R ecenzje
125
w ręcz współczesnych. W y n ik a to n iew ątp liw ie z faktu, że najistotniejsze p rze m iany techniczne dok onują się n a U k ra in ie w ła ś n ie w ostatnich latach. Z artyku łów , które zainteresow ać m ogą n ajb ard z iej czytelnika nie zw iązanego z p roble m am i U k ra in y , w y m ien ić trzeba arty k u ł B . P. S u ch o w a o p racach K . F. G au ssa w zakresie m iern ictw a elektrycznego.
S. F.
Z dziejów górnictwa solnego w Polsce.
„Studia i M a te ria ły z D z ie jó w N a u k i P o ls k ie j” . Seria D. H isto ria Tech niki i N a u k Technicznych, zesz. 1. P W N , W a rs z a w a 1958, s. 294, 51 ilu stracji w tekście.P ow y ższa p raca zb io ro w a jest zestaw ieniem o p raco w ań poświęconych dziejom p od k rak ow sk iego „zagłębia solnego” :
A lfon s Długosz,
Rys historyczny górniczego rozwoju żupy wielickiej.
— Z a w ie r a opis ro z w o ju techniki górniczej (narzędzi i m aszyn górniczych) od n ajd aw n ie jszy ch czasów istnienia k o p aln i aż do okresu rozbiorów .A n to n in a K eck ow a,
Kunegunda
—żupa solna Lubomirskich w Sierczy.
W obszerniejszym tym artyk u le p rzedstaw io n a jest historia szybu „K u n e g u n d a”, p ry w a tn e j k o p aln i soli L u bo m irsk ich w Sierczy k. W ieliczki, istnie jącej z górą 100 lat, od początków X V I I w . Spory L u b o m irsk ich ze skarbem k ró lew sk im o w k o p y w a n ie się w p ok łady solne wielickie, s p r a w a k o n k u ren cji h an dlow ej z żupą w ie lick ą (sprzedaż soli), dane dotyczące p ro d u k c ji a n aw et bun tu g ó rn ik ó w — oto treść artykułu. Dołączono do niego aneksy źródłowe.
Inne, objętościow o m niejsze pozycje u w zględn iają różnorodną p ro b le m a tykę zw iązaną z górn ictw em soli i ośrodkam i je j w y d o by cia:
Iza b e la Szczepaniakowa,
Poszukiwania soli na Śląsku oraz echa W ieliczki
w Wyższym Urzędzie Górniczym we Wrocławiu.
M iecz y sław Książek,
Charakterystyka układu urbanistycznego W ieliczki
i Bochni oraz wpływ górnictwa solnego na ich rozwój przestrzenny w wie
kach średnich.
A n to n i G aw eł,
Rozwój pojęć geologicznych w historii Wieliczki.
Józef Poborski,Naturalne warunki rozbudowy kopalni soli w Bochni.
W a le ry Goetel,
Zagadnienie ochrony przyrody w Wieliczce.
S tan isław G aw ę d a,
Najstarsze relacje cudzoziemców w kopalni w W ie
liczce.
M iecz y sław Skulim ow ski, Z
dziejów opieki lekarskiej i społecznej w żu
pach wielickich od X III do X IX wieku.
St. M.
Aurel Stodoła, 1859
—1942. Pamiatke storocnice narodenia.
V yd avatelstvo Slovenskej A k ad em ie V ied . B ra tis la v a 1959, s. 155.Stulecie urodzin A u r e la Stodoli, w ie lk iego uczonego i konstruktora p o chodzenia słowackiego, uczciła S ło w ack a A k a d e m ia N a u k w y d a n iem pośw ięco nej m u p u blik acji. S k ła d a ją się na nią: w y d ru k o w a n a w trzech językach (słowackim , ro syjsk im i niem ieckim ) p raca J u ra ja Vody,
Zycie i dzieło Aurela
126
R ecenzjeStodoli
oraz d w a k rótkie artyk u ły w język u słow ack im :Prace Stodoli nad
turbinami cieplnymi
V la d im ira K riv a n k a iStodoła we wspomnieniach współ
czesnych
Jana Gondy.A u r e ł Stodoła urodził się w 1859 r. w słow ackim m iasteczku L ip to w sk i M iku lasz. O trzym ał staranne w ykształcenie kończąc W y d z ia ł B u d o w y M aszyn politechn iki w Z u ry ch u i uzupełniając studia n a un iw ersytetach B e rlin a i Pary ża. P o kilk uletn iej p rak tyce konstruk cyjnej w zn anej firm ie „Ruston” w P rad ze p ow o łan y został n a stanow isko pro fesora b u d o w y m aszyn politech n ik i w Zurych u.
J u ra j V o d a szeroko om aw ia zasługi Stodoli ja k o pedagoga położone w ciągu 37 lat jego p racy w uczelni zuryskiej. P rzy tacza on m. in. obszerne fragm en ty w y p o w ied z i Stodoli na tem at s p ra w y nau czania i podejścia do młodzieży. Stodoła p ro w a d ził działalność pedagogiczną do roku 1929, kiedy to został przeniesiony w stan spoczynku. Z m a rł w 1942 r.
Ś w ia to w y rozgłos zaw dzięcza Stodoła pracom nad teorią i konstrukcją tu rbin p arow y ch . Rozpoczął b ad an ia nad n im i w chw ili, gdy p o jaw iać się zaczęły dopiero ich prototypy, a śm iało można powiedzieć, że w ie lk i rozw ój tu rbin p a ro w y c h w latach m iędzyw ojennych jest w decy du jącej mierze w y nikiem p rac Stodoli. Jego dzieło
Turbiny parowe i ich perspektywy jako ma
szyn cieplnych
(o pu blik o w an e w 1920 r., a w p ierw otn ej form ie re fera tu d ru k o w a n e ju ż w 1903 r.) uznane jest powszechnie za pionierskie a jednocześnieklasyczne dzieło o tu rbinach parow ych.
W ie lk ie znaczenie m ają też p race Stodoli z p ierw szy ch lat jego d zia łal ności n au k o w ej (1892— 1900) dotyczące teorii autom atycznej re g u la c ji maszyn. Rozszerzył on w tedy teorię prostej re g u la c ji W yszn o grad sk iego na procesy w y m agające re g u la c ji złożonej.
• T en dorobek n au k o w y Stodoli został p rzedstaw iony w ogólnych zarysach w artyku łach K riv a n k a i V ody. V o d a o m aw ia ró w n ież poglądy polityczne i społeczne Stodoli. D o w o d z i .on, że choć zw iązany ze S ło w acją tylko p ie r w szym i 10 latam i życia p od kreślał Stodoła stale sw e słow ackie pochodzenie. W id z i w Stodole w ie lk iego hum anistę i człow ieka postępu, który w y szed ł daleko naprzód z k rę g u p o g lą d ó w drobnej b u rżu a zji będącej jego rodzinnym środowiskiem .
S.
F.
S tan isław S c h w a n n , D ie
