Królewieckie listy Jana Mikulicza do Fryderyka Althoffa

Andrzej Skrobacki, Wolfram

Kaiser

Królewieckie listy Jana Mikulicza do

Fryderyka Althoffa

Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 4, 455-468

1975

W o lfra m K aiser ■ A n d r z e j S kro b a cki

KRÓLEWIECKIE LISTY

JANA MIKULICZA DO FRYDERYKA ALTHOFFA

W r o k u 1975 m ija 125 l a t od c h w ili n a ro d z in i 70 l a t od ś m ie rc i ś w ia to w e j s ła w y le k a rz a , „ je d n e g o z n a jz n a k o m its z y c h c h iru rg ó w w sz y s tk ic h c za só w ” 1 — J a n a M ik u lic za . B y ł on p r e k u r s o r e m n o w o ż y tn e j c h iru rg ii, a je g o d z ia ła ln o ś ć z aw a ż y ła n a ro z w o ju te j d z ie d z in y w d w ó c h k rę g a c h k u ltu r o w y c h : p o ls k im i n ie m ie c k im .

J a n A n to n i R a d e c k i-M ik u lic z u ro d z ił s ię w C z e rn io w c a c h n a B u k o w in ie 16 m a ja 1850 r o k u 2. D o szk ó ł u c zę szc z ał w m ie ś c ie ro d z in n y m o ra z w P r a d z e , W ie d n iu i K la g e n fu rc ie (C elo w cu ) w p o łu d n io w e j A u s trii. P o o trz y m a n iu ś w ia d e c tw a d o j­ rz a ło śc i w s t ą p ił n a W y d z ia ł L e k a r s k i U n iw e rs y t e tu w W ie d n iu , k t ó r y p o d k i e r u n ­ k ie m t a k z n a k o m ity c h s ła w ja k a n a to m a H y r tla , a n a to m o p a to lo g a R o k ita n s k y ’ego. c h ir u rg ó w D u m re ic h e ra i B illro th a , a ta k ż e o k u lis tó w S te llw a g a i A r t l a o ra z d e r ­ m a to lo g ó w A u s p itz a i H e b ry p r z e ż y w a ł s w ó j d r u g i w h is to r ii ro z k w it. W 1875 ro k u M ik u lic z u z y s k a ł s to p ie ń d o k to ra w s z e c h n a u k le k a r s k i c h i w k ró tc e d a ł s ię p o z n ać ja k o je d e n z n a jz d o ln ie js z y c h u c zn ió w w s p o m n ia n e g o c h ir u rg a , B illro th a . J e m u z a w d z ię c z a ł M ik u lic z n ie ty lk o o p a n o w a n ie rz e m io s ła o p e ra to r a , le c z ró w n ie ż p o ­ p a r c ie i p ro te k c ję n a d ro d z e n a u k o w e j k a r ie r y . B y ć m oże, w ię ź m ię d z y n im i s t a ­ n o w iły z a m iło w a n ia m u z y c z n e 3. M ik u lic z b o w ie m u k o ń c z y ł ró w n ie ż k o n s e r w a to ­ riu m w W ie d n iu . J e g o z a in te r e s o w a n ie m u z y k ą trw a ło c ałe ży cie, a d o m je g o b y ł o ś ro d k ie m ży cia m u z y c zn e g o .

W 1880 ro k u M ik u lic z u z y s k a ł n a u n iw e rs y te c ie w ie d e ń s k im v e n i a m le g e n d i z c h iru rg ii. W ty m s a m y m ro k u o ż e n ił się, a p o n ie w a ż ó w c ze sn e p rz e p is y w y k lu ­ c za ły m o ż liw o ść z a t r u d n ie n ia ż o n a te g o a s y s te n ta , zło ży ł p o d a n ie o s ta n o w is k o p r o ­ fe s o ra c h ir u rg i i n a U n iw e rs y te c ie J a g ie llo ń s k im . D z ię k i p o p a rc iu sw e g o p ro te k to r a , w 1882 ro k u o b ją ł k a t e d r ę c h ir u r g i i w K ra k o w ie . W p ię ć l a t p ó ź n ie j p rz e n ió s ł s ię do K ró le w c a , a s ta m tą d do W ro c ła w ia . K lin ik a p ro w a d z o n a p rz e z n ie g o w ty m m ie ście „ b y ła w z o re m d la n ie o m a l całeg o ś w i a ta ” 4, a o n s a m z y s k a ł s ła w ę je d n e g o

P ro f. d r m e d . i fil. W o lfra m K a is e r je s t w y k ła d o w c ą w I K lin ic e In te r n i s ty c z ­ n e j U n iw e r s y t e tu M a r c in a L u t r a w H a lle -W itte n b e r d z e i p rz e w o d n ic z ą c y m T o w a ­ rz y s tw a H is to rii M e d y c y n y w N R D (od red.).

1 J. R u tk o w sk i, C h iru r g ia , t. 1, W a r sz a w a 1954, s. 5.

2 S. K o śm iń sk i, S ł o w n i k le k a r z ó w p o ls k ic h , W a rs z a w a 1883; B. S e y d a , D zie je

m e d y c y n y w z a ry sie , Cz. 2, W a rs z a w a 1965, ss. 345— 346; Z. W ik to r, J a n M ik u lic z (1850— 1905), w : S z e ś ć se tle c ie m e d y c y n y k r a k o w s k i e j , t. 1, K r a k ó w 1963, ss. 171— 197.

8 Z. W ik to r, ap. cit., s. 175. B y w a ło n ie k ie d y , że g ry w a li n a c z te ry rę c e lu b r a ­ z e m sie d z ie li n a d rę k o p is e m n ie d o k o ń c z o n e j je sz c z e I I s y m fo n ii B ra h m s a .

1 J . B o g u sz, K r a k o w s k a S z k o ła L e k a r s k a od r o k u 1860. K r a k ó w 1960, s. 721.

456 W o lfra m K a ise r · A n d rz e j S k r o b a c k i

z n a jw ię k s z y c h c h iru rg ó w . Z m a rł w p e łn i s ił ż y w o tn y c h , u s z c z y tu p o w o d z en ia 14 c ze rw c a 1905 ro k u i z o s ta ł p o c h o w a n y w Ś w ie b o d z ic a c h n a Ś lą s k u 5.

O sią g n ię c ia i d o ro b e k M ik u lic z a b y ły o lb rz y m ie . O g ło sił p o n a d 200 p ra c n a u ­ k o w y c h , w ty m w ie le k s ią ż e k i a tla só w . W y k sz ta łc ił p o k o le n ie c h iru rg ó w p o lsk ic h i n ie m ie c k ic h , z o sta w ił p o so b ie śla d w e w sz y s tk ic h n ie m a l d z ie d z in a c h ó w c ze sn ej c h iru rg ii. Do w ie k o p o m n y c h z a s łu g M ik u lic z a n a le ż ą jeg o p o m y s ły i u le p sz e n ia w c h iru rg i i ja m y b rz u s z n e j. P ie rw s z y w św iec ie d o k o n a ł o p e ra c ji p la s ty c z n e j p rz e ­ ł y k u 6, p o d a ł s z e re g n o w y c h o ry g in a ln y c h m e to d o p e ra c y jn y c h ; w p ro w a d z ił e zo fag o - i g a stro sk o p ię . O p isał n o w ą je d n o s tk ę c h o ro b o w ą (o b u s tro n n e p o w ię k sz e n ie g ru c z o ­ łó w łz o w y c h i ś lin ia n e k ), k t ó r a n a s ta ł e w e sz ła do p o d rę c z n ik a p a to lo g ii p o d n a z w ą ch o ro b y M ik u lic za . P ie rw s z y o p is a ł c h a r a k t e r y s ty c z n e d la z ia rn in y tw a rd z ie lo w e j k o m ó rk i, z w a n e d o d z isia j k o m ó rk a m i M ik u lic za . O n te ż p ie rw s z y w p ro w a d z ił r ę ­ k a w ic z k i n ic ia n e do z a b ie g ó w o p e ra c y jn y c h i u le p s z y ł a n ty s e p ty k ę p rz e z s to s o w a ­ n ie jo d o fo rm u do o d k a ż a n ia r a n i n a rz ę d z i c h iru rg ic z n y c h . Z a n a jw ię k s z ą je d n a k z asłu g ę M ik u lic z a p o c z y tu je się p ie rw s z e p r ó b y z a b ie g ó w o p e ra c y jn y c h w o tw a r te j k la tc e p ie rs io w e j. U to ro w a ł ty m d ro g ę n o w e j d z ie d z in ie c h iru rg i i z w a n e j to r a k o ­ c h iru rg i ą 7.

R zecz c ie k a w a , p o s ta ć M ik u lic z a — j a k d o tą d — n ie z a in te r e s o w a ła p o w a ż n ie j p o ls k ic h h is to ry k ó w m e d y c y n y i w ła śc iw ie n ie d o c ze k a ła się o p ra c o w a n ia . P o z a ro z p ra w a m i tr a k tu ją c y m i o jeg o z a s łu g a c h d la ro z w o ju c h iru rg i i w P o l s c e 8, o je g o p rz y n a le ż n o ś c i n a r o d o w e j 9, a ta k ż e p o z a o k o lic z n o śc io w y m i, ro c z n ic o w y m i a r t y k u ­ ła m i 10, b r a k (z w y ją tk ie m r o z p ra w y Z d z is ła w a W i k t o r a J1) o b s z e rn ie js z e j m o n o g ra fii, k t ó r a b y w s z e c h s tr o n n ie o ś w ie tliła tę n ie z w y k łą sy lw e tk ę .

5 M ik u lic z z m a rł n a r a k a ż o łą d k a , k tó re g o s a m u s ie b ie ro z p o z n ał. O p e ra c ji p o d ­ j ą ł się p rz y ja c ie l M ik u lic z a A n to n v o n E ise ls b e rg , je d n a k s p ra w a p o s u n ę ła się ta k d a le k o , że o g ra n ic z y ł się ty lk o d o p ró b n e j la p a ra to m ii, 7 sty c z n ia 1905 ro k u . M ik u ­ licz do o s ta tn ic h c h w il sw e g o ży cia n ie u s ta w a ł w p ra c y n a u k o w e j. J e g o z w ło k i s p o c z y w a ją n a c m e n ta r z u w Ś w ie b o d z ic a c h a g ró b p rz y k ry w a m a rm u r o w a , c z a rn a p ły ta z n a p ise m : „ M ik u lic z ”.

6 E. S ie ń k o w s k i, R o z w ó j c h iru r g ii ż o łą d k a w P olsce, S tu d ia i M a te ria ły z D z ie ­ jó w N a u k i P o ls k ie j, S e r ia B. 1970, z. 18, s. 71.

7 Z. W ik to r, op. cit., s. 196; W . B o n a, Z a s łu g i J a n a M ik u lic z a d la r o z w o ju c h i­

r u r g ii p o ls k ie j, A rc h iw u m H is to rii i F ilo z o fii M e d y c y n y , t. 10, 1930, z. 2, s. 229.

