Dziurzyński, Patrycy
Osadnictwo grupowe w majątkach
woj. olsztyńskiego w latach
1945-1948 : (ze specjalnym
podkreśleniem roli działaczy ruchu
ludowego)
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 1, 133-156
1968
P A T R Y C Y D Z IU R Z Y ftS K I O S A D N IC T W O G R U P O W E W M A JA T K A C H W O J. O L S Z T Y Ń S K IE G O W L A T A C H 1945— 1948 (Ze s p e c ja ln y m p o d k re ś le n ie m ro li d z ia ła c z y r u c h u lu d o w e g o ) I. Z a g a d n ie n ie o s a d n ic tw a n a z ie m ia c h o d z y sk a n y c h s ta ło s ię w o s ta tn ic h la ta c h p rz e d m io te m b a d a ń n a u k o w y c h , n ie m n ie j n ik t d o ty c h c z a s n ie in te re s o w a ł s ię o s a d n ic tw e m g ru p o w y m w m a ją tk a c h , s tą d n in ie js z y a r t y k u ł m a c h a r a k t e r p io n ie rs k i i n ie n o s i p r e te n s j i do c a łk o w ite g o w y c z e rp a n ia te m a tu . W a r ty k u le p o ło ż o n o n a c is k n a u d z ia ł w a k c ji o sa d n ic z e j d z ia ła c z y r u c h u lu d o w e g o , a ty lk o m a rg in e s o w o z az n a c zo n o r o lę w n ie j in n y c h c z y n n ik ó w p o lity c z n y c h . W w y n ik u so ju sz u r o b o tn ic z o -c h ło p s k ie g o p r z e p ro w a d z o n o n a z ie m ia c h d a w n y c h w 1944— 1945 r. n a p o d s ta w ie p rz e p isó w r e f o r m y r o ln e j p a rc e la c ję fo lw a rk ó w . S łu ż b a r o ln a i c h ło p i b e z ro ln i o trz y m a li d z ia łk i g ru n to w e , zaś g o s p o d a r s tw a k a r ło w a te i n ie p e łn o ro ln e u p e łn o ro ln io n o .
J e d n a k g łó d z ie m i c h ło p ó w n a z ie m ia c h d a w n y c h (z w y ją tk ie m w o j. p o z n a ń s k ie g o i b y d g o sk ieg o ) z as p o k o jo n o w n ie d o s ta te c z n y m s to p n iu , tw o rz ą c n a d to w ie le n o w y c h g o s p o d a r s tw k a rło w a ty c h , d a lsz e z a s p o k o je n ie g ło d u ziem i zg o d n ie z p o s tu la ta m i r u c h u lu d o w e g o m o g ło n a s tą p ić n a z ie m ia c h o d z y sk a n y c h .
W o w y m czasie, z a ró w n o P P R ja k i d z ia łac z e r u c h u lu d o w e g o u w a ż a li, że s t r u k t u r a ro ln a n a z ie m ia c h o d z y s k a n y c h p o w in n a b y ć id e n ty c z n a , j a k n a z ie m ia c h d a w n y c h i że w in n a o p ie ra ć się n a p e łn o ro ln y c h g o s p o d a rstw a c h c h ło p sk ic h , zaś w a d m in is tr a c j i p a ń s tw a p o w in n y p o z o sta ć m a ją tk i ty lk o n i e z b ę d n e ja k o o ś ro d k i k u ltu r y ro ln e j. J e d n a k is tn ia ły z a s a d n ic z e ró ż n ic e w w a r u n k a c h ro z p a rc e lo w a n ia m a ją tk ó w . O ile n a z ie m ia c h d a w n y c h p ro b le m e m b y ło ty lk o r o z p a rc e lo w a n ie m a ją tk ó w , g d y ż p a r c e l a n c i p o s ia d a li w z a sa d z ie z a b u d o w a n ia , w p rz e w a ż n e j m ie rz e i n w e n ta r z ż y w y o ra z in n e ś ro d k i z a g o s p o d a ro w a n ia , to n a z ie m ia c h o d z y sk a n y c h n a le ż a ło s tw o rz y ć w a r u n k i do o s ie d le n ia , z a p e w n ić o sa d n ik o m z a b u d o w a n ia , m in im a ln y in w e n ta rz ży w y i in n e ś ro d k i — m a sz y n y i n a r z ę d z ia ro ln ic z e , zboże n a s ie w i ż y w n o ść do p i e r w szy c h z b io ró w . W 1945 r. o sa d n ic tw o w m a ją tk a c h ziem o d z y sk a n y c h b y ło p rz e d w c z e sn e , n a le ż a ło n a jp ie r w z a s ie d lić g o s p o d a r s tw a in d y w id u a ln e . Z a s ie d le n ie m a ją tk ó w ziem o d z y sk a n y c h w 1945 r. s ta ło się p rz e d m io te m o b ra d R a d y . N a u k o w e j d la Z a g a d n ie ń Z ie m O d z y sk a n y c h w K ra k o w ie . W p la n ie re g io n a ln y m , o p r a c o w a n y m p rz e z R a d ę N a u k o w ą , p rz e w id z ia n o z a s ie d le n ie m a ją tk ó w w d ro d z e
u tw o rz e n ia z n ic h g o s p o d a rs tw o p rz e c ię tn y m o b sz a rz e 12,5 h a 1. N a p o s ie d z en iu R a d y N a u k o w e j w d n ia c h 30 V II — 1 V II I 1945 r. w ic e m in is te r W. W o lsk i o z n ajm ił, że p a ń s tw o z a m ie r z a z a trz y m a ć n a z ie m ia c h o d z y sk a n y c h 1 m ilio n h a n a z a s p o k o je n ie p o trz e b a p r o w iz a c y jn y c h 2. W obec teg o , że o b s z a r 8 933 m a ją tk ó w w y n o sił ta m 2 036 410 h a u ż y tk ó w ro ln y c h , p o z o sta w a ło p rz e sz ło m ilio n h a n a o s a d n ic tw o , do teg o jesz c z e d o c h o d ziły g o s p o d a rstw a w ie lk o c h ło p sk ie od 50 do 100 h a o o b sz a rz e 604 839 h e k ta ró w . W y p o w ied ź W o lsk ieg o w y w o ła ła ż y w ą d y s k u sję , w k tó r e j z a b r a l i głos n a u k o w c y z w iąz a n i z r u c h e m lu d o w y m — p ro f. W in c e n ty S ty ś i doc. S ta n is ła w A n to n ie w ic z 3. R ó w n o cz e śn ie n a R a d z ie N a u k o w e j w y g ło szo n o r e f e r a t y d o ty c z ąc e s p ó łd z ie ln i o sa d n ic z y c h i o m ó w io n o z a s a d y s ta t u tu ty c h s p ó łd z i e ln i4.
S p r a w ę z a g o s p o d a ro w y w a n ia i p a r c e l a c ji m a ją tk ó w n a z ie m ia c h o d z y s k a n y c h p o ru s z y ł te ż w 1945 r. Z w ią z e k S a m o p o m o c y C h ło p sk ie j. N a I I z je źd z ie Z S C h — S ta n is ła w C ie śla k , d z ia ła cz lu d o w y , o m ó w ił d o ty c h c z a s o w y u d z ia ł Z S C h w a k c ji o sied leń c z ej, s tw ie r d z a ją c , że p o z o sta ło jesz c z e do z a s ie d le n ia 8 200 m a ją tk ó w o p o n a d 100 h a , k tó r e n a le ż a ło ro z p a rc e lo w a ć , z a g o s p o d a ro w a ć, z a b u d o w a ć , czego m ó g ł d o k o n a ć g łó w n ie Z S C h w o p a r c i u .o sw e sp ó ł d zie ln ie. O sa d n ic tw o w m a ją tk a c h s ta ło s ię a k tu a ln e w 1946 r. W obec d a lsz e j r e p a t r i a c j i z Z S R R , in d y w id u a ln e g o s p o d a rs tw a z a r e z e rw o w a n o d la r e p a t r i a n tó w . W z w ią z k u z ty m o k ó ln ik M in is te r s tw a Z ie m O d z y sk a n y c h n r 22, z 4 m a rc a 1946 r . 5 w s trz y m a ł p rz e s ie d le n ie ro ln ik ó w , z ziem d a w n y c h .
R e a liz a c ję o s a d n ic tw a w m a ją tk a c h p o d ją ł Z w ią z e k M ło d zieży W ie jsk ie j „W ici” , k t ó r y ju ż w d e k la r a c ji id e o w o -p ro g ra m o w e j z 18 g r u d n ia 1945 r. zaz n a c zy ł, że „zesp o ło m osób, k tó r e n a z ie m ia c h o d z y sk a n y c h w o b s z a ra c h fo lw a rc z n y c h p ro w a d z ić c h cą sp ó łd zielc z ą g o s p o d a rk ę , n a le ż y to u m o ż liw ić ’'. O sa d n ic tw o w m a ją tk a c h p o ru s z y li z d z ia ła c z a m i Z a rz ą d u G łó w n e g o „W ici” — Z y g m u n t Z a łę s k i i J ó z e f K rz y c z k o w sk i. W w y n ik u ich s u g e s tii u k a z a ł się w ty g o d n ik u „W ici” , 24 lu te g o 1946 r. a r t y k u ł M ic h a ła J a g ły , S p r a w a co ra z p iln ie js za , p o ru s z a ją c y p ro b le m o s a d n ic tw a p a rc e la c y jn e g o n a g r u n ta c h fo l w a rc z n y c h . A r ty k u ł p o d k re ś la ł, że z u w a g i n a in te r e s n a ro d o w y „W ici” z d e c y d o w ało się rz u c ić cały w y s iłe k do te j a k c ji. N a s tę p n ie 28 lu te g o 1946 r. c zło n k o w ie P re z y d iu m Z a rz ą d u G łó w n eg o „W ici” : J a n D u sza, M ich a ł J a g ła i W ła d y sła w J a g u s z ty n zło ży li m in is tr o w i z iem o d z y sk a n y c h , W ła d y sła w o w i G o m u łc e m e m o ria ł w s p ra w ie o sie d le n ia ok o ło 150 ty s. ro d z in c h ło p sk ic h na około 6 ty s. f o l w a r k a c h 6. In ic ja ty w a ta b y ła n a rę k ę rz ą d o w i, gd y ż w te n sp o só b p rz y c h o d zo n o z p o m o c ą w z a g o s p o d a ro w a n iu części ziem i fo lw a rc z n e j. W p ra w d z ie w s ty c z n iu 1946 r. u tw o rz o n o P a ń s tw o w e N ie ru c h o m o śc i Z iem sk ie , j e d n a k o b ję c ie p rz e z n ie w sz y s tk ic h m a ją tk ó w b y ło n ie re a ln e z p o w o d u n i e m o żn o ści z d o b y cia ro b o tn ik ó w p o ls k ic h . P a ń s tw o w e N ie ru c h o m o śc i Z ie m sk ie w ty m czasie z a t ru d n ia ły 69 069 ro b o tn ik ó w , w ty m 57 013 N iem có w , k tó ry c h m u s ia n o re p a trio w a ć . R zą d n ie p o ru s z a ł o s a d n ic tw a w m a ją tk a c h ze w z g lę d ó w p o lity c z n y c h . P a r t i a w ie lo k ro tn ie o ś w ia d c z a ła , że n ie z a m ie rz a p r z e p ro w a d zić k o le k ty w iz a c ji, g d y b y w ięc o s a d n ic tw o s p ó łd z ie lc z o -p a rc e la c y jn e było w y s u n ię te p rz e z rz ą d , m o g ło b y to b yć w y k o r z y s ta n e w w a lc e p o lity c z n e j
1 S. P i e t k i e w i c z , M. O r l i c z, P la n r e g io n a ln y p r ze sie d le n ia o s a d n i k ó w r o ln y c h n a Z O. R a d a N a u k o w a d la Z a g a d n ie ń Z iem O d z y sk a n y c h (d alej RN), I S e sja, z eszy t 3.
