View of Interkulturowość parafii terytorialnej wobec współczesnych migracji

WOJCIECH NECEL TChr

INTERKULTUROWOS´C´ PARAFII TERYTORIALNEJ WOBEC WSPÓĐCZESNYCH MIGRACJI

WPROWADZENIE

Efektem intensyfikuj ˛acych sie˛ ruchów migracyjnych wspóđczesnego s´wiata jest przechodzenie od jednorodnych etniczno i kulturowo wspólnot do wielo-etnicznych i wielokulturowych spođecznos´ci. Dla wielu migrantów przybycie do nowego Kos´ciođa lokalnego oznacza spotkanie sie˛ nie tylko z nieznanym je˛zy-kiem, sposobem z˙ycia i mys´lenia, ale równiez˙ z inn ˛a duchowos´ci ˛a. Dlatego tez˙ wspóđczesne migracje s ˛a ci ˛agđym wyzwaniem duszpasterskim dla Kos´ciođa po-wszechnego, Kos´ciođów lokalnych oraz wspólnot parafialnych. Pote˛guj ˛acy sie˛ ruch migracyjny i koniecznos´c´ organizowania apostolatu na rzecz coraz to no-wych grup migrantów wymuszaj ˛a refleksje˛ nad spođeczno-kulturow ˛a struktur ˛a parafii terytorialnej oraz jej konieczn ˛a ewolucyjn ˛a przemian ˛a ze wspólnoty monokulturowej w polikulturow ˛a. Potrzebna wydaje sie˛ równiez˙ refleksja nad inkulturacj ˛a Ewangelii jako funktora interkulturowos´ci parafii terytorialnej.

Punktem wyjs´cia tak zaproponowanego studium s ˛a wydarzenia Dnia Pie˛c´-dziesi ˛atnicy. Dziađanie zste˛puj ˛acego Ducha S´wie˛tego objawiaj ˛acego sw ˛a moc w dziejach Kos´ciođa nie jest ograniczane poprzez podziađy etniczne czy kultu-rowe. On to nieustannie gromadzi uczniów Chrystusa, by w konkretnych wspólnotach wiary, pomimo rasowego, kulturowego i je˛zykowego zróz˙nico-wania „uczynic´ wszystkich […] uczestnikami zbawczego odkupienia”1_.

Dr hab. WOJCIECH NECEL TChr, prof. UKSW Ŧ kierownik Katedry Historii Z´ródeđ i Literatury Prawa Kanonicznego na Wydziale Prawa Kanonicznego Uniwersytetu Kardynađa Stefana Wyszyn´skiego w Warszawie; e-mail: necelw@poczta.onet.pl

1_{Sobór Watykan´ski II, Dekret o apostolstwie s´wieckich Apostolicam actuositatem [dalej}

1. INTERKULTUROWY WYMIAR WYDARZENIA PIE˛C´DZIESI ˛ATNICY „Znajdowali sie˛ wszyscy razem na tym samym miejscu […] i zostali na-peđnieni Duchem S´wie˛tym, i zacze˛li mówic´ obcymi je˛zykami, tak jak im Duch pozwalađ mówic´. Przebywali wtedy w Jerozolimie poboz˙ni Z˙ydzi ze wszystkich narodów pod sđon´cem. […] kaz˙dy sđyszađ jak przemawiali w jego wđasnym je˛zyku. […] zdumiewali sie˛ wszyscy i nie wiedzieli, co mys´lec´” (Dz 2, 1-13). Jerozolimskie wydarzenie Pie˛c´dziesi ˛atnicy z natury swojej byđo wydarzeniem interkulturowym, uczestnicz ˛acy bezpos´rednio w tym wydarzeniu i s´wiadkowie przeszli szybki proces od bycia obok siebie do bycia ze sob ˛a. Moc Ducha S´wie˛tego, be˛d ˛aca spoiwem wspólnoty pierwszych chrzes´cijan, po-zwalađa im póz´niej ws´ród przes´ladowan´ trwac´ „jednomys´lnie na modlitwie”, a „jeden duch i jedno serce oz˙ywiađy wszystkich wierz ˛acych” (Dz 4, 32).

Wyjs´cie apostođów poza Jerozolime˛ i docieranie z Ewangeli ˛a do pogan, poprzez wspólnoty z˙ydowskie rozsiane w okolicznych miastach, zrodziđo dla mđodego Kos´ciođa Zmartwychwstađego Pana problem przestrzegania prawa Starego Testamentu przez uczniów i nas´ladowców Chrystusa. Apostođowie zebrani na Soborze Jerozolimskim wysđuchali mowy s´w. Piotra, który s´wiado-my autorytetu prymatu podkres´liđ: „Wiecie, bracia, z˙e Bóg juz˙ dawno wybrađ mnie spos´ród was, aby z moich ust poganie usđyszeli sđowa Ewangelii i uwie-rzyli. Bóg, który zna serca, zas´wiadczyđ na ich korzys´c´, daj ˛ac im Ducha S´wie˛tego tak samo jak nam. Nie zrobiđ z˙adnej róz˙nicy mie˛dzy nami a nimi, oczyszczaj ˛ac przez wiare˛ ich serca” (Dz 15, 7-9). Równiez˙ Jakub Starszy wyraziđ podobn ˛a opinie˛, stwierdzaj ˛ac: „[…] ja s ˛adze˛, z˙e nie nalez˙y nakđadac´ cie˛z˙arów na pogan, nawracaj ˛acych sie˛ do Boga” (Dz 15, 19). Soborowe po-stanowienie, które miađo ostatecznie swoje z´ródđo w Misterium Pie˛c´dziesi ˛atni-cy, Juda i Sylas zanies´li do braci pogan´skiego pochodzenia w Antiochii, w Syrii i w Cylicji (Dz 15, 22-24).

