Zaklad, Historii Powszechnej i Polski XIX i XX w.
Władysław Rajczyk
SZKOŁA PODCHORĄŻYCH DLA PODOFICERÓW POZNAŃ—BYDGOSZCZ 1919—1938*
Z a r y s t r e ś c i . Geneza i rozwój organizacyjny Szkoły Podchorążych dla Podoficerów Poznań-Bydgoszcz w latach 1919—1938. Programy i szkolenie. Nie-które problemy wychowawcze. Sport i wychowanie fizyczne. Ogólna ocena dzia-łalności szkoły.
W listopadzie 1918 г., po wielu latach niewoli, powstało niepodległe państwo polskie. Nie objęło ono jednak swoim zasięgiem terenu Wielko-polski, która pozostała jeszcze pod zaborem niemieckim. Stosowany w dal-szym ciągu ucisk ze strony znienawidzonego zaborcy oraz silne dążenia wolnościowe Polaków spowodowały, że w dniu 27 grudnia 1918 r. miesz-kańcy Poznania chwycili za broń. Dało to początek powstaniu, które w krótkim czasie objęło całą Wielkopolskę. Zasadniczą siłę zbrojną ludu Wielkopolskiego stanowiły ochotnicze oddziały powstańcze. W oparciu 0 nie przystąpiono w drugiej połowie stycznia 1919 r. do organizowania armii r e g u l a r n e j D o końca miesiąca utworzono siły liczące 193 oficerów 1 28 000 żołnierzy. W kwietniu tego roku Armia Wielkopolska posiadała już ponad 70 tys. regularnego wojska2.
* Fragment pracy magisterskiej Szkota Podchorążych dla Podoficerów Poznań— —Bydgoszcz 1919—1938, napisanej pod kierunkiem naukowym doc. dra W. Lewan-dowskiego.
łL . P r a u z i ń s k i , A. U l b r i c h , W marszu i bitwie szlakiem, powstańców wielkopolskich 1914—1919, wyd. II, Poznań 1948, s. 207; W. L e w a n d o w s k i , Wy-zwolenie Wielkopolski i Pomorza, Dziesięciolecie Polski Odrodzonej, Warszawa 1928, s. 156.
* Z. G r o t , Powstanie Wielkopolskie, Przegląd Zachodni, 7—8/1948, s. 643, 648; Z. G r o t , Powstanie Wielkopolskie, Studia i Materiały do dziejów Wielkopolski i Po-morza, t. 5, 2/1960, s. 109; L. P r a u z i ń s k i , A. U l b r i c h , op. cit., s. 206—207: M. O l s z e w s k i , Powstanie Wielkopolskie, Poznań 1963, s. 14.
Władysław Rajczyk
W związku z tym, że była ona organizowana od podstaw, obok sprzętu i uzbrojenia, potrzebna była również odpowiednia ilość dowódców, szcze-gólnie niższych szczebli. Charakteryzując początkowy okres rozwoju tej armii, jej Naczelny Dowódca, gen. por. Józef Dowbór-Muśnicki, stwier-dził, że dla uzupełnienia istniejących braków kadrowych potrzeba mu było około 800 oficerów3.
Dążąc do stosunkowo szybkiego zaspokojenia tych potrzeb, Naczelne Dowództwo Armii Wielkopolskiej postanowiło zorganizować szkołę ofi-cerską. Zakładano, że okres szkolenia z racji istniejących potrzeb, miał być skrócony do minimum. Wymagało to, by uczniowie tej szkoły posiadali już określone przysposobienie wojskowe, jak również praktykę dowódczą, co zadecydowało o tym, że kandydatów szukano głównie wśród podofi-cerów.
Przygotowania do utworzenia szkoły oficerskiej rozpoczęto w końcu kwietnia 1919 r. od typowania kandydatów oraz ustalenia i odbudowy od-powiednich pomieszczeń w Poznaniu, które przeznaczono na koszary, Kompletowano również kadrę dowódczą. Między innymi na Komendan-ta szkoły wyznaczony zosKomendan-tał płk Bolesław Jatelnicki, a sKomendan-tanowisko adiu-tanta objął ppor. Szymon Górczyński. Przystąpili oni do wykonywania swych obowiązków 17 maja 1919 r.4 W dniu 23 lipca przyjęto do szkoły
pierwszych 90 kandydatów. Plrzybyli cmi do Poznania z Biedruska, gdzie od czerwca przechodzili szkolenie przygotowawcze5. Wśród mich było
3 sierżantów, 15 plutonowych, 4 st. podoficerów, 37 kaprali, 15 sit. szere-gowych i 16 szereszere-gowych.
Już następnego dnia, tj. 24 lipca 1919 г., przystąpiono do szkolenia. Uroczyste otwarcie Szkoły Oficerskiej w Poznaniu nastąpiło 10 sierpnia. Udział w tej uroczystości wziął również głównodowodzący Wojsk wiel-kopolskich, gen. por. Józef Dowbór-Muśnicki. W następnych dniach przy-jęto jeszcze kilkudziesięciu kandydatów i stan szkoły powiększył się do
119 aspirantów®. Od tego czasu rozpoczęła się, objęta programem, inten-sywna nauka. Wymagała ona szczególnego wysiłku od aspirantów i wy-kładowców, tym bardziej, że brak było regulaminów oraz odpowiedniego sprzętu, wyposażenia i literatury. Dostateczna ilość tych pomocy szko-leniowych pomagałaby aspirantom w zdobywaniu wiedzy i umiejętności wojskowych.
1 J. D o w b ó r - M u ś n i c k i , Moje wspomnienia, Warszawa 1935, s. 289.
* Wielkopolska Szkoła Podchorążych Piechoty (szkic historyczny), Bydgoszcz 1924, s. 51; Centralne Archiwum Wojskowe (dalej cyt, CA W), sygn. I 340. 14/1 rozk. dzień, szkoły nr 1, z 17 VII 1919.
5 С A W, I 340. 14/1, rozk. dzień, szkoły nr 9, z 23 VII 1919.
6 Ibid., rozk. dzień, szkoły nr 10, z 24 VII 1919; Wielkopolska Szkoła Podchorą-żych..., s. 17.
W związku z dalszą rozbudową armii, postanowiono zwiększyć etat szkoły do batalionu. Decyzję tę podano do wiadomości w rozkazie dzien-nym 21 września. Na tej podstawie czyniono przygotowania do utworzenia kolejnego pododdziału. W pierwszych dniach listopada przyjęto do szkoły nowych 96 aspirantów i sformowano z nich kampanię. Dnia 7 listopada rozpoczęło się szkolenie drugiego kursu, którego czas trwania określono ha 6 miesięcy. W końcu października przeprowadzone zostały okresowe egzaminy na kursie pierwszym. Na ich podstawie 105 aspirantów przeszło na. drugi okres szkolenia, a 10 pozostało jeszcze na kursie pierwszym7.
Wcielono ich do drugiej kompanii. W sumie więc na początku listopada 1919 r. w szkole było 211 aspirantów.
Zgodnie z rozkazem Ministerstwa Spraw Wojskowych, w dniu 14 gru-dnia 1919 r. zmieniono nazwę szkoły na Wielkopolska Szkoła Podchorą-żych Piechoty. Wprowadzono jednocześnie etat trzeciej kompanii i utwo-rzono stanowisko dyrektora nauk, które objął m j r Józef de Meksz. Po-zostałe ważniejsze stanowiska zajmowali: dowódca batalionu — kpt. Jan Załuska, dowódcy kompanii por. Marian Szulc i ppor. Zygmunt Szatner, wykładowcy — kpt. Stefan Kossecki, por. Roman Umiastowski, por. Ka-rol Małachowski, lekarz szkoły ppor. lek. med. Leon ŚurzyńsM. Ponadto było jeszcze 7 oficerów instruktorów oraz 13 podoficerów funkcyjnych8.