8 W . B o n a, op . cit., s. 122; A. K w a ś n ic k i, R o z w ó j n a u k i i n a u c za n ia w W y d z ia le

L e k a r s k im U J w X I X stu le c iu , N o w in y L e k a rs k ie , t. 17, 1905, ss. 385— 440; Z. W ik ­

to r, J a n M ik u lic z . R y s ż y c ia i d zia ła ln o śc i, S p ra w o z d a n ia P o ls k ie j A k a d e m ii U m ie ­ ję tn o ś c i, t. 51, 1950, n r 6, ss. 409— 413; te n ż e , J a n M ik u lic z , ja k o p r o fe s o r U n iw e r ­ s y t e t u K r a k o w s k ie g o i W r o c ła w s k ie g o (1850— 1905), P o ls k i T y g o d n ik L e k a rs k i, R. 20, 1965, n r 6, ss. 231— 233. 9 Z. W ik to r, J . S ta rz e w s k i, O p o lsk o ść g e n ia ln e g o c h iru rg a J a n a M ik u lic z a , P r o b le m y , R. 11, 1955, n r 10, ss. 699— 703; Z. W ik to r, W s p ra w ie n a r o d o w o ś c i J a n a M ik u lic z a , P o ls k i T y g o d n ik L e k a rs k i, R. 12, 1957, n r 7, ss. 1830— 1832.

10 A. G a b szew icz, J a n M ik u lic z , G a z e ta L e k a rs k a , 1905, n r 26, ss. 641— 651; J. P e s z k e , J a n M ik u lic z -R a d e c k i, K r y ty k a L e k a r s k a , 1905, z. 7, ss. 148— 151; L. M iecz­ k o w sk i, S p . J a n M ik u lic z -R a d e c k i, N o w in y L e k a rs ie , R. 17, 1905, n r 17, s. 398; J . R u tk o w sk i, J a n M ik u lic z (1850— 1905), P o ls k i T y g o d n ik L e k a rs k i, R. 5, 1950, n r 42, ss. 1493— 1495; te n ż e , J a n M ik u lic z w s e tn ą ro czn ic ą u r o d z in (1850— 1905), P o ls k i P r z e g lą d C h iru rg ic z n y , t. 22, 1950, z. 4, ss. 577— 581; H. S c h ra m m , W s p o m n ie ­

n ia o J a n ie M ik u lic z u , A rc h iw u m H is to r ii i F ilo z o fii M ed y c y n y , t. 12, 1932, z. 1, s. 21;

Zob. te ż n e k ro lo g i w g a z e ta c h k ra k o w s k ic h : C zas, 1905, n r 135 i 136; N a p rz ó d , 1905, n r 161, N o w a R e fo rm a , 1905, n r 136 i 138.

11 Z. W ito r, J a n M ik u lic z , ss. 171— 197. S ą to p ra w d o p o d o b n ie w y ją tk i n ie o g ło ­ szo n ej d o tą d d ru k ie m m o n o g ra fii o M ik u lic zu , z a ty tu ło w a n e j: J a n M ik u lic z , d z ia ­

K ró le w ie ckie listy J a n a M ik u lic z a d o F ryd e ryk a A lthoffa 457

Z a n im j e d n a k u k a ż e s ię o c z e k iw a n a m o n o g ra fia o M ik u lic z u , w a r to z ap o z n a ć s ię sz e rz e j z je g o k o re s p o n d e n c ją , k tó r a m oże u z u p e łn ić je g o b io g ra fię w ie lo m a c e n ­ n y m i i n o w y m i szczeg ó łam i. T a k im ź ró d łe m in fo r m a c ji s ą lis ty M ik u lic z a o d n a ­ le z io n e w p r y w a tn e j k o re s p o n d e n c ji F r y d e r y k a A lth o ff a , p o d s e k r e ta rz a s ta n u w p r u ­ s k im m in is te rs tw ie o ś w i a t y 12, a p rz e c h o w y w a n e w N ie m ie c k im A rc h iw u m C e n t r a l­ n y m w M e r s e b u rg u (N R D )13.

O d n a lez io n o 18 lis tó w . S ie d e m z n ic h d a to w a n o w K ró le w c u , p o z o sta łe p o c h o ­ d z ą z W ro c ła w ia (6), K ra k o w a (3), B e r lin a i S c h e v e n in g e n (po je d n y m ).

K o re s p o n d e n c ja k ró le w ie c k a d o ty c z y je d n e g o z w a ż n ie js z y c h o k re s ó w ży cia le k a rz a ; z d a n ie m żony, H e n r ie tty (z d o m u P a c h e r), c za sy p o b y tu w K ró le w c u n a ­ le ż a ły do n a jp ło d n ie js z y c h w d z ia ła ln o ś c i z a w o d o w e j M ik u lic za . L is ty u z u p e ł n ia ­ j ą m a ło n a m z n a n y p o r t r e t d u c h o w y g e n ia ln e g o c h ir u r g a i r z u c a j ą p e w n e ś w ia tło n a je g o s to s u n k i ze ś w ia te m le k a rs k i m o ra z z p rz e d s ta w ic ie la m i w y ż sz e j a d m in i­ s t r a c j i p ru s k ie j.

D e c y z ja p rz e n ie s ie n ia się z K r a k o w a do K ró le w c a z a w a ż y ła n a d a lsz y c h lo ­ s a c h M ik u lic z a i p r a w ie z u p e łn ie p rz e rw a ła ś c is łe z w iąz k i, ja k ie łą c z y ły go z p o l­ s k ą c h ir u r g i ą i m e d y c y n ą o ra z z p o ls k o śc ią w ogóle. M ik u lic z p rz y b y ł do K ró le w c a n a p o c z ą tk u 1887 ro k u . P o p rz e d n io , p rz e z 5 l a t b y ł p ro fe s o re m c h iru rg i i n a U n iw e rs y te c ie J a g ie llo ń s k im , a la t a je g o p r o f e s u r y w K ra k o w ie b y ły „p o d k a ż d y m w z g lę d e m n a jś w ie tn ie js z y m o k re s e m w d z ie ja c h k lin ik i c h iru rg ic z n e j k r a k o w s k i e j” . T u o p ra c o w a ł s z e re g n o w y c h m e to d o p e ra c y j­ n y c h i n a rz ę d z i c h iru rg ic z n y c h , tu ro z b u d z ił ż y w y r u c h n a u k o w y i n a p is a ł 30 p ra c w ję z y k u p o ls k im p o ś w ię c o n y c h c h iru rg ii. M ik u lic z s tw o rz y ł w K ra k o w ie p o ls k ą szk o łę c h iru rg ic z n ą , a w ie lu je g o u c zn ió w p o w o ła n o p ó ź n ie j n a s ta n o w is k a a k a d e ­ m ic k ie . D o w y b itn y c h u c z n ió w M ik u lic z a w ta m ty m o k re s ie n a le ż e li: H ila ry S c h ra m m , p ó ź n ie jsz y p ro f e s o r c h ir u rg i i w e L w o w ie , R u d o lf T r z e b ic k y , t y t u l a r n y p ro f e s o r c h iru rg ii w K ra k o w ie , A le k s a n d e r B o sso w sk i, p io n ie r m ik ro b io lo g ii w P o l­ sce, p ro f e s o r n a d z w y c z a jn y w P o z n a n iu a n a d to R o m a n S o n d e rm a y e r, C z e s ła w G ó r­ sk i, Ig n a c y L in k i M a j e w s k i 14.

O o k o lic z n o śc ia ch , ja k ie to w a rz y s z y ły p r z e jś c iu M ik u lic z a z W sz e c h n ic y K r a ­ k o w sk ie j n a A lb e rty n ę , p is a ł w s p o m n ia n y w y ż e j H ila r y S c h ra m m w n a s t ę p u ­ ją c y sp o só b :

ła ln o ść n a u k o w a i r y s ż y c ia z e s z c z e g ó ln y m u w z g lę d n ie n ie m o k r e s u w ro c ła w sk ie g o .

M o n o g ra fię tę z ło ży ł a u to r do d r u k u je sz c z e w 1953 ro k u , a le z n ie z n a n y c h p r z y ­ czy n n ie d o ta r ła o n a d o r ą k c z y te ln ik ó w . P r o f. d r m ed . Z. W ik to r z m a r ł w 1970 r. 12 F r y d e r y k T e o d o r A lth o ff, u r . w D in s la k e n 1 9 I I 1839, p r u s k i m ą ż s ta n u , s t u ­ d io w a ł p ra w o w B o n n i B e r lin ie . W y k ła d o w c a p r a w a fr a n c u s k ie g o o ra z n o w o ż y t­ n eg o p r a w a c y w iln e g o n a u n iw e rs y te c ie w S tr a s s b u rg u . D y r e k to r i rz e c z y w is ty t a j ­ n y n a d ra d c a rz ą d o w y w M in is te r s tw ie do S p r a w D u c h o w n y c h , O św ia ty i M e d y c y n y . O d 1903 r o k u p ro fe s o r. P o d k o n ie c ż y c ia o trz y m a ł g o d n o ść s y n d y k a k o ro n n e g o . W je g o g e s tii le ż a ły m .in . s p ra w y o b sad y k a t e d r u n iw e rs y te c k ic h , j a k ró w n ie ż f i ­ n a n s o w a n ie n ie k tó ry c h p rz e d się w z ię ć i b a d a ń n a u k o w y c h n a p o lu m e d y c y n y . Z m a rł w S te g litz p o d B e r lin e m 20 p a ź d z ie r n ik a 1908 ro k u (R. L ü d ic k e , D ie P re u ssisc h e n

K u ltu s m i n is te r u n d ih r e B e a m te n im e r s te n J a h r h u n d e r t d e s M in is te r iu m s 1817—■ 1917, S t u t t g a r t u n d B e r lin 1918, ss. 29— 30; A u s F r ie d r ic h A l t h o f f s S tr a s s b u r g e r Z e it. E r in n e r u n g f ü r s e in e F r e u n d e . Z u s a m m e n g e s te llt v o n M. A lth o ff, J e n a 1914, s. 93). 13 D e u tsc h e s Z e n tr a la rc h iv , I I H is to ris c h e A b te ilu n g M e r s e b u rg (d a le j D ZM ), R ep. 92, A lth o ff B, n r 133, B d. 1, K . 56— 100. 14 J . R u tk o w sk i, op. cit., s. 1494.