Apostođ Narodów, s´w. Paweđ, prowadzony przez Ducha S´wie˛tego, zabiegađ, by Ewangelia be˛d ˛aca „moc ˛a Boz˙ ˛a ku zbawieniu kaz˙dego wierz ˛acego” (Rz 1, 16) byđa gđoszona wszystkim, niezalez˙nie od zróz˙nicowania narodowos´ciowe-go, etnicznenarodowos´ciowe-go, kulturowego i je˛zykowego. „Gdy czytamy Dzieje Apostolskie oraz Listy, które Paweđ kierowađ do róz˙nych adresatów, dostrzegamy w nich model Kos´ciođa nie wyđ ˛aczaj ˛acego, lecz otwartego na wszystkich, skđadaj ˛ace-go sie˛ z wierz ˛acych, w którym nie ma z˙adnych róz˙nic zwi ˛azanych z kultur ˛a, ras ˛a, tradycj ˛a i je˛zykiem: kaz˙dy bowiem ochrzczony jest z˙ywym czđonkiem

jednego Ciađa Chrystusa”2_{. Chrystus w dziele zbawienia za wszystkich i za} kaz˙dego z osobna zniósđ bariery dziel ˛ace Greka i Z˙yda, niewolnika i czđowie-ka wolnego, kobiete˛ i me˛z˙czyzne˛ (por. Ga 3, 28).

Pie˛c´dziesi ˛atnica przywróciđa naturaln ˛a prawowitos´c´ pluralizmowi i róz˙no-rodnos´ci spođecznos´ci ogólnoludzkiej, wprowadzaj ˛ac jednoczes´nie specyficzny element chrzes´cijan´stwa: interkulturow ˛a jednos´c´ ludów wokóđ wiary w Jezusa Chrystusa, który przyszedđ, „by rozproszone dzieci Boz˙e zgromadzic´ w jedno” (J 11, 52). W perspektywie zbawienia kaz˙dego czđowieka Chrystus nie jest tylko jedn ˛a z wielu dróg, ale drog ˛a konieczn ˛a: „Ja jestem drog ˛a [...]. Nikt nie przychodzi do Ojca inaczej jak tylko przeze Mnie” (J 14, 6). Ojcowie Soboru Watykan´skiego II przypomnieli te˛ ewangeliczn ˛a interkulturow ˛a zasade˛, stwier-dzaj ˛ac, z˙e „Chrystus umarđ za wszystkich i skoro ostateczne powođanie czđo-wieka jest w istocie jedno, mianowicie Boskie, powinnis´my utrzymywac´, z˙e Duch S´wie˛ty wszystkim daje moz˙liwos´c´ uczestniczenia w tym samym miste-rium paschalnym w tylko Bogu znany sposób”3_.

2. KSZTAĐTOWANIE SIE˛ WIELOKULTUROWEJ I WIELOETNICZNEJ WSPÓLNOTY PARAFIALNEJ PRZED SOBOREM TRYDENCKIM Z˙ycie pierwszych gmin chrzes´cijan´skich skupiađo sie˛ najpierw wokóđ apos-tođów, a póz´niej ich naste˛pców, zwanych najcze˛s´ciej biskupami, którzy wspie-rani byli przez prezbiterów i diakonów. Nawet w czasach przes´ladowania Kos´ciođa, gdy „stosunkowo đatwiej” byđo tworzyc´ communio „ze swoimi”, o przynalez˙nos´ci do wspólnoty nie decydowađy kryteria narodowos´ciowe, kulturowe czy je˛zykowe. Jedynym faktycznym warunkiem wđ ˛aczenia sie˛ w z˙ycie gminy byđo przyje˛cie chrztu w imie˛ Ojca i Syna, i Ducha S´wie˛tego oraz wyznawanie chrzes´cijan´stwa.

W wyniku powie˛kszania sie˛ liczby chrzes´cijan zaistniađa potrzeba decentra-lizacji. Po Edykcie mediolan´skim troska o dobro wiernych dyktowađa ko-niecznos´c´ budowania nowych s´wi ˛atyn´ zarówno w miastach biskupich, jak i poza nimi. W rozwoju parafii szczególne miejsce zajmowađy tzw. kos´ciođy chrzcielne. Od VI wieku terytorium, jakie swym zasie˛giem obejmowađ kaz˙dy 2 _{B e n e d y k t XVI, S´w. Paweđ migrantem i Apostođem Narodów, Ore˛dzie na S´wiatowy}

Dzien´ Migranta i Uchodz´cy w 2009 roku, „L’Osservatore Romano” (wyd. pol.) 29(2008), nr 10-11, s. 4-5.

3 _{Sobór Watykan´ski II, Konstytucja duszpasterska o Kos´ciele w s´wiecie wspóđczesnym}

z nich, zacze˛to nazywac´ parafi ˛a4_{. Poczynaj ˛ac od VIII wieku, wzrastađa liczba} kos´ciođów z prawem posiadania chrzcielnicy, a prawodawstwo synodalne zacze˛đo regulowac´ proces erygowania nowych parafii. Domagano sie˛, by kaz˙da z nich miađa wytyczone terytorium, a na zamieszkađych na nim chrzes´-cijan nađoz˙ono obowi ˛azek uczestnictwa we mszy s´w. przynajmniej w bardziej uroczyste s´wie˛ta oraz odbywanie spowiedzi wielkanocnej przed wđasnym proboszczem5. Budynki kos´cielne wznoszone byđy przez diecezje˛, powstawa-đy dzie˛ki fundacji moz˙nych lub budowapowstawa-đy je wspólnoty zakonne na swój uz˙ytek. W ten sposób fundator w wielu wypadkach nabywađ prawo do wspóđ-decydowania o nominacji plebana/proboszcza i o jego utrzymaniu. Ostatecznie jednak Sobór Lateran´ski I w 1123 r. postanowiđ, z˙e nominacja proboszczów w kos´ciođach parafialnych nalez˙y do biskupa, a mianowani za prowadzone duszpasterstwo odpowiadali przed nominuj ˛acymi6_{. Tak organizowane} wspól-noty parafialne przyporz ˛adkowane proboszczowi, dziađaj ˛acemu w zalez˙nos´ci od biskupa, w zasadzie obejmowađy wszystkich chrzes´cijan zamieszkađych na terytorium parafii, niezalez˙nie od róz˙nic kulturowych i je˛zykowych.