Na początku 1920 r. przystąpiono do organizowania trzeciego kursu. Po przeprowadzeniu egzaminów wstępnych, przyjęto 76 podoficerów. Utworzono z nich kolejny pododdział, którego szkolenie rozpoczęto 7 lu-tego. Były więc już trzy kompanie o ogólnym stanie około 280 aspirantów. W dniach od 27 lutego do 3 marca odbyły się na kursie pierwszym egza-miny końcowe, które z wynikiem pomyślnym zdało 96 aspirantów i na tej podstawie mianowano ich podchorążymi. W dniu 31 marca 1920 г., pierwsi absolwenci opuścili mury szkoły ®. Skierowano ich do jednostek w celu odbywania dalszej służby wojskowej. Do czerwca zorganizowane zostały następne dwa kunsy. W końcu tego miesiąca przeprowadzono egzaminy na drugim kursie; z wynikiem pomyślnym zdało je 82 aspirantów, z cenzu-sem podchorążych opuścili oni szkołę.
Pod koniec czerwca 1920 r. .podjęto decyzję przeniesienia szkoły dô Bydgoszczy. Po odpowiednim przygotowaniu 6 lipca pierwsze dwie kom-panie wyjechały z Poznania. Do godzin wieczornych Π lipca cały stan osobowy oraz wyposażenie i sprzęt Wielkopolskiej Szkoły Podchorążych
7 CAW, I 340. 14/1, rozk. dzień, szkoły nr 69, z 21 IX 1919; nr l i l , z 31 X 1919. 8 Ibid., rozk. dzień, szkoły nr 155, z 14 XII 1919, Lista ewidencyjna oficerów na 1 XII 1919; Bydgoska Szkoła Podchorążych (Księga pamiątkowa), Bydgoszcz »30, s. 21.
70 Władysław Rajczyk
Rechoty przetransportowany został do Bydgoszczy. Szkołę zakwatero-wano w kompleksie budynków przy ulicy Gdańskiej10 (obecnie Aleje
1 Maja).
Wobec stale wzrastającego zapotrzebowania na oficerów wynikające-go z systematycznej rozbudowy armii, postanowiono powiększyć etat szko-ły. W przeciągu lipca i sierpnia 1920 r. zorganizowano kolejne dwa kursy, których stan osobowy wynosił 219 aspirantów. Oba kursy szkolono we-dług trzymiesięcznego programu. Równocześnie prowadzono szkolenie do-skonalące dla oficerów. Pierwszy taki kurs utworzony został już na po-czątku sierpnia. Przyjęto na niego 102 słuchaczy. W tej sytuacji stan or-ganizacyjny szkoły na początku grudnia zwiększono do dwóch batalionów. Dowódcami ich zostali: pierwszego kpt. Quirini, drugiego kpt. Roman Szymański n.
W pierwszych dniach stycznia 1921 r. przystąpiono do organizowa-nia, kolejnego już, dziesiątego kursu. Zgłosiło się 279 kandydatów, więk-szość spośród nich posiadała stopnie podoficerskie. Musieli oni składać uproszczony egzamin oraz zobowiązać się przynajmniej do trzyletniej służby wojskowej. W wyniku przeprowadzanych egzaminów oraz badań lekarskich 142 zostało przyjętych do szkoły. Utworzono z nich jedną kompanię, której okres szkolenia trwał już 10 miesięcy. Oprócz tematyki
wojskowej, uczestnicy tego kursu zdobywali wiedzę ogólnokształcącą z zakresu piątej i szóstej klasy gimnazjum12. Był to więc pierwszy kurs
o rozszerzonym programie szkolenia.
Już w lipcu 1921 r. podjęto w MSWojsk. decyzję o przeprowadzeniu reorganizacji szkoły bydgoskiej. Wydane w tym zakresie zarządzenia wskazywały, że zmieniony zostanie program szkolenia oraz przedłużony czas trwania nauki. W tej sytuacji przystąpiono w szkole do zakończenia aktualnie prowadzonych kursów. Ostatnie egzaminy odbyły się 22 maja 1922 r. Zakończono nimi działalność Wielkopolskiej Szkoły Podchorą-żych 13. Z dniem 1 czerwca tr. przemianowano ją na Szkołę Oficerską dla
Podoficerów w Bydgoszczy.
W okresie trzech lat istnienia szkoły zorganizowano 15 kursów, na których nauka trwała od 3 do 12 miesięcy. W tym czasie ukończyło szkołę 1106 absolwentów. Z cenzusem podchorążego odchodzili oni do
10 Ibid., rozk. dzień, szkoły nr 187, z 11 VII 1920; Dziesięciolecie odrodzenia Pol-skiej Siły Zbrojnej 1918—1928, Warszawa 1928, s. 486.
» CA W, I 340. 14/3, rozk. dzień, szkoły nr 338, z 6 XII 1920.
" Ihid., 14/8, rozk. dzień, szkoły nr 18, z 18 I 1921; nr 28, z 28 I 1921; Bydgoska Szkoła Podchorążych..., s. 234.
M CA W, Kolekcja Dzienników Rozkazów Ministerstwa Spraw Wojskowych, t. 17 (dalej cyt. Kol. Dzień. Rozk. MSWojsk) Dzień. Rozk. nr Ц5, z 2ß VII 19(21, β. 154, ροζ. 139; CAW, I 340. 14/9, rozk. dzień, szkoły nr i, z î VI 1922.
pododdziałów, by tam zdobywać w służbie wojskowej stopnie oficerskie. Jednocześnie, na specjalnych kursach, przeszkolono około 130 oficerów, którzy uzupełniali swoje kwalifikacje i umiejętności wojskowe.
Kandydatów do szkoły w tym czasie było dużo, nie wszyscy jednak z różnych przyczyn zostali do niej przyjęci. Ci których przyjęto, nie wszy-scy pomyślnie szkołę ukończyli. Jak to przedstawiało się w okresie trzech pierwszych lat istnienia szkoły obrazuje zestawienie wybranych kilku kursów14.
T a b e l a l
Selekcja kandydatów w latach 1919—1922 Kurs Zgłosiło się
kandydatów , Przyjęto do szkoły Stawało do egz. końcow. Zdało egzamin końcowy I • 119 101 96 V 169 153 • 94 VII • 120 84 81 VIII 123 101 92 IX • 98 78 75 X 279 142
.
108 ΧΙΠ 200 120 118 115Analiza zestawienia wykazuje, że szczególnie pod koniec omawianego okresu, spośród ogólnej ilości zgłaszających się tylko około 50% została przyjętych do szkoły. Swadczy to o tym, że selekcja wstępna by-ła bardzo skrupulatna. Znaczna ilość „wykruszyby-ła" się również w okresie szkolenia. Mniejszy „odsiew" był już na samym egzaminie końco-wym. Istniały dwa zasadnicze „progi", których przebycie było szczególnie trudne. Jeden — to przejście przez selekcję wstępną, która decydowała o przyjęciu do szkoły, a drugi — przetrwanie okresu szko-lenia i dojście do egzaminu końcowego, który jak wykazuje zestawienie, nie był zbyt surowy.