458 W o lfra m K a ise r · A n d rz e j S k r o b a c k l

„ K a n d y d a tu r a M ik u lic z a n a s ta n o w is k o p ro f e s o r a c h ir u r g i i U J b y ła p rz e z w ł a ­ d ze a u s tr ia c k ie n a rz u c o n a K ra k o w o w i. P o c z ą tk o w o n ie p rz y c h y ln a a tm o s fe ra z m ie ­ n ia ła się w m ia r ę p r a k ty c z n e j d z ia ła ln o ś c i w y b itn e g o c h iru r g a . Z c h w ilą g d y w ła ­ d ze a u s tr ia c k ie n ie s p e łn iły p o s tu la tó w M ik u lic z a o d n o śn ie d o w y b u d o w a n ia n o w e j k lin ik i, p o s ta n o w ił o n o p u ścić K ra k ó w i p r z y ją ć o fe ro w a n ą m u k a te d r ę w K ró ­ le w cu . O p in ia p u b lic z n a , le k a rz e k lin ik i, a ta k ż e p a c je n c i, n a w ia d o m o ść o o p u s z ­ c z e n iu K ra k o w a , w y w a r li n a n ieg o t a k s iln y n a c isk , że p o s ta n o w ił o n w K ra k o w ie z o sta ć , je ś lib y je g o n o m in a c ja n ie b y ła jesz c z e z a tw ie r d z o n a . N ie ste ty , b y ło ju ż za p ó ź n o ” 15.

W p o d o b n y sp o só b in fo r m o w a ło sw o ich c z y te ln ik ó w c za so p ism o k ra k o w s k ie „ P rz e g lą d L e k a r s k i” 4 P is m o d o n o siło , że n a w ie ść o p r z y ję c iu p rz e z M ik u lic z a k a te d r y k ró le w ie c k ie j, słu c h a c z e m e d y c y n y o ra z s tu d e n c i in n y c h w y d z ia łó w w lic z ­ b ie 600—700 o só b u d a li s ię do p ro fe s o ra , p ro s z ą c go o p o z o sta n ie w K ra k o w ie . W zru sz o n y ty m a k te m p rz y w ią z a n ia M ik u lic z p rz y rz e k ł, że u c z y n i 2ad o ść p ro ś b ie m ło d z ie ży , je ś lib y jeg o n o m in a c ja jesz c z e n ie n a s tą p iła . T ę s a m ą o d p o w ie d ź p r z e ­ k a z a ł W y d z ia ło w i L e k a r s k ie m u i S e n a to w i A k a d e m ic k ie m u , in te r w e n iu ją c y m te le ­ g ra fic z n ie u m in is tr a o ś w ia ty w W ie d n iu . Z o b o w ią z a ł się n a w e t o so b iśc ie p o je c h a ć do B e r lin a i z a b ie g a ć o w s trz y m a n ie n o m in a c ji, je ś li b y ło b y to m o ż liw e . W ia d o ­ m o ść p o w y ż sz ą u z u p e łn io n o n o ta tk ą z 3 lu te g o , że o b a w a s p ra w d z iła się i p ro f e s o r M ik u lic z z o sta ł m ia n o w a n y k ie ro w n ik ie m k a te d r y c h ir u rg i i w K ró le w c u .

W a rto p o w y ż sz e in fo r m a c je s k o n fro n to w a ć z lis te m c h ir u r g a do A lth o ff a d a ­ to w a n y m z K ra k o w a 1 lu te g o 1887 ro k u , w ś w ie tle k tó re g o s p r a w a p o z o s ta n ia M i­ k u lic z a w ty m m ie śc ie r y s u je s ię n ie c o i n a c z e j 17. O tó ż w liśc ie ty m M ik u lic z d o n o ­ s ił p r u s k ie m u m ę ż o w i s ta n u , że n a w ie ść o o d e jśc iu z K r a k o w a b y ł a ta k o w a n y ze w sz y s tk ic h s tro n , a b y p o z o sta ł. J e d n a k ż e b y łb y b a rd z o sz c z ę śliw y (h e r zlic h jro h ), g d y b y w ia d o m o ść o p o w o ła n iu go do K ró le w c a p rz y s z ła ja k n a js z y b c ie j, n a jle p ie j te le g ra fic z n ie , i p o ło ż y ła k re s o w e j p rz y k re j s y tu a c ji (p e in lic h e r Z u s ta n d ), w ja k ie j się z n a la z ł.

L is t w c a łe j ro z c ią g ło śc i p o tw ie rd z a z n a n e b io g ra fo m d w u z n a c z n e z a c h o w a n ie s ię M ik u lic za , k t ó r y d o n o szą c A lth o ffo w i o z d e c y d o w a n e j w o li o b ję c ia k a te d r y w K ró le w c u , u p o w a ż n ił je d n o c z e ś n ie a u s tr ia c k ie g o m in is tr a o ś w ia ty d r a P a u la G a u t s c h a 18 d o in te r w e n c ji w p r u s k im m in is te rs tw ie o ś w ia ty . T a d w u lic o w o ść M ik u ­ lic z a z o sta ła o d ra z u u ja w n io n a p rz e z G a u ts c h a i p r z y c z y n iła się do w y tw o rz e n ia n ie p rz y c h y ln e j c h iru rg o w i o p in ii, ju ż p o w y je ź d z ie z K r a k o w a 19.

N a p y ta n ie , czy M ik u lic z rz e c z y w iśc ie in te rw e n io w a ł w B e r lin ie n a rz e cz po zo ­ s t a n i a w K ra k o w ie , czy te ż o d w ro tn ie , p ro s ił o p rz y s p ie s z e n ie n o m in a c ji m o ż n a o d p o w ie d zieć b e z n ie d o m ó w ie ń . M ik u lic z od d a w n a , w b re w p e w n y m p o z o ro m , z d e ­ c y d o w a ł s ię o p u ścić K ra k ó w . Z ło ży ło się b o w ie m n a to k ilk a w a ż k ic h p o w o d ó w . N ie w ą tp liw ie n a p ie rw s z y p la n w y s u w a ły się je g o o g ro m n e a m b ic je i p a s ja c h i­ ru r g ic z n a , k tó ry c h n ie m o g ły zasp o k o ić p r y m ity w n e w ó w cz a s w a r u n k i w k lin ic e

18 H . S c h ra m m , op . cit., s. 21. 16 P r z e g lą d L e k a rs k i, 1887, n r 6, s. 94. 17 D ZM , R ep . 92, A lth o f f B, n r 133, B d . 1, K . 63. 18 G a u ts c h v o n F r a n k e n t h u r m P a u l F r e i h e r r v o n (1851— 1918) a u s tr ia c k i m ą ż s ta n u , m in is te r o ś w ia ty w l a ta c h 1885— 1893, n a s tę p n ie k u r a t o r T h e r e s ia n u m . W g a ­ b in e c ie B ad e n ie g o p rz e ją ł p o n o w n ie te k ę m in is tr a o św ia ty , a p o s fo rm o w a n iu n o ­ w e g o r z ą d u z o s ta ł m in is tre m s p r a w w e w n ę tr z n y c h . ł0 Z. W ik to r, J a n M ik u lic z , s. 185.

K ró le w ie ckie listy J a n a M ik u lic z a d o F ryd e ryk a A lthoffa ₄₅₉

k r a k o w s k ie j, b ę d ą c e j „ w n a js m u tn ie js z y m p o ło ż e n iu ze w s z y s tk ic h z a k ła d ó w u n i ­ w e rs y te c k ic h " 20. M ik u lic z p ra c o w a ł ta m w n ie z w y k le t r u d n y c h w a r u n k a c h , o czy m z r e s z tą p is a ł s a m w n a s tę p u ją c y sp o só b : „W p ię c iu m a ły c h s a la c h d la c h o ry c h , k tó r e je sz c z e w r o k u 1870 p o części n a le ż a ły d o z a k ł a d u a n a to m ic z n e g o , j e s t u m ie s z ­ czo n y c h 21 łó żek , z a z w y c z a j je d n a k w ś r ó d r o k u s z k o ln e g o m ie ś c i się w n ic h do 30 c h o ry c h , z k tó r y c h część le ż y po d w ó c h w je d n y m łó ż k u , a część n a z iem i. 0 w o d o c ią g a c h , o ś w ie tle n iu g a z o w y m i w e n ty la c ji a n i ś la d u . W y ch o d k i, u m ie s z ­ czone p o m ię d z y s a lą m ę ż cz y z n i k o b ie t, u rz ą d z o n e w sp o só b n a jp ro s ts z y (z w y k łe d oły), z d ra d z a ją c e ju ż w p o k o ja c h o b o k p o ło ż o n y c h s w e są s ie d z tw o . S e p a r a tk i d la c h o ry c h z a ra ź liw y c h i in n y c h u b ik a c ji b r a k ” . I d a le j: „ G d y p rz y b y łe m do K r a ­ k o w a , p o s ia d a ła k lin ik a ty lk o je d n e g o a s y s te n ta , m u s ia łe m się p rz e to z p o c z ą tk u po z n a c z n e j części zad o w o lić a s y s tą m a ło s p r a w n y c h s tu d e n tó w . O d p o c z ą tk u teg o p ó łro c z a m a m p ró c z d ru g ie g o a s y s te n ta d w ó c h p o d a s y s te n tó w . N ie m n ie j je d n a k 1 d ziś p rz e z n a c z a m u c zn ió w po k o le i d o a sy s ty , n a rk o z y , p o d a w a n ia n a rz ę d z i, a a s y s te n c i n a d z o r u ją ic h d z ia ła ln o ś ć ” 21.

M o żn a s o b ie w y o b ra z ić , co m y ś la ł i c zu ł M ik u lic z, w y c h o w a n e k w z o ro w e j k l i ­ n ik i w ie d e ń s k ie j, g d z ie o w y so k im p o z io m ie i o s ią g n ię c ia c h c h ir u rg ic z n y c h d e c y d o ­ w a ły a s e p ty k a i a n ty s e p ty k a , a c zy sto ść d o p ro w a d z o n o „aż d o z b y tk u ” ! J a k im m u ­ s ia ł się M ik u lic z o d z n a c z a ć t a le n te m i z a p a łe m , a b y o w e b r a k i w y ró w n a ć ! P o k o n a ł z r e s z tą w s z y s tk ie tru d n o ś c i, a w y n ik i z a b ie g ó w o p e r a c y jn y c h p rz e c h o d z iły n a j ­ śm ie lsz e o c z e k iw a n ia . T r u d n o p o w ie d zieć , ile w ty m b y ło „ sło w ia ń s k ie j d e s p e r a c ji” i „ p o lsk ieg o u p o r u ” !