S´lady organizowania duszpasterstwa specjalistycznego ze wzgle˛du na ob-rz ˛adek i je˛zyk uz˙ywany w liturgii spotykamy juz˙ w VI wieku. Imigranci pochodzenia greckiego mieli swoje kos´ciođy tak w samym Rzymie7_{, jak} i poza Wiecznym Miastem8_{. Równiez˙ wierni posđuguj ˛acy sie˛ w liturgii} je˛zy-kiemđacin´skim posiadali swoje kos´ciođy na Wschodzie9. W obu przypadkach nie byđy to jednak parafie, a wierni nadal przynalez˙eli do miejscowych parafii terytorialnych. W okresie pontyfikatu papiez˙a Aleksandra III (1159-1181) ufundowano w Rzymie kos´cióđ dla imigrantów z Etiopii10_{. Na zachodnich} kresach ziem sđowian´skich kolonizowanych przez imigrantów german´skich powstawađy kos´ciođy sđuz˙ ˛ace ludnos´ci pochodzenia german´skiego (w 1203 r. w Szczecinie, w 1217 r. w Zđotoryi), a nawet – jak przypuszczaj ˛a badacze niemieccy Ŧ specjalnie erygowano dla nich parafie „etniczno-je˛zykowe”11_.

4_{Az˙ do IX wieku terminem „parafia” okres´lano równiez˙ „diecezje˛”.}

5_{Por. B. K u r t s c h e i d, Historia iuris canonici, Romae 1951, s. 203 nn.} 6_{Por. Conciliorum oecumenicorum decreta, Herder 1962, s. 170, nr 18.}

7_{H. L e c l e r c q, Colonie d'Orientaux en Occident, w: Dictionnaire d’archèologie}

chrètienne et de liturgie, red. F. Cabrol, H. Leclercq, Paris 1924-1953, t. III, kol. 2266-2277.

8_{Por. L e o n IX, Epistola In terra pax, w: Migne PL, t. CXLIII, kol. 764.} 9_Tamz˙e.

10_{G. M o r o n i, Dizionario di erudizione storico-ecclesiastica, Venezia 1843, t. XXII,}

s. 139.

11_{H. F. S c h m i d,}

west-Sobór Lateran´ski IV w kanonie 9 zobowi ˛azađ biskupów, aby w diecezjach mieszanych pod wzgle˛dem je˛zyka i obrz ˛adku wyznaczali odpowiednio przy-gotowanych kapđanów dla zaspokojenia duchowych potrzeb wiernych12_, a wyznaczeni kapđani mieli peđn ˛a wđadze˛ proboszczowsk ˛a13_{. Sobór} Tryden-cki podejmuj ˛ac reforme˛ organizacji w Kos´ciele14_{, wskazađ, by kaz˙da} wspól-nota parafialna miađa stađego i wđasnego proboszcza odpowiedzialnego za wszystkich wiernych zamieszkađych na dokđadnie wyznaczonym terytorium parafii15_{. W ten sposób parafianami stali sie˛ wierni róz˙nych kultur i} je˛zy-ków, a wyznacznikiem zalez˙nos´ci od proboszcza byđo kryterium terytorial-nos´ci. O wielokulturowos´ci i moz˙liwym zróz˙nicowaniu je˛zykowym tak wy-znaczonej wspólnoty parafialnej i koniecznej otwartos´ci posđugi proboszcza na potrzeby duchowe parafian róz˙nych kultur i je˛zyków, s´wiadczy dalszy zapis wskazanego c. 9 z soborowych postanowien´. Wedđug niego proboszcz jako stađy i wđasny pasterz winien nie tylko znac´ wszystkich swoich parafian, ale sam udzielac´ im sakramentów s´wie˛tych16_{, oraz w ramach zwyczajnego} posđugiwania winien wszystkim swoim parafianom w ich ojczystym je˛zyku wyjas´niac´ nauke˛ o sakramentach s´wie˛tych17.

3. ZASADA TERYTORIALNOS´CI W PASTERSKIM POSĐUGIWANIU KOS´CIOĐA

Kos´cióđ powszechny jest okres´lany jako „wspólnota wspólnot”, a wielos´c´ wspólnot rozumiana jest jako wielos´c´ równorze˛dnych Kos´ciođów partykular-nych in quibus et ex quibus una et unica Ecclesia catholica exsistit18_. Ko-deks Prawa Kanonicznego z 1983 r., uwzgle˛dniaj ˛ac kanoniczno-pastoraln ˛a tradycje˛, wskazuje terytorialnos´c´ jako zasade˛ praktyczn ˛a Kos´ciođa

partykular-slawischen Boden und ihre Entwicklung während des Mittelalters, Weimar 1939, s. 350, przy-pis 3; W. W ó j c i k, Prawa parafialne wedđug polskiego ustawodawstwa partykularnego do 1564 r., „Roczniki Teologiczno-Kanoniczne” 3(1957), s. 164.

12_{Con. Lateranense IV (1215), c. 9, w: J. D. M a n s i, Sacrorum conciliorum nova et}

amplissima collection, Florentiae et Venetiis 1759-1791, t. XXII, kol. 998.