2 R N I S e s ja , z eszy t 2, s. 109. 3 Ib id e m , ss. 107 i 108.
4 E. G a r b a ć i k, S p ó łd z ie ln ie o sa d n icze , R N , I S e sja , zesz y t 4; I I S e sja, z eszy t 2, T e z y do s ta tu tu s p ó łd z ie ln i o s a d n ic ze j.
5 Dz. U rz. M ZO, n r 4, poz. 32.
p rz e c iw k o P P R , zaś p o d ję c ie te g o z a d a n ia p rz e z o rg a n iz a c ję c h ło p sk ą u s u w a ło te o b a w y . D la te g o te ż m in is te r ziem o d z y sk a n y c h z a a k c e p to w a ł p r o je k t „W ici” z ty m , że do a k c ji p o w in n y się w łą c z y ć in n e o r g a n iz a c je m ło d z ie żo w e i in s ty tu c je sp o łeczn e.
Do a k c ji zg ło siły a k c e s Z S C h i Z w ią z e k W a lk i M ło d y ch . N a p le n a rn y m z e b r a n iu Z a rz ą d u G łó w n e g o ZW M 14— 15 m a rc a 1946 r. A le k s a n d e r K o w a lsk i p o d k re ś lił: „ A k c ję p rz e s ie d le n ia n a z ie m ie o d z y sk a n e ro z p o c z ę liśm y w te d y , k ie d y n ie k tó r e le g a ln e o b e cn ie p a r t i e p rz e s z k a d z a ły w te j a k c ji i s a b o to w a ły ją . P r z e s ie d liliś m y np . la te m i je s ie n ią u b ie g łe g o r o k u ty s ią c e Z W M -o w có w z je d n e g o ty lk o w o j. k ra k o w s k ie g o n a Ś lą s k O p o lsk i i D o ln y . ZM W „W ici” w y s t ą p ił z in ic ja ty w ą tw o rz e n ia s p ó łd z ie ln i p a rc e la c y jn o -o s a d n ic z y c h , w ita m y in ic ja ty w ę i o b ie c u je m y d a ć w k ła d s w o je j p ra c y w je j u rz e c z y w is tn ie n ie ” . („ W alk a M ło d y c h ”, 1946, 13 IV).
W w y n ik u teg o o d b y ło się 18 m a rc a 1946 r. z e b r a n ie p rz e d s ta w ic ie li z a i n te re s o w a n y c h o rg a n iz a c ji, k tó r e u c h w a liło u tw o rz y ć p r z y M in is te r s tw ie Z iem O d z y sk a n y c h R a d ę S p o łe c z n ą O sa d n ic tw a S p ó łd z ie lc z o - P a rc e la c y jn e g o . Do P r e z y d iu m w e sz li W. W o lsk i ja k o p rz e w o d n ic z ą c y i lu d o w c y S ta n is ła w C ie ś la k z Z S C h — ja k o w ic e p rz e w o d n ic z ą c y o ra z M ic h a ł J a g ła z „W ici” ja k o s e k r e ta r z . Z e b ra n ie p rz y ję ło s t a t u t sp ó łd z ie ln i p a r c e la c y jn o -o s a d n ic z e j, o p r a c o w a n y p rz e z R a d ę N a u k o w ą , w p ro w a d z a ją c d la p o d k r e ś le n ia ty m c z aso w o śc i te j fo r m y o ra z u s u n ię c ia o b a w c h ło p ó w p rz e d k o łc h o z a m i — p rz e p is o p ię c io le tn im o k re s ie tr w a n ia s p ó łd z i e ln i7. R a d a z w ró c iła się z o d e z w ą do m ło d y c h ch ło p ó w o g ro m a d n e o sa d n ic tw o w m a ją tk a c h . O ile b y ło to m o ż liw e , m a ją tk i m ia ły p o d le g a ć n a ty c h m ia s to w e m u ro z p a rc e lo w a n iu , w p rz e c iw n y m ra z ie m ia ły b yć z a g o s p o d a ro w a n e i ro z p a rc e lo w a n e za p o ś re d n ic tw e m s p ó łd z ie ln i p a rc e la c y jn o -o s a d n ic z y c h . N a w e z w a n ie R a d y o rg a n iz o w a ły się n a z ie m ia c h d a w n y c h w o je w ó d z k ie i p o w ia to w e r a d y sp o łec z n e , k tó r e m ia ły w y s y ła ć n a z ie m ie o d z y sk a n e d e le g a c je zw iad o w c z e, a n a s tę p n ie g ru p y o sad n ic z e . C ię ż a r p r a c y sp o c z y w a ł n a in s p e k to ra c h (w o je w ó d z k ich ) i i n s tr u k to r a c h (p o w ia to w y c h ) w y z n a c z a n y c h p rz e z „W ici” , Z S C h i ZW M . W d n iu 1 lis to p a d a 1946 r. is tn ia ło 25 in s p e k to ró w (11 z „W ici” , 9 z Z S C h, 5 z ZW M ) i 117 i n s tr u k to r ó w (55 z „ W ici”, 42 z Z S C h i 20 z Z W M )e. W ię k sz o ść ty c h d z ia ła c z y b y ła lu d o w c am i, g d y ż i w y z n a c z a n i p rz e z Z S C h n a le ż e li do r u c h u lu d o w eg o .
P o d s ta w a p r a w n a a k c j i o s a d n ic tw a w m a j ą t k a c h o p ie ra ła się n a p iś m ie o k ó ln y m M in is te r s tw a Z iem O d z y sk a n y c h i M in is te r s tw a R o ln ic tw a i R e fo rm R o ln y c h z 31 m a rc a 1946 r . 9. O d p o w ie d z ia ln o ś ć za t ę a k c ję sp o c z y w a ła n a w o je w ó d z k ic h i p o w ia to w y c h p e łn o m o c n ik a c h (w o je w o d a c h i s ta ro s ta c h ), k t ó ry c h o rg a n e m b y ły w o je w ó d z k ie w y d z ia ły i p o w ia to w e r e f e r a t y o sied leń c z e o ra z o d d z ia ły P U R . W y ty p o w a n ie m a ją tk ó w n a o sa d n ic tw o n a le ż a ło do u r z ę d ó w zie m sk ic h .
P r z y Z a rz ą d z ie G łó w n y m „W ici” u tw o rz o n o W y d z ia ł O s a d n ic tw a p o d k ie ro w n ic tw e m J a n a K o ło d z ie ja . W z a r z ą d z ie w o je w ó d z k im s p e c ja ln y in s p e k to r k ie ro w a ł 7 -o so b o w ą k o m is ją , w p o w ie cie i n s t r u k t o r s t a ł n a czele p ię c io o so b o w e j k o m is ji, zaś w g m in ie d z ia ła ła trz y o s o b o w a k o m i s j a 10. W ty g o d n ik u „W ici” zam iesz cz a n o a r t y k u ł y i in fo r m a c je d o ty c z ą c e o s a d n ic tw a w m a ją tk a c h . W Z S C h u tw o rz o n o W y d z ia ł O s a d n ic tw a z k ie ro w n ik ie m Z e n o n e m
6 W ici, n r 9.
7 P o d a n a s p e c y fik a c ja S — b e z b liż sze g o o k re ś le n ia d o ty c z y A rc h iw u m A k t N o w y ch , z esp ó ł M in is te rs tw o Z ie m O d z y sk a n y c h . S 1818 — P r o to k ó ł z z e b r a n ia R S O SP.
8 S 1809.
9 Dz. U rz. M ZO , n r 4, poz. 104.
T o m a sz e w sk im , a „ C h ło p sk a G o s p o d a r k a ” z am iesz cz a ła a r ty k u ły w s tę p n e d o ty c z ąc e Z iem Z a c h o d n ic h i o s a d n ic tw a w m a ją tk a c h .
W Z a rz ą d z ie G łó w n y m ZW M is tn ia ła k o m ó rk a z a jm u ją c a się o sa d n ic tw e m n a z ie m ia c h o d z y sk a n y c h , d o R a d y S p o łe c z n ej O sa d n ic tw a S p ó łd z ie lc z o -P a r- c e la c y jn e g o w y d e le g o w a n o a k ty w is tó w — W ła d y s ła w a G ó ra ls k ie g o i H a lin ę S o k o rsk ą , a w „ W alce M ło d y ch ” in fo rm o w a n o o a k c j i o s a d n ic tw a w m a j ą tk a c h .