O d c h o d zą c z K ra k o w a M ik u lic z b y ł p rz e k o n a n y , że w d ro d z e d o n a u k o w e j k a r i e r y K ró le w ie c o k a że się le p sz ą o d s k o c z n ią n iź li K ra k ó w . Z m ie rz a ł (p o tw ie rd z a to i k o re s p o n d e n c ja ) do o b ję c ia k a te d r y c h ir u r g i i w W ie d n iu lu b w B e r lin ie . W sp o ­ m in a o ty m ró w n ie ż L e o n W ac h h o lz :

„ M ik u lic z c h c ia ł się w y d o s ta ć z p o lsk ie g o u n iw e r s y te t u n a k tó ry k o lw ie k b ąd ź, c h o ć b y n a ra z ie m n ie js z y , u n iw e r s y te t n ie m ie c k i, są d z ił b o w ie m , że b ę d z ie m u w te n sp o só b ła tw ie j z d o b y ć z c z a se m k a t e d r ę c h ir u r g i i w U n iw e rs y te c ie W ie d e ń ­ s k im lu b B e rliń s k im . P rz y s z ło ść o k a z a ła , j a k z a w o d n y b y ł to r a c h u n e k ” ! 22

N ie u le g a te ż w ą tp liw o śc i, że n a d e c y z ję o p u s z c z e n ia K r a k o w a m ia ła s iln y w p ły w ż o n a M ik u lic z a . C zu ła s ię o n a w K ra k o w ie b a rd z o źle *». N ie in te re s o w a ła się ś ro d o w is k ie m p o ls k im , n ie b r a ł a u d z ia łu w je g o ż y c iu to w a rz y s k im . Z ż a le m w s p o m in a ła ro d z in n y W ie d eń . Z l a t k ra k o w s k ic h o d n o to w a ła w p a m ię c i je d e n ty lk o f a k t: w iz y tę , j a k ą złożył im w p rz e je ź d z ie w ie d e ń s k i p r o t e k t o r T e o d o r B illro th .

W a ż k im te ż p o w o d e m , d la k tó re g o M ik u lic z z re z y g n o w a ł z K ra k o w a i p rz y ją ł o f e r tę k ró le w ie c k ą b y ł w s p o m n ia n y ju ż b r a k ś ro d k ó w n a b u d o w ę n o w e j k lin ik i c h iru rg ic z n e j. M itrę g a w ła d z a u s tr ia c k ic h d la m ło d e g o , r z u tk ie g o i e n e rg ic z n e g o c h ir u rg a s ta ł a się p rz y s ło w io w ą k ro p lą w p r z e p e łn io n y m n a c z y n iu z aw o d ó w i r o z ­ c z a ro w a ń , ja k ic h d o z n a ł w K ra k o w ie , z w ła sz c z a że K ró le w ie c o fia ro w a ł m u d o ­

20 K r o n ik a U n iw e r s y te tu J a g ie llo ń sk ie g o od r o k u 1864 do r o k u 1887, K ra k ó w 1887, s. 67.

21 J . M ik u lic z, O w p ły w ie c h ir u r g ii n o w o c z e s n e j n a k sz ta łc e n ie u c z n ió w w k l i ­

n ic e c h ir u r g ic z n e j, P r z e g lą d L e k a r s k i, 1882, n r 43, s. 569.

22 L. W ac h h o lz , D w ie o b sa d y k a te d r le k a r s k ic h w U n iw e r s y te c ie J a g ie llo ń s k im

w w i e k u X I X , A rc h iw u m H is to rii i F ilo z o fii M e d y c y n y , t. 10, 1930, s. 226.

460 W o lfra m K a ise r · A n d rz e j S k r o b a c k i

s k o n a łe w a r u n k i w now o w y b u d o w a n e j k lin ic e u n iw e rs y te c k ie j p rz y L a n g e R e i h e 21. L icz y ł s ię z a p e w n e ró w n ie ż z g ło sem sw e g o d o b ro c z y ń c y i n a u c z y c ie la , B illro th a , k tó r y „ e n e rg ic z n ie d o ra d z a ł m u o p u szc z en ie K r a k o w a ” 2δ.

N ie o d rz e cz y b ę d z ie tu p rz y p o m n ie ć , że a u s tr ia c k i m in is te r o ś w ia ty , w sp o ­ m n ia n y ju ż d r G a u tsc h , n ig d y n ie w y b a c z y ł M ik u lic zo w i jeg o p rz e jś c ia n a słu żb ę p r u s k ą i p o s ta n o w ił n ie d o p u ścić go n a k a te d r ę w ie d e ń s k ą . N a w e t p o ś m ie rc i B ill­ ro th a , g d y o p ró ż n iło się w y m a rz o n e d la M ik u lic z a m ie js c e , a r a d a w ie d e ń s k ie g o w y d z ia łu le k a rs k ie g o g ło s o w a ła za n im u n ic o v o co , p a m ię ć o o p u szc z en iu U n i­ w e r s y t e tu J a g ie llo ń s k ie g o b y ła ta k siln a , że k o le jn y a u s tr ia c k i m in is te r o ś w ia ty , b y ły p ro f e s o r i r e k to r W sz e ch n icy K ra k o w s k ie j d r P o r a y M a d e y s k i p o sze d ł ś l a ­ d a m i G a u ts c h a i ró w n ie ż n ie u d z ie lił z ez w o le n ia u c z o n e m u n a z a ję c ie u p ra g n io n e g o s ta n o w is k a w W ie d n iu .

M ik u lic z w d ro d z e d o K ró le w c a z a trz y m a ł się w B e rlin ie p ra w d o p o d o b n ie ty l­ k o p o to, a b y e w e n tu a ln ie z ap o b iec w sp o m n ia n y m ju ż in te r w e n c jo m n a n a jw y ż ­ szy m , m in is te ria ln y m szc z eb lu i w y tłu m a c z y ć się ze sw e g o p o s tę p o w a n ia . N ie bez z n a c z e n ia j e s t tu ta k ż e p e w ie n , z n a n y z d a lsz e j k o re s p o n d e n c ji do A lth o ff a fa k t, że o k a ż d e j s w o je j w iz y cie w B e r lin ie M ik u lic z z aw sz e u p rz e d z a ł sw e g o a d r e s a ta i z ja w ia ł s ię ta m d o p ie ro w te d y , g d y u z y s k a ł zg o d ę n a w iz y tę . B y ć m oże, s p o tk a n ie w B e r lin ie u z g o d n ił ju ż w c z e śn ie j, a b y z a b r a ć p e w n e „ in s t r u k c je ” do K ró le w c a . P o d o b n e b o w ie m w y ty c z n e o trz y m a ł M ik u lic z d la W ro c ła w ia, g d y p o trz e c h la ta c h p o b y tu n a A lb e rty n ie p rz e n o sił s ię do te g o m ia s ta .

W B e r lin ie c h ir u rg d o w ie d z ia ł się, że d e c y z ja o n o m in a c ji n a s ta n o w is k o k r ó ­ le w ie c k ie z a p a d ła ju ż 2 lu te g o 1887 ro k u . N ie p o z o sta ło m u n ic in n e g o j a k p o w ia ­ d o m ić o ty m K ra k ó w (w ia d o m o ść te le g ra fic z n a d o ta r ła do K r a k o w a 3 lu te g o 1887 ro k u ) i w y ru s z y ć do K ró le w c a , d o k ą d p rz y b y ł 5 lu te g o 1887 r o k u 26.

O fic ja ln e p ism o o m ia n o w a n iu M ik u lic z a p ro f e s o re m c h ir u r g i i n a U n iw e rs y t e ­ cie K ró le w ie c k im i p o w ie rz e n ie m u s ta n o w is k a k ie r o w n ik a c h ir u rg i i n a P o lik lin ic e z p e n s ją 5000 m a re k ro c z n ie i 660 m a rk a m i d o d a tk u m ie s z k a n io w e g o n o siło d a tę 9 lu te g o 1887 ro k u i z o sta ło s k ie r o w a n e jesz c z e n a a d re s k r a k o w s k i 27.

24 R. G u tz e it, D ie c h iru r g is c h e K l in ik in K ö n ig sb e r g u n te r H e in ric h B r a u n , J a h r b u c h d e r A lb e rtu s -U m iv e rs itä t zu K Ö n ig sb e rg /P r., B d. 2, 1952, s. 255; zob. te ż F. G a u se , D ie G e sc h ic h te d e r S ta d t K ö n ig sb e rg , B d. 2, K Ö ln -G ra z 1968, s. 705. 25 B illro th w je d n y m z lis tó w do M ik u lic z a t a k n a p is a ł: M ir is t d a s b e so n d e rs

lieb , da ic h s eh r e n e r g is c h z u d e m V e r la ss e n v o n K r a k a u r ie t h i d a le j w y ra z ił

p rz y p u sz c z e n ie , że p o n o w n e o b sa d z e n ie s ta n o w is k a w K ra k o w ie n a s tr ę c z y d u ż e t r u d ­ n o ści (B rie fe v o n T h e o d o r B illr o th , H a n n o v e r u n d L eip z ig 1902, s. 397).

26 W z m ia n k ę o ty m c z y ta m y w K ö n ig s b e r g e r A llg e m e in e Z e itu n g , 6 ТІ 1887, że M ik u lic z p o p rz y b y c iu do K ró le w c a z a trz y m a ł się w „ H o te l d e P r u s s e ”.

27 N ie z n a n y te n d o k u m e n t w a rto p rz y to c z y ć w o ry g in a le :

B e r lin , d e n 9. F e b r u a r 1887 A n d e n K a ise r lic h K ö n ig lic h ö s te r r e ic h is c h e n o r d e n tlic h e n P r o fe ss o r H e rr n Dr. J o h a n n M ik u lic z H o c h w o h lg e b o r e n z u K ra k a u .

E s is t m ic h e r fr e u lic h , E u e r H o c h w o h lg e b o r e n i m V e r fo lg u n g d e r in m e in e m A u f tr ä g e m i t I h n e n g e fü h r t e n V e r h a n d lu n g e n d a v o n in K e n n tn is s z u s e tz e n , d a ss S e in e M a je s tä t d e r K a ise r u n d K ö n ig , m e in A l le r g n ä d ig s te r H e rr, g e r u h t h a b e n , S ie z u m o r d e n tlic h e n P ro fe sso r i n d e r m e d iz in is c h e n F a k u ltä t d e r U n iv e r s itä t K ö n ig sb e r g z u e rn e n n e n . I n d e m ic h Ih n e n , d ie d a r ü b e r a u s g e fe r tig te , u n te r m 2. F e b r u a r d. J. A l le r h ö c h s te n O rts v o llzo g e n e B e s ta llu n g b e ifo lg e n d ü b e rs e n d e , v e r le ih e ic h I h n e n in d e r g e n a n n te n F a k u ltä t d e n d u r c h d ie B e r u fu n g d e s G e h e im e n M e d iz in a l-R a th s P r o fe ss o r s Dr. S c h o e n b o r n n a c h W ü r z b u r g e rle d ig te n , o r d e n tlic h e n L e h r s tu h l d er

K ró le w ie ckie listy J a n a M ik u lic z a d o F ryd e ryk a A/thoffa 461

W yjazdem « do K ró le w c a M ik u lic z z a m k n ą ł z a so b ą n ie z w y k le b o g a ty w d o ś w ia d ­ c ze n ia i s u k c e s y o k re s ży cia i ro z p o c zą ł n o w y e ta p . A le i w K ró le w c u u c zo n y b ły s n ą ł ta le n te m i p o z o sta w ił p o so b ie j a k n a jle p s z e w ra ż e n ie , ja k o d o sk o n a ły o p e ra to r i k ie ro w n ik s to ją c e j n a w y so k im p o z io m ie k l i n i k i 28. D a ł p o c z ą te k „zło ­ te m u o k re s o w i” c h iru rg i i k ró le w ie c k ie j, a p o d o b n e j s ła w y j a k z te g o t y t u ł u W y ­ d z ia ł L e k a r s k i U n iw e rs y t e tu n ie z a ż y w a ł a n i p rz e d te m , a n i p o t e m 29.

