I. Uw agiw st ępn e
O pracow anie w ykonano w 1998 r. na zapotrzebo w anie W ojew ódzkiego O ddziału Państw ow ej Służby O chrony Z abytków w Zam ościu. O pracow any obiekt znany je st jak o „O grodzisko”. Pod tą nazw ą opisał go krótko S. N osek (1957), w podstaw ow ym studium pt. „M ateriały do badań nad historią starożytną i w czesno średniow ieczną m iędzyrzecza W isły i B ugu” . N azw a ta j e s t z am ieszczo n a w w y k azie „U rzęd o w e n azw y ...” (1970), ale nie zalazłem jej na żadnej z m ap topograficz nych. Znana je st zresztą dotychczas m ieszkańcom wsi R om anów oraz sąsiednich D w orzysk. N a tem at jej po chodzenia nie usłyszałem konkretnych, now ych - w sto sunku do ju ż opublikow anych - inform acji od spotka nych w terenie m ieszkańców w ym ienionych wsi.
Po w stępnym zaznajom ieniu się, tzn. przed w yjaz dem w teren, z różnym i m apam i oraz zdjęciam i lotni czymi udostępnionym i przez W ojewódzki O ddział Pań stwowej Służby O chrony Z abytków w Zam ościu, w yra ziłem opinię, że je st to „dom niem ane grodzisko”. Po za kończeniu badań terenow ych i podsum ow aniu wniosków z analizy zgrom adzonych m ateriałów faktycznych opi nię taką podtrzym uję z pew nym i zastrzeżeniam i.
Rom anów je st w sią po raz pierw szy w ykazaną w źró dłach historycznych dotyczących 1448 r. (B. C zopek 1998, s. 189). N iew ielki i prostolinijny wał/nasyp, stwier dzony przeze m nie przy drodze z R om anow a do D w o rzysk, może stanow ić pozostałość nieokreślonych obiek tów, ale raczej nie je st reprezentatyw ny dla w czesnośre dniow iecznych grodzisk obronnych.
II. P o ł o ż e n i e o b ie k t u o r a z o g ó l n a , g e o l o g i c z n a i g e o m o r f o l o g i c z n a c h a r a k t e r y s t y k a j e g o o k o l i c y
1. Położenie i głów ne cechy rzeźby obszaru. „O gro
dzisko” położone je st m iędzy w siam i R om anów i Dwo- rzyska, gm. Izbica, w dolinie środkow ego W ieprza, dzie lącej dw a m ezoregiony W yżyny Lubelskiej, a m ianow i cie W zniesienie G iełczew skie na zachodzie i W zniesie nie G rabow ieckie na w schodzie (ryc. 1). Z ajm uje ono naturalnie w yodrębnioną część wysokiej terasy nadzale- wowej W ieprza, stanowiącej bardzo istotny elem ent rzeź by rozległej doliny, która na odcinku od Tarzymiech do K rasnegostaw u ma cechy przełom u rzecznego dzielące go dwa w ym ienione, najw yżej w znoszące się m ezore giony W yżyny Lubelskiej. Teren badany położony jest po lewej stronie W ieprza. Po przeciw ległej stronie tej rzeki, w podobnej sytuacji geom orfologicznej, znajduje się m iejscow ość Wał, której nazw ę zanotow ano po raz
pierw szy w źródłach historycznych w 1610 r. (B. C zo pek 1988). N azw a „W ał” m oże także wskazyw ać na j a kiś zw iązek z obiektam i ziem nym i; nie wiadom o jednak jakim i i gdzie położonym i.
Punkt kulm inacyjny na Ogrodzisku, 205,8 m n.p.m., w znosi się do 45 m ponad dzisiejsze dno doliny W ie prza, czyli terasę zalew ow ą użytkow aną jako łąki. Wy sokie do 20 m i w yraźnie zaznaczone kraw ędzie terasy nadzalewowej W ieprza stanow ią naturalne granice Ogro- dziska od południa i wschodu. Po stronie północnej gra nicę tę w yznacza głęboka, sucha dolina erozyjno-denu- dacyjna, a po stronie zachodniej głębocznica drogi z R o m anow a do D w orzysk. O bszar w tych granicach obej m uje około 18 ha.