13_{Por. J. B a k a l a r z, Parafia personalna dla migrantów w prawodawstwie}

powszech-nym Kos´ciođa zachodniego, Lublin 1978, s. 27.

14_{Por. A. P e t r a n i, Reforma trydencka, „Prawo Kanoniczne” 7(1964), nr 3-4, s. 1-20.} 15_{Sess. XXIV, c. 9.}

16_Tamz˙e.

17_{Sess. XXIV, c. 4, 7, 18; por. B a k a l a r z, Parafia personalna, s. 31.} 18_{KPK kan. 368.}

nego. Cze˛s´c´ ludu Boz˙ego, która tworzy Kos´cióđ partykularny, „jest oznaczona okres´lonym terytorium w ten sposób, z˙e obejmuje wszystkich wiernych na nim mieszkaj ˛acych”19_{. Z kolei Kos´cióđ partykularny obejmuje mniejsze} wspólnoty, jakimi s ˛a parafie i z nich sie˛ skđada20_{. Wedđug kan. 515 KPK} z 1983 r.: „parafia jest okres´lon ˛a wspólnot ˛a wiernych, utworzon ˛a na stađe w Kos´ciele partykularnym”21 _{i „z zasady ogólnej powinna byc´ terytorialna,} a wie˛c obejmuj ˛aca wszystkich wiernych okres´lonego terytorium”22. Posđugu-j ˛ac sie˛ analogi ˛a, moz˙na przyPosđugu-j ˛ac´, „z˙e Posđugu-jak Kos´cióđ powszechny z˙yPosđugu-je w Kos´cio-đach partykularnych, tak Kos´cióđ partykularny z˙yje i dziađa we wspólnotach parafialnych”23_{. Parafia, „jako wspólnota d ˛az˙ ˛acych do osi ˛agnie˛cia wartos´ci} nadprzyrodzonych, czyli oz˙ywionych wiar ˛a, nadziej ˛a i miđos´ci ˛a”24, jest wspólnot ˛a podstawow ˛a organizmu, jakim jest lud Boz˙y. To przez te˛ wspólno-te˛ kaz˙dy wierny wđ ˛acza sie˛ w Kos´cióđ partykularny, w którym jest i z którego skđada sie˛ jeden jedyny Kos´cióđ katolicki.

Biskup Kos´ciođa Rzymskiego z racji swego urze˛du posiada „najwyz˙sz ˛a, peđn ˛a, bezpos´redni ˛a i powszechn ˛a wđadze˛ zwyczajn ˛a w Kos´ciele”25. Wđadze˛ te˛ ma nie tylko nad cađym Kos´ciođem, „lecz równiez˙ otrzymuje nad wszystki-mi Kos´ciođawszystki-mi partykularnywszystki-mi […] naczeln ˛a wđadze˛ zwyczajn ˛a, przez któr ˛a zostaje jednoczes´nie potwierdzona i umocniona wđadza wđasna, zwyczajna i bezpos´rednia, jak ˛a posiadaj ˛a biskupi w Kos´ciođach partykularnych powierzo-nych ich pieczy”26. Biskup diecezjalny w powierzonej sobie diecezji27 „jest gđównym szafarzem Boz˙ych tajemnic” i jako taki zabiega o to, „by wierni powierzeni jego pieczy, przez uczestnictwo w sakramentach wzrastali w đasce, a takz˙e poznawali paschaln ˛a tajemnice˛ i ni ˛a z˙yli”28_{. Wypeđniaj ˛ac} pastersk ˛a posđuge˛ w powierzonej diecezji, „winien troszczyc´ sie˛ o wszystkich wiernych powierzonych jego pieczy, bez wygl ˛adu na wiek, pozycje˛ czy

naro-19_{Tamz˙e, kan. 372.} 20_{Tamz˙e, kan. 374 par. 1.} 21_{Tamz˙e, kan. 515 par. 1.} 22_{Tamz˙e, kan. 518.}

23_{E. S z t a f r o w s k i, Urzeczywistnianie sie˛ Kos´ciođa w duszpasterstwie parafialnym,}

w: Duszpasterstwo w s´wietle nowego Kodeksu Prawa Kanonicznego, red. J. Syryjczyk, Warsza-wa 1985, s. 56.

24_{J. K r u k o w s k i, Parafie, proboszczowie i wikariusze parafialni, w: Komentarz do}

Kodeksu Prawa Kanonicznego, t. II/1, Poznan´ 2005, s. 411.

25_{KPK kan. 331.}

26_{Tamz˙e, kan. 333 par. 1.} 27_{Tamz˙e, kan. 381 par. 1.} 28_{Tamz˙e, kan. 387.}

dowos´c´, zarówno o stađych mieszkan´ców, jak i o tych, którzy czasowo prze-bywaj ˛a na jego terytorium, okazuj ˛ac apostolsk ˛a troske˛ takz˙e wobec tych, którzy z racji warunków swego z˙ycia nie mog ˛a wystarczaj ˛aco korzystac´ ze zwyczajnej formy pasterzowania oraz wobec niepraktykuj ˛acych”29_. Pro-boszcz, pragn ˛ac dobrze wypeđniac´ swoj ˛a pastersk ˛a posđuge˛ wobec powierzonej wspólnoty zamieszkađej na okres´lonym terytorium parafii, „powinien starac´ sie˛ poznac´ wiernych powierzonych jego pieczy. Winien […] nawiedzac´ rodzi-ny, uczestniczyc´ w troskach wiernych […]. Szczególn ˛a trosk ˛a otacza bied-nych, cierpi ˛acych, wygnan´ców oraz przez˙ywaj ˛acych szczególne trudnos´ci”30_. Z drugiej strony wierni poprzez stađe31 _{lub tymczasowe}32 _{zamieszkanie na} terytorium parafii i diecezji uzyskuj ˛a „wđasnego proboszcza oraz ordyna-riusza”33. Wđasnym proboszczem i ordynariuszem wiernego, który nie posia-da stađego lub tymczasowego zamieszkania, jest proboszcz i ordynariusz miejsca aktualnego przebywania34_{. Przywođane kanoniczne dyspozycje} wska-zuj ˛a na wie˛z´ teologiczn ˛a, jaka rodzi sie˛ mie˛dzy wiernym a jego proboszczem oraz mie˛dzy wiernym a jego biskupem. Wie˛z´ ta ostatecznie wypeđnia sie˛ w posđudze us´wie˛cania, nauczania i rz ˛adzenia sprawowanej przez „pasterzy wđasnych” in persona Christi, czyli w prowadzeniu powierzonych wspólnot Ŧ parafialnej i diecezjalnej Ŧ oraz kaz˙dego z ich czđonków ku peđni w wiecz-nos´ci35_.