W K ró le w c u M ik u lic z z a d z ie rż g n ą ł n ic i p r z y ja ź n i z w y b itn y m i n t e r n i s t ą B e r ­ n a r d e m N a u n y n e m , z p o e tą i p o w ie śc io p is a rz e m F e lik s e m D a h n e m o ra z z zo o lo ­ g ie m K a ro le m C h u n e m . Z p r z y ja ź n i z N a u n y n e m z ro d z iła się m y ś l w y d a n ia c z a ­ so p ism a n a u k o w e g o z a jm u ją c e g o się z a g a d n ie n ia m i z p o g ra n ic z a in te r n y i c h iru rg ii. W te n sp o só b p o w s ta ły „ M itte ilu n g e n a u s d e n G re n z g e b ie te n d e r M e d iz in u n d C h iru rg i e ”.

N o w o czesn eg o c h a r a k t e r u n a b r a ła ta k ż e c h ir u r g i a w p ro w a d z o n e j p rz e z n ieg o k lin ic e . D o d e z y n fe k c ji r a n , s p r z ę tu i p o m ie szc z eń z ac z ę to u ż y w a ć jo d o fo rm u i s u ­ b lim a tu z a m ia s t s to so w a n e g o do te j p o r y b a r d z ie j to k sy c z n e g o k a r b o lu . Do o s u sz a ­ n ia p o la o p e ra c y jn e g o w p ro w a d z o n o g a z ik i z w a t ą z a m ia s t u ż y w a n y c h d o tą d g ą ­ b e k . W z ro sła lic z b a w y k o n y w a n y c h o p e ra c ji b rz u s z n y c h , z a c z ę to n a s z e ro k ą s k a lę u ż y w a ć w z ie r n ik ó w do b a d a n i a p rz e ły k u i p ę c h e rz a m o czo w eg o . Z u p e łn ą n o w o śc ią d la le k a rz y k ró le w ie c k ic h o k a z a ł s ię a p a r a t do s te r y liz a c ji, p ro to t y p d z isiejsz eg o a u to k la w u , z a in s ta lo w a n y n a p o le c e n ie M ik u lic z a 80.

W sz y stk o to ś w ia d c z y ło o ty m , że u c zo n y z d a w a ł s o b ie s p r a w ę z k ie ru n k ó w ro z w o jo w y c h c h iru rg ii, z n a jd o w a ł się w j e j g łó w n y m n u rc ie , a d z ię k i lic z n y m k o n ta k to m n a u k o w y m o rie n to w a ł się d o sk o n a le w p o z io m ie in n y c h o ś ro d k ó w k l i ­

C h iru r g ie und. b e a u ftr a g e S ie zu g le ic h m i t d e r L e itu n g d e r c h ir u r g is c h e n K lin ik u n d P o l ik li n ik . Ic h e rs u c h e S ie , I h r n e u e s A m t z u B e g in n d e s n ä c h s te n S e m e s te r s a n z u tr e te n , a u ch d a s V e r ze ic h n is d e r v o n I h n e n b e a b sic h tig te n V o r le s u n g e n b a ld ig ­ s t e m a n d e n D e k a n d e r F a k u ltä t e in z u s e n d e n . A n B e s ta llu n g b e w illig e ic h I h n e n v o m l. A p r il d. J . ab jä h r lic h 5000 M . i n W o r te n : F ü n f ta u s e n d M a r k n e b e n d e n g e s e tz lic h e n W o h n u n g s g e ld z u s c h ü s s e n v o n jä r h lic h 660 M. in W o r te n : S e c h s h u n d e r t­ se c h z ig M a r k , w e lc h e B e z ü g e I h n e n d ie U n iv e r s itä ts -K a s s e z u K ö n ig sb e r g in v i e r t e l ­ jä h r lic h e n R a t e n p r a e n u m e r a n d o z a h le n w ir d . W e g e n G e w ä h r u n g e in e r U m z u g s ­ k o s te n - V e r g ü tu n g b le ib t d ie V e r fü g u n g b is z u Ih r e r U e b e r s ie d lu n g n a c h K ö n ig s ­ b erg V o rb e h a lte n . D e m H e r r n U n iv e r s itä ts - K u r a to r i n K ö n ig sb e r g h a b e ich , z u g le ic h z u r w e i te r e n M itte ilu n g a n d ie b e th e ilig te n a k a d e m is c h e n B e h ö r d e n v o n Ih r e r E r n e n n u n g N a c h r ic h t g eg eb en , [p o d p is n ie c z y te ln y ]

M in is te r iu m d e r G e istlic h e n , U n te r r ic h ts - u n d M e d iz in a l-A n g e le g e n h e ite n (W o­

je w ó d z k ie A rc h iw u m P a ń s tw o w e w O lsz ty n ie , R ep. X X V III/2 , 180, k . 204). O d d z ia ł C h iru rg ic z n y p r z e ją ł M ik u lic z 6 k w ie tn ia 1887 ro k u , o c zy m św ia d c z y d o k u m e n t a rc h iw a l n y z 11 k w ie tn ia teg o ż ro k u . W ra z z p r z e ję c ie m o d d z ia łu n a s tą p iło p r z e k a ­ z a n ie in w e n ta r z a i k a s y z s u m ą 1049 m a r e k i 50 fe n ig ó w (ib id em , k. 217).

28 H. S ch o lz u. P . S c h rö d e r, Ä r z te in O st- u n d W e s tp r e u s s e n . L e b e n u n d

L e is tu n g s e it d e m 18. J a h r h u n d e r ts , W ü r z b u r g 1970, s. 68.

29 W y sta rc z y d o d a ć, że p o M ik u lic z u k lin ik ę c h ir u r g ic z n ą p ro w a d z ili c h iru rd z y te j m ia ry , ja k : H e in ric h B ra u n , A n to n v o n E ise ls b e rg , K a r l G a rré , E ric h L e x e r, E r w in P a y r , P a u l F r ie d r ic h d M a r tin K irs c h n e r , p o c ze t, ja k ie g o n ie m ia ł ż a d e n in n y u n iw e rs y te t e u ro p e js k i (W. B a r g m a n n , V i e r h u n d e r t J a h r e m e d iz in is c h e F a k u ltä t d er A l b e r tu s - U n iv e r s i tä t z u K ö n ig sb e rg ! Pr., J a h r b u c h d e r A lb e r tu s - U n iv e r s itä t zu K ö n ig s b e rg , B d. 1, 1951, s. 100; G. v o n S e ile , G e sc h ic h te d e r A l b e r tu s - U n iv e r s i tä t z u K ö n ig sb e r g in Pr., W ü rz b u rg 1956, s. 329). 30 G. K ra ft, E r in n e r u n g e n a n J o h a n n e s v o n M ik u lic z u n d K a rl S c h ö n b o rn , L e ip z ig 1926, s. 26.

462 W o lfra m K a ise r · A n d rz e j S k r o b a c k i

n ic z n y ch . N ie m n ie j je d n a k w y d a je się, że M ik u lic z p o b y t w K ró le w c u t r a k to w a ł ja k o e ta p p rz e jśc io w y , c z e k a ją c n a o d p o w ie d n ią c h w ilę , k ie d y z a jm ie b a rd z ie j e k s ­ p o n o w a n e sta n o w is k o , o d p o w ia d a ją c e je g o a m b ic jo m , m o żliw o ścio m , a p rz e d e w sz y ­ s tk im celow i, j a k i p rz e d so b ą p o s ta w ił.

J esz cz e p rz e d o p u szc z en iem K ró le w c a z a ry s o w a ła się p rz e d n im s z a n s a o b ję c ia k a te d r y c h iru rg i i w H a lle , p o R ic h a r d z ie V o lk m a n n ie . J e d n a k ż e s ta n o w is k a teg o n ie o trz y m a ł. W z a m ia n z a to, ty tu łe m re k o m p e n s a ty , B illr o th w y je d n a ł m u t y tu ł „ ta jn e g o r a d c y le k a rs k ie g o ” (G e h e im e r M e d iz in a lr a th ) 91.

E c h a ty c h s p ra w z n a j d u je m y w k o re s p o n d e n c ji c h ir u r g a do A lth o ffa . W p ie rw s z y m z k ró le w ie c k ic h lis tó w z 23 s ty c z n ia 1889 ro k u M ik u lic z z w ra c a ł się z p ro ś b ą o u p o s a ż e n ie e ta to w e d la p ro fe s o ra n a d z w y c z a jn e g o i p r o s e k to r a k a ­ te d r y a n a to m o -p a to lo g ic z n e j, P a u l a B a u m g a r t e n a S2, p o d k r e ś la ją c je g o o g ro m n e z a ­ s łu g i ja k o w y k ła d o w c y a n a to m ii p a to lo g ic z n e j, a z w ła sz c z a b a k te rio lo g ii. W sp o ­ m n ia n y li s t M ik u lic z p o d p is a ł ja k o p e łn ią c y czaso w o o b o w ią z k i d z ie k a n a f a k u l t e t u m e d y c zn e g o .

D ru g i li s t z 20 s ty c z n ia 1890 r o k u p o w ia d a m ia ł A lth o ff a o m a ją c y m n a s tą p ić p rz y b y c iu M ik u lic z a do B e r lin a .

J a k w y n ik a z n a stę p n e g o c h ro n o lo g ic z n ie lis tu , a le d a to w a n e g o w B e rlin ie , M ik u lic z w ty m c za sie z ło ży ł w iz y tę m in is tro w i o ś w ia ty G u sta w o w i G o s s le ro w i83, k tó r y z a p ro p o n o w a ł m u o b ję c ie k a t e d r y c h iru rg i i w H a lle . W sp ó ln ie z o b e cn y m p rz y ro z m o w ie p ro fe s o re m c h iru rg ii E r n s te m B e r g m a n n e m 34 z a s ta n a w ia n o s ię n a d ty m , k to e w e n tu a ln ie o b ją łb y o p ró ż n io n e po M ik u lic z u s ta n o w is k o w K ró le w c u .

