WIESLA W BEDNARCZYK Zaldad Nauk Geologicznych PAN
CZYZBY NOWE DANE
a
GEOLOGII KIELC?
W'Roczniku Muzeum SwiE:tokrzyvlkiego 'Z 1967 r. zamies.zczona zostala publikacja Eugenii i Jerzego FijalkoWSlkich pt.: "Nowe dane 0 geologii Kielc". Tytul i st!l1"anna oprawa graficzna (liczne fotografie i rysunki) wwudzlly lZain~eresowanie WlSzyst'kich tych, kt6rzy interesujl\ siE: geologil\ Ziemi Kieleckiej. Nie-steiy, bliisze zapoznanie si«: z treSciEl publikacji rO'Z-czarowuje i nasuwa ref.lelmje raczej 6I!Dutne. Nowe dane W Tzeczywistosci 51\ 2lTeferowaniem (nie wszy,st-klch zresztEl) dotychczasowych, wi«:c ,,starych"wia-domoSei 0 geologii okolic Kielc. Calos6 Sip'repa"rowano w ten spos6b, ze nie wc'i~gniE:ty
w
zagadnienie czy-telnik, moze 6dnies6 'VII1I'azenie 0 marginesowym do-robku innych badaczy - lPoprzednik6w autor6w omawianej (lubUkacji.NajczE:stszym zjawilskiem w !pl'acy jest
charaktery-zowan~e pos-zczeg61nych system6w geologicZllych ze-spolami fauny bez podania Zrodla. Lima skamienia-losci jest zazwyczaj okrojona, 0 wielu gatunkach autorzy iDle wspotninajEl i stosujEl przestarzale, nie
,
(
UKD BB(438.131),048.1) odpowiadajl\ce obecnemu stanowi wiedzy klasyflka" cje systematyczne. Drugl\, rownle cz~tEl cechl\ pracy jest nieprecyzyjne okreslanie . istoty .wyr6inionych skal oraz wyci~anie· na podstawie falS'Zywie inter-pretowanych material6w nieprawdziwych wnioskow. AZooy nie by6 goloslownym przytoczE: tu tylko kilka wybranych przy:kla:dow dotyczl\cych sposobu potrak-towania przez E. i J. Fijalkowskich utwor6w syste-mu ordowickiego.
W ro2ldziale omawiajl\cym budow~ antykliny .dy-mh'iskiej, autorzy charaktery71Ujl\c ordowik·w . okoli-eacb Zalesia kolo Slowika (G6ry Zg6rskie) wysuwajl\ przypuszczenie, ze brak tu utwor6w tremttdoku. Przy-puszezenie to j~t tyro bad"dziej nieoczekiwane, ze w
spi.eie literatury cy.tujEl }mice, w ktarych tremadok tego rejonu jest opiBany (5), a fauna przewodnia re-produ:k:awana (1); Bogaty zesp6l faunistyczny znany z :piaskowc6w wal'Stw dymmskich (dolny lanwirn
=
g6rny areniikw dawniejszych ujE:ciach) kwitujl\ po-daniem zaledwie kilku skamienialosci i to w nieak-tualnej obecnie klasyfikacji.W innym miejscu stwierdzono w pasmie G6r Po-sloW&kk:h obecnosc utwor6w ordowickich, przy czym charakterystylka WYiltwujllcego tu ordowiku jest bar-dzo pobiema, a niekt6re oln"eslenia IWlltpli'We, np. na 9tr. 363 autorzy wePominajll 0 wystE3>Owaniu w serii ordowickiej Uolupk6w zielonych. Istnieje duze praw-dopodobieilstwo, ze ilolupki te nie Sll niczym innym, jak bentonitem (0 ben.tonicie tym traktuje znajdujll-ca sit: w dTuku praznajdujll-ca Bednarczyka, Chlebows;kiego i KowalC'Zewskiego).
Dyskutowany w publLkacji przekr6j ordowiku na g6rze Telegraf r6wniez dostarcza wie1u .zasllrzezeo. Na sir. 351 majdujemy nllStfWujllce stwierdzenia (po-dalt: cytaty tylko iBtotne dla sprawy): ,,Pi81ikowiec glaukonitowy przyikryty jest w gOrnej czt:8ci cienkll War'stwll mwowcowo..piaszcZystll, zbliZonll do szaro-g!azu... Wyzej wystt:puje charakterystyczny kompleks piaskoweOw krzemionkowyeh jasriych ... Na each ortidowyeh lezy ezterometrowa partia piaskow-e6w krzemionkowych szarych, mi~kkich (lpodkteSle-nia recenzenta) ... Nie wykluczone, ze reprezentujll one dolny lanwirn,." ..