K o m ite t C e n tra ln y P P R w o k ó ln ik u n r 20 z 15 c z e rw c a 1946 r . p o p a rł in ic ja ty w ę „W ici”. O k ó ln ik p o d k re ś lił, że w c ią g u n a jb liż sz y c h m ie sięc y p o w in n o o sied lić się n a z ie m ia c h o d z y sk a n y c h 250 000 ro d z in c h ło p sk ic h n a p e łn o ro ln y c h , s a m o d z ie ln y c h g o s p o d a r s tw a c h w fo lw a r k a c h p o d a w n y c h ju n k r a c h p ru s k ic h . К С P P R p o s ta w ił p rz e d sw y m i o rg a n iz a c ja m i p a rty jn y m i, a w szczeg ó ln o ści k o ła m i c h ło p sk im i, p iln e z a d a n ie j a k n a jsz e rs z e g o p o p a rc ia in ic ja ty w y „W ici” z a g o s p o d a ro w a n ia z ie m fo lw a rc z n y c h w d ro d z e o s a d n ic tw a sp ó łd z ie lc z o -p a rc e la c y jn e g o . M aso m c h ło p sk im n a le ż a ło s z e ro k o w y ja śn ić z a s a d y s t a t u t u sp ó łd z ie ln i p a rc e la c y jn o -o s a d n ic z y c h i d o p iln o w a ć ic h w y k o n a n ia w p ra k ty c e . O rg a n iz a c je p a r t y j n e z o b o w iąz a n o do w y d e le g o w a n ia n a j le p sz y c h a k ty w is tó w do w o je w ó d z k ic h i p o w ia to w y c h r a d o s a d n ic tw a sp ó ł d z ie lc z o -p a rc e la c y jn e g o i d o u d z ia łu w p r a c a c h z w ią z a n y c h z p ro p a g a n d ą , w e r b u n k ie m i p rz e s ie d le n ie m n a Z ie m ie Z a c h o d n ie . K o m ite ty w o je w ó d z k ie i p o w ia to w e n a z ie m ia c h o d z y sk a n y c h , a w szczeg ó ln o ści in s tr u k to r ó w r o l n y c h , o b a rc zo n o o d p o w ie d z ia ln o ś c ią za w y b ó r p rz e z d e le g a c je m a ją tk ó w d o b rz e z a g o s p o d a ro w a n y c h , za ic h z ab e z p ie cz e n ie , a w szczeg ó ln o ści z a u d z ie le n ie n a le ż y te j p o m o c y w z a g o s p o d a ro w a n iu się o sa d n ik ó w . A k c ja m ia ła n a c elu n a js z y b s z e z a g o s p o d a ro w a n ie m a ją tk ó w , a n ie tw o rz e n ie sp ó łd z ie ln i o s ad n ic z y c h . F o r m a z a g o s p o d a ro w a n ia z a le ż a ła od d e cy z ji o b e jm u ją c y c h m a ją tk i. O p isy m a ją tk ó w p rz e z n a c z o n y c h d la p o szc z eg ó ln y ch p o w ia tó w z n a jd o w a ły się w p o w ia to w y c h r a d a c h s p o łec z n y c h . P r z e d d e c y z ją o p rz e sie d le n iu , g r u p a o só b d e c y d u ją c y c h s ię n a to w y s y ła ła n a z ie m ie o d z y s k a n e w y b r a n ą s p o śró d s ie b ie d e le g a c ję , z w a n ą te ż r a d ą p a rc e la c y jn ą , d la z e b r a n ia d o k ła d n y c h d a n y c h co d o b u d y n k ó w , g r u n tó w i in n y c h s k ła d n ik ó w o ra z ro z m ia ró w p o m o c y p a ń s tw o w e j w m a ją tk a c h d la n ic h p rz e z n a c z o n y c h . P o p o w ro c ie d e le g a c ja z d a w a ła szczeg ó ło w e s p ra w o z d a n ie ze s w o je g o r e k o n e sa n s u .
R a d a S p o łe c z n a O s a d n ic tw a S p ó łd z ie lc z o -P a rc e la c y jn e g o w o d e zw ie do c h ło p ó w z w ra c a ła u w a g ę n a z n ac z n e p rz e s z k o d y w z a g o s p o d a ro w a n iu m a ją tk ó w : b r a k z a b u d o w a ń , b r a k m ie rn ic z y c h do p a r c e la c ji, b r a k ż y w e j s iły p o c ią g o w e j; a w ię c o s ie d la ją c y s ię p o w in n i liczy ć p rz e d e w s z y s tk im n a w ła s n e siły i zaso b y . G r u p ę w y je ż d ż a ją c ą fo r m o w a ł in s t r u k t o r p o w ia to w y , g r u p ą tą k ie ro w a ła r a d a p a rc e la c y jn a , czy je d e n z w y je ż d ż a ją c y c h . W ra z ie b ra k u t a k ie j r a d y czy p rz e w o d n ik a , r a d a m o g ła b y ć p o w o ła n a p ó ź n i e j 11. R a d a p a r c e la c y jn a re p re z e n t o w a ła g r u p ę w o b e c w ła d z s t a r a j ą c s ię o p om oce, k r e d y ty itp . W sz y s tk ie p o m o c e o trz y m y w a li b e z p o ś re d n io o sad n ic y . B y ły w o je w ó d z tw a , w k tó ry c h ju ż p rz e d w y ja z d e m g r u p y d e c y d o w a ły się n a g o s p o d a ro w a n ie w ra m a c h s p ó łd z ie ln i p a rc e la c y jn o -o s a d n ic z e j (w oj. k ra k o w s k ie , rz e sz o w sk ie , k ie le ck ie ) w y b ie ra ją c p rz y s z ły z a rz ą d . G ru p y te n a z ie m iac h o d z y sk a n y c h u w a ż a n o z a s p ó łd z ie ln ie , a c z k o lw ie k n ie z o sta ły z a r e je s tro w a n e w są d a c h . N a to m ia s t w w o j. lu b e ls k im i w a rs z a w s k im , z a s ie d la ją c y c h w o j. o ls z ty ń sk ie , o rg a n iz o w a n o ty lk o g r u p y p a rc e la c y jn e . P o o b ję c iu m a ją tk ó w p rz e z g ru p y n a s tę p o w a ł p ro w iz o ry c z n y p o d z ia ł 11 O sa d n ik n a ZO, 1946, n r 1 I n s tr u k c ja d la z a r z ą d ó w s p ó łd z ie ln i p a r c e la c y j n o -o s a d n ic z y c h i r a d p a r c e la c y jn y c h ; n r 2, T r y b p r z e k a z y w a n ia m a ją tk ó w . 136
z a b u d o w a ń i g r u n tó w p o m ię d z y ro d z in y . W o p isa c h m a ją tk ó w p o d a w a n o , ile g o s p o d a r s tw i o j a k im o b s z a rz e m o że b y ć u tw o rz o n y c h z m a ją tk ó w o ra z ja k ie s ą z a b u d o w a n ia . Z a s a d y p o d z ia łu z a b u d o w a ń p o d a n o w o k ó ln ik u M in is te r s tw a Z ie m O d z y sk a n y c h n r 96 z 22 s ie r p n ia 1946 r . 12. P r z y w p r o w a d z a n iu k ilk u o s a d n ik ó w w u ż y tk o w a n ie je d n e g o g o s p o d a r s tw a , a w ię c i m a ją tk u , n a le ż a ło d o k o n a ć od ra z u p ro w iz o ry c z n e g o je g o p o d z ia łu . P o d z ia ł b u d y n k ó w p rz e p ro w a d z a ła a d m in is tr a c j a o sie d le ń c z a . J a k o m in im a ln ą liczb ę iż b m ie s z k a ln y c h d la je d n e j ro d z in y u z n a n o p o k ó j z k u c h n ią (lu b d w a p o k o je ), c h y b a że o s a d n ic y z g o d zili s ię s a m i n a m n ie js z e p o m ie s z c z e n ia . P o c z ą tk o w o — ze w z g lę d u n a sz c z u p ły in w e n ta r z ży w y — p o d z ia ł b u d y n k ó w g o s p o d a rc z y c h n ie s tw a r z a ł p ro b le m u . J e ż e li o s a d n ic y n ie z g a d z a li się p o m ię d z y so b ą n a p o d z ia ł g ru n tó w — d o k o n a n ie p ro w iz o ry c z n e g o p o d z ia łu g r u n tó w n a le ż a ło do a d m in is tr a c j i ro ln e j. O c zy w iśc ie w ra z ie p r z y ja z d u m n ie js z e j g ru p y o d p rz e w id y w a n e j c h ło n n o śc i b u d y n k o w e j i g ru n to w e j, o s a d n ic y z a jm o w a li le p sz e m ie s z k a n ia i d z ia łk i g ru n to w e . S p o ry r o z s trz y g a ła a d m in is tr a c j a o s ie d le ń c z a . P o c z ą tk o w o o s a d n ic y o b e jm o w a li ty le g r u n tó w , ile m o g li o b ro b ić . I I W oj. o ls z ty ń s k ie w p la n ie re g io n a ln y m , o p a rty m w d u ż e j m ie rz e n a p la n ie re g io n a ln y m R a d y N a u k o w e j, p o w ią z a n o z w o je w ó d z tw e m lu b e ls k im i w a r s z a w sk im 13 (Z e s ta w ie n ie n r 1). P la n p r z e w id y w a ł z a s ie d le n ie 13.700 g o sp o d a r s tw z g r u n tó w fo lw a rc z n y c h . B y ł to je d n a k p la n d o celo w y , n a to m ia s t a k tu a ln y p la n o s a d n ic tw a z a le ż a ł od w y ty p o w a n ia n a te n c el o d p o w ie d n ic h m a ją tk ó w z d o s ta te c z n y m i z a b u d o w a n ia m i.