C z w a rty lis t M ik u lic z a z 31 s ty c z n ia 1890 r o k u d o ty c z y ł p ra w ie w cało śc i o p in ii M ik u lic z a o z n a n y m c h ir u r g u z G ry fii H e in ric h u H e l f e r i c h u 3δ. O p in ia t a d z ie liła się n a trz y części. P ie rw s z a z n ic h d o ty c z y ła k w a lif ik a c ji H e lf e r ic h a ja k o c h iru rg a . W y d a je się, że s p r a w a z aw o d o w e g o p rz y g o to w a n ia k a n d y d a t a b y ła d la M ik u lic z a rz e c z ą n a jw a ż n ie js z ą . O p ró c z p o c h w a ł (a w ty c h M ik u lic z b y ł s k ą p y p rz e z c ałe życie), n ie ta ił też sw o ich z a s trz e ż e ń . „M o im z d a n ie m — p is a ł m ię d z y in n y m i — H e lfe ric h m a w ię k s z e c h ęc i n iż m o żliw o ści. N ie z n a m d o tą d ż a d n e j je g o p ra c y , k tó r a w y w a r ła b y n a m n ie s iln e w ra ż e n ie i d a ła a s u m p t d o j a k ie jś is to tn e j n o w o ści lu b u s p r a w n ie n ia . P e w n e w n io s k i lu b p o m y s ły n ie z o s ta ły p rz e z n ie g o g ru n to w n ie o p ra c o w a n e , s tą d też n ie z n a la z ły u z n a n ia w o czach in n y c h . N ie z a le ż n ie o d teg o H e lfe ric h sto i n a w y so k o śc i z a d a n ia i ja k o p ro f e s o r m a łe g o lu b śre d n io w ie lk ie g o u n iw e r s y te t u w y p a d a c a łk ie m d o b rz e . B ez w ą tp ie n ia , n a le ż y o n d o le p sz y c h c h i r u r ­ gó w n ie m ie c k ic h m ło d e g o p o k o le n ia ” .

31 P a t e n t n a ta jn e g o ra d c ę le k a rs k ie g o n o si d a tę 17 m a r c a 1890 r o k u i z n a j d u je się w te c e a k t o so b isty c h M ik u lic z a w a rc h iw u m m e r s e b u r s k im (D ZM , R ep. 76, V I I I A, n r 5055). 32 P a u l B a u m g a r te n (1841— 1928), p ra c o w a ł w K ró le w c u od 1874 r. T y t u ł do ­ c e n ta o trz y m a ł w 1877 r., a w c z te ry l a t a p ó ź n ie j — p ro fe s o ra . O d 1889 r. p r o f e ­ s o r z w y c z a jn y w T y b in d ze . W sp ó łc z e śn ie z R o b e rte m K o c h e m i n ie z a le ż n ie od n ieg o w y k r y ł 15 k w ie tn ia 1882 r. p r ą t k i g ru ź lic z e . (Z. G a rn u s z e w s k i, N u n q u a m o tio su s, A rc h iw u m H is to rii M ed y c y n y , t. 22, 1959, n r 3, s. 398). 33 G u s ta w v o n G o ss le r (1838— 1902), p r u s k i m ą ż s ta n u . W 1881 r. p rz e w o d n ic z ą c y R e ic h s ta g u , a n a s tę p n ie m in is te r o ś w ia ty . Z n a n y ze s w o je j a n ty p o ls k ie j p o lity k i.

34 E r n s t v o n B e r g m a n n (1836—1907), z n a k o m ity c h ir u r g b e rliń s k i, je d e n z .p re­ k u rs o ró w a n ty s e p ty k i, w p ro w a d z ił do c h iru rg i i s u b lim a t.

35 H e in ric h H e lfe ric h (1851— 1934), u c z e ń B ra u n a i T h i e r s c h a w L ip s k u , g dzie h a b ilito w a ł s ię n a d o c e n ta c h iru rg ii. P r o fe s o r w M o n a c h iu m , G ry fii i K ilo n ii. I n ­ te re s o w a ł się c h ir u r g i ą k o s tn ą i t r a n s p l a n t a c j ą tk a n e k .

K ró le w ie c k ie listy J a n a M ik u lic z a d o Fryd e ryk a A lth o łfa 463

D ru g a część o p in ii d o ty c z y ła z a le t H e lf e ric h a ja k o w y k ła d o w c y c h iru rg ii, a t r z e ­ cia — je g o p r a k ty c z n y c h u m ie ję tn o śc i. Z d a n ie m M ik u lic z a H e lfe ric h n a d a w a łb y się do K ró le w c a , a le je ś li s p ra w ę b r a ć p o w a ż n ie , to p ie rw s z e ń s tw o p rz y z n a łb y B ra - m a n n o w i 8Ö.

N ie w ą tp liw ie M ik u lic z w y s ta w ił p o w y ż sz ą o p in ię n a ż ą d a n ie A lth o ffa . B u d zi o n a z a u fa n ie s w o im o b ie k ty w iz m e m i z n a jo m o śc ią rzeczy . Ś w ia d c zy ró w n ie ż o w ie l­ k im z a u fa n iu , ja k im A lth o f f d a rz y ł M ik u lic za .

W k o le jn y m liśc ie z 15 c z e rw c a 1890 r o k u z n a j d u je m y p ie r w s z ą w z m ia n k ę o p rz e ­ n o s in a c h M ik u lic z a do W ro c ła w ia . C ie sz y ł s ię z te g o p o w o d u i d z ię k o w a ł s e r d e c z ­ n ie za w ia d o m o ść , g d y ż n a jg o rs z ą rz e cz ą w K ró le w c u b y ła d la n ieg o (i żony) z n ac z ­ n a od leg ło ść, j a k a d z ie liła go od k re w n y c h . B y ł p rz e k o n a n y , że w e W ro c ła w iu z n a j ­ d zie n ie ty lk o sz e rs z e p o le do d z ia ła n ia , a le ró w n ie ż b liż sze s o b ie s to s u n k i to w a r z y ­ sk ie n iź li n a p rz y k ła d w H a lle . „M o g ę P a n u o tw a rc ie p o w ie d zieć — p is a ł — że n ie o d c z u w a m ż a d n e j tę s k n o ty o p u s z c z a ją c P r u s y , k tó ry c h p o r z ą d k u n a u c z y łe m się n ie g d y ś cenić. N ie b a c z ą c n a t o z n a m d w a je d y n ie m ia s ta u n iw e rs y te c k ie , k tó re p o W ro c ła w iu s ta n o w ią je sz c z e d la m n ie o b ie k t g o d n y p o ż ą d a n ia : B e r lin i W ied eń . D o B e r lin a je s te m i ta k d o d y s p o z y c ji P a n a M in is tra , z aś do W ie d n ia n ie d o s ta n ę s ię t a k d łu g o , d o p ó ty m in is tr e m j e s t G a u tsc h , k t ó r y n ie c h c e w y b a c z y ć m i tego, że u d a łe m s ię d o P r u s ” 87.

W p ię ć d n i p ó ź n ie j M ik u lic z d o n o s ił A lth o ffo w i o o tr z y m a n iu d e k r e tu p r z e - n o s in o w e g o do W ro c ła w ia . P o d ro d z e c h c ia ł w s tą p ić d o B e r lin a i o trz y m a ć o d p o ­ w ie d n ie in s tr u k c je . B y ć m o że A lth o ff c h c ia ł p o d z ie lić się z n im p e w n y m i w ia d o ­ m o ś c ia m i o s to s u n k a c h p a n u ją c y c h w e W ro c ła w iu i u ła tw ić M ik u lic z o w i a k lim a ­ ty z a c ję w p ie rw s z y m o k re s ie je g o p o b y tu w ty m m ie ście , lu b m o że te ż c h o d ziło o p o d ję c ie p e w n e j lin ii p o s tę p o w a n ia w e W ro c ła w iu , z g o d n e j z p o lity k ą p e rs o n a ln ą A lth o ffa . Ś w ia d c z y to te ż o zaż y ło śc i i w z a je m n y m z a u f a n iu , ja k im d a rz y li się o b a j re s p o n d e n c i.

W liś c ie z d n ia 30 c z e rw c a 1890 r o k u M ik u lic z z a w ia d o m ił A lth o ff a o s w o je j p o d ró ż y s łu ż b o w e j do W ro c ła w ia , G ry fii i B e r lin a o ra z o p rz y g o to w a n iu o d p o w ie d ­ n ieg o s p ra w o z d a n ia . C h o d ziło t u z a p e w n e o w y ro b ie n ie s o b ie n a m ie js c u w ła ś c i­ w e g o s ą d u o p ra c y k a n d y d a t ó w n a s ta n o w is k o k ró le w ie c k ie . N ie o w s z y s tk im je d ­ n a k c h c ia ł p is a ć w liśc ie . „ L e p ie j b o w ie m p rz e k a z a ć n ie k tó r e s p r a w y u s tn ie , ab y n ie o b c ią ża ć sw e g o s u m ie n ia ” — w y ja ś n ia ł. W ty m c e lu p r o s ił o w y z n a c z e n ie m u te r m in u n a jb liż s z e j w iz y ty w B e rlin ie .

N a jc ie k a w s z y z s ie d m iu k ró le w ie c k ic h lis tó w M ik u lic z a j e s t o s ta tn i, d a to w a n y 9 lip c a 1890 ro k u . D o ty czy o n w y n ik ó w o b ra d f a k u l t e t u m e d y c zn e g o A lb e rty n y w s p ra w ie n a s tę p c y M ik u lic z a n a k a te d r z e c h iru rg ii. Z g o d n ie b o w ie m ze z w y cz a ­ je m a k a d e m ic k im , r a d a w y d z ia łu p r z e d s ta w ia ła w ła d z o m do z a tw ie r d z e n ia n a j ­ le p sz e g o je j z d a n ie m k a n d y d a t a (lu b k a n d y d a tó w ) s p o śró d u n iw e rs y te c k ie j sp o łec z ­ 80 F n itz G u s t a v v o n B r a m a n n (1854— 1913), u c z e ń S c h n e id e ra i B e rg m a n n a , b y ł n a s tę p c ą R ic h a r d a V o lk m a n a w H a lle w 1890 r., k tó r e to m ie js c e m ia ł z a ją ć M i­ k u lic z . 37 Ich k a n n es I h n e n g a n z o f f e n sa g en , d a ss ic h дат k e i n e S e h n s u c h t h a b e , P r e u ss e n z u v e r la s se n , d e ss e n O r d n u n g ic h e in m a l s c h ä tz e n g e le r n t h a b e . A b g e ­ s e h e n d a v o n k e n n e ic h n u r 2 U n iv e r s itä ts s tä d te , w e lc h e n a c h B r e s la u f ü r m ic h n o c h b e g e h r e n s w e r th w ä r e n : B e r lin u n d W ie n . F ü r B e r lin h ä tte d e r H e r r M in is te r o h n e h in ü b e r m ic h z u v e r fü g e n . N a ch W ie n w e r d e ic h a b e r n ie k o m m e n , so la n g e G a u ts c h M in is te r is t, w e lc h e r es m i r n ic h t v e r z e ih e n w ill, d a ss ic h n a c h P r e u s s e n g e g a n g e n bin.