Doświadczenia zebrane w okresie dotychczasowego rozwoju szkoły wykazały, że nawet 12-miesięczny okres (nauki był zbyt krótki, by absol-wenci mogli zdobyć wiedzę potrzebną dcy plutonu. Tym bardziej, że w szkole bydgoskiej musieli oni oprócz wiedzy wojskowej, uzupełniać wykształcenie ogólne. Ponadto, armia przechodziła w tym czasie na
po-M CAW, Í 340. 14/3, rozk. dzień, szkoły nr 64, z 7 III ,1920; Wielkopolska Szkoła Podchorążych, s. 34, 72, 115—11Í; CAW, I 3'40. 14/6, rozk. dzień, szkoły nr 30, z 30 I 1921; rozk. dzień, szkoły nr 79, z 21j Ш 1921; rozkL ďSen. szkoły nr 80, z 22 III 1921; rozk. dzień, szkoły nr 18, z 18 I 1921; Bydgoska Szkoła Podchorążych, ·. 234.
72 Władysław Rąjczyk
bobowy okresrozbudowy. Dla szkoły była to również zapowiedź sta-bP&aeji,araz ustawierua jej daałalnaśei w nowej sytuacji*, .
Szkoła przeszła na dwuletni okres, szkolenia. Otrzymała również no-wy statut. Określał on między innymi, że celem szkoły było przygotowa-nie podoficerów zawodowych wyróżniających Me. inteligencją,, ^wiadomoś-ciami oraz dużym, zasobem praktyki Wojskowej — na oficerów zawodo-wych. Zasadnicze zadanie postawione w tymokresie przed szkołąspro-wadzało się do teoretycznego i praktycznego przygotowania podoficerów do wykonania zadań na stanowisku dcy plutonu, przekazania im zasobu wia-domości potrzebnych do objęcia stanowiska dcy kompanii oraz uzupełnie-nia ich wykształceuzupełnie-nia ogólnego, zbliżonego do programu szkoły średniej.
Zgodnie z postanowieniami statutu, szkoła miała liczyć 600 podcho-rążych W dwóch rocznikach, każdy po dwie kompanie. Zapewniono im w szkole bezpłatną naukę oraz ekwipunek, zakwaterowanie i umundu-rowanie?, Z chwilą przyjęcia do szkoły tracili prawo do noszenia odznak
iktualnie posiadanych stopni wojskowych, zatrzymując przynależne do nich uposażenie. Zaliczeni do stanu szkoły musieli zobowiązać się do od-służenia w wojsku co najmniej 3 lata za każdy rok nauki15.
O przyjęcie do szkoły oraz dopuszczenie do egzaminu wstępnego mp-gli ubiegać się podoficerowie służby czynnej oraz będący w rezerwie wszystkich rodzajów broni i służb, którzy spełniali następujące Warunki:
, a) pqeiadaü т Ш т о д о trzyletni okreą służby wojskowej, (służbę na fronde liczono podwójnie) oraz stopień wojskowy plutonowego. W wy-jątkowych wypadkach także posiadający stopień kaprala,
. b) mieli odpowiednie walory moralne i kwalifikacje wojskowe oraz
nie $даекг50с?5#2S roku życia. \u, .
Wymagano.aby do podania o przyjęcie do szkoły, obok innych do-kumentów, 'iáot^šaka^b^-.OpiaiB-t trsech* : ofioetów. ЩеМ oni wyr^&îie srtwierdzić, czy kandydat swoją inteligencją, znajomością służby i sprar
wówankte zaatagufe naubieganie Mę /o stopień ©^ , . Wprowadzono również dla podchorążych nowe odznaki szkolne. Skła-dały się one z metalowej pięcioramiennej gwiazdy, okolonej metalowym wawrzynowym wieńcem, noszonej ш końcach. kołnierza munduru oraz
Monogramu zmetalowych liter ,, SO'.' umieszczonych na naramiennikach
mUlÄim i p ł a S Z C Z a · · -..•.·.. "
Mimo przedłużonego do dwóch lat okreöu-szkolenia oraz zwiększo-'•••WQ/iWi Kol. Dzletti Rozk. MSWojsk,; t. 20,.ФЙеп. Rozk. nr 43, z 31, X 1922, B. 875, ροζ. 603. '< " -·:'·. ' '.-·'"•*' ' · ' . ; ' · " · -·! .·.:"• ' '
"Ibid., rozk. яг 14, z, 4 JV 1922, s. 253;S. Ε u t k owsk4j Zitrya dâûefôt»
pol-tktego szkolnictwa wojskowego, WarsżatWa. 1970;* s. 123. : » CAW, I 340. 14/9, rozk. dzień,, szkoły nr 56, z 16 VIII 1922.
nych wymagań, podania o przyjęcie do szkoły złożyło 496 podoficerów. W wyniku przeprowadzonych egzaminów wstępnych tylko 232 osoby przyjęto na pierwszy rok nauki. Szkolenie rozpoczęło się 6 październi-ka ".Utworzono dwie kompanie, a dowódcami ich zostali kpt. Józef
Skrzy-dlewski i kpt. Stanisław Janczyni19. Tak więc szkoła weszła w nowy
okres rozwoju.
Kolejny .drugi rok nauki w Szkole Oficerskiej dla Podoficerów rozpo-czął się 1 września 1923 r. Przyjęto 107 podoficerów, z których utworzono jedną kompanię. W jej składzie byli przedstawiciele wszystkich rodzajów broni20. Wobec tego, że program przewidywał szkolenie kandydatów na
oficerów- dla trzech rodzajów broni, przeprowadzono reorganizację starsze-go rocznika, tworząc kampanię piechoty oraz plutony artylerii i kawalerii. Drugi rok szkolny szybko dobiegał końca. Jego rezultatem była pierwsza promocja, która odbyła się 15 sierpnia 1924 r. Podporucznikami miano-wano, w piechocie — 111, w kawalerii — 28, a w artylerii — 27 pod-chorążych21. Było to w dotychczasowej historii szkoły wydarzenie
szcze-gólne, ponieważ, absolwenci opuszczali jej mury w stopniu oficerskim. Lata l925—1926 nie przyniosły żadnych istotnych zmian. Każdego ro-ku 1 września rozpoczynał się nowy rok szkolny, a w dniu 15 sierpnia
(święto Żołnierza) odbywały się kolejne promocje. W dniu 28 maja 1927 r. dotychczasowy Komendant, płk Bolesław Jatelnicki, wyznaczony został na dowódcę 4 DP. Tymczasowo obowiązki Komendanta szkoły peł-nił dyrektor nauk, ppłk Jan Załuska 22. Dnia 24 czerwca stanowisko to
objął ppłk dypl. dr Franciszek Polniaszek. W szkole czyniono już przy-gotowania; do mających nastąpić zmian, których istotą było przedłużenie okresu szkolenia do trzech lat.
W lipcu 1927 r. ukazało się Zarządzenie MSWojsk, określające warun-ki przyjęcia do Oficerswarun-kiej Szkoły dla Podoficerów w Bydgoszczy, Po-dano w nim do wiadomości, że z początkiem roku szkolnego 1927/1928 szkoła przechodzi z dwuletniego na trzyletni okres szkolenia23. Zgodnie
z zarządzeniem, od tego czasu miano przygotowywać kandydatów na oficerów piechoty, artylerii, 'kawalerii i administracji. Jednak urucho-mienie tych kierunków i ich liczebność zależna była od potrzeb istnie-jących w poszczególnych rodzajach broni. Ustalono również, że o przy-jęcie do sokoły mogli się ubiegać:
18 Ibid., rozk. dzień, szkoły nr 106, z 7 X 1922.
» Ibid., rozk. dzień, szkoły nr 103, z 4 X 1922.
10 Ibid., 14/10, rozk. dzień, szkoły nr 189, z 1 I X 1923.
« Ibid., 14/12, rozk. dzień, szkoły nr 167, z 20 IX 1924.
