Spuścizna archiwalna i biblioteczna ks. prof. dr. hab. Alojzego Szorca

Irena Makarczyk

Spuścizna archiwalna i biblioteczna

ks. prof. dr. hab. Alojzego Szorca

Echa Przeszłości 13, 498-502

VIII. Recenzje S. B o d n ia k , Z. S k o r u p s k a , J a n K o s t k a k a s z t e l a n g d a ń s k i , G d a ń s k 1979, K o­ m u n ik a ty M a z u rs k o -W a rm iń s k ie , 1980, n r 2(148), s. 273 -2 7 7 . J . H o c h le itn e r, R e l i g i j n o ś ć p o t r y d e n c k a n a W a r m i i ( 1 5 5 1 - 1 6 5 5 ) , S tu d ia W a r­ m iń s k ie , 2 0 0 1 , t. 38, s. 4 2 2 -428. B. S c h m id t, A u f F e l s e n g e s ä t . D i e R e f o r m a t i o n i n P o l e n u n d L i v l a n d , G ö ttin ­ g e n 2 0 0 0 , L u p e , H e f t 3 -4 /J u li 2 0 0 5 , s. 62-63. I r e n a M a k a r c z y k (O lsz ty n ) S P U Ś C I Z N A A R C H I W A L N A I B I B L I O T E C Z N A K S . P R O F . D R . H A B . A L O J Z E G O S Z O R C A

P rz e z p ię ć d z ie s ią t l a t K s ią d z P ro fe s o r S zo rc p ra c o w a ł n a u k o w o i n ie m a l do k o ń c a p ro w a d z ił z a ję c ia d y d a k ty c z n e . O bie d z ia ła ln o ś c i w y m a g a ły b o g ato w y p o sa ż o n e g o w a r s z t a t u n a u k o w e g o , z a ró w n o w ź ró d ła , j a k i k sięg o zb ió r. I t a k i te ż K s. P ro fe s o r z g ro m a d z ił. W p rz y sz ło śc i n o s ił się z z a m ia r e m u tw o ­ r z e n ia f u n d a c ji n a u k o w e j, n a rz e c z k tó re j z a m ie r z a ł p r z e k a z a ć z e b r a n e m a t e ­ r ia ły ź ró d ło w e o ra z k się g o z b ió r, a ta k ż e d o b ra m a te r ia ln e . Do te j id e i n ie je d ­ n o k r o tn ie p o w ra c a ł, a le n a g ła ś m ie rć z n iw e c z y ła w sz e lk ie p lan y .

