glądów S ta rk a , p ro b le m a ty k i ogólnej w h is to rii n au k i.

S tw ierdzono, że w b a d a n ia c h n au k o w y c h d ec y d u je p oczątkow o te o ria, k tó r ą uczony z a s ta je i bez k tó re j jego d ziała ln o ść je s t niem ożliw a, a d o p ie ro n a ty m tle działa u w a ru n k o w a n ie społeczne. Celow ość p rz e d sta w ie n ia p o g lą d ó w S ta r k a w y­ n ik a m . in . z f a k tu p o d su m o w a n ia p rze z tego uczonego p ew n eg o o k re s u b ad ań .

Z ag ad n ien iem , k tó r e w yw ołało szczególnie o żyw ioną d y sk u sję , b y ła p ro b le­ m a ty k a ogólna w h is to rii n au k i. A k tu a ln ie w sk a li św ia to w ej is tn ie je p ro b lem sp e cja liz ac ji i o b ro n y p rz e d sp e cja liz ac jam i. Z ajm o w an ie się p ro b le m a ty k ą ogólną chroni p rze d zacieśnianiem horyzontów . P o d k re ślo n o konieczność łą czen ia w p r a ­ cach Z a k ła d u w ąsk ich p ro b lem ó w sp e cja listy cz n y ch z rzeczow o o p rac o w a n y m i za­ g ad n ien ia m i ogólnym i.

K r o n ik a

_615.

D y sk u ta n c i' stw ie rd z ili p rz y ty m , iż r e f e r a t m g r a D u tk ie w ic z a je s t p rz y k ła ­ d em , ja k w y k o rz y stu ją c s w o ją sp e c ja liz a c ję m o ż n a w n ieść w k ła d do p ro b le m a ty k i ogólnej.

B o h d a n J a c z e w s k i

W IZY TA DRA J. R. R A V E T ZA W P O L S C E

W ra m a c h w y m ia n y p ra c o w n ik ó w n a u k i pom iędzy Z ak ła d e m H isto rii N a u k i 1 T ec h n ik i P A N a u n iw e rsy te te m w L eeds 1 w o k re sie od 17 m a rc a do 18 k w ie t­ n ia b r. b a w ił w P olsce an g ielsk i h isto ry k n a u k i, d r J e ro m e R. R av etz. C elem podróży było. n aw ią za n ie k o n ta k tó w z uczonym i p o lsk im i z a jm u ją c y m i się p o d o b ­ n ą p ro b le m a ty k ą . P rz y o k a z ji d r R a v etz w ygłosił k ilk a odczytów o ra z zw iedził ciekaw sze za b y tk i.

W d n . 17—22 m a rc a gość nasz p rz e b y w a ł w P o zn a n iu , gdzie p rz e p ro w a d z ił m . in. z d r J. D obrzyckim d y sk u sję n a d s w ą p r a c ą o g enezie k o p e rn ik o w sk ie j r e ­ fo rm y a stro n o m ii, a 23 I I I w T o ru n iu , n a w sp ó ln y m p o sied zen iu I n s ty tu tu H i­ storycznego- U n iw e rsy te tu M ik o łaja K o p e rn ik a i m iejscow ego o d d ziału P o lsk ie g o T o w arzy stw a H istorycznego, w ygłosił o dczyt A stro n o m ic a l B a c k g ro u n d to th e W o rk o f C opernicus. W ożyw ionej d y s k u s ji, ja k a n a s tą p iła p o re fe ra c ie , w zięli m . in. u d ział prof. K . G órski i prof. W. Iw a n o w sk a.

24 m a rc a d r R av etz p rz y b y ł d o W arszaw y, gdzie u trz y m y w a ł żyw e k o n ta k ty z Z ak ła d e m H isto rii N au k i i T ec h n ik i PA N , p rz e p ro w a d z a ją c w ie le ro zm ó w i k o n ­ su lta c ji m . in . z prof. A. B irk e n m a je re m , p ro f. E. O lszew skim i p ro f. W. Voise. 2 k w ie tn ia w yg ło sił tu o d cz y t Science a n d Id eo lo g y o f X V I I - th C e n tu ry .

W dn iach 4— 6 k w ie tn ia gość p rz e b y w a ł w K ra k o w ie, gdzie p rz e p ro w a d z ił ro z ­ m ow y z prof. E. R ybką, p ro f. P. R ybickim , doc. Z. O p iąłem i d re m S. B rzozow skim . 5 IV m ia ł w y k ła d w K ra k o w sk im O b se rw a to riu m A stro n o m ic zn y m o tre ś c i po­ dobnej ja k o d cz y t w T o ru n iu .

O sta tn ie d n i p o b y tu w P olsce pośw ięcone b y ły zw ie d za n iu stolicy i k o n ty n u o ­ w a n iu k o n ta k tó w naukow ych.

B o le sła w O rło w sk i

i ZN A JO M O ŚĆ Z A G A D N IEŃ H IS T O R II N A U K I I T E C H N IK I

W SROD POB O R O W Y CH

P ra co w n ic y K atfedry D y d a k ty k i W ojskow ej A k ad e m ii P o lity c zn e j im . F. D z ie r­ żyńskiego w y k o n a li w la ta c h 1957— 1960 b a d a n ia , m a ją c e n a celu u s ta le ­ n ie zasobu w iedzy i u m ie ję tn o ści p o b o ro w y c h 1. W ra m a c h ty c h p ra c d o k o n an o m . in. w 1957 r. sp ra w d z e n ia w iadom ości z z a k re s u h is to rii w śró d 483 p o b o ro w y c h . G ru p a t a o b e jm o w a ła 148 poborow ych z w y k ształc en ie m n ie p ełn y m p o d sta w o w y m i po d staw o w y m , 124 — z w y k ształc en ie m n ie p ełn y m śre d n im i śre d n im , 137 — z w y k ształc en ie m zaw odow ym i 74 — z w y k ształc en ie m technicznym . 358 p o b o ro ­ w ych pochodziło z m ia st, 125 — ze w si.

W śród za d aw a n y ch p y ta ń zn a la zły się i ta k ie , k tó re pozw oliły w p e w n y m s to p ­ n iu ocenić o rie n ta c ję m łodzieży o ró żn y m w y k sz ta łc e n iu w za g a d n ie n ia c h h is to rii n a u k i i te c h n ik i, p rze d e w szy stk im p olskiej. O dpow iedzi n a t e p y ta n ia s ta n o w ią

1 P o r. sp raw o zd a n ia z w y ja z d ó w do L eeds d r a J. D obrzyckiego i p ro f. E. O l­ szew skiego w n ra c h 1-—2/1962 i 4/1962 „ K w a rta ln ik a ” .

1 P o r.: W y n ik i badań poborow ych. P od re d a k c ją n a u k o w ą prof. d r a T a d e u sz a N ow ackiego. W ojskow a A k ad e m ia P o lity c zn a , W a rsza w a 1962, s. 197 (w y d a w n i­ ctw o pow ielone).