464 W o lfra m K a ise r · A n d rz e j S k r o b a c k i

ności. P o d u w a g ę w c h o d z iły k a n d y d a t u r y H e lfe ric h a , B r a u n a 88 i S c h e d e g o 80. P r z e ­ ciw ta k ie j k o le jn o ś c i z a p r o te s to w a ł M ik u lic z, o b s ta ją c z a ty m , a b y n a p ie rw s z y m m ie js c u z n a la z ł s ię S c h e d e. W n io se k sw ó j p o p a rł d łu ż sz y m w y w o d e m . P rz e c iw k o c h iru rg o w i S c h e d e w y p o w ie d z ie li się g łó w n ie te o re ty c y , czy li p r z e d s ta w ic ie le d y ­ s c y p lin te o re ty c z n y c h . Ic h z d a n ie m z w y k ły le k a r z n ie p o w in ie n m ieć p ie rw s z e ń s tw a p rz e d k a n d y d a t e m ze s to p n ie m p ro fe s o rs k im .

„ G d y b y S c h e d e p ro p o n o w a n e m u s ta n o w is k o o d rz u c ił, w te d y — z d a n ie m M i­ k u lic z a — n a jle p s z y m k a n d y d a t e m b y łb y H e lfe ric h . J e g o d o ś w ia d c z e n ia , ja k ie n a ­ b y ł w G ry fii, u s trz e g ły b y go p rz e d k o n fli k ta m i .” J e ś li ch o d zi o k a n d y d a t u r ę E r n s ta K ü s t n e r 40, to n ie z n a la z ła o n a u z n a n ia w oczach c zło n k ó w ra d y w y d z ia łu . B ra k o ­ w a ło m u d la d a lsz e g o ro z w o ju „ m ło d z ień c z e j rz e śk o ś c i” . P o n a d to n ie p a s o w a ł on do K ró le w c a i d la te g o , że b y ł z b y t p ro s to lin ijn y . „ J e s t p e w n ą m a n ie r ą — p is a ł M ik u ­ licz — a b y o k a z y w a ć ta m s ta l e c h ęć d o p ra c y i b y ć ze w sz y s tk ie g o z a d o w o lo n y ”. T a k i b y ł s ą d M ik u lic z a o K ró le w c u , a z a p e w n e „ is k r a p r a w d y le ż y n a d n ie ty c h w y ­ n u r z e ń ” . N ie d y s k u to w a n o w te d y o k a n d y d a t u r z e H a h n a 41, k tó re g o ró w n ie ż g o rąco p o le c a ł M ik u lic z. H a h n , p r o s ty l e k a r z - p r a k ty k , te ż n ie z n a jd o w a ł u z n a n ia u k o le - g ó w -te o re ty k ó w , n a k tó r y c h — z d a n ie m c h iru rg a — zły w p ły w w y w ie ra ł „ d u ch k a sto w o ś c i” .

Z p rz y to c z o n y c h w y ż ej u ry w k ó w w y n ik a d o ść ja sn o , że M ik u lic z w y ż e j so b ie c en ił s p ra w n o ś ć z aw o d o w ą , p e w n e p re d y s p o z y c je p ra k ty c z n e c h iru rg a n iż jeg o a k a d e m ic k ie a w a n s e . C ie k a w i n a s ta k ż e s ą d M ik u lic z a o w s p o m n ia n y m ju ż c h i­ ru r g u S t e t t e r z e 42, k t ó r y p o o d e jśc iu z K ró le w c a K a r la S c h ö n b o r n a 43 z a jm o w a ł p rz e z p e w ie n czas s ta n o w is k o k ie ro w n ik a k lin ik i c h iru rg ic z n e j, z a n im n ie p rz e ją ł go M ik u licz.

W liśc ie c z y ta m y : „ J e s te m jesz c z e P a n u , W ie lce S z a n o w n y P a n ie T a jn y R adco, w in ie n in fo r m a c je o n a sz y m d o c en c ie p ry w a tn y m c h iru rg ii, d o k to rz e S t e t t a [M ik u ­ licz ś w iad o m ie, p o s łu g u ją c się n a rz e c z e m b e rliń s k im , z n ie k s z ta łc ił k o ń c ó w k ę n a z w i­ s k a — A . S.]. N ie ste ty , n ie w ie le k o rz y s tn e g o m o g ę o n im p o w ie d zieć . S t e t t e r je s t b a rd z o d z ie ln y m i s u m ie n n y m c zło w iek ie m , a le n ie w ia ry g o d n ie o c ię ża ły m , bez

38 H e in ric h B ra u n (1862— 1934) n a s tę p c a M ik u lic z a n a k a te d r z e c h iru rg i i w K r ó ­ le w c u ; z a s to s o w a ł do z n ie c z u le n ia m ie jsc o w e g o a d r e n a l in ę z k o k a in ą , a b y p r z e d łu ­ żyć c zas a n e s te z ji.

39 M ax S c h e d e (1844— 1902), u c z e ń V o lk m a n n a w H a lle , k ie ro w n ik o d d z ia łó w c h iru rg ic z n y c h s z p ita li w B e rlin ie , H a m b u rg u i B o n n . I n te r e s o w a ł s ię w sz y s tk im i p r o b le m a m i n a u k o w y m i s w e j s p e c ja ln o ś c i, p rz e d e w s z y s tk im o p a tr u n k a m i ra n , s c h o r z e n ia m i s ta w ó w , o p e ra c ja m i p rz e p u k lin itp . B a rd z o p ło d n y n a p o lu p iś m ie n ­ n ic tw a c h iru rg ic z n e g o .

40 E r n s t K ü s t n e r (1839— 1930), u c ze ń R o se ra , w la ta c h 1871— 1890 l e k a r z n a c z e ln y w s z p ita lu A u g u s ty W ik to rii w B e rlin ie , p ó ź n ie j p ro f e s o r c h ir u r g i i w M a rb u rg u . U d o sk o n a lił te c h n ik ę r e s e k c ji ż eb e r.

41 E u g e n H a h n (1841— 1902), s tu d io w a ł w K ró le w c u , W ro c ła w iu i w B e rlin ie . N a stę p c a n a s ta n o w is k o M. S c h e d e w s z p ita lu w F r ie d r ic h s h a in w B e rlin ie . Z a jm o ­ w a ł się c h iru rg i ą ż o łą d k a i je lit, s c h o rz e n ia m i m ó z g o w ia i k a n a ł u k rę g o w e g o . W p ro ­ w a d z ił do z a b ie g ó w n e fro p e k s ję .

42 G e o rg S t e t t e r (1848—1900), po s tu d ia c h w e W ro c ła w iu i B e r lin ie , p ro m o w a n y n a d r a m e d . w e W ro c ła w iu w 1872 r. O d 1874 r. a s y s te n t S c h ö n b o rn a w K ró le w c u . T u h a b ilito w a n y w 1879 r. S ześć l a t p ó ź n ie j o trz y m a ł t y t u ł p ro f e s o ra . O p ró c z c h i­ ru r g ii, p o ś w ię c a ł s ię ta k ż e oto lo g ii.

48 K a r l W ilh e lm S c h ö n b o rn (1840— 1906), u c z e ń W ilm sa i L a n g e n b e c k a , p ro fe s o r w K ró le w c u i W ü rz b u rg u . Z w a lc z a ł in fe k c ję s z p ita ln ą p rz e z z a sto s o w a n ie a n ty - se p ty c z n y c h o p a tru n k ó w .

K ró le w ie c k ie listy J a n a M ik u lic z a d o F ryd e ryk a A lthoffa ₄₆₅

in ic ja ty w y , i t a w ła śc iw o ś ć c h a r a k t e r u z k a ż d y m ro k ie m p o g łę b ia się. W ie lo k ro tn ie ju ż u s iło w a łe m w y rw a ć go z te g o le ta rg u , a le n a p ró ż n o . N a m ó w iłe m go, a b y w s t ą ­ p ił do k lu b u ró ż a n e g o (R o s a r iu m s k lu b ), w k tó r y m u d z ie la s ię w ie lu m ło d y c h k o le - g ó w -c h iru rg ó w . P o sz e d ł t a m k ilk a ra z y , lecz w n e t te g o z a n ie c h a ł, g d y ż n ie c zu ł się dość s w o b o d n ie. N a s ta n o w is k o do G ry fii z u p e łn ie się n ie n a d a j e ” .

Z n o w y m ro k ie m a k a d e m ic k im M ik u lic z o p u ś c ił K ró le w ie c , w k tó ry m p rz e ­ b y w a ł tr z y la ta , i p rz e n ió s ł się d o W ro c ła w ia w p a ź d z ie r n ik u 1890 ro k u . S tr a t ę , ja k ą p o n ió s ł U n iw e r s y t e t K ró le w ie c k i, m ie js c o w a g a z e ta o k re ś liła s ło w am i: „ O p u śc iła n a s c h lu b a u c z e ln i” . I n ie p rz e s a d z ili z t ą o c e n ą p o w śc ią g liw i w p o c h w a ła c h d la o b c y ch k ró le w ie c c z a n ie . R o z k w it k lin ik i c h iru rg ic z n e j w e W ro c ła w iu po d k i e r u n ­ k ie m M ik u lic z a b y ł te g o ż y w y m d o w o d em .

W a r to jesz c z e k ilk a z d a ń p o św ięc ić s p r a w ie n a jb a r d z ie j w ż y c io ry sie c h iru rg a k o n tro w e rs y jn e j, to j e s t je g o p rz y n a le ż n o ś c i n a ro d o w e j.

W szy scy b io g ra fo w ie z g o d n i s ą do tego, że M ik u lic z o w ie -R a d e c c y ( J a n M ik u ­ lic z n ie m a l n ig d y n ie u ż y w a ł c zło n u n a z w is k a : R a d e c k i) w y w o d z ili s ię z p o ls k ie j ro d z in y sz la c h e c k ie j, k t ó r a p o s ia d a ła m a j ą t e k z ie m sk i w R a d e c k u , p ra w d o p o d o b n ie w p o w ie cie p ru ż a ń s k im . G a łą ź ro d z in y M ik u lic z ó w w y w o d z ą c y c h się z R a d e c k a p r z e tr w a ła d o c za só w n a jn o w sz y c h . N a to m ia s t in n a lin ia te j ro d z in y , z w a n a S k u - m in a m i, z n a n a b y ła do k o ń c a X V II I w ie k u , a le p ó ź n ie j śla d o n ie j zag in ął.