S a m ja k o c z ło w iek n a u k i z a w sz e b y ł p e łe n s z a c u n k u d la lu d z i, k tó r z y d la n a u k i ja k o w a rto ś c i u n iw e r s a ln e j p o św ię c a li w ła s n y in te le k t, a n ie je d n o k r o t­ n ie z d o ro b k u w ła s n e g o ż y c ia tw o rz y li p o d s ta w y m a te r ia ln e d la je j d a lsz e g o ro z w o ju i s ta b iln e g o tr w a n ia . P rz y k ła d ó w ta k ic h lu d z i m a m y w h is to r ii w iele, n ie b ra k o w a ło ic h ró w n ie ż i n a n a s z e j W a rm ii, w s p o m in a ją c ch o c ia ż b y k a n o ­ n ik ó w k a p itu ły w a r m iń s k ie j, lu d z i w y k s z ta łc o n y c h , k tó rz y b y li m e c e n a s a m i n a u k i, w ła s n y m i k s ię g o z b io ra m i w z b o g a c a li b ib lio te k ę k a p itu ły o ra z szk ó ł b r a n ie w s k ic h , tw o rz y li f u n d a c je i s ty p e n d ia n a u k o w e . N ie k tó r e z n ic h f u n k ­ c jo n o w a ły p rz e z k ilk a w ieków , j a k n a jb a r d z ie j z n a n a z n ic h f u n d a c ja k a n o n i­ k a J a n a P r e u c k a . U tw o rz o n a w R z y m ie w 1631 r. p r z e tr w a ła do II w o jn y św ia to w e j. K s ią d z P ro fe s o r S z o rc w y d o b y w a ł ze ź ró d e ł ty c h lu d z i i dzieje fu n k c jo n o w a n ia s z c z y tn y c h d z ieł, ja k ie tw o rz y li. K s ię d z u P ro fe so ro w i im p o ­ n o w a li lu d z ie , k tó rz y d la sp ra w y , d la d o b r a w sp ó ln e g o , b e z w s p a r c ia i c z ę sto b r a k u z ro z u m ie n ia id e i, tw o rz y li rz e c z y w ie lk ie . P ro fe s o r p o d z iw ia ł m .in . b r a c i Z a łu s k ic h z a ic h d z ie ło ż y c ia - z o r g a n iz o w a n ie (1 7 4 7 ) p ie r w s z e j w P o lsc e b ib lio te k i p u b lic z n e j, je d y n e g o w ó w c z a s w a r s z t a t u n a u k o w e g o . Ic h u m iło w a n ie d la k s ią ż k i, d la n a u k i z ro d ziło się t u n a W a rm ii, w L id z b a r k u W a rm iń s k im , n a d w o rz e s t r y j a b i s k u p a A n d r z e ja C h r y z o s to m a Z a łu s k ie g o (f1 7 1 1 ), z b ie r a c z a i w y d a w c ę ź ró d e ł h is to ry c z n y c h . Z o g ro m n y m s z a c u n ­

k ie m K s ią d z P r o f e s o r o d n o s ił s ię do tw ó rc ó w A k a d e m ii U m ie ję tn o ś c i, lu d z i, d la k tó r y c h w t r u d n y m o k r e s ie b r a k u p a ń s tw o w o ś c i n a u k a b y ła o rę ż e m o b ro n y k u l t u r y p o ls k ie j i o g n iw e m łą c z ą c y m lu d z i w s z y s tk ic h zab o ró w . N a j­ w ię k s z e s u k c e s y o d n o s iła w ó w c z a s n a u k a h is to r y c z n a i t a k b lis k ie s e rc u K s ię d z a P r o f e s o r a e d y to r s tw o ź ró d e ł h is to r y c z n y c h . H isto ry c y , j a k J ó z e f S z u js k i, W in c e n ty Z a k rz e w s k i, S t a n i s ł a w S m o lk a i w ie lu in n y c h ta m te g o c z a s u , d la K s ię d z a P r o f e s o r a z a w s z e b y li w z o re m c z ło w ie k a i n a u k o w c a . To w g ro n ie ta m te js z y c h h is to r y k ó w z r o d z iła się m y ś l p u b lik a c ji k o r e s p o n d e n ­ cji k a r d y n a ł a S ta n is ła w a H o z ju s z a , k t ó r ą po s t u l a ta c h p o d ją ł te ż P ro fe s o r Szorc.