M in is te r s tw o Z iem O d z y sk a n y c h p is m e m z 15 m a rc a 1946 r . z w ró c iło się 0 w y ty p o w a n ie m a ją tk ó w n a c ele o s a d n ic tw a i s p o rz ą d z e n ie ic h w y k a z u , j e d n a k in s p e k c ja p rz e p ro w a d z o n a w d n ia c h od 30 m a ja d o 3 c z e rw c a 1946 r. z r a m ie n ia R a d y S p o łe c z n ej O s a d n ic tw a S p ó łd z ie lc z o - P a rc e la c y jn e g o s t w i e r d z iła 14; że: — n ie in fo rm o w a n o d o s ta te c z n ie a p a r a t u p a ń s tw o w e g o o a k c ji, b ra k o w a ło k o o rd y n a c ji k o m ó re k w s p ó łd z ia ła ją c y c h w o s a d n ic tw ie (a d m in is tra c ji o s ie d le ń c z e j i ro ln e j o ra z P a ń s tw o w e g o U rz ę d u R e p a tr ia c y jn e g o ); — z b y t m a ło m a ją tk ó w p rz e w id z ia n o n a o s a d n ic tw o , a w ie le z n ic h
n ie n a d a w a ło s ię n a te n c el ze w z g lę d u n a z n isz c z en ie b u d y n k ó w : . — d e le g a c je s p o ty k a ły się z b a ła g a n e m , n ie b y ły n a le ż y c ie o b s łu ż o n e i n ie
z n a la z ły o d p o w ie d n ic h m a ją tk ó w n a o s a d n ic tw o .
W obec ta k ie g o s ta n u , w c z a sie od 16 d o 28 c z e rw c a 1946 r. p r z e p r o w a d z o n o ty p o w a n ie m a ją tk ó w p rz e z e k ip ę z ło żo n ą z trz e c h in s p e k to ró w M in i s t e r s t w a Z iem O d z y sk a n y c h , je d n e g o in s p e k t o r a M in is t e r s tw a R o ln ic tw a 1 R e fo rm R o ln y c h , trz e c h in s p e k to ró w B iu r a G łó w n e g o R a d y S p o łe c z n ej O s a d n ic tw a S p ó łd z ie lc z o - P a rc e la c y jn e g o o ra z sze ściu te re n o w y c h in s p e k to ró w i i n s tr u k to r ó w p o d k ie ro w n ic tw e m in s p e k t o r a C z e s ła w a J a c y n y . E k ip a p o d z ie liła w o je w ó d z tw o n a 5 re jo n ó w i w y z n a c z y ła 17 z esp o łó w n a p o w ia ty , w łą c z a ją c 23 m ie js c o w y c h p ra c o w n ik ó w . Z o p isó w n a le ż a ło w y łą c z y ć m a ją tk i k lu c z o w e i p rz e z n a c z o n e n a c e le k u l t u r y r o ln e j p o z o s ta ją c e w a d m in is tr a c j i P a ń s tw o w y c h N ie ru c h o m o śc i Z ie m s k ic h . N a c e le o s a d n ic tw a z a m ie rz a n o p r z e z n ac z a ć m a ją tk i p o s ia d a ją c e b u d y n k i m ie s z k a ln e i g o sp o d a rc z e d la co n a j m n ie j 10 ro d z in lu b w p o b liż u o d p o w ie d n ie b u d y n k i o ra z m a ją tk i, k tó ry c h 12 Dz. U rz. M ZO , n r 9, poz. 96. 15 Dz. U rz. M A P , n r 1, z 31 X II 1946 r. 14 S 1831/1.
T a b l i c a n r 1 P L A N R E G IO N A L N Y W O JE W Ó D Z T W A O L S Z T Y Ń S K IE G O Powiat zasiedlany Liczba gospodarstiu Pow iat zasiedlający W ojew ództw o Liczba g ospodarstw B ra n ie w o 500 W ęg ró w W a r sz a w a 500 L id z b a rk 600 S o k o łó w „ 600 O lsz ty n 600 S o k o łó w „ 100 P ło ń s k „ 200 G o sty n in „ 100 So c h a cz e w „ 200 M rą g o w o 930 O s tró w M az. „ 800 G o sty n in „ 130 N id zica 730 O s tro łę k a „ 730 I ła w k a 560 P u łt u s k „ 560 S u sz I 150 G a rw o lin „ 550 P ło c k „ 400 S ie rp c „ 200 M o rą g 1 600 M iń sk „ 700 R a d z y m in ,, 800 D ziałd o w o „ 100 O stró d a 1 880 M ak ó w 200 P rz a s n y s z 200 B iłg o ra j L u b lin 1 480 B a rto sz y c e 450 L u b lin „ 450 P is z 650 Ł u k ó w „ 650 G iży ck o 850 L u b a rt ó w „ 850 P a s łę k 1 210 P u ła w y „ 1 210 K ę trz y n 430 L u b lin „ . 430 R e sz e l 610 L u b lin „ 610 S zczy tn o 480 Ł u k ó w 250 S ie d lc e 230 W ęg o rzew o 470 L u b a r tó w n 470 O g ó ł e m 13 700 O g ó ł e m 13 700 g r u n ty p o trz e b o w a n o do u p e łn o ro ln ie n ia g o s p o d a r s tw in d y w id u a ln y c h . M a ją t k i n a le ż a ło p o d z ie lić n a tr z y g r u p y : 1 — o n a jle p s z e j g le b ie , o d p o w ie d n ic h b u d y n k a c h i p o ło ż e n iu , z a g o s p o d a ro w a n e , b ez w ą tp liw o ś c i w s p r a w i e p rz e z n a c z e n ia ic h n a in n e c ele; 2 — o g o rs z e j g le b ie i p e w n y c h b ra k a c h , je d n a k n ie p rz e z n a c z o n e n a in n e c ele; 3 — p o z o s ta łe m a ją tk i.
P r z y s p is ie m a ją tk ó w ściśle w s p ó łp ra c o w a ł W o je w ó d z k i U rz ą d Z ie m sk i, je d n a k n ie w sz ę d z ie d o s ta te c z n ie w łą c z y ły s ię p o w ia to w e u rz ę d y z ie m sk ie , np . w O lszty n ie, W ęg o rze w ie . P a ń s tw o w y U rz ą d R e p a tr ia c y jn y u d z ie la ł w m ia rę m o żn o ści p o m o c y p rz e z p rz y d z ia ł p ra c o w n ik ó w i ś ro d k ó w lo k o m o c ji. Z a rz ą d O k rę g u P a ń s tw o w y c h N ie ru c h o m o śc i Z ie m s k ic h w y k a z a ł c a łk o w ite z ro z u m ie n ie w a ż n o śc i p ra c . N a to m ia s t o rg a n iz a c ja r e f e r a tó w o s ied leń c z y ch n ie b y ła w ty m o k re s ie d o s ta te c z n a . O sa d n ic tw o w m a ją tk a c h o m ó w io n o n a z je źd z ie s ta r o s tó w 26 c z e rw c a 1946 r . o ra z n a o d p ra w ie k o m is a rz y z ie m sk ic h . P r z e s ła n e w y k a z y m a ją tk ó w do B iu ra G łó w n eg o o k a z a ły się n ie k o m p le tn e , w szczeg ó ln o ści b ra k o w a ło 138
m a ją tk ó w w y ty p o w a n y c h n a c e le k u ltu r y ro ln e j. D la te g o też z a ż ą d a n o s p o rz ą d z e n ia p rz e z W o je w ó d z k i U rz ą d Z ie m s k i i P a ń s tw o w e N ie ru c h o m o śc i Z ie m s k ie n o w y c h w y k a z ó w w p ie rw s z e j p o ło w ie p a ź d z i e r n i k a 15. (P o d o b n e o p is y m a ją tk ó w p rz e p ro w a d z o n o n a w sz y s tk ic h t e r e n a c h z iem o d z y sk a n y c h ).
W ed łu g d a n y c h W y d z ia łu O sied le ń c z eg o w m a ju p rz y b y ło k ilk a d e le g a c ji z w ia d o w c z y c h z p o w ia tó w : so ch a c ze w sk ieg o , p rz a sn y s k ie g o , g o s ty n iń sk ie g o i so k o ło w sk ie g o , k tó r e z a r e z e rw o w a ły k ilk a m a ją tk ó w . J e d n a k w ty m o k re s ie P a ń s tw o w e N ie ru c h o m o śc i Z ie m s k ie p rz e z n a c z a ły n a o s a d n ic tw o m a ją tk i n ie z a g o s p o d a ro w a n e i d o p ie ro w k o ń c u m a ja 1946 r. o trz y m a ły w y ty c z n e p rz e z n a c z e n ia n a te n c el m a ją tk ó w z a g o s p o d a r o w a n y c h lS.
Do O stró d y p rz y je c h a ło w m a ju 8 d e le g a c ji z P r z a s n y sz a , k tó r e p o in f o r m o w a n o o w a r u n k a c h o s a d n ic tw a . W y ty p o w a n e p rz e z P o w ia to w y U rz ą d Z ie m s k i m a j ą t k i n a d a w a ły się n a o s a d n ic tw o , z w łasz cz a je ś li c h o d z i o z a b u d o w a n ia . D e le g a c je n a z ie m ia c h d a w n y c h n ie w ła ś c iw ie in fo rm o w a n o o r o z m ia rz e u d z ie la n e j p o m o c y w o b e jm o w a n y c h m a ją tk a c h , d w ie d e le g a c je o d je c h a ły b ez z a r e z e rw o w a n ia m a ją tk ó w . W c z e rw c u p rz y b y ło do O stró d y 10 d e le g a c ji z P rz a s n y s z a i B iłg o ra ja , w y r a ż a ją c zgodę o s ie d le n ia n a w s k a z a n y c h m a ją tk a c h 17. R ó w n ież W ę g o rze w o d o n io sło o p o b y c ie d e le g a c ji z L u b a r to w a 18. W d n iu 19 c z e rw c a 1946 r. p r z y je c h a ła do p o w . o ls z ty ń sk ie g o g r u p a o s a d n ik ó w z S o c h a c z e w a b e z u p rz e d n ie g o z a w ia d o m ie n ia o p rz y je ź d z ie . D la te j g ru p y p rz e z n a c z o n o 6 m n ie js z y c h m a ją tk ó w z a g o s p o d a ro w a n y c h z d o b ry m i b u d y n k a m i, p rz y czy m z a ło g a P a ń s tw o w y c h N ie ru c h o m o śc i Z ie m s k ic h o p u ś c iła m a ją tk i. W ty c h m a ją tk a c h o sied lo n o p o p ię c iu o sa d n ik ó w , je d n a k p o k ilk u d n ia c h z o sta ło n a d w u m a ją tk a c h p ię tn a s tu o s a d n ik ó w , p o zo s ta ł e c z te ry m a j ą t k i n a ra ż o n e b y ły n a g r a b i e ż 19.