W dziađalnos´ci duszpasterskiej Kos´ciođa wyraz´ny jest prymat osoby krocz ˛a-cej ku zbawieniu, a strukturalnymi elementami parafii i diecezji jest

commu-nio christifidelium i pastor prioprius, wyrastaj ˛acymi ostatecznie z tak

ewan-gelicznie okres´lonego prymatu. Inne kryteria dookres´laj ˛ace, ze wzgle˛dów pastoralnych, tak parafie˛, jak i diecezje˛, sđuz˙ ˛a ich identyfikacji jako „wspól-noty wiernych” w sensie kanonicznym36. St ˛ad nadrze˛dna troska o dobro du-chowe wszystkich czđonków wspólnot, parafialnej i diecezjalnej, powierzo-nych odpowiednio proboszczowi i biskupowi diecezjalnemu, jako „wđasnym

29_{Tamz˙e, kan. 383 par. 1.} 30_{Tamz˙e, kan. 529 par. 1.} 31_{Tamz˙e, kan. 102 par. 1.} 32_{Tamz˙e, kan. 102 par. 2.} 33_{Tamz˙e, kan. 107 par. 1.} 34_{Tamz˙e, kan. 100 i 107 par. 2.}

35 _{Por. Kongregacja ds. Duchowien´stwa, Kapđan. Gđosiciel Sđowa, szafarz sakramentów}

i przewodnik wspólnoty w drodze do trzeciego tysi ˛aclecia chrzes´cijan´stwa, Watykan 1999.

36 _{Por. W. W e n z, Kancelaria parafialna jako przestrzen´ kos´cielnego posđugiwania.}

pasterzom” prowadzi do przejs´cia od monokulturowos´ci tych wspólnot do ich wielokulturowos´ci. W ten sposób interkulturowos´c´ tych wspólnot staje sie˛ wymogiem zasadniczym w sđuz˙bie inkulturacji Ewangelii i w procesie weryfi-kacji tej sđuz˙by37_.

Kieruj ˛ac sie˛ wielokulturowos´ci ˛a i interkulturowos´ci ˛a parafii terytorialnej i Kos´ciođa lokalnego, Papieska Rada ds. Duszpasterstwa Migrantów i Podró-z˙uj ˛acych w instrukcji Erga migrantes caritas Christi z 3 maja 2004 r.38 wskazuje na proboszcza parafii terytorialnej i biskupa Kos´ciođa lokalnego jako gđównych odpowiedzialnych za dobro duchowe migrantów i nakđada na nich obowi ˛azek zorganizowania adekwatnej opieki duszpasterskiej39_{, tak by} wszyscy wierni parafii i diecezji mogli korzystac´ z dóbr duchowych Kos´ciođa, zwđaszcza ze sđowa Boz˙ego i sakramentów40_{. Ze wzgle˛du na róz˙nice} kultu-rowe i je˛zykowe, które nie pozwalaj ˛a emigrantom, wygnan´com, uchodz´com i koczownikom w peđni korzystac´ ze zwyczajnej posđugi proboszczów w ra-mach wspólnoty parafialnej, moz˙na wyznaczyc´ specjalnego kapelana41 _jako duszpasterza. Tam, gdzie jest to wskazane „z racji obrz ˛adku, je˛zyka, narodo-wos´ci […] albo z innego jeszcze powodu”, moz˙na dla wiernych z terytorium obejmuj ˛acego kilka parafii tworzyc´ parafie˛ personaln ˛a42 _{lub missio cum cura}

animarum43. Kieruj ˛ac sie˛ sđusznymi racjami, np. zróz˙nicowaniem kultur i

je˛-zyków, „biskup diecezjalny powinien w inny sposób zapewnic´” imigrantom opieke˛44. W tym celu Erga migrantes przewiduje tworzenie nie tylko parafii personalnych dla okres´lonych grup je˛zykowych, narodowos´ciowych i obrz ˛ad-ków, lecz równiez˙ parafii personalnych mie˛dzykulturowych i mie˛dzyetnicz-nych, a nawet mie˛dzyobrz ˛adkowych45_{, jak i pozwala na, umotywowane} dobrem duchowym, szukanie innych rozwi ˛azan´ pozakanonicznych46_. Rów-niez˙ z racji odmiennego obrz ˛adku „lub innych podobnych racji” najwyz˙sza 37 _{Por. E. C a p p e l l i n i, La „cura d’anime” del presbiterio Nel nuovo Codice, w:}

E. C a p p e l l i n i, F. C o c c p a l m e r i o, Temi pastorali del Nuovo Codice, Brescia 1984, s. 65-66.

38_{Papieska Rada ds. Duszpasterstwa Migrantów i Podróz˙uj ˛acych, Instrukcja Erga}

migran-tes caritas Christi[dalej cyt.: EMCC], Lublin 2008.