D z ie ła ty c h lu d z i o ra z ic h z ro z u m ie n ie d la w a r to ś c i n a u k i z a w sz e b y ły in s p ir a c ją w p r a c y b a d a w c z e j i d z ia ła ln o ś c i K s ię d z a P ro fe s o ra . N a u c e p o św ię ­ cił sw oje z d o ln o ści i życie. D la n a u k i ja k o w a r to ś c i n a d r z ę d n e j w y c h o d ził p o n a d s ła b o śc i lu d z k ie , z a w sz e z w i a r ą w p o tę ż n ą siłę n a u k i i n ie o d łą c z n ą od n iej siłę p ra w d y , w a rto ś c i, k tó r e b r o n ią się sa m e . W ro z w o ju n a u k i w id z ia ł s z a n s e d la re g io n u . C ie sz y ł się p o w s ta n ie m u n iw e r s y te tu , d o b re m , k tó r e d la N ieg o - j a k n ie r a z p rz y z n a w a ł - p rz y sz ło „w je s ie n i ż y c ia ”. C ie sz y ł się z k a ż d e j p ro m o c ji n a u k o w e j, w in s ty tu c ie , n a w y d z ia le , w u c z e ln i. J a k o h is to ­ r y k p r a g n ą ł, a b y ró w n ie ż o s ią g n ię c ia w n a u c e h is to ry c z n e j m o g ły b y ć c h lu b ą u c z e ln i, a w ie lk ie p o s ta c ie z W a rm ii z n a k ie m ro z p o z n a w c z y m u c z e ln i i re g io ­ n u . To w ła ś n ie d la ro z w o ju te j n a u k i, d la w y k o r z y s ta n ia b a z y n a u k o w e j, k t ó r ą b u d o w a ł i w y p o s a ż a ł p rz e z w ie le la t, p r a g n ą ł u tw o rz y ć fu n d a c ję n a u k o ­ w ą , n a t e n cel p o św ię c a ją c d o ro b e k sw ojego życia. R o z w a ż a ł ró ż n e k o n cep cje, a z w ła s z c z a s p r a w ę in s ty tu c ji, z k t ó r ą m ó g łb y z w ią z a ć p la n o w a n ą fu n d a c ję . N ie p o d ją ł je d n a k w ty m k i e r u n k u k o n k r e tn y c h d z ia ła ń , n ie z o s ta w ił ż a d ­ n y c h d y sp o zy c ji n a p iś m ie , po p r o s tu u w a ż a ł, że m a je s z c z e czas. T y m c z a se m c z a s p rz y s z e d ł z u p e łn ie n ie o c z e k iw a n ie , n a sw ój sp o só b ro z w ią z u ją c w sz e lk ie plany.

W o lą r o d z in y P r o f e s o ra i d e c y z ją K s ię d z a A rc y b is k u p a W o jciech a Z iem b y do a r c h iw u m a rc h id ie c e z ja ln e g o , do d w ó ch w y d z ie lo n y c h p o m ie sz c z e ń , z o s ta ­ ł a p r z e n ie s io n a s p u ś c iz n a n a u k o w a K s. S z o rc a , czyli w s z y s tk ie m a te r ia ły o ra z k się g o z b ió r, j a k i P ro fe s o r g ro m a d z ił p rz e z w ie le la t. R a z e m sta n o w iły , a d z iś o d z w ie rc ie d la ją J e g o w a r s z t a t n au k o w y . O b ra z t e n d o p e łn ia ją p r z e n ie ­ sio n e t u z m ie s z k a n ia P ro fe s o ra częściow o - r e g a ły o ra z stó ł, p r z y k tó ry m p ra c o w a ł, J e g o k rz e s ło i k ilk a in n y c h p o m n ie js z y c h rzeczy, k tó r y m i się o ta ­ cz ał, d z iś ju ż ty lk o p a m ią te k . P o m ie s z c z e n ie d ru g ie obecnej p ra c o w n i d a je n a m w y o b ra ż e n ie m ie js c a p r a c y K s ię d z a P ro fe s o ra , ja k ie m ia ł z o rg a n iz o w a n e w e w ła s n y m m ie s z k a n iu , m ie jsc a , k tó r e te ż n a z y w a ł p ra c o w n ią .

P o d s ta w ą i s iłą w w a rs z ta c ie n a u k o w y m P r o f e s o r a b y ły ź ró d ła h is to ry c z ­ n e. A d fo n te s - do ź ró d e ł - k ie ro w a ły Go k r o k i b a d a w c z e . To b y ł ś w ia t K s ię d z a P r o f e s o r a , ś w ia t, z k tó re g o c z e rp a ł obficie i d z ie lił się w sw o ich p u b lik a c ja c h . U m iło w a n ie m ź ró d e ł i s ty le m b a d a w c z y m p rz y p o m in a ł h is to r y ­ k ó w o k r e s u p o z y ty w iz m u . W sw o ic h p r a c a c h p r z y ta c z a ł te k s t y źró d ło w e, z w ła s z c z a w a p a r a c ie k ry ty c z n y m , p o d a w a ł lic z n e s y g n a tu r y a r c h iw a ln e do