O k o ło ro k u 1793, w z w ią z k u z r o z b io ra m i P o ls k i, M ik u lic z o w ie u t r a c ili m a ją te k i o sie d lili się n a P o k u c iu , g d z ie w S n ia ty n iu u ro d z ił się A n d rz e j M ik u lic z, o jciec J a n a . P o ls k o ś c i A n d rz e ja n i k t n ie k w e s tio n u je . P o c z ą tk o w o b y ł o n g a jo w y m , p o ­ te m le śn ic z y m , b y p o z d o b y ciu w y k s z ta łc e n ia z o sta ć z a s łu ż o n y m a rc h ite k te m w C z e rn io w c a c h . Z d ru g ie g o m a łż e ń s tw a A n d r z e ja M ik u lic z a z N ie m k ą , z p o c h o ­ d z e n ia ś lą s k ą s z la c h c ia n k ą , a z z a w o d u p o ło ż n ą , F r e iin v o n D a m n itz , p rz y s z e d ł n a ś w ia t J a n M ik u lic z. T a k p o k ró tc e m o ż n a b y s tre ś c ić p o ls k ą g e n e a lo g ię ro d z in y M i­ k u lic z ó w , k t ó r a z a w a ż y ła i n a je g o c h a r a k t e r z e , i n a je g o l o s a c h 44. N ie u le g a w ą tp li­ w o śc i, że z d o m u ro d z in n e g o w y n ió s ł M ik u lic z z n a jo m o ść ję z y k a i t r a d y c ji p o lsk ic h . J e d n a k z w ią z e k c h ir u r g a z n ie m ie c k im ż y ciem p u b lic z n y m i n a u k o w y m by ł t a k siln y , że ju ż w y b itn y p o ls k i h is to r y k m e d y c y n y , W ła d y s ła w S z u m o w s k i, n a ­ z w a ł go „ c h iru rg ie m p o ls k im i n ie m ie c k im ” 45. J ó z e f P e s z k e , k re ś lą c n e k ro lo g M i­ k u lic z a n a ła m a c h „ K r y ty k i L e k a r s k i e j ”, u ż y ł m ię d z y in n y m i te g o ro d z a ju s f o r m u ­ ło w a ń : „ P o d c za s l a t p ię c iu z a jm o w a n ia k a t e d r y w K ra k o w ie M ik u lic z ch o ciaż s łu s z ­ n ie u z n a w a n y b y ł z a c h ir u r g a b a rd z o d z ie ln eg o , ja k o te ż i z a d o b re g o p rz e w o d n ik a k lin ic z n e g o , n ie u m ia ł so b ie z je d n a ć a n i p rz y c h y ln o ś c i k o le g ó w , p ro fe s o ró w , a n i m iło śc i u c z n ió w i s a m te ż n ie c z u ł s ię sw o b o d n y w o to c z en iu , z k tó r y m w ła śc iw ie p ró c z z n a jo m o śc i ję z y k a , d o ść p o w ie rz c h o w n e j, n ic go n ie łą c z y ło ” 46. S u r o w e to, j a k n a n e k ro lo g , sło w a!

J e s z c z e o s tr z e j p o d a d re s e m M ik u lic z a s fo rm u ło w a ł o s k a rż e n ie S ta n is ła w S o k ó ł w e w s t ę p ie d o m o n o g ra fii o L u d w ik u R y d y g ie r z e 47. P r z e c iw s ta w ia ją c s y lw e tk i o b u w y b itn y c h c h ir u r g ó w S o k ó ł z a s ta n a w i a się, j a k ie to c z y n n ik i s p ra w iły , że R y d y g ie r m o c n o i s ta n o w c z o a k c e n to w a ł s w ą p o lsk o ść i d a w a ł te m u u p a rc ie w y r a z „w p rz e ­ c iw ie ń s tw ie d o J a n a M ik u lic z a , k tó re g o p o lsk o ść w y d a je s ię b y ć p rz y p a d k o w a 44 Z. W ik to r, W s p ra w ie n a r o d o w o ś c i, ss. 1830— 1831. 45 W . S z u m o w s k i, H is to ria m e d y c y n y , K ra k ó w 1930, s. 596. 46 J . P e s z k e , J a n M ik u lic z - R a d e c k i, s. 148. 47 S. S o k ó ł, L u d w i k R y d y g ie r (1850— 1920), W a rsz a w a 1961, s. 13. 30. K o m u n ik aty ...

466

i k o n iu n k tu r a ln a , g d y w b r a k u in n e j w o ln e j k a te d r y c h iru rg ii, trz e b a b y ło w y je ­ c h a ć do K r a k o w a ? J a k ie ż p rz y w ią z a n ie do p o lsk o śc i b y ło u d z ia łe m ty c h d w ó ch c h iru rg ó w , z k tó ry c h p ie rw s z y , n o szą c y n ie m ie c k ie n a z w is k o R ie d ig e r, s a m o w o ln ie j e sp o lszczy ł i b y ł n a w e t za to p rz e z r z ą d p r u s k i k a r a n y g rz y w n ą p ie n ię ż n ą ? ”

Is to tn ie , M ik u lic z po o p u s z c z e n iu K r a k o w a n ie p o słu g iw a ł s ię ju ż ję z y k ie m p o ls k im (w ja k im s to p n iu o p a n o w a ł te n ję z y k — j e s t p rz e d m io te m s p o ru b io g ra ­ fów ), n ig d y ju ż n ie z a a k c e n to w a ł s w o je j p rz y n a le ż n o ś c i n a ro d o w e j w te n sposób, w j a k i to u c z y n ił p o d c za s sw e g o in a u g u r a c y jn e g o w y k ła d u w K ra k o w ie , k ie d y o św iad c z y ł, że „ z a rz u c a n o m i, że n ie z n a m ję z y k a p o lsk ie g o , k tó r y p rz e c ie ż ta k sa m o je s t m o w ą o jc z y s tą d la m n ie j a k i d la k a ż d e g o z P a n ó w ” ĄB. W y d a rz e n ie to z w o le n n ic y u z n a w a n ia M ik u lic z a za P o la k a w y s u w a ją ja k o k o ro n n y a r g u m e n t w s p o ra c h o p o c h o d ze n ie i p rz y n a le ż n o ś ć n a ro d o w ą c h iru rg a .

P r a w d a też, że M ik u lic z n ig d y te j w y p o w ie d z i n ie o d w o ła ł (a n a w e t u k a z a ła się o n a w d r u k u ) 49, le c z p r a w d ą je s t ta k ż e , że w c ią g u sw e g o d a lsz e g o ż y c ia p o ­ d o b n e g o o ś w ia d c z e n ia ju ż w ię c e j n ie złożył. P o w y je ź d z ie z K ra k o w a M ik u lic z n ie o p u b lik o w a ł ż a d n e j p ra c y w ję z y k u p o ls k im i „ z o sta ł s tra c o n y d la p iś m ie n n ic tw a p o lsk ie g o ” .

C zy m o ż n a m u c zy n ić z a r z u ty , że d z ie ci s w o je w y c h o w y w a ł w d u c h u n ie m ie c ­ k im ? 50 N ie w ą tp liw ie d e c y d u ją c y w p ły w m ia ła t u ż o n a, A u stria c z k a . C zy p rz y ję c ie p ru s k ie g o O rd e r u C ze rw o n e g o O rła IV k la s y d y s k r e d y tu je go ja k o P o la k a ? W sz a k o trz y m a ł go za to, że „ w ie r n ie p r z y w ią z a n y do o b e cn e g o k r ę g u d z ia ła ln o ś c i o d rz u c ił w ie lo k ro tn ie p o n a w ia n e , n a w e t w o s ta tn im czasie, p o w o ła n ia n a z a g ra n ic z n e u n i­ w e r s y t e ty ” . P o z a ty m w e w n io s k u u z a s a d n ia ją c y m to w y ró ż n ie n ie n ie z w y k le w y ­ s o k o o c e n ia n o z a le ty M ik u lic z a ja k o c h ir u r g a i n a u c z y c ie la „ a u t o r y te tu n a jw y ż s z e j r a n g i ”, k tó r y d z ię k i s w e m u „ h u m a n is ty c z n e m u s p o so b o w i m y ś le n ia cie sz y ł się o g ro m n y m p o w a ż a n ie m i s z a c u n k ie m ” 51.

18 O św ia d c z e n ie to b rz m ia ło n a s tę p u ją c o :

„ Z a rz u c o n o m i, że n ie z n a m ję z y k a p o lsk ie g o , k t ó r y p rz e c ie ż t a k sa m o je s t m o w ą o jc z y s tą d la m n ie j a k d la k a ż d e g o z P a n ó w . P r a w d a , że p rz e z c ią g łe p r z e b y ­ w a n ie w z a k ła d a c h n a u k o w y c h n ie m ie c k ic h z a n ie d b a łe m c o k o lw ie k n a sz e j m o w y , że p rz e z d łu g ie la t a b ra k o w a ło m i z u p e łn ie ć w ic z e n ia i w p r a w y m ó w ie n ia p o p o l­ sk u , u w a ż a ć s o b ie j e d n a k b ę d ę za p ie rw s z y o b o w ią ze k , a b y b r a k i te w j a k n a j ­ k ró ts z y m czasie u z u p e łn ić ” . W a r to w sp o m n ieć , że M ik u lic z b ie g le w ła d a ł ję z y k ie m ż y d o w sk im , co z je d n y w a ło m u rz esze p a c je n tó w c ią g n ą c y c h za n im d o K ró le w c a i W ro c ła w ia.

49 P r z e g lą d L e k a rs k i, 1882, n r 43, s. 569.

50 S y n M ik u lic za , F e lix M ik u lic z -R a d e c k i (1892— 1966) b y ł w la ta c h m ię d z y w o ­ je n n y c h p ro fe s o re m p o ło ż n ic tw a i g in e k o lo g ii n a U n iw e rs y te c ie K ró le w ie c k im . O s p o tk a n iu z n im p is a ła w liś c ie do a u to r a B ro n is ła w a L ig u d a - K o z a k , p o d ó w c za s s t u d e n t k a m e d y c y n y n a A lb e rty n ie , w sp o só b n a s tę p u ją c y : „ P a m ię ta m ta k ż e p e w n ą ro z m o w ę n a K lin ic e G in e k o lo g ic z n e j z p ro f. M ik u lic z -R a d e c k im . N ie w ie m , czy to b y ł s y n n a sz e g o w ie lk ie g o ro d a k a z W ro c ła w ia i m a tk i N ie m k i, a le on w ła ś n ie p o d k re ś la ł s w o ją n ie m ie c k o ś ć (L ist z ЗО X I I 1966 w p o s ia d a n iu a u to ra ). F e lix M i­ k u lic z - R a d e c k i tw ie rd z ił też, że je g o o jc ie c b y ł w y c h o w a n y ty lk o w d u c h u n ie ­ m ie c k im a ję z y k a p o ls k ie g o w d z ie c iń s tw ie w o g ó le n ie z n a ł i z e t k n ą ł s ię z n im d o p ie ro w K ra k o w ie . T re ś c i in a u g u r a c y jn e g o w y k ła d u , o k tó r y m w a r ty k u le b y ła p a r o k r o tn i e m o w a , n ie z n a ł (Zob. Z. W ik to r, W s p ra w ie n a r o d o w o ś c i, s. 1831).

51 W n io se k s k ie r o w a n y do c e s a rz a n ie m ie c k ie g o , p o d p is a n y p rz e z p o d s e k r e ta rz a s ta n u E r n s ta G. K. V. v o n W e y ra u c h a , je s t o fic ja ln ą o p in ią w ła d z p r u s k ic h o M i- k u lic z u . D la te g o w a r to z a p o z n a ć s ię z p e łn ą tr e ś c i ą teg o p is m a :