O sa d n ic tw o w m a ją tk a c h i o p ie k a n a d o s a d n ik a m i n a le ż a ła d o a p a r a t u o sied leń c z eg o . N a c z e ln ik ie m W y d z ia łu O sied le ń c z eg o b y ł W ła d y s ła w W ach, k tó r y s t a r a ł się w ła ś c iw ie in s tru o w a ć te re n . W y d a n a in s t r u k c j a z 6 lip c a 1946 r . 20 u s ta l iła t r y b z a ł a tw ia n ia s p r a w o s a d n ic tw a g ru p o w e g o i k o m p e te n c je p o szc z eg ó ln y ch o rg a n ó w ( R e fe ra tu O sied le ń c z eg o , P a ń s tw o w e g o U rz ę d u R e p a tria c y jn e g o , P o w ia to w e g o U rz ę d u Z iem sk ie g o , P o w ia to w e g o B iu r a R o ln eg o ). M a ją te k m ó g ł b yć p rz e k a z a n y g ru p ie , o ile p rz y b y ła p rz y n a jm n ie j p o ło w a o s a d n ik ó w u s ta l o n a n a d a n y m a j ą t e k i o s a d n ic y z a d e k la ro w a li, że z a g o s p o d a ru ją c a ły m a ją te k . Z a s ie w y i z a p a s y p o d le g a ły k o m is y j n e m u p rz e jm o w a n iu i o s z a c o w a n iu . R e f e r a t O sied le ń c z y b y ł u p ra w n io n y o sied lić w m a j ą t k u — w ra z ie je g o n ie d o sta te c z n e g o z a s ie d le n ia — in n e o so b y lu b te ż p rz e n ie ść o s a d n ik ó w n a in n y m a ją te k , a te n p rz e k a z a ć P a ń s tw o w y m N ie ru c h o m o śc io m Z iem sk im . R ó w n ie ż W y d z ia ł O sie d le ń c z y s t a r a ł się o pom oc b u d o w la n ą d la o s a d n ic tw a ro ln e g o . W y d z ia ł B u d o w n ic tw a n ie w y k o rz y s ta ł j e d n a k k re d y tó w n a le n cel, p r o p o n o w a ł n a w e t p rz e r z u c e n ie k r e d y tó w b u d o w la n y c h w I I p ó łro c z u 1946 r . ze w si do m ia s t. K o m is ja z ło żo n a z p r z e d s ta w ic ie li M in. O d b u d o w y i M in. Z iem O d z y sk a n y c h u z n a ła — z g o d n ie ze s ta n o w is k ie m W y d z ia łu O sied le ń c z eg o — r e a l n e m o ż liw o ści w y k o rz y s ta n ia k re d y tó w n a o d b u d o w ę w s i 21. J e d n a k W y d z ia ł O sie d le ń c z y n ie m ia ł d o sta te c z n e g o a p a r a t u , b y p rz e p ro w a d z a ć in s p e k c je w te re n ie , z d ru g ie j s tro n y w n ie k tó ry c h p o w ia ta c h o b s a d a r e f e r a tó w o s ie d le ń c z y c h w y k a z y w a ła p o w a ż n e b ra k i, 15 S 1836/7, 10, 18. 18 S 669/20. 17 S 669/47, 88. 18 S 669/108. 19 S 902/161, S 669/88, 110. 20 S 1815, in s t r u k c j a z 6 V II 1946 r. 21 S 669/145.
m ia ła n ie w y k w a lifik o w a n y c h p ra c o w n ik ó w . D la te g o też n ie by ło m o ż n a za p e w n ić o s a d n ik o m o d p o w ie d n ie j po m o cy . Z ty c h w z g lę d ó w z a sz ła k o n ie c zn o ść z o rg a n iz o w a n ia n a z ie m iac h o d z y s k a n y c h a p a r a t u o p ie k i n a d g r u p a m i n a m a ją tk a c h . Z g o d n ie z u c h w a łą R a d y S p o łe c z n ej O sa d n ic tw a S p ó łd z ie lc z o -P a rc e la c y jn e g o p r z y M in is te r s tw ie Z iem O d z y sk a n y c h z 30 lip c a 1946 r. w y z n ac z o n o w O ls z ty n ie trz e c h in s p e k to ró w z ra m ie n ia „W ici” , Z S C h i ZW M o ra z zw o łan o 19 w r z e ś n ia 1946 r. p ie rw s z e z e b r a n ie p rz e d s ta w ic ie li o rg a n iz a c ji m ło d z ie ż o w y c h w c elu u tw o rz e n ia W o je - w ódz. R a d y S p o łe c z n ej O sa d n ic tw a S p ó łd z ie lc z o -P a rc e la c y jn e g o . N a w n io s e k W. W a c h a p o s ta n o w io n o o p ra c o w a ć re g u la m in R a d y i w ty m c elu w y ło n io n o k o m is ję w s k ła d z ie M ic h a ła S o k o ło w sk ie g o z Z S C h ja k o p rz e w o d n i czącego, S te lm a c h a z „ W ici” i S a w ic k ie g o z P o ls k ie g o Z w ią z k u Z a c h o d n ie g o . W d n iu 11 p a ź d z ie rn ik a 1946 r. o d b y ło się d ru g ie z e b ra n ie , n a k tó ry m k o m is ja p r z e d s ta w iła re g u la m in . J e d n o c z e ś n ie w y ło n io n ą k o m is ję u z n a n o za P r e z y d iu m W o je w ó d z k ie j R a d y S p o łe c z n ej, j e d n a k R a d a t a n ie w y k a z y w a ła ż ad n e j a k ty w n o śc i
In s p e k to rz y o s a d n ic tw a s p ó łd z ie lc z o -p a rc e la c y jn e g o b y li p o z o sta w ie n i so b ie, g d y ż n a d z ó r n a d ic h p r a c ą n a le ż a ł do W o je w ó d z k ie j R a d y S p o łe c z n ej. I n s p e k to rz y n ie m ie li s ta łe j sied z ib y , k o rz y s ta li z lo k a lu Z S C h — w e ra n d y n ie o p a la n e j. N ie b y ło h a rm o n ijn e j p ra c y in s p e k to ró w z W y d z ia łe m O sie d le ń c zy m i n ie b y ło n a w e t w sp ó łp ra c y p o m ię d z y i n s p e k t o r a m i 23. W p ra w d z ie in s p e k to rz y p rz e p ro w a d z a li k o n tro le w te re n ie , a le n ie p o tr a f i li o b ją ć c a ło k s z ta łtu o s a d n ic tw a g ru p o w e g o ; i n s t r u k t o r p o w ia to w y p r a c o w a ł ty lk o w G i ży ck u (Ł u cz a n a ch ). In s p e k to rz y k o rz y s ta li z d a n y c h r e f e r a tó w o sied leń c z y ch , a d a n e t e n ie z aw sz e o k a z y w a ły się ścisłe . D la te g o te ż b r a k o w a ło d o k ła d n e j s ta t y s ty k i o s a d n ic tw a n a m a ją tk a c h .
S ta n o p ie k i i p o m o c y g ru p o m z a le ż a ł od a k ty w n o śc i r e f e r a tó w o s ie d le ń czych. W M o rą g u s ta r o s ta i R e f e r a t O sied le ń c z y w m ia rę m o ż n o śc i u d z ie la li p o m o cy g ru p o m . Do 20 lis to p a d a 1946 r. 72 ro d z in y (296 osób) o b ję ły 6 m a ją tk ó w , k tó r e o trz y m a ły z U N R R A 28 k o n i i 10 ja łó w e k . J e d n a k k lę s k a m y szy z n isz c z y ła z a sie w y , o s ie d le n i w w ię k sz o śc i ży li z ie m n ia k a m i. P o z a s ie w a c h n ie p o s ia d a li n a w e t z ie m n ia k ó w , a n ie m o g li n a b y ć ży w n o ści ze w z g lę d u n a w y so k ie c e n y ry n k o w e . W P a s łę k u p o d e jśc ie do o s a d n ic tw a g ru p o w e g o ze s tro n y w ic e s ta ro s ty i R e f e r a t u O sied le ń c z eg o by ło w ła śc iw e . W lis to p a d z ie o sied liło się 56 ro d z in n a 5 m a ją tk a c h , a sz ó s ty z n a jd o w a ł się w tr a k c ie p rz e jm o w a n ia . M im o b r a k u n a rz ę d z i ro ln ic z y c h i d u ż y c h z n iszczeń w b u d y n k a c h ( b r a k szyb), d u ż eg o n ie d o s ta tk u — o sa d n ic y z a b r a l i się w p e łn i z a p a łu do g o s p o d a rk i n a g r u n ta c h w y d z ie lo n y c h w to k u p a r c e l a c j i 24. W S u sz u o sa d n ic y z a ję li w p a ź d z ie rn ik u 2 m a ją tk i. Od d a ty z a r e z e rw o w a n ia w e w rz e śn iu 1946 r. P a ń s tw o w e N ie ru c h o m o śc i Z ie m s k ie w s trz y m a ły w m a ją tk a c h w sz e lk ie p ra c e , w y k o p a n o ty lk o z ie m n ia k i d la ro b o tn ik ó w . W s trz y m a n o s ie w y m im o p o s ia d a n ia zb o ża, s k u tk ie m czego o s a d n ic y p o o b ję c iu m a ją tk ó w m o g li n a 50 h a z a o ra n y c h , d o k o n a ć s ie w u ty lk o n a 12 ha. M eb le i m a sz y n y o ra z n a rz ę d z ia ro ln ic z e z o s ta ły z m a ją tk ó w w y w ie z io n e S ie w y n a m a ją tk a c h z a ję ty c h p rz e z o s a d n ik ó w w s trz y m a n o z p o w o d u w y c z e rp a n ia n a te n c el k re d y tó w z a k c ji sie w n e j. N a s k u te k in te rw e n c ji R e f e r a tu O sied leń czeg o , Z S C h s k ie r o w a ł n a m a ją tk i po 10 d n ia c h tr a k to r y ,
22 S 1831/133, S 1836/18, 35. In s p e k to ra m i b y li W a c ła w d e L a m b e r t z ZS C h, Z o fia H a s tin g s z ZW M i K a z im ie rz K ra w c z y k z „ W ici” . W g r u d n iu 1946 r. „W ici” w m ie js c e K ra w c z y k a w y d e le g o w a ło W ła d y s ła w a K ró la .