k o n k r e tn y c h z a g a d n ie ń . W t e n sp o só b z a c h ę c a ł czy w rę c z p ro w o k o w a ł do d a ls z y c h b a d a ń . Z w ła ś c iw ą so b ie p a s j ą b a d a w c z ą m o b iliz o w a ł do p ra c y n a ­ u k o w e j, do a n a liz y „ ź ró d e łe k ”, j a k c z a s a m i m a w ia ł. Z c z a s e m t e r m i n „ ź ró d ła ” s t a ł się n ie m a l logo K s ię g a P ro fe so ra .

Z e b ra ł b a rd z o s z e ro k i i b o g a ty m a t e r i a ł źródłow y, p rz e d e w s z y s tk im do d ziejó w n o w o ż y tn y c h W a rm ii, bo to b y ł g łó w n y o b s z a r J e g o z a in te r e s o w a ń b a d a w c z y c h . Z a só b a r c h iw u m a r c h id ie c e z ja ln e g o z n a ł d o s k o n a le . T u m ia ł sw oje u lu b io n e m ie jsc e p racy , p r z y o s ta tn im o k n ie , i t u s p ę d z ił w ie le g o d z in życia. B a rd z o d u żo te k s tó w ź ró d ło w y c h p rz e p is y w a ł rę c z n ie , a le lu b ił to z a ję ­ cie. N ie ra z p o w ta r z a ł, że t a p r a c a p o rz ą d k o w a ła go w e w n ę trz n ie , bo w y m u ­ s z a ła w y c isz e n ie , s k u p ie n ie i k o n c e n tr a c ję . S p u ś c iz n a a r c h iw a ln a P ro fe s o ra , to o b ra z W a rm ii w w y p is a c h , ju ż c h y b a n ie w s e tk a c h a ty s ią c a c h k a r te k , u k ła d a n y c h te m a ty c z n ie w k o s z y k a c h ró ż n e j w ielk o ści. W tu te js z e j p ra c o w n i p o z o sta w io n o je , z o r y g in a ln y m i n a p is a m i K s ię d z a P r o f e s o r a i ic h z a w a r to ­ ścią. O w e lic z n e w y p isy d a w a ły P ro fe so ro w i p o d s ta w ę do b a d a ń o ra z d o sk o ­ n a ł ą o rie n ta c ję w sp ecy fice w a r m iń s k ie j. Z n a jd z ie m y w n ic h in fo rm a c je do d ziejó w z a ró w n o d iece zji, j a k i d o m in iu m w a rm iń s k ie g o . Ze s p r a w d iece zji m a m y w y e k s p o n o w a n e m .in . ta k i e p ro b lem y , j a k p a r a f ie , k a p itu ły - k a t e ­ d r a l n ą i k o le g ia c k ą , zak o n y , k o le jn y c h b isk u p ó w , k a n o n ik ó w o b u k a p itu ł, p ro b le m e g z e m p c ji d ie c e z ji w a r m iń s k ie j, sy n o d y d ie c e z ja ln e , s e m in a r iu m d u ­ c h o w n e , te s t a m e n t y b is k u p ó w i k a n o n ik ó w . S p ra w y d o m in ia ln e , to m .in . u s tr ó j w e w n ę trz n y , czyli w ła d z a ś w ie c k a b is k u p a i k a p itu ły , fu n k c jo n o w a n ie p rz y w ile ju i p r a w a c h e łm iń s k ie g o , są d o w n ic tw o , se jm ik w a r m iń s k i, m i a s t a o b u d o m e n , w ilk ie rz e i u s ta w y k ra jo w e , lu d n o ś ć W a rm ii, s ą s ie d z tw o , k o n t a k ­ ty i w s p ó łp ra c a z P r u s a m i K sią ż ę c y m i, re la c je W a rm ii z k r ó la m i p o lsk im i. Do ty c h i w ie lu je s z c z e in n y c h p ro b le m ó w K s ią d z P ro fe s o r z e b r a ł b o g a te m a t e ­ ria ły . S z e ro k o r e p r e z e n to w a n y j e s t d z ia ł K o p e rn ik a n ó w . Do o s ta tn ic h c h w il K s ią d z P ro fe s o r p ra c o w a ł n a d m o n o g ra fią k a r d y n a ł a S ta n is ła w a H o z ju sz a . M a te r ia ły te , w o g ro m n e j ilości, z o s ta ły w y d z ie lo n e i złożone w o so b n ej szafie. N ie o d łą c z n ą od H o z ju s z a p o s ta c ią b y ł i j e s t M a rc in K ro m e r. R ó w n ie ż i do tej p o s ta c i P r o f e s o r p o z o s ta w ił b o g a tą s p u ś c iz n ę w ra z z p la n e m m o n o g ra fii o ra z c z ę ś c ią o p ra c o w a n y c h z a g a d n ie ń . P o z o s ta w ił p o n a d to n ie u k o ń c z o n e d zieje k a p itu ły w a r m iń s k ie j, od p o c z ą tk u do 1821 r. P rz y g o to w a ł d ru g ie w y d a n ie k s ią ż k i M i k o ł a j K o p e r n i k k a n o n i k w a r m i ń s k i (w d r u k u ). Z z a m ie r z e ń e d y to r ­ s k ic h p o z o s ta ły tr z y n ie u k o ń c z o n e d z ie ła - to m k o re s p o n d e n c ji H o z ju s z a z a 1 5 6 6 r., r e j e s t r n ie w y d a n e j k o re s p o n d e n c ji H o z ju s z a z a l a t a 1 5 6 7 -1 5 7 9 o ra z p ro to k o ły p o s ie d z e ń k a p itu ły w a r m iń s k ie j z c z a só w M ik o ła ja K o p e rn ik a . Ze s p u ś c iz n y m a te ria ło w e j K s ię d z a P r o f e s o r a n a le ż y je s z c z e w y m ie n ić d u ż ą licz­ b ę p o z o s ta w io n y c h m n ie js z y c h lu b w ię k s z y c h n o ta te k , w y p isó w z l i t e r a t u r y p o lsk ie j i z a g ra n ic z n e j, te k s ty n ie p u b lik o w a n y c h w y s tą p ie ń , z a ró w n o n a u k o ­ w y ch , j a k i okoliczn o ścio w y ch .