2. B udow a geologiczna. W ysoką terasę nadzalew o- w ą W ieprza w okolicy R om anow a - podobnie ja k na całym dłuższym odcinku od Tarzym iech do K rasnego staw u - bud u ją m iąższe utw ory fluw ialne (piaszczyste) i fluw ialno-rozlew iskow e (m ułkow e i m ułkow o-piasz- czyste) z okresu ostatniego zlodow acenia (Szczegółowa m apa geologiczna Polski 1 : 50 000 , ark. Krasnystaw, 1987). U góry w ystępuje na nich znacznie cieńsza (rzę du paru m etrów ) pokryw a lessów subarealnych, także z okresu ostatniego zlodow acenia. N a strom ych i w yso kich kraw ędziach terasy odsłaniają się te utw ory w m iej scach aktualnie podcinanych przez m eandrujące koryto W ieprza (np. w Latyczow ie). W idoczna w tych odsło nięciach m iąższość utw orów budujących terasę sięga do 20 m. Tylko w dolnych częściach kraw ędzi terasowej odsłaniają się utw ory fluw ialne ze starszych zlodow a ceń. Te starsze utw ory osiągają m iąższość łączną do kil kudziesięciu metrów. Stare dno erozyjne doliny Wieprza, wycięte w skałach góm okredow ych, znajduje się bowiem na g łębokości około 50 m poniżej dna dzisiejszego (M. H arasim iuk 1991, M. H arasim iuk i in. 1988).
3. Stosunki hydrogeologiczne. W edług „M apy hy drogeologicznej Polski 1 : 200 000” (ark. „C hełm ” 1984) w ody gruntow e w obrębie w ysokiej terasy nadzalew o wej w okolicy R om anow a znajdują się na głębokościach do 40 m. S ą to przew ażnie w ody o dobrej jak o ści, z w y ją tk iem m iejsc, w których w y stęp u ją płytko i są słabo izolow ane od pow ierzchni topograficznej. Potencjalna w ydajność typow ego otw oru studziennego w ynosi 10- 30 m 3/h. Tak zn aczn a w ydajność stu d zien w iąże się z w ystępow aniem obfitych w ód gruntow ych, w głębo kiej rynnie erozyjnej pra-W ieprza, w ypełnionej głów nie piaszczystym i utw oram i fluw ialnym i w ieku plejsto- ceńskiego.
„ Og r o d z is k o” w Ro m a n o w ie 2 0 3
R yc. 1. P o ło ż e n ie R o m a n o w a w d o lin ie W ie p rz a n a o d c in k u o d T a rn o g ó ry d o K ra s n e g o s ta w u w e d łu g tzw . „ M a p y K w a te rm i strz o s tw a ” (T o p o g ra fic z n a K a rta K ró le s tw a P o ls k ie g o 1839), s trz a łk ą z a z n a c z o n o lo k a liz a c ję „ O g ro d z is k a ” .
III. Pr a c e w y k o n a n e w t e r e n i e
1. Rekonesans w stępny oraz badania na terenie Ogro dziska w ykonano 17 i 31 lipca oraz 26 sierpnia 1998 r. Stwierdzono, że nie m a tam znaczniejszych, sztucznych obiektów ziem nych w układzie charakterystycznym dla grodzisk średniowiecznych. Wyraźniej wyodrębniająca się forma owalna, w środkowej i pn.-zach. części Ogrodzi ska, stanowi naturalny elem ent ukształtow ania terenu. Na zdjęciach lotniczych oglądanych z niewłaściwej perspek- tywy(tzn. zw ykle przeciwległej do kierunku „nalotu zdję ciowego”) , ma ona tylko pozorne cechy wklęsłej misy,
takiej jak w przypadku centralnych m ajdanów grodzisk średniowiecznych. Faktycznie je st to jednak forma wypu kła, co jednoznacznie dokum entuje mapa topograficzna (ryc. 2) oraz „M apa sytuacyjno-w ysokościow a 1 : 2 000”, opracow ana przez J. N iedźw iedzia i A. M edaka, którą otrzym ałem jako podkład do badań terenowych.