M Ibid.,. 14/18, rożki, dzień, sękpły nr 104, z 28 V 1927.
» CAW, Kol. Dzień. Rozk. MSWojsk, t. 34, Dzień. Rozk. nr 21, z 20 VII 1027, s. 300, ροζ. 246,
74 Władysław Rajczyk
— na oficerów piechoty i administracji — podoficerowie wszystkich ro-dzajów broni i służb,
— na oficerów kawalerii — podoficerowie kawalerii, artylerii, wojsk ta-borowych oraz innych, jeżeli wykazali się odpowiednią znajomością jazdy i nauki o koniu,
— na oficerów artylerii tylko podoficerowie artylerii.
Ubiegający się o przyjęcie do szikoły musieli odtąd odpowiadać na-stępującym warunkom:
— kandydaci na oficerów piechoty, artylerii -i kawalerii — nie przekro-czony 30 rok życia, minimum 3 letni okres służby wojskowej, w tym
1 rok na stanowisku dowódczym lub instruktorskim. Wymagano, aby kandydat miał stopień wojskowy plutonowego,
— kandydaci na oficerów administracji — nie przekroczony 32 rok ży-cia, oraz posiadać umiejętność pisania kaligraficznie lub przynaj-mniej czytelnie. Pozostałe wymagania jak w grupie poprzedniej. Dla potrzeb administracji szkolenia podchorążych jednak nie podjęto. Wszystkich ubiegających się o przyjęcie do szkoły obowiązywał egza-min konkursowy z przedmiotów wojskowych i ogólnokształcących. Sta-wali oni również przed komisją lekarską, która orzekała, czy pod wzglę-dem zdrowotności i rozwoju fizycznego odpowiadają wymogom stawia-nym przed oficerami.
W dniu 1 października 1927 r. rozpoczął się rok szkolny, który był po-czątkiem nowego okresu rozwoju szkoły. Na początku 1928 r. wprowadzono
nowy etat szkoły. Składał się on między innymi z batalionu piechoty o trzech kompaniach, szwadronu kawalerii i baterii artylerii. Przewidy-wał następującą obsadę: 16 oficerów sztabowych, 21 oficerów młodszych, 41 podoficerów zawodowych, 90 żołnierzy służby czynnej, 25 pracowni-ków cywilnych oraz 300 podchorążych24.
Z dniem 1 września 1928 r. zmieniona została po raz trzeci nazwa szkoły ha Szkoła Podchorążych dla Podoficerów2S. W sierpniu tego roku
odbyła się ostatnia promocja dwuletniego okresu szkolenia. Na niej fak-tycznie zakończył się drugi etap rozwoju szkoły. Od 3 października wszy-scy podchorążowie szkolili się już według trzyletniego programu, a więc takiego, jaki obowiązywał w pozostałych szkołach podchorążych.
W dniu 16 sierpnia 1931 r. odszedł dotychczasowy Komendant szkoły, a stanowisko to objął płk. dypl. Stefan Kossecki2*. Był on jednym z
pierw-szych oficerów, którzy organizowali tę szkołę od podstaw. Na początku
M Ibid., Kol. Dzień. Rozk. MSWojsk, t. 38, Dzień. Rozk. nr 2, z 14 I 1928. 85 Ibid., Dzień. Rozk. nr 22, z 9 VIII 1928, s. 220, ροζ. 249; CAW, I 340. 14/19, rozk. dzień. szkoły nr 171, z 31 VIII 1928.
1935 r. nastąpiła kolejna zmiana. Komendantem szkoły został płk Bo-lesław Szwarcenberg-Czerny. Przekazanie obowiązków nastąpiło w dniu 26 stycznia27.
W 1936 r. wprowadzono uzupełnienia do warunków, jakim mieli odpowiadać podoficerowie ubiegających się o przyjęcie do szkoły. Kan-dydat musiał posiadać co najmniej stopień kaprala, mieć ukończone 6 klas gimnazjum i nie przekroczony wiek 28 lat. Po przyjęciu do szkoły wszy-scy, którzy posiadali stopień kaprala, awansowani byli do stopnia
ty-tularnego plutonowego 28. Początek nowego roku szkolnego wyznaczono
na dzień 21 września.
W 1937 r. rozpoczęto wstępne przygotowania do całkowitej likwida-cji szkoły. W dniu 17 sierpnia p.o. komendanta został dotychczasowy
dyrektor nauk ppłk dypl. Beniamin Kotarba23. Na początku roku
wpro-wadzono warunek, który określał, że o przyjęcie do szkoły mogli ubie-gać się tylko podoficerowie posiadający świadectwo ukończenia
gimna-zjum 30. W ziwiązku z mającą nastąpić likwidacją szkoły, zamierzano już
nie typować kandydatów na rok szkolny 1937/1938. Jednak od tego od-stąpiono i przyjęto jeszcze 69 podoficerów. Był to ostatni nabór do Szko-ły Podchorążych dla Podoficerów w Bydgoszczy.
W sierpniu 1938 r. część koszar zajmowanych przez Szkołę Podcho-rążych dla Podoficerów przejęła Szkoła PodchoPodcho-rążych Marynarki Wo-jennej z Torunia. Ostatnia promocja odbyła się bardzo uroczyście w dniu
10 października tr. Pozostałe dwa roczniki skierowano do· szkół pod-chorążych innych rodzajów broni, w celu kontynuowania dalszej nauki. Odesłano 55 podchorążych, którzy mieli kończyć szkołę w 1939 r. oraz
69 dla których zakończenie nauki przypadało na 1940 r.si
Zbliżał się dzień rozwiązania szkoły. W dniu 27 października 1938 r, zebrali się po raz ostatni na uroczystej zbiórce oficerowie w celu pod-pisania aktu likwidacji. Tego samego dnia w godzinach wieczornych odby-ło się w Ratuszu spotkanie pożegnalne kadry Szkoły Podchorążych z wła-dzami miejsikimi Bydgoszczy. Dnia 31 października 1938 r. Komendant szkoły, ppłk dypl. Beniamin Kotarba wydał ostatni rozkaz, w którym
oznajmił, że nastąpiła likwidacja szkoły32. Tak więc po przeszło 19
la-87 Ibid., 14/41, rozk. dzień, szkoły nr 17, z 25 I 1935.
28 Ibid., 14/108, warunki ubiegania się o przyjęcie do szkoły w 1936 r. s. 1—3. M Ibid., 14/54, dodatek tajny nr 32, do rozk. dzień, szkoły nr 163, z 21 VIII 1937, M CA W, Kol. Dzień. Rozk. MSWojsk, t. 62, Dzień. Rozk. nr 3, z 20 III 1937, s. 29, ροζ. 33.
" CAW, I 340. 14/54, dodatek tajny nr 29, do rozk. dzień, szkoły ητ 193, z 4 X 1938.
76 Władysław Ra jezy к
tach intensywnej pracy, zakończyła swoją działalność Szkoła Podchorą-żych dla Podoficerów w Bydgoszczy.
*
Od samego początku istnienia realizowano w szkole równole-gle dwa kierunki szkolenia — wojskowy i ogólnokształcący. Już program pierwszego kursu obejmował między innymi takie przedmioty, jak język polski, matematyka, geografia33. Prowadzili je profesorowie
Uniwersy-tetu Poznańskiego i szkół średnich.