Na stronie 352 0 warstwie mulowcowo..,pias2x:zystej pLszll jui jako 0 szaroglazie i wyeillgajll wniOllki: "Za-kladajllc, ze i.eb>ta szarog!am moze will7.aC si~ z ru-chami przypadajllcymi na arenig-lanwk'n, autorzy odnosZll wtek pias'kowcOw ortidowych gOry Telegraf do landeilu". Pamijaj~ stalll cecht: niecytorwania prac p~rzednik6w, nalezy podkreslic rzucajllCI!, sit: w oczy niekonsekwencje. Np.: mimo nie wyjasnienia sk!adu petrograficznego. waI'fl-twy mwowcowo-piaszczystej nazyWajll ill staroglazem (5kal~ 0 Scisle GkreSlonej definicjil) lopieraillc si~ na falszywej przeslance bu-dujl!, nieprawdziwe hipotezy odnoSnie do stosunk6w paleogeograficznych. I dalej, piasko"W'Ce ortidowe za-liczajll do landeilu (str. 352), a wyzej lezl!,ce nad ll11mi pi_owce ktzemionkowe (!) do lanowirnu (str. 351). CzyZby autorzy Die zdawaH sobie sprawy z porozenia
pi~a lanwi1"n w schemacie stratygrafi'Cznym ordo-wiku? Nie b~dt: zatrzymywal sit: nad calkowicie
me-zrazumialym okresleniem pia'skowiec krzemion·kowy i do tego mi~ki (Btr. 353).N,ie negujllc Iprawdziwo~ci podanego nastQP6twa warstw
rw
przekroju ordowiku na g6'rze Te1egiaf, wmiej'scu IPiOdailym przez autorOw publikacji lIlie Sipo-s6b nIe zll'llwatye, ze w tak skomplikowanej jed-nostee, jakll jest antyklina dymiiiska jeden przekr6j nie przeslltha sprawy. Przesla-nki paleontologiczne
.wskazujll ~ calll pewnoScill na brak m1~ tremado-kiem a dolnym lanwirnem utwor6w arenig,u. Biorl!,c pod uwag~ budowt: calej an-tykliny wraz z o&tatDio zaobserwowanymi zjawiskami 'W kamieniolomie Bie-sak i danymi Pochodzllcymi z otw. Ba'rwinek 1, nie ma WIltpliwosci 0 czytsto dyslokacyjnych kontaktach mit:dzy 1lremadokiem a lanwirnem. Sprawt: ~ szcze-g6lowo om6wfono we wspomnianej powy:iej pracy znajdujllcej si~ w przygotowaniu do druku. Co do wari;twy muiowcowo..piaszoczystej nie wykluczone jeSt,
ze stanowi ona utw6r mlodS"Ly od ordowi;ku,
wypel-niaj~y szczeUn~ uskokowll.
Nie spos6b nie zatrzymae si~ na danych dotYCZIl-cych ordowiku na g6rze BukOwka i gOrze Skala kola M6jczy. P.rzy opisie ordowiku na g6rze Buk6wka znajdujemy zdanie (,str. 356), ,,]uz W roku 1891 J. Sie-miradzki z piaslrowc6w Buk6wki publikuje faun~
Orthl8". Jak wiadomo, pierwszy, ktary malazl przeci-staw.icieli tego rodzaju byl Roem.er (11). Lillt~ fauny uzupelnni ip6tniej i ustalili wlaaciwy wiek tych osa-d6w Mlchalski (10) { GOrich (8). W latach· pMniej-szych faulUl z oroGwiJru Buk6w:ki zajrriowal sit: Sam-sonowicz (12), a najpelniejszy pro.fil podal Czarnock!
(4). Ten ostatni badacz stwierdzU pod piaskowcamt i W81Pieniami piaskowce glaukonitowe podesb;me pias-kami z atocza'kami kwarcyj;6w kll'plbryjsldch
spo-czywaj~e na kambrze .. DziJWne wobec tego wydaJe SIt: etwierdzenie autorOw, ze ordowik na garze Bu-k6wka spoczywa na lupkach graptolitowych domego wenloku (dane Czarnockiego potwl-erdzilo wiercenie IG, 13). Dmwi takze fakt, U piaskowce z Buk6wld
zaW'ierajl!,ce te same zespoly faunisiyczne co pias-kowce z g6ry Telegraf, G6r Zg6rskich I G6ry Skaly kolo M6jczy zakwalifikowano do r6Znych ogniw stra-tygraficznych ordowilku (piaskawce z Buk6wki do lan-wimu, Str. 359, z gOry Telegraf do lanciellu, W. 352, a z okolic Zalesia 'W pasmie Zg6rskim do "arenigu i bye moze landeilu", str. 364). W rzeczywistoSci na-leUl one do dolnego lanwirnu.