Jedyna znaczniejsza form a sztuczna, w yraźnie w i doczna w terenie, ma postać w ału - nasypu - rów nole głego do skarpy głębocznicy drogi z Dw orzysk do Rom a nowa. Ciągnie się ona obecnie na odcinku około 120 m; od strony pól upraw nych ma w yraźną kraw ędź o w yso
Ryc. 2. Romanów i jego okolice według mapy topograficznej 1:10 000, w opracowaniu kartograficznym z 1975 r. Na mapie oznaczono położenie punktów badawczych z 1998 r., linii przekrojów geologicznych przedstawionych na ryc. 3 oraz przebieg wału ziemnego na „Ogrodzisku”.
Legenda: a - nasypy wału dobrze zachowane, b — zdenudowane i nieczytelne, c — zdegradowane, d — przebieg linii badawczych.
kości do 1.0-1,5 m, p o d cinaną przez zabiegi upraw ow e na przyległym zagonie polnym . Odcinek środkow y tego w ału je st zaznaczony na „M apie sytuacyjno-w ysokościo wej 1 : 2 000” terenu Ogrodziska.
2. W trakcie badań terenow ych w ykonano 17 w ier ceń ręcznym św idrem badaw czym , o łącznym m etrażu 57,9 m. Celem tych w ierceń było: a) określenie budow y geologicznej w ym ienionego w ału, b) skontrolow anie innych m ikroform rzeźby o cechach przypom inających w ały/nasypy, c) określenie na podstaw ie analizy profili glebow ych zm ian ukształtow ania terenu w następstw ie działalności gospodarczej.
W zw iązku z tym , że w ierceń w ykonano tylko sie dem naście, zachow ano pierw otną ich num erację, odpo w iadającą kolejności w ykonania prac w etapie rekone sansow ym i późniejszym . Punkty, w których były one w ykonane oznaczono na ryc. 2.
IV. W y n i k i a n a l i z y z g r o m a d z o n y c h d a n y c h f a k
t y c z n y c h
1. Uwagi dotyczące budowy geologicznej. Utwory występujące na terenie O grodziska odsłaniają się obecnie przede w szystkim na skarpie głębocznicy drogowej po stronie zachodniej oraz przy punkcie badawczym 1. W od słonięciach tych mamy u góry subarealne, węglanowe lessy i lessy piaszczyste, a niżej rozlewiskowe i fluwialne utwory pylaste/m ułkowe, z w yraźnym i przewarstwieniam i piasz czystymi. W ystępują one w sekwencji podobnej do zba danej i opisanej z terenu Latyczowa (M. Harasimiuk 1991, ryc. 6, s. 91). U w zględniając obserwacje tych odsłonięć oraz wyniki moich wierceń można stwierdzić, że Ogrodzis- ko w całości związane je st z w ysoką terasą nadzalewową W ieprza, datow aną na okres ostatniego zlodowacenia.