Równocześnie z rozwojem organizacyjnym szkoły, rozszerzał się za-kres i wzrastał poziom szkolenia. Wyrazem tego była, między innymi, zorganizowana jiiż dla drugiego kursu, dwutygodniowa praktyka. W dniu 14 marca 1920 r. aspiranci wyjechali do pododdziałów, by w pracy z żoł-nierzami skonfrontować swoje umiejętności i wiadomości. Z nałożonych zadań wywiązywali się oni dobrze. Wskazuje na to podziękowanie przy-słane do Komendanta Szkoły przez Dcę OG Grodno gen. ppor. Mokrzew-skiegoM. Wprowadzono również do programu szkolenia już w 1920 r.
kilkudniowe taktyczne ćwiczenia zgrywające, które przeprowadzano na każdym kursie.
Na początku 1921 r. przystąpiono do organizowania kursów o 10-mie-sięcznym okresie szkolenia. Program ich był opracowany tak, by absol-wenci po ukończeniu kursu zdobyli wiedzę i umiejętności wojskowe po-trzebne dowódcy plutonu oraz ' uzupełnili wiadomości ogólnokształcące do zakresu 6 klas gimnazjum (minimum wykształcenia ogólnego wyma-gane w tym czasie od oficera)35.
Kadeci (tak nazywano w tym czasie kursantów), którzy końcowy eg-zamin z wyszkolenia wojskowego i ogólnokształcącego zdali z wynikiem pozytywnym, otrzymali świadectwo ukończenia kursu oraz złożenia egza-minu z zakresu 6 klas szkoły średniej3e. Było to prawne usankcjonowanie
szkolenia ogólnokształcącego w postaci świadectwa. Uznane ono było przez szkolnictwo cywilne, ale miało ważność tylko dla celów wojskowych.
W połowie 1921 r. podjęto decyzje o zmianie systemu szkolenia w szko-łach oficerskich. Główną istotą tych zmian miało być przedłużenie okresu nauczania do trzech łat37. Prace przygotowawcze do zmiany systemu
nau-czania w szkole bydgoskiej szły w innym kierunku. Uznano, że podofice-rowie, którzy mieli za sobą odpowiedni staż wojskowy, winni kształcić się. według inmnych zasad i programów niż ci żołnierze, którzy w szkole
roz-и Wielkopolska Szkota Podchorążych, s. 23, 55, 60.
u CAW, I 340. 14/3, rozk. dzień, szkoły nr 106, z 21 IV 1920.
M Wielkopolska Szkoła Podchorążych, s. 36, 97.
·· CAW, I 340. 14/74, lista egzaminacyjna klasy 1/10.
poczynali dopiero służbę. Opracowano więc taki system kształcenia, który mieścił się w zakresie dwuletniego programu.
Od 1922 r. kandydatów do Oficerskiej Szkoły dla Podoficerów obowią-zywały następujące egzaminy: ustny i pisemny obejmujący materiał 4 klas szkoły średniej, praktyczny i teoretyczny z wyszkolenia wojskowego do szczebla drużyny oraz próba sprawności fizycznej. Za egzaminowane przedmioty stawiano ocenę, którą następnie mnożono przez
współczyn-nik. Był on różny dla poszczególnych przedmiotów, np. gimnastyka 8, służba polowa 7, język polski 6, służba wewnętrzna 3 itp. Składający egzamin, otrzymywali również dodatkowe punkty za pobyt na froncie, odniesione rany oraz posiadane odznaczenia38. Suma wszystkich punktów
stanowiła podstawę przyjęcia kandydatów do szkoły.
Cały dwuletni program szkolenia podzielony został na dwie części 1. Okres młodego rocznika obejmował szkolenie pojedynczego
żołnie-rza 3 miesiące oraz dcy drużyny 6 miesięcy,
2. Okres starszego rocznika dzielił się na wyszkolenie dcy plutonu 6 mie-sięcy i dcy kompanii 3,5 miesiąca.
Podchorążowie zdobywali więc w czasie dwuletniej nauki wiadomo-ści wojskowe w zakresie dcy kompanii oraz ogólnokształcące na pozio-mie szkoły średniej.
Wraz z rozszerzeniem programu nauczania przystąpiono do organi-zowania bardziej doskonałej bazy szkoleniowej. Urządzano sale wykła-dowe, uzupełniano sprzęt, przygotowywano tzw. gabinety i pracownie. W 1923 r. wprowadzono swego rodzaju współzawodnictwo w szkoleniu. Wykonano mianowicie marmurową tablicę, na której w każdym roku
wypi-sywano nazwiska podchorążych, którzy kończyli szkołę z pierwszą lo-katą. Ponadto· każdy prymus, jako wyróżnienie osobiste otrzymywał w po-darunku od Prezydenta RP szablę oficerską40.
Do programu szkolenia wprowadzono jednomiesięczne ćwiczenia obo-zowe, Przeprowadzano je początkowo dla piechoty w Grupie k. Grudzią-dza, dla artylerii w Toruniu, a dla kawalerii w Biedrusku. W późniejszych latach ćwiczenia te organizowano dla całej szkoły w Biedrusku lub Gru-pie 41. Zakres szkolenia był bardzo szeroki, a czas przeznaczony na jego
realizację stosunkowo krótki. Rozważano więc ewentualność przepro-wadzenia dalszych zmian w programie nauczania.
" CAW, Kol. Dzień. Rozk. MSWojsk, t. 20, Dzień. Rozk. nr 142, z 4 IV 1922 zał. nr 3.
M Ibid., Dzień. Rozk. nr 43 z 31 X 1922, s. 873, ροζ. 603.
** CAW, I 340. 14/10, rozk. dzień, szkoły nr 136, z 2 VI 1923.
41 Ibid., 14/18, rozk. dzień, szkoły nr 128, z 1 VII 1927; Ibid., 14/12 rozk. dzień.
78 Władysław Rajczyk
Po rozpatrzeniu sytuacji postanowiono od 1927 r. przedłużyć okres nauki do trzech lat. Równocześnie jednak poszerzono program szkolenia o nową tematykę wojskową i ogólnokształcącą. W rozbiciu na godziny dla poszczególnych kierunków przedstawiał się on następująco42:
T a b e l a 2
Zarys trzyletniego programu szkolenia
I rocznik II rocznik III rocznik Razem Rodzaj szkolenia
godz. godz. godz. godz.
Szkolenie ogólnoksz. 895 696 308 1989
Szkolenie piechoty 505 603 759 1867
Szkolenie artylerii 634 847 1004 2485
Szkolenie kawalerii Щ1 737 »16 2264
Z porównania ilości godzin wynika, że szkolenie ogólnokształcące zaj-mowało w tym okresie znaczną pozycję w całości programu, przypa-dało na nie w piechocie około 52e/», w artylerii ponad 44% i w
kawale-rii około 47%. Na pierwszym roku zdecydowanie przeważało szkolenie ogólnokształcące. W roku trzecim położono natomiast nacisk na tematy-kę wojskową.
Wśród przedmiotów ogólnych najważniejsze miejsce zajmowały: ję-zyk polski — 400 godz., fiję-zyka — 302 godz., jęję-zyki obce — 200 godz., historia — 195 godz., geografia i chemia — po 150 godz. W programie znalazły się również wybrane zagadnienia z psychologii. Z przedmiotów wojskowych w piechocie najwięcej czasu przeznaczono na: wyszkolenie taktyczne — 859 godz., gimnastykę i sport — 287 godz., wyszkolenie strzeleckie — 209 godz. W artylerii na przedmioty związane bezpośrednio z artylerią przypadało 1059 godz., na sport i gimnastyka 278 godz. W szko-leniu podchorążych kawalerii najwięcej czasu, bo 560 godz., przezna-czono na naukę jazdy konnej.