W z o rg a n iz o w a n e j p ra c o w n i, w d z ia le a rc h iw a lió w , z o s ta ły g e n e r a ln ie o d d z ie lo n e m a te r ia ły p r y w a tn e K s ię d z a P r o f e s o r a od m a te ria łó w , k tó r e od 1969 r. z n a jd o w a ły się w z b io ra c h K o m isji H is to ry c z n e j, p o w o ła n e j n a p o tr z e ­

b y p ro c e s u b e a ty fik a c ji k a r d . H o z ju s z a o ra z P ra c o w n i H o z ja ń s k ie j, k tó r ą k ie ro w a ł P ro fe s o r Szorc. D z ia ł t e n ogólnie o trz y m a ł n a z w ę - H o z ja n ó w i z o sta ł p o d zie lo n y n a d w ie części. P ie rw s z a , to w s z y s tk ie m a te r ia ły p r z e k a z a n e p rz e z d iecezję c h e łm iń s k ą , g d zie p rz e d II w o jn ą ś w ia to w ą g ro m a d z o n e b y ły m a t e r i a ­ ły do p ro c e su H o z ju sz a . S ą t u m .in . tzw. T eki P e lp liń s k ie , z a w ie ra ją c e m a s z y ­ n o p isy części k o re sp o n d e n c ji H o z ju sz a , K a r to te k a P e p liń s k a r e je s tr u ją c a tę k o resp o n d en c ję, s ą i in n e m a te ria ły zg ro m ad zo n e w ta m ty m czasie, głów nie p rzez ks. J ó z e fa S m oczyńskiego. J a k o cie k a w o stk ę p o d a m , że zach o w ały się, i s ą one w zbio rach , re w e rs y w y p isa n e w 1944 i 1945 r. w A rc h iw u m W a ty k a ń sk im .