2. Charakterystyka sztucznego obiektu ziemnego. Prostolinijny w ał ziem ny na zachodnim skraju
Ogrodzi-„ Og r o d z is k o” w Ro m a n o w ie 2 0 5 I rt O с °в ™ « .2 £ £ S К с -2 О С с/э
E
,łH о О Ł n = Р &i l I
•g g з n. ° - I Г Ź о /'“ N о О о s - s ~ g e b 'C 1 -3 N -С 1 -й — -о ^ о й с Е л Д л 0 w ćd* о ^ й С ^ 5 -s ~ <L> è § s *сл N w О ł-, о к> > й iŚT-S 2 в £ S £ 73 ü й g 2 N : § * с ^ s сл 0 , 0 - 1 N - Д й тэ — з 1 ¥ 8 s — -о 2 ^ •• Й Я Æ «J ł-H 4-> ч_X в SP " « S -о Ш о ,К Ч J « 'S “ > , . 2 « % £ 00 — o> ••— > ■> - • O N ? . О О О > u. W- _4> ? o. Ü -s 1Ш
8 £ 1 ^ E w S *" 5 °" jZ 5 ^ = 5 Я § [ Г * я £ ¥5
fe 3 ? w 5 -= o u « E « >, D.-2 °® u O N a N о a ' ÿ « ' % c 5 a o S -Й >>_, та "O c/j
§ '5 i S «2 -S ~£
ï
- 'ü1 s
S E . s i cd ü > 3 ^ a s й S2 — • • Я ® я O c .S Ł Ь , Т З С ü в® о в Ł-O . S . B H ÿ ï « 1 3 G H ел С cd С cd P - ° ^ h ł—. <v> _ <D ü N g *1 о so .2 Jd N N g g .a i & ь о Г -§ , â i t Oû (U ü 3 « S "»’S 2 I i -o • S N < л . 3 N 3 >c Я CU Cd •— > o > o cd • > cd > " a . 'S о £ s - i ° Ź* g Ä Nczych 2 i 3. W ynika z nich, że w zachow anej dotychczas części w ału nasyp m a tylko do 2 m m iąższości (ryc. 3).
Nasyp buduje tw orzyw o niżej występującej (tzn. pod w ałem ) gleby w punkcie 3 lub w ęglanow y utw ór lesso w y - 2. N a m ateriale nasypow ym rozw inięty je st glebo w y poziom darniow y (w ał porastają obecnie trawy, ro ślinność zielna i nieliczne krzewy).
Pod nasypem w ystępuje dobrze rozw inięta, holoceń- ska, gleba typu A - E - B, z następującym i poziom am i genetycznym i:
a/ poziom hum usow y (A) ciem noszary o m iąższo ści 0,3-0,4 m (jest to zapew ne daw ny poziom upraw ow y lub darniow y);
b/ poziom słabego przem yw ania (E), stw ierdzony w punkcie 3 o m iąższości 0,3 m;
c/ poziom iluw ialny (B) o m iąższości do 1 m, który w punkcie 2 je s t w yraźnie „ogłow iony” , tzn. pozbaw io ny pierwotnej części górnej w następstw ie denudacji i za biegów upraw ow ych.
Z analizy profilu glebow ego zachow anego pod na sypem w ału zdaje się w ięc w ynikać, że przed jeg o zbu dow aniem teren był użytkow any rolniczo. W środow i sku leśnym , pierw otnym dla om aw ianego obszaru, gle ba miała bow iem poziom hum usow y mniej miąższy i ja ś niej zabarwiony, a niżej w ystępujący poziom przem y w ania był w yraźniejszy.
3. Poszukiw ania śladów innych, sztucznych obiek
tów ziem n ych . O znak w ystęp o w an ia śladów innych obiektów ziemnych m ożna dopatrywać się przede w szyst kim przy południow ym brzegu Ogrodziska. D latego też w ykonano tam w iercenia w czterech punktach: 1, 5, 9, 13. W żadnym z nich nie stw ierdzono geologicznych dow odów w ystępow ania nasypów ziem nych (ryc. 3). Z w racam uw agę, że w kilku m iejscach w ystępują tam w yraźne skarpy upraw ow e, o w ysokości 0,5-1,0 m, od dzielające traw iasto-zielno-krzew iaste zarośla przy kra w ędzi O grodziska od upraw rolnych. Jeden z takich frag m entów w ystępuje przy punkcie badaw czym 1. Budow a geologiczna tych skarp upraw ow ych świadczy, że nie ma tam sztucznych nasypów ziem nych.