Nowy program realizowano' następująco. Na pierwszym roku szkolo-no podchorążych w zakresie pojedynczego żołnierza i drużyny (sekcji, działonu), drugi rok obejmował zakres plutonu, a trzeci kompanii (szwa-dronu, baterii). Uzupełnieniem procesu nauczania była dziesięciodniowa podróż taktyczno-krajoznawcza, organizowana pociągiem, w formie wy-cieczki dla 3 rocznika. Dawało to podchorążym możność zwiedzenia nie-których regionów i większych miast kraju.
W 1931 r. znacznie rozszerzono program nauczania. Wprowadzono nowe tematy oraz zwiększono czas na szkolenie dla piechoty o ponad
1360 godz., artylerii o 877 godz., i kawalerii o 954 godz. Na realizację
poszczególnych działów szkolenia przeznaczono następujące ilości cza-su, co ilustruje tab. 34J.
Jak widać z zestawienia, program składał się z trzech zasadniczych działów:
ł. Szkolenie ogólnokształcące o jednolitej tematyce dla całej szkoły. Zwiększono w nim ilość godzin głównie na naukę języków obcych.
T a b e l a 3
Rozszerzony program szkolenia
Dział szkolenia Piechota godz. Kawaleria godz. Artyleria godz.
ogólnokształc. 2136 2136 2156
wojskowe kierunkowe 2186 2162 2302
wojskowe wspólne 898 909 893
Razem 5220 5207 5351
2. Kierunkowe szkolenie wojskowe o oddzielnej tematyce dla każde-go rodzaju broni. Rozszerzono tu wyszkolenie taktyczne i strzeleckie.
3. Szkolenie wojskowe wspólne dla wszystkich grup podchorążych (np. wychowanie fizyczne obrona przeciwgazowa itp.),. Wprowadzono w tym dziale tematy, których poprzedni program nie obejmował, np. hi-storia wojen i wojskowości, organizacja siły zbrojnej, służba oficerska, służba informacyjno-wywiadowcza, prawo, spółdzielczość, przysposobie-nie wojskowe. Tematy te znaczprzysposobie-nie poszerzały wiedzę podchorążych.
W 1935 r. do egzaminów wstępnych wprowadzono badania
psycho-techniczne44. Począwszy od 1936 r. program nauczania poszerzono o dwa
nowe przedmioty, a mianowicie szybownictwo, na które przeznaczono 36 godz., oraz narciarstwo — 80 godz. Szkolenie szybowcowe
realizowa-no na drugim i trzecim roku, a narciarstwo tylko na trzecim45. W maju
1937 r. dla trzeciego rocznika przeprowadzono po raz pierwszy egzamin maturalny. Z wynikiem pozytywnym zdało 33 podchorążych,
otrzy-mując świadectwo dojrzałości4·.
Znaczną część problemów wychowania realizowano w programie szkolenia. Jednym z przedmiotów, który miał spełniać tę rolę, była re-ligia. Jako tematyka obowiązkowa w programie nauczania zajmowała ona od 50 do 92 godz. Również te zadania spełniały takie przedmioty,
4S Ibid., 14/58, Program szkolenia na 1931 r.
44 Ibid., 14/40, rozk. dzień, szkoły nr 83, z 29 IV 1935. 48 Ibid., 14/61, Program wyszkolenia na 1936 r.
a Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Bydgoszczy, akta Kuratorium Okręgu Szkolnego Pomorskiego, tecz. nr 2889.
80 Władysław Řajczyk
jak wychowanie obywatelskie i nauka o Polsce współczesnej. Na ten ostatni przedmiot w okresie trzech lat przeznaczono 262 godz.47
Określone zadania wychowawcze realizowano poprzez działające w szkole organizacje społeczne. W 1932 r. założono Koło Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej. W skład Zarządu Koła wchodzili mię-dzy innymi: sierż. pchor. Leon JarzębsM i pilut. pchor. Jan Morawski. W maju 1933 r. zorganizowane zostało Koło l i g i Morskiej i Kolonial-nej. Do tej ostatniej organizacji należał cały skład osobowy szkoły48.
Podchorążowie opiekowali się również szkołą podstawową w Char-ciej-Bałdzie (okolice Ostrołęki). Przekazywali oni dzieciom zebrane wśród siebie pieniądze, książki, zeszyty itp. W 1938 r. część dzieci tej szkoły, wraz z kierowniczką W. Dawidową, brała udział w ostatniej promocji
Szkoła Podchorążych dla Podoficerów posiadała swoją bibliotekę, która w 1938 r. składała się z 9807 woluminów50. Urządzono również
muzeum szkolne, w którym zgromadzono broń, regulaminy, fotografie oraz nagrody i dyplomy zdobyte w działalności sportowej. W listopadzie 1929 r. wydany został pierwszy numer szkolnego czasopisma „W mar-szu". W 1934 r. redakcja w składzie pchor. Czesław Szwengruben, pchor. Paweł Jasiński i pchor. Anitom Kołwzan, przekształciła to pismo w estetyczny, jak na możliwości szkoły, miesięcznik. Artykuły do niego pisali przeważnie podchorążowie, dlatego też ich treść była odbiciem1
ży-cia szkoły51.
Do wychowania fizycznego i sportu przykładano dużą wagęV Świad-czy o tym między innymi ogólna ilość czasu przeznaczona na ten kierunek w programie szkolenia na lata 1932—193852.
W szkoleniu tym uczono podchorążych nie tylko wykonywania posz-czególnych ćwiczeń, lecz także sposobu ich organizowania i prowadzenia z żołnierzami. Posiadano również odpowiednią bazę, zabezpieczającą pra-widłową realizację WF i sportu. Wspólnym wysiłkiem podchorążych, zo-stał wybudowany stadion sportowy z bieżnią i krytymi trybunami, Dy-sponowano salą gimnastyczną i szermierczą z wyposażeniem.
" CAW, I 340. 14/62, Program szkolenia na 1937 r. « Ibid., 14/43, rozk. dzień, szkoły nr 43, z 3 III 1936. » Ibid., 14/51, rozk. dzień, szkoły nr 196, z 6 X 1938.
M Ibid., 14/69, sprawozdanie z działalności biblioteki na dzień 31 III 1938. 11 Pierwszy numer tego pisma znajduje się w zbiorach prywatnych por. rei. P. Jasińskiego.
M ĆAW, I 340. 14/59, Program wyszkolenia na 1932 r. Ibid., 14/61, Program wy-szkolenia na 1936 r.
T a b e l a 4
Czas przeznaczony na WF i sport
Ilość godz. programowych °/o w stosunku do ogólnego
Lata WF i sport czasu wyszkol, wojskow.
piech. artyler. kawaler. piech. artyler. kawaler.
1932/35 431 321 449 15°/o 10,5«/o 15°/o
1936/39 421 270 431 13% 9°/o 13%>
W 1926 r. utworzono klub sportowy, składający się z kilku sekcji. Po kilku latach działania nadano rnu nazwę WKS „Zryw". Pracą tego klubu kierował zarząd, w skład którego między innymi wchodzili: mjr Rudolf Kruczała, kpt. Ireneusz Stompka, pchor. Wiktor Ziemiński, pchor. Marcin
Piaskowy53. Drużyna piłki nożnej rozgrywała mecze w „A" klasie
Okrę-gu Pomorskiego. Członkowie sekcji lekkoatletycznej brali udział w za-wodach organizowanych na terenie miasta, zdobywając wiele czołowych miejsc. Drużyny siatkówki i szczypiorniaka w 1932 r. zdobyły
Mistrzo-stwo Byydgoszczy54. Dobre rezultaty osiągały również sekcje:
szermier-cza i hippiczna.