Przy okazji warto zauwazyc, ze brak gl~zej ana-lizy zespol6w faWli!9tycznycb z piaskowc6w ortido-wych i dolnych partii w8pieni m6jczyflskich spowo-dowal potraoktowanie -tych utworow jako 1r6inowie-kowe. Uczyniono to IWbrew wczesniejszym sugestiom Czarnockiego (4, 6) i Samsonowicza (9), ze piaskowce ortidowe ... przechodzll obocznie i ku stropowi w wapie-nie azafUSOwe. Jest to takiZe lIlastlpStwem 'Przeasta-wiania. niekompletnych list &kamienialoSci. dla scha-rakteryzowanych pro.filow ordowiku, np.: nie podano obecnosOi manego od dawna (3) gatunku IUaenus wahZenbergi (E i c h w.) - (stara nazwa Illaenus re-valiensis Holm., gatunek ten je6t przewodni dla dolnego lanlWirnu Skandynawii), a takze Hcznych
nie-~cisloaci w radzaju zlego zlokalizowania gatunku
Il-laenus polontcus G i1 r. lUb cytowania tego samego gatunku raz pod nazwll Antigonambonites pZanus, a iMym razem jako Clitambonites plana, co moze. su-.
gerowac, ie zespoly faunistyczne w omawlanych prze-krojach Sll r6Zne.
Nie b~d~ poruszal tu wie'iu innych podstawowych zgola lIliedocil!,gni~c. 7; za·kresu tektoniki, stratygrafii
i Utologii, ogdyi napisanie tych kiIku u·wag nie ma na ce1u .. recenzowania pracy. Chet: jedynie ZWl"ocic uwagt: ,zainteresowanych i odpowiedzialnych badaczy na przykry fakt uokazania sit: 'WS-kazanej publiikacji, w majllcym ambieje naukowe Roczn'iku Muzeum Swietokrzyskiego - wydawnictwie reprezentuj&cym dorobek nauirowy Kielc, miasta bt:dllcego lSiedzlbl!, cenionego w kcaju aarodka geologicznego. Ubolewa-nia godny jest przy tym faki, ze w~rod recenzent6w prac zamie'szczonych w Roczniku majduje sit: naz-wiJ8lko znanego w PGlsce geologa.
LITERATURA
1. B edn arc z yk W. - St4:'atygrafia i fauna tre-madoku '1 arenigu (eelandianu) regionu kieleckie-go G6r Swi~akrzY'Skich. Biu!. geo!. 1964, t. 4. 2. Bednarczyk W., Chlebowsk'i R., oK
0-wa 1 c z e w ski Z. - Budowa p6lnocnego sktzy-dla antykliny dymiilskiej 'W G6rach
Swit:tGkrzys-kich. Acta fo!eol. pol. 1968, t. XVIII (w druku).
3. CZar.nocki J., Samsonowicz J. - Drobny oprzyczynek do znajomoaci sylul'U G6r Kielecko--Sandomlerskich. Spraw. Tow. Nau-k. WaI'flZ. 1913,
r. 4, z. 6.
4. C z a r n 0 c k i J. - Profil dolnego i gornego
ar-dowiku w Zalesiu pod La.;owem w por6wnaniu z ordowHdem innych mie~cowosci ~rodkowej
cz~ci Gor Swi~to'krzyskich. Spraw. PIG, 1928, t.
IV, z. 2 i 3. .
5. C z a rn 0 c k i J. - Przewodnik XX Zjazdu PTG rw ·G6rach Swi~tokrz~kich w r. 1947. Roczn. PTG, 1948, t. 17.
6. C z a r n 0 e k i J. - 0 odkryciu facji grapitolito-lWej w dolnym ordowiku G6r Swi~tokrzyskich.
AlCta geol. 'Pol. 1950, vol. Ill.
7. Fijalkowscy E. i J. - Nowe dane 0 J;teolol!;ii Kie1c. Raezn. Muz. Swit:toktzyskiego. Krak6w 1967.
8. G i1 r!l c h G. - Das Paleozoicum 1m polnischen Mlttelgebirl!:e. Verh. d. RUoSS.-Kais. Min. Gee. zum II Bd; 32, St. Petersburg. -1896.
9. Ksillzkiewicz M., Samsonowicz J. -Zarys. Geologii Polski (Era paleozoiczna w Pol-sce). Warszawa 1952.
10. Mic ha 1 ski A. - Kr6tk:ie SlPrawozdanie z ba-daD geolo/dcznych dokonanvch latem 1882 r. w gubern!li kieleckiej. Pam. Fizj" t. 3, Warszawa 1883.
H.
It
0e
irne
rF.
-=-
GeognoSHsche Beobachhingen im polnischen Mittel.gebirge. Zeitschr. d. D.G.G., Berlin 1866.12. S a m son 0 w i c z J. - Materialy do geologii
G6.r Swi~tokrzyskich. Kamhr i kambro-syl·ur GDr
Swi~tolu.·zysidch, adb. ze
Spraw.z pos. Tow.
Nauk. Warsz., z. 4. Warszawa 1916.
13. Tom c z y k H. - Dalsze wyniki badafl .w Brze-zinach kolo Morawicy. Spraw. z pos. nauk.· IG, Kwart .. geol. 1961, z. 4.
!["Smuga światła. (Wspomnienia)", Mieczysław Jastrun, Warszawa 1983 : [recenzja]]()