N ikły ślad jakiegoś nasypu (?) stw ierdziłem przy w schodnim brzegu O grodziska (w arstw a „a” o m iąższo ści 1,0 m), w punkcie badaw czym 16 (ryc. 2). C hyba nie są to jednak resztki sztucznego w ału ziem nego. N a za- dam ionym ostańcu w ierzchow iny ogrodziskiej występuje pokryw a utw oru hum usow ego o m iąższości około 1 m. Sądzę, że je st to ślad po upraw ach ogrodniczo-sadow ni- czych. W pierw szej połow ie XIX w., u stóp daw nych
w ystępują na zboczu północnym Ogrodziska. W yraźniej sza, znacznie dłuższa i w yższa skarpa w ystępuje na zbo czu w schodnim (ryc. 2). Jednakże tam ukształtow ała się ona zapew ne przede w szystkim w zw iązku z rozw ojem zabudow y w iejskiej, istniejącej jeszcze w pierw szej po łow ie X IX w.
W yniki w ierceń w ykonanych na O grodzisku św iad czą o dość istotnych, pozornie niedostrzegalnych zm ia nach spow odow anych przez rolnicze użytkow anie zie mi. W kilku punktach, w obrębie w ypukłych form rzeź by, stw ierd ziłem d o w ody zred u k o w an ia m iąższo ści, czyli „ogłow ienia” , pro filu glebow ego. W łaściw ie chy ba całkow icie została zd enudow ana gleba w punktach 1, 5 i 13, a praw dopodobnie także i 7. W punktach tych pow ierzchnia pierw otna została w ięc obniżona co naj mniej o 1,5 m (taka była przeciętna miąższość pierwotnej gleby leśnej, rozwiniętej na utworach lessowych om awia nego obszaru). W punkcie 15 wielkość denudacji oszaco w ałem - na podstawie takiego kryterium - na około 1 m. Z paleo g eo g raficzn eg o p u n k tu w idzenia bardziej w ym owne są wyniki w ierceń wykonanych w osi linii cie kowych, czyli na dnach suchych dolin erozyjno-denuda- cyjnych, urozm aicających teren O grodziska. Z analizy profili w ierceń w punktach 6, 11, 12 (ryc. 2) wynika, że na dnach tych form w ystępują pokryw y produktów ero zji (denudacji) gleb z form w ypukłych o m iąższości 2,3- 2,7 m. D opiero pod tą pokryw ą utworów deluwialnych występują dobrze rozwinięte gleby holoceńskie, z pozio mami genetycznymi podobnym i ja k pod wałem/nasypem w punktach 2 i 3, ale wyróżniającymi się miąższością więk szą, odpow iednią do sytuacji geomorfologicznej.