W lutym 1934 r. zorganizowano sekcję szybowcową. Kierownikiem jej został kpt. Antoni Hudzikiewicz. Początkowo była oma nieliczna, jed-nak w stosunkowo krótkim czasie rozrosła się do ponad 120 członków. Jeszcze w tym samym roku przeprowadzono pierwszy kurs, korzysta-jąc ze sprzętu i lotniska w Fordonie. Końcowy egzamin zdało 3 oficerów
i 92 podchorążych, otrzymując tytuł pilota szybowcowego kategorii
„A"85. Podobne kursy organizowano każdego roku, aż do rozwiązania
szkoły. Korzystając ze sprzętu Bydgoskiej Szkoły Podoficerskiej Pilo-tów, w marcu 1936 r. przeprowadzono dla 3 rocznika praktyczne
trenin-gowe loty na samolotach5e. W 1937 r. ożywiła swoją działalność sekcja
motorowa. Organizowano między innymi kursy samochodowe, które-w 1938 r. ukończyło około 100 osób, otrzymując pozktóre-wolenie na proktóre-wa-
prowa-dzenie wojskowych pojazdów mechanicznych.
Szczególną uwagę przykładano do sportu strzeleckiego. Doskonałą pozycję wyjściową dla jego rozwoju stanowiło programowe szkolenie. W latach 1936/1939 na strzelectwo przeznaczono w procesie nauczania dla piechoty i artylerii około 20°/o, a dla kawalerii ponad 14% ogólnego
и Ibid., 14/52, rozk. dzień, czkoły nr 110, z 27 V 1930; rozk. dzień, szkoły nr 1, z 3 I 1938; Dziennik Bydgoski, nr 87, z 16 192,6, s. 3.
M CA W, I 340. 14/32, rozk. dzień, szkoły nr 227, z 7 XI 1932. t s Ibid., 14/38, rozk. dzień, szkoły nr 150, z 10 VIII 1934. и Ibid., 14/43, rozk. dzień, szkoły nr 42, z 2 III 1936.
02 Władysław ftajczyk
czasu szkolenia. Już w 1923 r. mjr Teofil Młoszewski zorganizował sek-cję strzelecką, jednak działalność jej słabo się rozwijała. Dopiero w 1928 r. kiedy kierownikiem sekcji został kpt. Antoni Gniadek, ożywiła ona
swo-ją pracę57. Jednym z głównych zadań tego sportu było umożliwienie
podchorążym uzyskiwania w strzelectwie -takich wyrnków, -które da-wałyby możliwości zdobycia złotej odznaki strzeleckiej. Zadanie to kon-sefcwentie realizowano5B.
T a b e l a 5
Ilość zdobytych odznak strzeleckich w latach 1932—1936 Lata
Rodzaj odznaki strzeleckiej
Razem Lata
złota srebrna brązowa Razem
1932 69 319 435 823
1934 186 39 40 265
1936 85 38 15 138
Każdego roku w ramach działalności sekcji organizowano zawody strzeleckie, rozpoczynające się od poddziałów, a kończące na szczeblu szkoły. Brali w nich udział podchorążowie i kadra zawodowa. Dawały one doskonałą okazję do podnoszenia umiejętności strzeleckich, a jed-nocześnie popularyzowały ten sport. Uczestnicy tych zawodów mieli mo-żliwość uzyskania norm na odznakę strzelecką. Ilość odznak zdobytych w 1934 r. obrazuje tab. 6 ю.
T a b e l a 6
Ilość zdobytych odznak strzeleckich w 1934 r. przez oficerów, podoficerów zawo-dowych i podchorążych
Stopień
Rodzaj odznaki strzeleckiej
Razem Stopień
złota srebrna brązowa Razem
Oficerowie 24 4 7 35
Podofic. zawodowi 16 15 3 34
Podchorąźowe 146 20 30 }96
Razem 186 39 •Cb Ol 265
Szkoła bydgoska brała również udział w imprezach strzeleckich or-ganizowanych przez inne jednostki. Na przykład w marcu 1936 r. wy-stawiono reprezentację do zawodów prowadzonych przez DOK VIII w
То-ет W marszu, 9/1934, s. 232.
88 CÀW, I 340. 14/100, Sprawozdanie z działalności sekcji strzeleckiej za 1932 г.; Ibid., 14/38, dodatek do rozk. dzień, szkoły mr 250/34; Ibid., 14/44, dodatek do rozk. dzień, szkoły nr 175, z 14 X 1936.
runiu. Zespołowo zawodnicy szkoły zajęli tam dwa pierwsze, dwa drugie i cztery trzecie miejsca. Najlepszymi w zespole bydgoskim byli si. sierż. Tadeusz Cierpiszewski, sierż. pchor. Antoni Borowsiki i plut, pchor. Józef Bielak80. Sport strzelecki przyczyniał się również do podnoszenia
umie-jętności i sprawności wojskowych. *
W Bydgoskiej Szkole Podchorążych zdobywali wyszkolenie i kwali-fikacje wojskowe oraz wykształcenie ogólne podoficerowie zawodowi. Otrzymywali oni począwszy od 1924 г., po zadawalającym zdaniu koń-cowego egzaminu, pierwszy stopień oficerski. Szkoła ta była więc jedyną tego rodzaju uczelnią wojskową w Polsce okresu międzywojennego.
Spośród ogólnej ilości podoficerów pełniących zawodową służbę woj-skową, w każdym roku pewna ich część wyrażała chęć wstąpienia do szkoły oficerskiej. Jednak droga, którą podoficer zawodowy, kandydat na oficera musiał przebyć, by zostać przyjętym w szeregi podchorążych, była długa. Wiele było trudności i z dużym uporem trzeba było je poko-nywać, by znaleźć się w szkole oficerskiej.
Jaka więc była ta droga? Podoficerowie zawodowi, kandydaci do szkoły podchorążych, musieli odpowiadać określonym warunkom. W po-szczególnych okresach były one różne, głównie jednak sprowadzały się do tego, że każdy kandydat musiał mieć bardzo dobrą opinię, posiadać wysokie kwalifikacje moralne oraz wykazać się odpowiednią wiedzą
woj-skową i ogólną.
Pierwsza selekcja następowała na szczeblu kompanii. Dowódca kam-panii wydawał swoją opinię o kandydacie do szkoły. Zawierała ona oce-nę przydatności podoficera do służby oficerskiej. Wszystkie dokumenty wraz z tą opinią, kierowane były drogą służbową do dowódcy pułku. Tu następował drugi stopień selekcji. Dowódca pułku decydował, czy podo-ficer może być dopuszczony do dalszego ubiegania się o przyjęcie do szkoły. Jeśli uznał on, że kandydat nie nadaje się na oficera, miał prawo zatrzymać jego podanie. Trzeci stopień selekcji, to komisja wyznaczona przez komendanta szkoły. Rozpatrywała ona wszystkie nadesłane do-kumenty, odrzucając tych kandydatów, którzy nie odpowiadali stawia-nym wymogom, lub których podania były niekompletne. Po tej selek-cji następowała czwarta i ostatnia próba przed przyjęciem do szkoły — egzamin wstępny.
W czasie tej „drogi", wyeliminowani zostali wszyscy ci, którzy z róż-nych względów nie odpowiadali lub mogli w przyszłości nie odpowiadać stanowisku i pozycji oficera armii burżuazyjnej. Również ci, którzy wy-kazali się niedostateczną wiśdzą.
84 Władysław Rajczyk
Mimo dość wysokich wymagań stawianych podoficerom zawodowym, w każdym roku znaczna grupa wyrażała chęć wstąpienia do szkoły pod-chorążych. Jednak nie wszyscy zostali przyjęci, a wreszcie nie wszyscy,
których przyjęto pomyślnie ją ukończyliel.