23 S 1842/207, S 1836/43. 24 Ib id e m .
25 S 1836/54. 140
j e d n a k ze w z g lę d u n a s p ó ź n io n y te r m in w y k o n a n o ty lk o p o ło w ę p rz e w i d z ia n y c h p ra c m. W p ow . o s tró d z k im z o sta ło z a j ę ty c h ' 10 m a ją tk ó w : 3 p rz e z 54 ro d z in y r e p a tr ia n tó w , 3 p rz e z 26 ro d z in p rz e n ie s io n y c h z g o s p o d a r s tw z w ra c a n y c h w ła śc ic ie lo m , 2 p rz e z 48 ro d z in z M ak o w a , 1 p rz e z 13 ro d z in z B iłg o ra ja i 1 p rz e z 10 ro d z in z P r z a s n y s z a . R a z e m w m a j ą t k a c h p ra c o w a ło 191 ro d z in (779 osób), p o s ia d a ją c y c h 54 k o n ie i 86 k ró w . N a s k u te k s t a r a ń R e f e r a tu O sied le ń c z eg o o s a d n ic y z M a k o w a i B iłg o ra ja o trz y m a li p rz y d z ia ł 46 k o n i (z M a k o w a n ie p rz y w ie z io n o z u p e łn ie in w e n ta r z a ży w eg o ). P o n a d to je d e n m a j ą t e k z a jm o w a ło 15 ro d z in m a z u rs k ic h , d a w n y c h p r a c o w n ik ó w m a ją tk u . W po w . o ls z ty ń s k im 4 m a ją tk i z a ję ło 36 ro d z in p rz e n o sz o n y c h z g o s p o d a r s tw lu d n o ś c i ro d z im e j; 2— 14 ro d z in z S o k o ło w a , 1—5 ro d z in r e p a t r i a n t ó w i 1— 13 ro d z in z S o c h a c z e w a (p o z o sta łe m a j ą t k i z a ję te p rz e z S o c h a cz e w w c z e rw c u z o s ta ły o p u s z c z o n e )27. W p o w . lid z b a rs k im R e f e r a t O sied le ń c z y n ie d o s ta te c z n ie w s p ó łp ra c o w a ł z P o w ia to w y m U rz ę d em Z ie m s k im . Z a ję to ta m 4 m a ją tk i, p r z y c zy m R e f e r a t O sied le ń c z y n ie w ie d z ia ł o z a ję c iu d w ó c h m a j ą t k ó w 28. W p o w . g iż y c k im w ła d z e ś p iesz y ły z p o m o c ą o s a d n ik o m . 5 m a ją tk ó w z a ję li o s a d n ic y z L u b a rto w s k ie g o , k tó r z y o trz y m a li p o 1—2 k o n ie n a m a ją te k . W p o w . n id z ic k im n a 4 m a ją tk a c h o sied lo n o 62 ro d z in y z p ow . o s tro łę c k ie g o 29.
W w ię k sz o ś c i w ię c p o w ia tó w z a p e w n io n o p o m o c d la o s a d n ic tw a g ru p o w eg o ze s tr o n y a d m in is tr a c j i o s ie d le ń c z e j. J e d n a k z d a r z a ły s ię p r z y k ła d y n ie w ła śc iw e g o u s to s u n k o w a n ia się d o o s a d n ik ó w . W p ow . g ó ro w ie c k im do z a re z e rw o w a n e g o m a ją tk u P ia s ty M a łe p rz y je c h a ło 22 w rz e ś n ia 1946 r. 9 ro d z in ze w s i A ls z e w n ic a w p o w . ra d z y ń s k im . A d m in is tr a c ja m a ją tk u n ie c h c ia ła w p u śc ić ic h d o z a b u d o w a ń ; 4 ro d z in y o d je c h a ły , a 5 ro d z in d o s ta ło się do m a ją tk u d o p ie ro 28 w rz e ś n ia . O sa d n ic y s ie d z ie li w m ie s z k a n ia c h b e z szyb i r a m o k ie n n y c h , b ez m e b li — z ro z p ac z en i, bez m o ż n o śc i w y k o p a n ia n a w e t k a r to f l i. D o p ie ro p o d g ro ź b ą a r e s z to w a n ia a d m in is tr a to r d a ł z e z w o le n ie n a w y k o p a n ie k a r to f l i i p rz y s ła ł s to la r z a do w s t a w ie n ia d rz w i i o k ie n o ra z s z y b . R e f e r a t O sie d le ń c z y n ie m ia ł k ie ro w n ik a , a d m in is tr a c j a r o ln a n ie i n t e re s o w a ła się o s a d n ic tw e m w m a ją tk a c h , s ta r o s to w ie c ią g le z m ie n ia n i, ze w z g lę d u n a n ie d o s ta te c z n y p e rs o n e l i d o te g o b e z k w a lifik a c ji, n ie z a w s z e s o b ie r a d z ili z tru d n o ś c ia m i. O p ie k i n a d o s a d n ik a m i p o d ją ł s ię U rz ą d B e z p ie c z e ń s tw a . N a s k u te k s ta r a ń , Z a rz ą d O k rę g u P a ń s tw o w y c h N ie ru c h o m o śc i Z ie m s k ic h p o le c ił p r z e k a z a ć o s a d n ik o m m a j ą t e k z n a rz ę d z ia m i ro ln ic z y m i i c a łk o w ity m i z b io ra m i, je d n a k a d m in is tr a to r p r z e d te m w y w ió z ł n ie k tó re m a sz y n y i n a rz ę d z ia ro ln ic z e o r a z z a p a s y z b o ż a 30.
N ie k ie d y p rz y je ż d ż a ła te ż n ie w ła ś c iw a d e le g a c ja . T a k , n p . d e le g a c ja z O s tro w i M az o w ie ck iej z w ie d z iła w M rą g o w s k ie m w d n iu 28 s ie r p n ia 1946 r. 11 m a ją tk ó w , j e d n a k ż a d e n je j n ie o d p o w ia d a ł, g d y ż t e r e n b y ł „ p a g ó r k o w a t y ” i b u d y n k i zn iszczo n e, in n e , o d o b re j g le b ie i b u d y n k a c h n ie zn isz c z o n y c h m ia ły z a p r o je k to w a n e z a m a łe d z ia łk i lu b te ż b ra k o w a ło im in w e n ta r z a ż y w eg o itp . P r o to k ó ł k o ń c z y ł s ię n a s tę p u ją c y m o ś w ia d c z e n ie m : „ C h ę tn ie k a ż d y z n a s b y s ię o sied lił, ty lk o m y ch ce m y , a b y k a ż d a z p o szc z eg ó ln y ch ro d z in o tr z y m a ła od rz ą d u s iłę p o c ią g o w ą o ra z in w e n ta rz ż y w y i m a rtw y , n a rz ę d z ia ro ln ic z e i d z ia łk ę p rz e z ta m te js z y u r z ą d w y z n a c z o n ą o ra z d o g o d n e p o m ie sz c z e n ie d la n a sz y c h ro d z in ” . In n e j d e le g a c ji k ie r o w n ik R e f e r a t u O sie d 26 S 1842/207. 27 S 1836/60, 222. 28 S 1836/60. 29 S 1842/225, S 1836/222. 30 S 1836/26.
141
leń czeg o o św iad c z y ł, że o s a d n ic y p rz y z a g o s p o d a ro w a n iu m a ją tk ó w p o w in n i liczyć n a sieb ie, a n ie n a p o m o c p a ń s t w a 31. W o g ó le w s p ó łp ra c a O stro w i M az o w ie ck iej z M rą g o w e m n ie u k ła d a ła s ię h a rm o n ijn ie . N a z a r e z e rw o w a n y m a ją te k P o ls k a W ieś p rz y je c h a ły 29 s ie r p n ia 1946 г. 3 ro d z in y , k tó r e d o p ie ro po k ilk u d n ia c h p rz y w ie z io n o do m a ją tk u . A d m in is tr a to r s p rz e c iw ia ł się o d d a n iu m a ją tk u , g d y ż w m ię d z y c z a sie p rz e k w a lifik o w a n o go n a o ś ro d e k k u l tu r y r o l n e j 32.
W y n ik i o s a d n ic tw a w m a ją tk a c h n a 31 g r u d n ia 1946 r. p r z e d s ta w ia ły się n a s t ę p u j ą c o 33:
Рошіаі
Zajęte m ajątki O sadnikom Inujentarz żyujy
liczba użytki
rolne ha
rodzin osób koni króiu
B a rto sz y c e 2 286 16 56 21 21 B ra n ie w o — — — — — — G ó ro w o 1 278 15 56 — 10 G iży ck o 7 1 062 61 270 31 88 L id z b a rk 3 402 17 81 5 22 M o rą g 8 2 579 115 474 20 36 M rąg o w o 2 132 11 55 4 11 K ę trz y n 17 2 263 125 441 43 122 N id zica 12 1 876 140 580 44 116 O lszty n 5 488 37 194 20 41 O stró d a 10 3 342 193 822 51 126 P isz 6 586 11 59 16 17 R eszel 1 112 3 10
.