A naliza profili w iertniczych, w ykonanych na dnach suchych dolin, daje podstaw ę do w yróżnienia kilku faz rozw oju erozji gleb i odpowiedniej akumulacji deluwiów. W edług mojej opinii były to fazy następujące:
I. pierw sze oznaki bardzo słabej zapew ne erozji gleb i akum ulacji deluw iów są zarejestrow ane w w arstw ie c, punktu 12. Są to w skaźniki „rozluźnienia” szaty natu ralnej, pierw otnej roślinności leśnej; pod osłoną takiej roślinności erozja gleb nie rozw ija się bowiem ;
II. fazę w yraźnej erozji gleb, zw iązaną z działalno ś c ią g o sp o d arczą, p o św ia d c z a ją w arstw y d eluw iów o m iąższości 1,0-1,6 m , przykryw ających poziom hum u sowy niżej występującej gleby holoceńskiej;
III. okres zaham ow ania czy osłabienia erozji gleb rejestrow any je st przez słabo rozw iniętą glebę typu A-B (tzn. z poziom em hum usow ym i poziom em brunatnie nia). B yła to zapew ne słabo rozw inięta leśna gleba bru
„ Og r o d z is k o” w Ro m a n o w ie 207
natna, w zględnie inna gleba inicjalnego stadium rozw o jow ego. Są to w arstw y b, i b, w punkcie 11 oraz c ^ c ,
w punkcie 6. Gleba ta m oże być św iadectw em m ało in tensyw nego użytkow ania rolniczego, w zględnie odno wy naturalnego krajobrazu leśnego;
IV. drugą fazę słabszej ju ż zapew ne erozji gleb re prezentują hum usow e (szare a naw et ciem noszare) de- luw ia o m iąższości 0,4-1,0 m. W okresie tym na Ogro- dzisku zapew ne w ystępow ał krajobraz „parkow y”, ze śródleśnym i w yspam i polno-łąkow ym i;
V. ostatnią fazę erozji gleb reprezentują deluwia, tak że hum usowe ale jaśniej zabarwione, o m iąższości 0,6-1,2 m. Rozw inięta jest na nich dzisiejsza warstwa upra w ow a (oma). Fazę tę w iążę z intensyfikacją rolniczego użytkow ania ziemi w ciągu ostatnich stukilkudziesięciu lat, po likw idacji system u pańszczyźnianego. W tym okresie na O grodzisku dom inow ał ju ż krajobraz polny.
N a podstaw ie przedstaw ionych faktów geologicz nych, geom orfologicznych i paleogeograficznych budo w ę w ału ziem nego na zachodnim skraju O grodziska da tow ałbym na IV z w yróżnionych okresów. N ie znam fak tów natury archeologicznej i historycznej, które pozw a lałyby dokładniej datow ać ten wał. W czasie badań tere now ych nie znalazłem żadnych artefaktów, które można byłoby w ykorzystać w rozw ażaniach na ten temat.
V. W n i o s k ik o ń c o w eid y s k u s j a w y n i k ó w
1. Podczas m oich „poszukiw ań” kam eralnych i ba dań terenow ych nie znalazłem oznak w ystępow ania gro dziska typu średniow iecznego na Ogrodzisku. Ten obiekt geograficzny, o pow ierzchni ogólnej 18 ha, obejm uje część wysokiej terasy nadzalew ow ej W ieprza, dość w y raźnie w yodrębnioną w sposób naturalny (ryc. 2). Jego granice stanow ią z trzech stron w yraźnie zarysow ane zbocza o w ysokościach m iejscam i przekraczających na wet 10-15 m. Są to m ianow icie: od północy - zbocze o nachyleniach przew ażnie rzędu 15-20° ujściow ego od cinka dużej, suchej doliny erozyjno-denudacyjnej; od wschodu - kraw ędź w ysokiej terasy nadzalew ow ej W ie prza o nachyleniach do 20-25°; od południa - kraw ędź wysokiej terasy nadzalew ow ej W ieprza o nachyleniach m iejscam i przekraczających 30°. Tylko od czw artej, tzn. zachodniej strony ogrodziski człon wysokiej terasy nadza lewowej przechodzi stopniowo w zbocze doliny Wieprza. Po tej też stronie w ybudow ano w ał/nasyp ziemny.
2. Z w ału ziem nego w zględnie dobrze zachow ał się dotychczas odcinek o długości około 120 m, w yraźnie czytelny na p lanie geodezyjnym 1 : 2 000. Pierw otnie najpraw dopodobniej b y ł on m niej więcej dw ukrotnie dłuższy. W odcinku pd.-zach. - tzn. na południe od dro gi gruntowej przecinającej w kierunku równoleżnikowym całe O grodzisko - w ał został zniszczony dość skutecz nie przez orkę i inne zabiegi upraw ow e; z pierw otnego nasypu ziem nego zachow ało się w punkcie badaw czym 8 zaledw ie około 0,5 m, w postaci niedostrzegalnej na zew nątrz. Na odcinku pn.-w sch. część w ału zniszczo
no w trakcie eksploatacji m ateriału gruntow ego na bu dow ę nasypu drogi z D w orzysk do R om anow a, która w ciągu ostatnich p arudziesięciu lat otrzym ała trw ałą naw ierzchnię.