D r u g a część H o zjan ó w , to o b s z e rn e m a te r ia ły z e b r a n e p rz e z K s ię d z a P r o f e s o r a S z o rc a i O jc a P ro fe s o r a D a m ia n a W o jty sk ę - ow oc k w e r e n d p r z e ­ p ro w a d z o n y c h w l a ta c h 1 9 7 0 -1 9 7 3 w a rc h iw a c h i b ib lio te k a c h p o ls k ic h o ra z z a g ra n ic z n y c h . J e s t to p rz e d e w s z y s tk im k o re s p o n d e n c ja S ta n is ła w a H ozju- sz a , w ró ż n e j fo rm ie - m a sz y n o p isó w , zd jęć m ik ro film ó w o ra z te k s tó w o ry g i­ n a ln y c h . D o ty czy to k o re s p o n d e n c ji ju ż w y d a n e j, j a k i te j c z e k a ją c e j n a p u b li­ k a c ję . W p ro s t w z r u s z a ją c y m m a te r ia łe m s ą r e je s tr a c je z k w e r e n d P ro f e s o r a S zo rca. S ta n o w i je w ie le zeszy tó w , w k tó ry c h d o k ła d n ie , p ię k n y m p is m e m rę c z n y m , o p isy w a ł w s z y s tk ie b a d a n e k o d e k s y i ic h z a w a rto ś ć - p r a c a w p r o s t b e n e d y k ty ń s k a . O p ró cz te g o n a k a ż d y m w y je ź d z ie , z w ła s z c z a z a g ra n ic ę , p ro w a d z ił d z ie n n ik . W m a te r ia ła c h j e s t k a r t o t e k a k o re s p o n d e n c ji H o z ju sz a , p ro w a d z o n a p rz e z K s ię d z a S z o rc a , o ra z w iele in n y c h w y k a z ó w r e j e s t r u j ą ­ cych. B ie ż ą c a k o r e s p o n d e n c ja P ra c o w n i H o z ja ń s k ie j o b ra z u je z a in te r e s o w a ­ n ie p ro c e s e m b e a ty fik a c y jn y m , j e s t w ie le lis tó w z R z y m u O jc a M a c h e jk a , głó w n eg o p o s tu la to r a w p ro c e sie b e a ty fik a c y jn y m , a p o n a d to w ie le ró ż n y c h m a te ria łó w , z w ią z a n y c h z e d y c ją k o re s p o n d e n c ji. W s u m ie j e s t to po p r o s tu o g ro m n y b lo k m a te ria łó w . T y m d w ó m d u c h o w n y m - P ro fe s o ro m S zorcow i o ra z W o jty sce n a le ż ą się w y r a z y n a jw y ż sz e g o s z a c u n k u z a w ło ż o n ą p ra c ę . I o ile P ro fe s o r S z o rc m ó w ił o so b ie, że j e s t c z ło w ie k ie m o w sc h o d n ie j fa n ta z ji, c z a s a m i r o z w ic h r z o n y m , to te j c e c h y w p r a c y n a u k o w e j n ie o k a z y w a ł w n a jm n ie js z y m c h o c ia ż b y s to p n iu . P r z y k ła d e m m o g ą b y ć m a te r ia ły h o z ja ń - s k ie , k tó r e ju ż k ilk a k r o tn ie m u s ia ły z m ie n ia ć m ie jsc e p rz e c h o w y w a n ia , a le P ro fe s o r p iln o w a ł ic h j a k p rzy sło w io w e g o o k a w głow ie. N a p e w n o n ie z a g i­ n ą ł n a jd ro b n ie js z y n a w e t p rz e k a z .