— - ■ P a s łę k 14 1 860 101 397 51 110 S u sz 10 3 961 177 771 66 149 S zczy tn o 6 764 45 220 20 59 W ęg o rzew o — — — — — — O g ó ł e m 104 19 991 1 067 4 486 392 928 M im o c ię ż k ic h w a ru n k ó w o s a d n ic y o b ję li w w o j. o ls z ty ń sk im w 1946 r. 104 m a ją tk i w s to s u n k u do 406 o b ję ty c h n a c a ły c h z ie m ia c h o d z y sk a n y c h . O sa d n ic y p rz y w ie ź li s to su n k o w o w ię c e j in w e n ta r z a ży w eg o n iż n a p o z o s ta ły m te re n ie , łą c z n ie 1.320 k o n i i k ró w . N a ogół s k ła d d e le g a c ji i g ru p o sa d n ic z y c h b y ł w ła śc iw y . W s k ła d ic h n ie w c h o d z iły o so b y p rz y je ż d ż a ją c e d la in n e g o celu , n p . s z a b ru lu b też o so b y n ie m o g ą c e p ro w a d z ić g o s p o d a rstw . Z a słu g ę te g o n a le ż y te ż p rz y p is a ć w ła śc iw e j p r a c y in s p e k to r ó w O sa d n ic tw a S p ó łd z ie lc z o -P a rc e la c y jn e g o w w o j. w a rs z a w s k im i lu b e ls k im , w y z n ac z o n y ch p rz e z „W ici” , k tó rz y d o p iln o w a li w ła śc iw e g o s k ła d u d e le g a c ji i g ru p .N a ogół n ie b y ło m a so w e g o o p u s z c z a n ia m a ją tk ó w p rz e z w sz y s tk ic h o s a d n ik ó w , czy te ż część ro d z in . W y ją te k s ta n o w ił m a ją te k N ie w o d n ic a (F isch b ach ), w p ow . k ę trz y ń s k im , o p u szc z o n y p rz e z g r u p ę o s a d n ik ó w z K rz c zo n o w a , p ow . l u b e l s k i 3*. 31 S 1836/213, S 1834/12. 32 S 1968/56. 33 S 1831/168. 34 S 1842/225, S 1836/222. 142
IIÎ
A k c ja o s a d n ic tw a w m a ją tk a c h w y k a z a ła w 1946 r. s ze re g n ie d o c iąg n ię ć . W w o j. o ls z ty ń s k im W o je w ó d z k a R a d a S p o łe c z n a p o z b a w io n a u d z ia łu c z y n n ik a u rz ę d o w e g o n ie m o g ła ro z w in ą ć s w e j d z ia ła ln o ś c i. T e n ie d o c ią g n ię c ia u s u n ię to w d u ż e j m ie rz e n a s k u te k r e a liz a c ji z a r z ą d z e n ia M in is te r s tw a Z ie m O d z y sk a n y c h z 27 s ty c z n ia 1947 r. w s p r a w i e o rg a n iz a c ji a k c j i p rz e s ie d le ń c ze j W d n iu 28 iu te g o 1947 r. n a s t ą p i ł a r e o r g a n iz a c ja W o je w ó d z k ie j R a d y S p o łe c z n ej. P r z e w o d n ic z ą c y m z o s ta ł B o h d a n W ila m o w sk i- K o ro le w ic z , w ic e w o je w o d a ; z a s tę p c ą p rz e w o d n ic z ą c e g o — M ic h a ł S o k o ło w s k i z ZS C h, a s e k r e ta r z e m M ic h a ł O sto w sk i, d y r e k to r W o je w ó d z k ie g o O d d z ia łu P a ń s tw o w eg o U rz ę d u R e p a tr ia c y jn e g o ; p o n a d to do P r e z y d iu m R a d y p o w o ła n o H e n r y k a Z ą b k a z „W ici” i Z o fię S ta ro s ze Z w ią z k u W a lk i M ło d y ch . D o W o je w ó d z k ie j R a d y S p o łe c z n ej p o w o ła n o te ż k ie ro w n ik a D z ia łu R o ln ic tw a i R e fo r m R o ln y c h
W w o j. o ls z ty ń s k im s p r a w a m i o s a d n ic tw a , w szc z eg ó ln o śc i ro ln e g o , k ie r o w a ły o so b y z w ią z a n e z r u c h e m lu d o w y m , c z y n n i d z ia ła c z e S tr o n n ic tw a L u do w eg o . P ie rw s z y m n a c z e ln ik ie m W y d ziału O sied le ń c z eg o w 1945 r. b y ł L u c ju s z D u ra , k tó r y z o s ta ł p rz e w o d n ic z ą c y m W o je w ó d z k ie j R a d y N a ro d o w e j, po n im n a c z e ln ik ie m z o s ta ł W ła d y sła w W ac h . W l a t a c h 1945— 1946 n a d z ó r n a d o s a d n ic tw e m n a le ż a ł do w ic e w o je w o d y J e r z e g o B u rs k ie g o , p re z e s a W o je w ó d z k ie g o K o m ite tu S tr o n n ic tw a L u d o w e g o , a n a s tę p n ie do w ic e w o je w o d y B o h d a n a W ila m o w sk ie g o , o rg a n iz a to ra w s z y s tk ic h p io n ó w s p ó łd z ie l czo ści w w o j. o ls z ty ń sk im . S e k r e t a r i a t W o je w ó d z k ie j R a d y S p o łe c z n e j o b ją ł M ic h a ł O sto w sk i, d y re k to r W o je w ó d z k ie g o O d d z ia łu P a ń s tw o w e g o U rz ę d u R e p a tr ia c y jn e g o , p rz e w o d n ic z ą c y W o je w ó d z k ie j K o m is ji R e w iz y jn e j S tr o n n ic tw a L u d o w e g o . D z ię k i n ie m u a p a r a t P a ń s tw o w e g o U rz ę d u R e p a tr ia c y j n eg o w łą c z o n y z o s ta ł do a k c ji w z a k r e s ie o s a d n ic tw a w m a ją tk a c h . A p a r a t P U R b y ł z n a c z n ie r o z b u d o w a n y i w o b e c z a k o ń c z e n ia r e p a t r i a c j i m ógł p o d ją ć s ię w y k o n a n ia in n y c h z a d a ń . N a d to w y b itn y d z ia ła c z m a z u r s k i G u s ta w L e y d in g a k ty w n ie p r a c o w a ł w z a k r e s ie r e p a t r i a c j i N ie m c ó w o ra z w e ry fik a c ji lu d n o ś c i ro d z im e j, ściśle łą c z ą c y c h s ię z o s a d n ic tw e m ro ln y m .
P ie rw s z ą c z y n n o śc ią W o je w ó d z k ie j R a d y S p o łe c z n e j b y ło z e b r a n ie d a n y c h d o ty c z ą c y c h o s a d n ic tw a g ru p o w e g o , u ło ż e n ie p la n u p r a c y in s p e k to ró w O s a d n ic tw a S p ó łd z ie lc z o -P a rc e la c y jn e g o o ra z ic h k o n tr o lo w a n ie . Do te re n o w y c h r a d sp o łe c z n y c h n a z ie m ia c h o d z y sk a n y c h n a le ż a ł c a ło k s z ta łt o p ie k i i r o z m a ity c h fo r m p o m o c y d la o s a d n ic tw a g ru p o w e g o . W y k o n a n ie ty c h z a d a ń u z a le ż n io n o od z o rg a n iz o w a n ia p o w ia to w y c h r a d sp o łe c z n y c h p o s ia d a ją c y c h o d p o w ie d n i a u to r y te t, z n a ją c y c h p o ło ż e n ie o s a d n ik ó w i m a ją c y c h w a r u n k i d c u d z ie le n ia g ru p o m o d p o w ie d n ie j p o m o c y . D la te g o te ż W o je w ó d z k a R a d a S p o łe c z n a p o le c iła p r z y s tą p i ć n ie z w ło c z n ie do o r g a n iz o w a n ia p o m o c y i r a d y t e p o w s ta ły do 15 k w ie tn ia 1947 r . w 15 p o w ia ta c h (z w y ją tk ie m p o w . b a r t o szy c k ie g o i p a słę c k ie g o ). J e d n a k a k ty w n o ś ć p o w ia to w y c h r a d sp o łe c z n y c h n ie m o g ła b y ć d u ż a ze w z g lę d u n a b r a k w y k w a lif ik o w a n y c h p ra c o w n ik ó w o ra z ze w z g lę d u n a lic z n e a k c je . A k ty w n o ść r a d z a le ż a ła w d u ż e j m ie rz e od i n s tr u k to r ó w o s a d n ic tw a s p ó łd z ie lc z o -p a rc e la c y jn e g o . N a p o c z ą tk u 1947 r. b y ł ty lk o je d e n i n s t r u k t o r w G iż y ck u . W o je w ó d z k a R a d a S p o łe c z n a w y s t ą p ił a do B iu ra G łó w n e g o o p rz y d z ie le n ie d la w o je w ó d z tw a co n a jm n ie j 8 in s t r u k ^ to ró w (po je d n y m n a d w a p o w ia ty ). S t a r a n i a te d a ły w s u m ie 4 in s tr u k to r ó w (do 1 w rz e ś n ia 1947 r.) — w G iż y ck u , W ęg o rze w ie , B a r to s z y c a c h i P a s łę k u ,7.