3. W obec braku konkretnych faktów m ożna tylko zastanaw iać się czy w ał/nasyp ziem ny spełniał funkcje obronne. Strom e i dość strom e zbocza naturalne O gro dziska niew ątpliw ie m ogły m ieć w alory obronne. Z bo cza te jednak „broniły” dostępu od strony rozległego dna doliny W ieprza, zabagnionego niegdyś w stopniu znacz nie w iększym niż obecnie, a w ięc także m ającego w alo ry obronne. Tego typu m iejsc, z natury obronnych, m oż na wskazać znacznie więcej po lewej, rom anowskiej stro nie W ieprza. W T am ogórze, odległej 3,5 km na połu dnie od R om anow a, w ystępuje w ąski półw ysep w yso kiej terasy nadzalew ow ej o podobnych w alorach obron nych, w m iejscu znacznie dogodniejszym dla przepraw y przez W ieprz (vide ryc. 1). G dybyśm y przyjęli koncep cję obronnej roli om aw ianego w ału, to m oim zdaniem winien on był być zbudow any także od strony północ nej, w zględnie łatw o dostępnej z głębokiej, ale suchej doliny erozyjno-denudacyjnej.
4. U w zględniając przedstaw ione argum enty skłon ny jestem traktow ać O grodzisko raczej jak o w ręcz natu ralnie w yodrębniające się uroczysko kulturow o-gospo- darcze. Wał ziem ny zbudow any od strony zachodniej „odgradzał” p row adzoną na nim działalność gospodar czą, zapew ne razem z funkcjam i ośrodka dyspozycyjne go posiadłości ziem skiej. Być m oże w ał m iał spełniać przy tym także jak ieś funkcje obronne. D alsze rozw aża nia na ten tem at, przy dotychczasow ym zasobie faktów, m ogą m ieć tylko charakter akadem icki. G dyby podjęto poszukiw ania takich faktów m etodam i archeologiczny mi, to sugerow ałbym zw rócenie uw agi na: a) pola upraw ne m iędzy punktam i 1 i 13 oraz drogą gruntow ą, rów no ległą do linii łączącej w ym ienione punkty po stronie północnej, gdyż inform ow ano m nie w terenie o w yory- w anych tam kościach; b) pole upraw ne z punktem b a daw czym 10, gdyż w edług relacji jeg o w łaściciela wy- oryw ane tam były spalone słupy czy belki.
5. R om anów położony je st obecnie przy drodze lo kalnej. W pierw szej połow ie X IX w. drogę tę w yodręb niano jed n ak jak o „trakt w ielki zw yczajny” (vide Topo graficzna K arta K rólestw a Polskiego, 1839); prow adził on z m iasta K rasnystaw przez R ońsko i Rom anów do m iasta Tam ogóra (ryc. 1). Przez R om anów m ogła pro w adzić dawniej także ja k aś droga handlow ej wym iany dalekosiężnej. M oże o tym św iad czy ć „skarb m onet rzym skich”, znaleziony na południow ym zboczu O gro dziska, w naczyniu glinianym w stępnie datow anym na III w. (J. G urba 1966). F akt ten pozw ala sugerow ać, że historia osadnictw a na om aw ianym obszarze sięga dość odległych czasów. W yróżniona przeze m nie pierw sza faza ożywionej erozji gleb na O grodzisku chyba także na to w skazuje. M ożna naw et sądzić, że faza ta rozw ija ła się w yraźnie przed okresem rzym skim . D rugą fazę
Lit e r a t u r a
C z o p e k B.
1988 Nazwy miejscowe dawnej Ziemi Chełmskiej i Bełskiej (w granicach dzisiejszego państwa polskiego). Prace Instytutu Języka Polskiego, 67, Wrocław, 208 s.