39_{EMCC art. 1 par. 1.} 40_{Por. KPK kan. 213.} 41_{Tamz˙e, kan. 568.}

42_{Tamz˙e, kan. 518; por. B a k a l a r z, Parafia personalna, s. 57-96.} 43_{EMCC nr 91 i art. 7 par. 1-5.}

44_{KPK kan. 516 par. 2.} 45_{EMCC nr 93 i art. 9-10.} 46_{Tamz˙e, nr 92.}

wđadza kos´cielna po wysđuchaniu zainteresowanej Konferencji Episkopatu moz˙e erygowac´ odre˛bny kos´cióđ partykularny47. W ten sposób zarówno Kos´-cióđ lokalny, jak i przede wszystkim parafia terytorialna staj ˛a sie˛ przestrzeni ˛a interkulturowego dialogu48_.

4. WSPÓLNOTA PARAFIALNA WOBEC IMIGRANTÓW

Instrukcja Papieskiej Rady ds. Duszpasterstwa Migrantów i Podróz˙uj ˛a-cych Erga migrantes caritas Christi otwiera nowy rozdziađ w historii apostol-skiej troski Kos´ciođa o migruj ˛acych. Zostađa wydana z zamiarem podje˛cia na nowo wysiđku dostosowania duszpasterstwa na rzecz migrantów do wyzwan´, jakie niesie ze sob ˛a wspóđczesny ogólnos´wiatowy fenomen ruchliwos´ci czđo-wieka49_{. W Erga migrantes wykorzystano wskazania motu proprio Pawđa VI}

Pastoralis migratorum cura z 1969 r.50 oraz unormowania instrukcji

Kon-gregacji Biskupów De pastorali migratorum cura z tego samego roku51, które na podstawie nauczania Vaticanum II regulowađy dotychczasowe dusz-pasterskie zaangaz˙owanie na rzecz migrantów52_{. Regulacje z 1969 r.,} wzbo-gacone dyspozycjami Kodeksu Prawa Kanonicznego Jana Pawđa II z 1983 r. i Kodeksu Kanonów Kos´ciođów Wschodnich z 1990 r., zaowocowađy w EMCC now ˛a dynamik ˛a ewangelizacyjn ˛a i misyjn ˛a wynikaj ˛ac ˛a z soborowe-go przesđania, z˙e „szczególn ˛a trosk ˛a nalez˙y otoczyc´ wiernych, którzy z powo-du sytuacji z˙yciowej nie mog ˛a w sposób zadawalaj ˛acy korzystac´ z ogólnej, zwykđej opieki duszpasterskiej proboszczów albo zupeđnie s ˛a jej pozbawieni, jak np. liczni emigranci, wygnan´cy i uciekinierzy, podróz˙uj ˛acy statkami i sa-molotami, koczownicy oraz inni be˛d ˛acy w podobnej sytuacji”53.

Instrukcja Erga migrantes wđ ˛aczyđa duszpasterstwo imigrantów w ramy duszpasterstwa zwyczajnego, prowadzonego w Kos´ciele lokalnym54_. Po-szczególne Kos´ciođy partykularne wiedz ˛a, z˙e spoczywa na nich obowi ˛azek

47_{KPK kan. 372 par. 2.} 48_{EMCC nr 93 i art. 6 par. 1-2.}

49_{S. H a m a o, Prezentacja, w: EMCC, s. 5.}

50_{P a w e đ VI, Motu proprio Pastoralis migratorum cura, AAS 61 (1969), s. 600-603.} 51 _{Kongregacja Biskupów, Instrukcja De pastorali migratorum cura, AAS 61 (1960),}

s. 614-643.

52_{Por. EMCC nr 21-22.}

53_{Dekret o pasterskich zadaniach biskupów w Kos´ciele Christus Dominus, nr 18.} 54_{Por. EMCC nr 19-33.}

nalez˙ytej troski o tych wszystkich, którzy z jakiegokolwiek powodu s ˛a zmu-szeni do przebywania poza granicami swojej ojczyzny i wđasnej wspólnoty etnicznej. Celem tej troski jest wđ ˛aczenie ich w z˙ycie Kos´ciođa, z peđnym poszanowaniem ich prawa do wolnos´ci55_{. W EMCC migranci s ˛a postrzegani} nie tyle jako jednostki, a raczej jako czđonkowie szczególnej wspólnoty, dla której Kos´cióđ organizuje stosown ˛a posđuge˛ pastersk ˛a poszerzon ˛a o dzieđo

caritas56. Posđuga ta jest stađa, bo przemieszczanie sie˛ czđowieka jest

wpisa-ne w jego nature˛. Z drugiej jednak strony jest ona, ze swej natury, doraz´na i tymczasowa oraz cze˛sto mierzona pokoleniami, bo prowadzi do peđnej inte-gracji kos´cielnej imigranta i jego potomków w miejscu osiedlenia sie˛57_{. St ˛ad} obowi ˛azuj ˛aca struktura organizacyjna posđugi na rzecz migrantów opisana w Erga migrantes nie zaste˛puje, a uzupeđnia parafialne duszpasterstwo teryto-rialne, przez które pre˛dzej czy póz´niej moz˙e zostac´ wchđonie˛ta58_. Dusz-pasterstwo migrantów, choc´ bierze pod uwage˛ fakt, z˙e wspólnota przybyđych posđuguje sie˛ odre˛bnym je˛zykiem, posiada wđasn ˛a kulture˛ i odre˛bn ˛a ducho-wos´c´, których nie moz˙na ignorowac´ w codziennej pracy apostolskiej, to jed-nak nie traktuje zachowania i rozwoju poszczególnych jednostek i grup jako wđasnych specyficznych celów59 _{oraz nie daje sie˛ zredukowac´ do troski} o piele˛gnowanie ich ojczystego je˛zyka i kultury. Budowa interkulturalnej wspólnoty parafialnej i diecezjalnej sđuz˙y inkulturacji Ewangelii i nowej ewangelizacji Kos´ciođa parafialnego i diecezjalnego.