Do z o rg a n iz o w a n e j p ra c o w n i z o s ta ł te ż p r z e n ie s io n y k się g o z b ió r K s ię d z a P ro fe s o ra , a le w y łą c z n ie h is to ry c z n y o c h a r a k te r z e n a u k o w y m . L iczy w s u ­ m ie około p ię c iu ty s ię c y w o lu m in ó w . K się g o z b ió r t e n słu ż y ł g łó w n ie do zajęć d y d a k ty c z n y c h o ra z p ra c y n a u k o w e j. W p ie rw s z y m p o m ie s z c z e n iu p ra c o w n i z n a jd u je się k się g o z b ió r d o ty c z ą c y h is to r ii K o ścio ła. M o ż n a w n im w y ró żn ić d z ieje p o w sz e c h n e K o ścio ła, d z ieje p a p ie s tw a , re fo rm a c ji, d z ieje o g ó ln e K o­ śc io ła w P o lsce, w ty m d z ie je zakonów , d iece zji, k a p itu ł, m o n o g ra fie osobow e i w iele in n y c h . W d ru g im p o m ie s z c z e n iu z n a jd u je się p o z o s ta ły zbiór, z n a c z ­ n ie liczn iejszy . P r z y je g o u ło ż e n iu k ie ro w a n o się k r y te r iu m , ja k ie s to so w a ł K s ią d z P ro fe so r. O p ra c o w a n ia o g ó ln e z o s ta ły p o d z ie lo n e n a e p o k i, od s t a r o ­ ż y tn e j do w sp ó łc z e sn e j. W y d zielo n y z o s ta ł z b ió r d o ty c z ą c y h is to r ii P o m o rz a ,

P r u s Z a k o n n y c h , K ró le w s k ic h i K sią ż ę c y c h . O so b n y d z ia ł s ta n o w ią dzieje W a rm ii, a z n ie g o je s z c z e w y d z ie lo n o ze sp ó ł K o p e rn ik a n ó w , o b s z e rn y zesp ó ł d o ty c z ą c y o soby H o z ju s z a o ra z K ro m e ra . W ty m d z ia le z n a jd u ją się ró w n ie ż H o z ja n a d r u k o w a n e , czyli d z ie ła a u t o r s t w a H o z ju s z a o ra z p u b lik a c je k o r e ­ sp o n d e n c ji, z a ró w n o fr a g m e n ta r y c z n e j a k i s y s te m a ty c z n e . T u ró w n ie ż w łą ­ czono w ie lo to m o w ą , k o m p le tn ą s e rię źró d ło w ą , d o ty c z ą c ą g łó w n ie XVI w., m ia n o w ic ie „ E le m e n ta a d f o n tiu m e d itio n e s ”, w y d a w a n ą w I n s ty tu c ie P o l­ s k im w R zy m ie . O so b n y d z ia ł s ta n o w i tw ó rc z o ść p is a r z y X V I-X V III w., m .in . d z ie ła A n d r z e ja F r y c z a M o d rz e w s k ie g o , J a n a K o c h a n o w s k ie g o , M ik o ła ja R e ja , Ig n a c e g o K ra sic k ie g o . D ość lic z n y j e s t k się g o z b ió r z z a k r e s u h is to r ii u s tr o ju i p r a w a p o lsk ie g o , z z a k r e s u h is to r ii s z tu k i o ra z d o ty czący d ziejó w k s ią ż k i. W y d zie lo n e z o s ta ły ró w n ie ż o p ra c o w a n ia m o n o g ra fic z n e m i a s t p o l­ sk ic h , t a k j a k u ło ż o n e je m ia ł K s ią d z P ro feso r. O so b n y d z ia ł z a jm u ją w y d a w ­ n ic tw a p o m o cn icze i e n c y k lo p e d y c z n e , m .in . b ib lio g ra fie , k a ta lo g i o ra z in w e n ­ ta r z e a rc h iw ó w i b ib lio te k , s ło w n ik i b io g ra fic z n e , w ty m p ra w ie k o m p le tn y