G u r b a J.
1966 Romanów, pow. Krasnystaw. Skarb monet rzym skich (notatka wstępna). WN, R 10, s .184-185. H a r a s i m i u k M.
1991 Vistulian glacial cycle of the fluvial processes development in the valley of the middle Wieprz River, SE Poland (Vistuliański cykl glacjalny rozwoju procesów fluwialnych w dolinie środ kowego Wieprza, Polska SE), Ann. UMCS, sec. B, t. 46, s. 81-109.
H a r a s i m i u k M., H e n k i e 1 A., K r ó l T.
1988 Objaśnienia do szczegółowej mapy geologicz nej Polski 1:50 000, ark. Krasnystaw (825), Wy- dawn. G eol., Warszawa.
N o s e k S.
1957 Materiały do badań nad historią starożytną i wczesnośredniowieczną międzyrzecza Wisły i Bugu. Annales UMCS, sec.F, t. 6: 1951. U r z ę d o w e n a z w y . . .
1970 Urzędowe nazwy miejscowości i obiektów fi zjograficznych, 111, powiat krasnostawski, wo jewództwo lubelskie. Komisja Ustalania Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych URM
Ma p y
Mapa hydrogeologiczna Polski 1:200 000, ark. Chełm, oprać. J. Malinowski 1984, druk 1987, Wydawn. Geol., Warszawa.
Mapa sytuacyjno-wysokościowa 1:2 000, wieś Romanów, gm. Izbica, woj. zamojskie, oprać. J.Niedźwiedź i A. Medak.
Mapa topograficzna 1:10 000, ark. 146.234 Dworzyska, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, oprać, kartogr. 1975.
Powiat Krasnystaw, woj. lubelskie, (mapa topograficzna) 1:25 000, Zarząd Topograficzny Szt. Gen., War szawa 1961.
Szczegółowa mapa geologiczna Polski 1:50 000, ark. Krasny staw (825), Wydawn. Geol., Warszawa 1987. Topograficzna Karta Królestwa Polskiego 1:126 000, Warsza
wa 1839.
He n r y k Ma r u s z c z a k
Th e „ Og r o d z i s k o” in Ro m a n ó w, Kr a s n y s t a w Dis t r i c t, Lu b l in Vo iv o d s h ip
The feature under investigation has been interpreted by archaeologists as a stronghold (S. Nosek 1957). It is located in the middle section of the river Wieprz valley (Fig. 1), cutting across the Lublin Upland. It is placed on a naturally created fragment of a high terrace from the last glaciation (vide Fig 2), which is covered with subaerial loess (Fig. 3). The study of the terrain showed that only the western side of the feature invo lved a short earth rampart positioned along a road, on the left side of the river Wieprz, which led from Krasnystaw to Tamo- gora (Fig. 1); the rampart is only partly preserved (Fig. 3, a cross- section along the reference points 8-2-3). The rampart protec ted a natural area of 18 ha, which on the other three sides was delineated by ridges formed by erosion and denudation (vide Fig. 2). The feature lacks in characteristics typical of early medieval strongholds in Little Poland. The earth rampart, „enc losing” an undefined domestic / cultural feature (estate?), was
most probably constructed at the end of the Middle Ages and the beginning of the modem times.
Romanow, including the „Ogrodzisko”, was located at a trade route, which earlier could have played a fairly impor tant role. This is testified to by the „hoard” of Roman coins discovered at the southern ridge of the „Ogrodzisko”, and da ted to the 3rd century BC (J. Gurba 1966). The results of dril ling, especially at the bottom of erosion - denudation valleys which cut through the „Ogrodzisko”, suggest that already at that time intensive farming was carried out in this area. On this basis, three phases of soil erosion were distinguished (= accu mulation of deluvium at the bottom of the valleys) - vide Fig. 3. The oldest phase coincided with the Roman period (or even earlier), and the youngest corresponds with the modern times, from the middle of the 19th century.