Kos´cióđ partykularny wypeđnia misje˛ duszpastersk ˛a wobec imigrantów w sposób zwyczajny „poprzez i w” parafii terytorialnej, która jest podstawo-w ˛a form ˛a istnienia podstawo-wspólnoty podstawo-wiary, nadziei i miđos´ci. Parafia dostarcza „podstawo-wy- „wy-raz´nego przykđadu wspólnotowego apostolstwa, gromadz ˛ac w jedno wszelk ˛a, wyste˛puj ˛ac ˛a w niej róz˙norak ˛a aktywnos´c´ ludzk ˛a i wszczepiaj ˛ac j ˛a w po-wszechnos´c´ Kos´ciođa”60_{. We wspólnocie parafialnej wierny ukonkretnia} „przemierzanie drogi razem” i bycie z drugim nie obok siebie, ale dla siebie, i to niezalez˙nie od rasy, narodu, kultury czy je˛zyka. W parafii Boz˙y zamysđ

55_{GS 58.}

56_{Por. B e n e d y k t XVI, Encyklika Deus caritas est, nr 2-25; EMCC nr 56-60 i}

65-69.

57_{Por. EMCC nr 77 i 90; W. N e c e l, Wokóđ zasad duszpasterstwa na rzecz Polaków}

na obczyz´nie, „Collectanea Theologica” 77(2007), nr 4, s. 208-211.

58_{EMCC nr 91-92; art. 6-8.} 59_{Tamz˙e, nr 78.}

powođania wszystkich ludzi do s´wie˛tos´ci61 _{nabiera widzialnego i spođecznie} okres´lonego ksztađtu62 i wspólnota wspóđpowođanych konkretyzuje jeden z konstytutywnych wymiarów Kos´ciođa, jakim jest jego synodalnos´c´. Tu wreszcie wierny uczy sie˛ stanowienia jedno z imigrantem w Chrystusie tak, by razem is´c´ za Tym, który powiedziađ o sobie: „Ja jestem drog ˛a i prawd ˛a, i z˙yciem” (J 14, 6).

Parafia z natury swojej đ ˛aczy stabilizacje˛ i bezpieczen´stwo tych, którzy mieszkaj ˛a we wđasnym domu, z ruchliwos´ci ˛a i tymczasowos´ci ˛a sytuacji imi-grantów, którzy s ˛a w drodze, z dala od ojczyzny oraz wspólnoty etnicznej. Przybyli z racji swojej kultury, etnicznos´ci i je˛zyka oraz wđas´ciwej sobie du-chowos´ci nie mog ˛a w peđni korzystac´ ze zwyczajnej opieki duszpasterskiej i potrzebuj ˛a szczególnej opieki ze strony proboszcza63. W jego imieniu, na mocy zarz ˛adzenia biskupa Kos´ciođa lokalnego, kapelan/misjonarz migrantów posđuguj ˛acy sie˛ tym samym ojczystym je˛zykiem co oni oraz znaj ˛acy ich kulture˛ staje sie˛ duszpasterzem imigrantów64_{, a parafia terytorialna wđ ˛acza sie˛ w} dy-namizowanie procesu interkulturowego dialogu wszystkich swoich wiernych. W ten sposób imigranci na terenie parafii maj ˛a zapewnion ˛a tak ˛a sam ˛a opieke˛ duszpastersk ˛a, jak miejscowi wierni65_{, oraz tak jak inni parafianie mog ˛a} ko-rzystac´ z dóbr duchowych Kos´ciođa: sđowa Boz˙ego i sakramentów66_.

Swobodne i aktywne uczestnictwo w z˙yciu parafii, na równi z innymi wiernymi, bez zahamowan´ i ograniczen´ w czasie oraz innych zastrzez˙en´ s´ro-dowiskowych, jest dla wierz ˛acych imigrantów drog ˛a wiod ˛ac ˛a do ich kos´ciel-nej integracji67_.

Chodzi tu o proces ich samodzielnego awansu, be˛dzie zatem rzecz ˛a nieodzow-n ˛a, z˙eby mieli onieodzow-ni moz˙nieodzow-nos´c´ rozumienieodzow-nia i ocenieodzow-nianieodzow-nia, by zostali otoczenieodzow-ni opiek ˛a i byli wspomagani w tym wszystkim, co moz˙e byc´ przyswojone w ramach ich z˙yciowego dos´wiadczenia, w postaci i stylu ich podstawowej kultury, w pluraliz-mie ich toz˙samos´ci. W swobodnym korzystaniu z prawa i obowi ˛azku uczestnicze-nia we wspólnocie kos´cielnej w obre˛bie poszczególnych Kos´ciođów

partykular-61_{Sobór Watykan´ski II, Konstytucja dogmatyczna o Kos´ciele Lumen gentium, nr 39.} 62_{Tamz˙e, nr 9.}

63_{Por. KPK kan. 529 par. 1.} 64_{EMCC nr 75-78; art. 4-11.}

65_{Tamz˙e, nr 49-51; por. J a n P a w e đ II, Kos´ciođy lokalne wobec emigrantów. Ore˛dzie}

na S´wiatowy Dzien´ Migranta i Uchodz´cy w 1985 roku, w: J a n P a w eđ II, Ore˛dzia na S´wiatowy Dzien´ Migranta i Uchodz´cy 1985-2005, opr. W. Necel, Poznan´ 2009, s. 15-20.