T a b e l a 7
Ilość przyjętych do szkoły oraz kończących ją z wynikiem pozytywnym w latach 1932—1936 Lata Stawało do egzam. wstęp. Przyjęci do szkoły Mianowani pod-porucznikami 1932 215 105 90 1933 215 77 71 1934 142 67 63 1935 125 63 62 1936 104 66 Wszyscy 1 IX 1939
Nie można stwierdzić ilu kandydatów odrzucono podczas kolejnych selekcji. Natomiast z całą pewnością wyżej zamieszczone zestawienie po-twierdza, że jedna z nich, a więc egzamin wstępny był trudny i tylko od około 36—50% tych, którzy stawali do niego, zostało przyjętych do szkoły.
Szkoła Podchorążych dla Podoficerów przygotowywała kandydatów na oficerów trzech rodzajów broni-piechoty, artylerii i kawalerii. Była pod tym względem także jedyną tego rodzaju szkołą wojskową w Pol-sce okresu międzywojennego. Istniała ona 19 lat i 5 miesięcy. Wykształ-ciła w tym okresie 2482 absolwentów przyszłych dowódców.
Działalność szkoły można podzielić na dwa zasadnicze okresy. Pierw-szy — od maja 1919 r. do października 1922 r. W tym czasie szkołę ukoń-czyło 1106 absolwentów, odchodząc do oddziałów z cenzusem podchorą-żego, by tam dosługiwać się stopni oficerskich. Przeszkolono w tym okre*-sie również 131 oficerów. Drugi — od października 1922 r. do paździer-nika 1938 r. Wykształciło się w tym czasie 1245 absolwentów, otrzymując pierwszy stopień oficerski podporucznika.
Wśród tej licznej rzeszy absolwentów Szkoły Podchorążych dla Podo-ficerów było wielu dobrych dowódców. W szeregach armii, obok młodych oficerów absolwentów innych szkół podchorążych, stawali podporucznicy,
abso'wenci szkoły bydgoskiej, wyrośli z podoficerów. Byli oni wiekiem
o kilka lat starsi, posiadali większe doświadczenie życiowe, a także i
woj-61 Ibid., 14/32, rozk. dzień, szkoły nr 197, z 3 X 1932; 14/36, rozk. dzień, szkoły rr 187, z 3 X 1933; 14/38, rozk. dzień, szkoły nr 195, z 4 X 1934; 14/54, dodatek tajny nr 34, do rozk. dzień, szkoły nr 175, z 14 X 1936.
skowe. Byli więc dojrzalsi i to w początkowym okresie służby na stano-wiskach oficerskich dawało i m przewagę w życiu wojskowym.
Większość absolwentów Szkoły Podchorążych dla Podoficerów walczy-ła w wojnie obronnej 1939 r. Część, jako żołnierze LWP, brawalczy-ła aktywny udział w obronie i utrwalaniu władzy ludowej w latach 1945—1948,
od-dając niejednokrotnie s w e życie w obronie ojczyzny6 2.
Wielu z nich, służąc w LWP, wkładało całą swą wiedzę i doświadcze-n i e żołdoświadcze-nierskie w orgadoświadcze-nizowadoświadcze-nie armii ludowej. Dosłużyli się odoświadcze-ni od-powiedzialnych stanowisk i wysokich stopni oficerskich. Byli wśród nich i tacy, którzy w LWP otrzymali stopnie generalskie, jak np. gen. bryg. w st. spocz. Konrad Krajewski, nieżyjący już gen. bryg. Stefan Orliń-ski oraz długoletni główny kwatermistrz LWP, także nieżyjący gen, dyw. Wiktor Ziemiński.
Władysław Rajczyk
DIE FÄHNRICHSCHULE (OFFIZIERSSCHULE) FÜR UNTEROFFIZIERE IN POZNAN UND BYDGOSZCZ, 1919—1938
Z u s a m m e n f a s s u n g
Im Mai 1919 wurde es mit der Organisierung einer Offiziersschule in Poznań begonnen. Ihr erster Kommandant war Oberst Bolesław Jatelnicki. Zwei Monate lang wurden entsprechende Räumlichkeiten für eine Kaserne vorbereitet, es wurde die Personalbesetzung der Kommandeur- und Lehrposten vervollständigt und die Kandidaten für die künftigen Schüler ausgesucht. Die praktische Schulung begann am 24. Juli, und die feierliche Eröffnung der Schule fand am 10. August 1919 statt. Seit dem Beginn des Bestehens der Schule waren die meisten Schüler Unteroffiziere. Bereits im ersten Lehrgang bildeten sie etwa 80°/o des gesamten Personalbestandes. Im Dezember 1919 wurde die Bezeichnung der Schule geändert; sie hieß seitdem 'Großpolnische Fähnrichschule der Infanterie'. Zugleich wurde ihr Personalbestand auf drei Schulkompanien vergrößert.
Am Anfang Juli 1920 war die Schule nach Bydgoszcz umgezogen. In derselben Zeit wurde die Schulung des ersten Jahrgangs abgeschlossen. Zweiundachtzig Aspi-ranten haben ihre Prüfung bestanden. Bis Mai 1922 gingen die Absolventen nach erfolgreichem Abschluß der Schulung in die Einheiten mit ihrem Unteroffiziers-grad und dem Beförderungsrecht eines Fähnrichs, um dort zu ihrem OffiziersUnteroffiziers-grad
и Ludzie czynu — krótkie życiorysy bohaterów wojny wyzwoleńczej narodu
polskiego w latach 1939—1945, Wojskowy Przegląd Historyczny (dalej cyt. WPH), 1—2/1965, s. 743; Z żałobnej karty, WPH, 4/1966 s. 357—358; Poczet chwały oręża polskiego, Wojsko Ludowe, 9/1967, s. 77—79; Poczet chwały oręża polskiego, Wojsko Ludowe, 5/1968, s. 72—73.
86 Władysław Rajczyk
zu gelangen. Die Schulung wurde in dieser Zeit auf Lehrgängen geführt, die von 3 bis zu 12 Monaten dauerten..
Im Juni 1922 wurde eine Neuorganisierung der Schule durchgeführt. Es wur-de ein zweijähriges Schulungpprogramm eingeführt und die Bezeichnung in Offiziersschule für Unteroffiziere' umgewandelt. Das Programm umfaßte seitdem die Schulung der Kandidaten für Infanterie-, Artillerie- ind Kavallerieoffiziere. Nach dem Abschluß der Schulung und den bestandenen Prüfungen erhielten die Absolventen den Grad eines Leutnants. Die Aufnahme in die Schule durfte von Berufsunteroffizieren nach mindestens dreijähriger Dienstzeit beantragt werden.
Seit Oktober 1927 wurde die Schulungszeit auf drei Jahre verlängert. Die Fähnriche wurden im Militärwissen für einen Kompaniekammandanten ausgebil-det und gleichzeitig im allgemeinen Wissen auf Oberschulenniveau unterrichtet Im September 1928 erhielt die Schule wiederum eine neue Bezeichnung. Sie lautete: "Fähnrichschule für Unteroffiziere" Am 31. 10. 1938 wurde sie aufgelöst. Sie existierte 19 Jahre und 5 Monate. Während dieser Zeit wurden 2482 Absolventen ausgebildet, darunter 1245 zum Grad eines Leutnants. Es gab unter ihnen mehrere gute Kom-mandeure, von denen drei es in der Polnischen Volksarmee his zu den Generals-graden gebracht haben.