P o l s k i s ł o w n i k b i o g r a f i c z n y, lic z n e s ło w n ik i ję z y k o w e , e n c y k lo p e d ie . K s ią d z P ro fe s o r g ro m a d z ił te ż c z a s o p is m a . P r a w ie k o m p le tn e s ą c z a s o p is m a re g io ­ n a ln e , w ty m d w ie s e rie w ję z y k u n ie m ie c k im . Z in n y c h g ro m a d z ił ty lk o te zeszy ty , w k tó ry c h b y ły in te r e s u ją c e Go a rty k u ły . M ia ł te ż sw oje u lu b io n e z a g a d n ie n ia , do k tó ry c h z e b ra ł b o g a tą l i t e r a t u r ę , to m .in . k o n fe d e r a c ja w a r ­ s z a w s k a , K o n s ty tu c ja 3 M a ja , p o w s ta n ia n a ro d o w e czy A k a d e m ia U m ie ję tn o ­ ści. Z b ie ra ł p o n a d to m o n o g ra fie h isto ry k ó w . K się g o z b ió r K s ię d z a P r o f e s o r a to w p rz e w a ż a ją c e j w ię k sz o śc i k s ią ż k i n o w e, a le ś le d z ił te ż o fe rty a n t y k w a r i a ­ tów , k u p o w a ł k s ią ż k i z lik w id o w a n y c h in s ty tu c ji, d u b le ty w y s ta w ia n e n a s p rz e d a ż o ra z o trz y m y w a ł p ra c e od a u to ró w , o czy m ś w ia d c z ą d e d y k a c je .

O d p o c z ą tk u g r o m a d z e n ia k s ię g o z b io ru K s ią d z P ro fe s o r d z ie lił się n im z in n y m i. W 1965 r. za ło ż y ł z e sz y t, k tó r y z a ty tu ło w a ł „ze sw ego k s ię g o z b io ru w y p o ż y c z y łe m ”. N o to w a ł w n im n a z w is k o i a d r e s w y p o ży czająceg o , d a tę w y ­ p o ż y c z e n ia , t y t u ł k s ią ż k i, d a tę z w ro tu o ra z u w a g i. S y s te m a ty c z n ie r e j e s t r p ro w a d z ił p rz e z p o n a d d w a d z ie ś c ia la t. N a s tr o n ie ty tu ło w e j z a m ie ś c ił s e n ­ te n c ję te j tr e ś c i - „N ie ż a łu j k s ią ż k i b liź n ie m u , k s ią ż k a s to ją c a ty lk o n a półce, to z a m ro ż o n y k a p i t a ł ”. W epoce R e n e s a n s u , j a k w ż a d n e j in n e j epoce h is to ­ ry c z n e j, m iło ść do k s ią ż k i i d z ie le n ie się n i ą p o z w a la ła u tr z y m y w a ć p o p ra w n e s to s u n k i m ię d z y lu d ź m i ró ż n y c h o r ie n ta c ji p o lity c z n y c h i w y z n a n io w y c h . T a s z la c h e tn a id e a b y ła b lis k a K s ię d z u P ro fe so ro w i. S p u ś c iz n a , k t ó r ą p o z o s ta w ił b y n a d a l s łu ż y ła n a u c e , n ie c h w p rz y sz ło śc i r e a liz u je się w e d łu g s ta r o ż y tn e j id e i, k t ó r ą p rz y w o ła li lu d z ie R e n e s a n s u - „sobie i p rz y ja c io ło m ” (sib i e t am i- ci). S obie - ju ż K s ią d z P r o f e s o r w y k o rz y s ta ł, p o z o s ta w ił p rz y ja c io ło m , p r z y ja ­ ciołom n a u k i.

I r e n a M a k a r c z y k