66_{KPK kan. 213.} 67_{EMCC nr 77.}

nych, poczucia sie˛ chrzes´cijanami i brac´mi w stosunku do wszystkich, wierni imigranci winni miec´ moz˙liwos´c´ cađkowitego pozostania sob ˛a w tym, co dotyczy je˛zyka, kultury, liturgii, duchowos´ci, poszczególnych tradycji. Jest to niezbe˛dne dla osi ˛agnie˛cia integracji kos´cielnej, która ubogaca Kos´cióđ Boz˙y i jest owocem peđnego dynamiki realizmu Wcielenia Syna Boz˙ego68_.

Dla wspólnoty parafialnej troska o imigrantów nie jest dziađalnos´ci ˛a ubocz-n ˛a czy zaste˛pcz ˛a. Wypđywa oubocz-na z iubocz-nstytucjoubocz-nalubocz-nych zadaubocz-n´ wspólubocz-noty oraz charakteru posđugi proboszcza wobec powierzonej parafii. Wyrazem katolic-kos´ci jest nie tylko braterska wspólnota ochrzczonych, lecz takz˙e kultura przyje˛cia i gos´cinnos´c´ okazana wobec przybyđego, niezalez˙nie od wyznawanej przez niego religii, odrzucenie wszelkich barier i dyskryminacji rasowej oraz uznanie osobowej godnos´ci kaz˙dego czđowieka, czemu winna towarzyszyc´ aktywna obrona jego niezbywalnych praw69_{. Misja Kos´ciođa wobec} imigran-tów realizowana na poziomie parafii terytorialnej to „wychodzenie w kierunku kaz˙dego czđowieka, aby gđosic´ mu Jezusa Chrystusa, a w Nim i w Kos´ciele wđ ˛aczyc´ go w komunie˛ z cađ ˛a ludzkos´ci ˛a”70.

ZAKON´CZENIE

Poszanowanie wielorakich róz˙nic i ich rozwijanie jest kryterium autentycz-nos´ci d ˛az˙enia do jedautentycz-nos´ci rodziny ludzkiej. Tam, gdzie interkulturowy wy-miar wspólnoty parafialnej jest z˙ywy, zacieraj ˛a sie˛ lub zanikaj ˛a róz˙nice mie˛-dzy mieszkan´cami danego kraju a imigrantami, przewaz˙a s´wiadomos´c´ wspól-nej przynalez˙nos´ci do jedynego Ojca, Trójjedynego Boga. Ta przynalez˙nos´c´ winna byc´ szczególnie widoczna w parafii, w której nikt nie powinien czuc´ sie˛ cudzoziemcem i obcym. Obecnos´c´ imigrantów na terenie parafii terytorial-nej jest okazj ˛a do zweryfikowania jej katolickos´ci, która polega nie tylko na przyjmowaniu róz˙nych grup etnicznych, ale przede wszystkim na dynamice tworzenia moc ˛a Ducha S´wie˛tego communio – „wspólnoty wspóđpowođanych”. Róz˙norodnos´c´ kulturowa, etniczna i je˛zykowa nalez˙y do porz ˛adku ustanowio-nego w akcie stworzenia, i jako taka nie moz˙e byc´ marginalizowana za cene˛ nierealnego uniformizmu czy wykluczaj ˛acego etnocentryzmu. Pluralizm etniczny, kulturowy i je˛zykowy w Kos´ciele nie jest sytuacj ˛a przejs´ciow ˛a,

68_{J a n P a w e đ II, Kos´ciođy lokalne wobec emigrantów, s. 16; EMCC nr 44-48.} 69_{EMCC nr 39-43.}

któr ˛a trzeba tolerowac´, ale jego wymiarem strukturalnym. Winien on konkret-nie prowadzic´ od wielokulturowos´ci parafii terytorialnej do jej interkulturo-wos´ci. Tak uwarunkowana jednos´c´ pđynie nie ze wspólnego pochodzenia i je˛-zyka, ale z Ducha Pie˛c´dziesi ˛atnicy, który gromadz ˛ac w jedno róz˙ne ludy i narody, obdarzyđ je wszystkie wiar ˛a w jednego Pana i wezwađ do jednej na-dziei i jest warunkiem odkrywania paschalnego powođania kaz˙dego czđowieka.

INTERKULTURALITÄT DER TERRITORIALEN GEMEINDE

Z u s a m m e n f a s s u n g

Der Ankunft in einen fremden Staat bedeutet für viele Migranten die Begegnung mit unbe-kannten Lebensweisen und Denkarten. Städte und Länder sind in einem großen Maß durch die mehrethnische und multikulturelle Gemeinschaften besiedelt. Der Heilige Geist ist in seiner Tätigkeit nicht durch ethnische und kulturelle Spaltungen gehindert, sondern er inspiriert und beleuchtet Menschen auf verschiedene Weise. Seit dem Pfingstag in Jerusalem versammeln sich Christen zum Gebet in mehrethnischen und multikulturellen Gemeinschaften. Das endgültig auf dem Tridentischen Konzil eingeführte Kriterium der territorialen Gemeinde und der Lokalkirche in der Seelsorge, die bis heute verpflichtet zeigt ebenso auf einen multikulturellen Aspekt von diesen Gemeinden. Die gegenwärtige Mobilität des Menschen zusammen mit Globalisierungs-prozessen bringt für die Kirche eine neue Herausforderung. Wenn wir die Beschlüsse der Instruktion des Päpstlichen Rates bezüglich der Migrantenseelsorge und der Seelsorge der Reisenden vom 3 Mai 2004 annehmen, sollen sich sowohl die territoriale Gemeinde von einem Pfarrer geleitet und die lokale Kirche von einem Diözesanbischof geführt von einer mono-kulturellen zu multimono-kulturellen Gemeinde entwickeln, um zuletzt zu intermono-kulturellen Gemein-schaften werden, die nach dem Evangelium leben.