** Dz. U rz. M ZO , n r 4, poz. 65. *· S 1819/182.
17 S 1831/135, S 1809/24.
C ię ża r p ra c y p r z e s u n ą ł się n a P a ń s tw o w y U rz ą d R e p a tr ia c y jn y , k tó r y p rz e ją ł s e k r e t a r i a t W o je w ó d z k ie j R a d y S p o łe c z n ej, sp ra w o z d a w c z o ś ć , n a d z ó r n a d p ra c a m i i n s tr u k to r ó w o ra z p ro w a d z e n ie s p r a w f in a n s o w y c h i g o s p o d a r czych. D la w y k o n a n ia ty c h z a d a ń u tw o rz o n o z g o d n ie z z a rz ą d z e n ie m Z a rz ą d u C e n tra ln e g o P a ń s tw o w e g o U rz ę d u R e p a tr ia c y jn e g o z 22 lu te g o 1947 r. R e f e r a t O sa d n ic tw a S p ó łd z ie lc z o -P a rc e la c y jn e g o w W oj. O d d z ia le i p o d re fe ra ty O sa d n ic tw a S p ó łd z ie lc z o -P a rc e la c y jn e g o w p o w ia to w y c h o d d z ia ła c h . P i e r w sz y m ic h z a d a n ie m b y ło z a p ro w a d z e n ie d o k ła d n e j e w id e n c ji z a sie d lo n y c h m a ją tk ó w z u s ta le n ie m a k tu a ln e j c h ło n n o śc i ty c h m a ją tk ó w o ra z ch ło n n o śc i p o z o sta ły c h m a ją tk ó w p rz e z n a c z o n y c h do o s a d n ic tw a . O d 1 k w ie tn ia 1947 r. P a ń s tw o w y U rz ą d R e p a tr ia c y jn y o b ją ł te ż z a ła tw ia n ie d e le g a c ji z w ia d o w czych. W d n iu 9 k w ie tn ia 1947 r. o d b y ła się w s p ó ln a o d p ra w a r e f e re n tó w o s ied leń c z y ch o ra z p o w ia to w y c h n a c z e ln ik ó w P a ń s tw o w e g o U rz ę d u R e p a tr ia cy jn e g o , a 25 k w ie tn ia o d p r a w a k ie ro w n ik ó w P o d r e f e r a tó w O sa d n ic tw a S p ó łd z ie lc z o -P a rc e la c y jn e g o P a ń s tw o w e g o U rz ę d u R e p a tr ia c y jn e g o 38. P la n P a ń s tw o w y c h N ie ru c h o m o śc i Z ie m s k ic h n a 1947 ro k p rz e w id y w a ł z a g o s p o d a ro w a n ie w w o j. o ls z ty ń s k im 143 m a ją tk ó w (K ę trz y n — 16; G i ży ck o — 13; W ęg o rze w o — 8; P is z — 6: R e sz e l — 5; M rą g o w o — 16; O l sz ty n — 11; B ra n ie w o — 4; B a rto sz y c e — 7; O s tró d a — 7; S u s z — 4; G ó ro w o — 4; P a s łę k — 14; N id z ic a — 2; S z c zy tn o — 2: L id z b a r k — 11; M o rą g — 11) o o g ó ln y m o b sz a rz e 31.190 h a u ż y tk ó w ro ln y c h . W m a ją tk a c h ty c h p r z e p r o w a d zo n o s ie w y je s ie n n e n a 1.817 h a , a z a o ra n o 298 h a . J e d n a k Z a rz ą d O k rę g u w G iż y ck u z a w ia d o m ił, że n ie m o że w y k o n a ć s ie w ó w w io s e n n y c h z p rz y c z y n od n ieg o n ie z a le ż n y c h 39.
N a w io sn ę ro z p o c z ę ły się w z m o żo n e p r z y ja z d y d e le g a c ji i re z e r w o w a n ie m a ją tk ó w . Z a rz ą d P a ń s tw o w y c h N ie ru c h o m o śc i Z ie m s k ic h w O lsz ty n ie s tw ie r d z ił 26 m a rc a 1947 r., że lic z b a z a r e z e rw o w a n y c h m a ją tk ó w p rz e w y ż sz y ła d w u k ro tn ie lic z b ę p rz e w id z ia n y c h w 1947 r. d o z a g o s p o d a ro w a n ia . To z a re z e rw o w a n ie n ie p rz e s ą d z a ło je d n a k o o sie d le n iu m a ją tk ó w . W ielu m a ją tk ó w n ie z a ję to , a o c z e k iw a n ie n a p r z y ja z d n ie p o z w a la ło n a p rz e k a z a n ie m a ją tk ó w in n y m r e fle k ta n to m . J e s ie n ią 1946 r. 45 ro d z in z a ję ło m a ją te k G u b ła w k i, o o b sz a rz e 800 h a . O sa d n ic y ci z a s ie li 200 h a i z a o r a li 130 h a . N a p o c z ą tk u w io sn y 1947 r. P o w ia to w a K o m is ja O sie d le ń c z a z a ż ą d a ła od o s a d n ik ó w z a ło ż e n ia do 28 m a r c a 1947 r. sp ó łd z ie ln i p a rc e la c y jn o -o s a d n ic z e j p o d ry g o r e m p r z e k a z a n ia m a ją tk u z p o w ro te m P a ń s tw o w y m N ie ru c h o m o ścio m Z ie m s k im . P r z y ty p o w a n iu b o w ie m m a ją tk ó w p rz e w id z ia n o z ag o s p o d a r o w a n ie w ię k sz y c h m a ją tk ó w za p o ś re d n ic tw e m sp ó łd z ie ln i p a r c e l a - c y jn o -o s a d n ic z y c h . N ie k tó re p o w ia ty u z a le ż n ia ły (n ie słu sz n ie ) p rz e k a z a n ie ty c h m a ją tk ó w od z a ło ż e n ia s p ó łd z ie ln i. N a s k u te k te g o część o s a d n ik ó w o p u ś c iła m a ją te k , a p o z o sta li n ie m o g li z a g o s p o d a ro w a ć m a ją tk u z g ła sz a ją c n a w e t c h ęć p rz e jś c ia n a ro b o tn ik ó w P a ń s tw o w y c h N ie ru c h o m o śc i Z iem sk ic h . K o m is ja O sied le ń c z a z w ró c iła się do P a ń s tw o w y c h N ie ru c h o m o śc i Z ie m sk ic h b y w ra z ie z a ło ż e n ia s p ó łd z ie ln i p o d ję ły się w y z n a c z e n ia fa c h o w e g o a d m in i s t r a t o r a n a k o s z t o s a d n ik ó w 40. W m a ją tk a c h o s a d n ic y n ie k o rz y s ta li z f a ch o w ej p o ra d y ro ln ic z e j, a z a p e w n ie n ie ta k ie g o fa c h o w e g o a d m in is tr a to r a m ogło p o s ta w ić g o s p o d a r k ę m a ją tk ó w n a o d p o w ie d n im p o zio m ie.
W c ią g u k w ie tn ia 72 m a j ą t k i o b ję ło 612 ro d z in (2.468 osób), p rz y w o ż ą c 582 k o n ie i 1.419 k ró w , a w m a ju 62 m a ją tk i, 367 r o d z in , (1.537 osób) 38 S 1831/137. 39 S 1831/137, 153. Z a rz ą d C e n tra ln y P N Z w p iś m ie z 26 I I I 1947 r . p o d a ł ty lk o 130 m a ją tk ó w w in n y m ro z b ic iu n a p o w ia ty — S 902/95. 40 S 902/131. 144
z 182 k o ń m i i 507 k ro w a m i. O sa d n ic y n ie k o r z y s ta li z o rk i t r a k t o r a m i z p o w o d u w y so k ie j c e n y (2.000 zł za 1 h a o rk i g r u n tó w u p ra w io n y c h i 3.000 zł za 1 h a o rk i o d ło g ó w ). P o trz e b o w a n o k r e d y tu b u d o w la n e g o d la re m o n tu b u d y n k ó w ju ż z a ję ty c h o ra z re m o n tu w o ln y c h b u d y n k ó w d la d a lsz y c h o s a d n ik ó w a ż do w y c z e rp a n ia c h ło n n o śc i g r u n t o w e j 41.
W c z e rw c u r a d y sp o łec z n e n ie b y ły a k ty w n e , n ie k o n ta k to w a n o się z n im i ze w z g lę d u n a n ie d o s ta te c z n ą o b s a d ę in s tr u k to r ó w o ra z tru d n o ś c i k o m u n i k a c y jn e . P a ń s tw o w y U rz ą d R e p a tr ia c y jn y p r z e p ro w a d z a ł in s p e k c ję s w y c h k o m ó re k o sied leń c z y ch , s tw ie r d z a ją c b r a k i i n ie d o m a g a n ia w p ro w a d z e n iu b iu ro w o ś c i o ra z m a łe z a in te r e s o w a n ie się o s a d n ic tw e m ze s tr o n y a d m in i s tr a c j i i o rg a n iz a c ji s p o łec z n y c h . W w o j. o ls z ty ń s k im n ie b y ło d o ty c h c z a s a n i je d n e j sp ó łd z ie ln i p a r c e la c y jn o -o s a d n ic z e j. D la z a c h ę ty d o ic h z a k ł a d a n ia Z S C h p rz e z n a c z y ł 80 k o n i, ro z d z ie la ją c p o 5— 6 k o n i n a p o w ia t. Z a d a n ie to zleco n o in s p e k to ro m , j e d n a k ze w z g lę d u n a n ie m o ż n o ść w y k o n a n ia go p rz e z n ich , p o d ją ł s ię te g o z a d a n ia Z S C h 42. W c z e rw c u w m a ją tk a c h z ac z ę to o s ie d la ć U k ra iń c ó w . O sa d n ic tw o w m a j ą t k a c h o b ję ło 30 c z e rw c a 1947 r. 259 m a ją tk ó w z a ję ty c h p rz e z 2.395 ro d z in (10.227 osób), k tó r e p rz y w io z ły 1.068 k o n i i 3572 k r o w y 43. W lip c u , s ie r p n iu i w rz e ś n iu n a s tą p iło n a jw ię k s z e n a s ile n ie o s a d n ic tw a . W lip c u 839 ro d z in (3.273 osób) z a ję ło 107 m a ją tk ó w ; w s ie r p n iu 642 ro d z in y (2.620 osób) 84 m a ją tk i, a w e w rz e ś n iu 896 ro d z in (3.370 osób) 70 m a ją tk ó w
W n ie k tó r y c h p o w ia ta c h z n a jd o w a ła s ię lu d n o ś ć ro d z im a z p o w ia tu ełc k ieg o i o le c k ieg o , k tó r a u c ie k ła z e s w y c h g o s p o d a r s tw w c z a s ie d z ia ła ń w o je n n y c h . W p o w . k ę trz y ń s k i m o sied lo n o w lip c u 30 ro d z in te j lu d n o ś c i w d w ó c h m a ją tk a c h , a w s ie r p n iu d a ls z e 44 ro d z in y w t r z e c h 45.
W m a ją tk a c h w d a ls z y m c ią g u o s ie d la n o ro d z in y u k r a iń s k ie (je d n a k p rz e w a ż n ie w g o s p o d a r s tw a c h in d y w id u a ln y c h ). R o d z in y u k r a iń s k ie z n a jd o w a ły się w b a rd z o c ię ż k im p o ło ż e n iu , b y ło b o w ie m w śró d n ic h w ie le o só b s ta r s z y c h i n ie d o łę ż n y c h , g d y ż m ło d z ie ż w d u ż e j m ie rz e n a le ż a ła do b a n d U P A . D o m a j ą tk ó w k ie ro w a n o p rz e w a ż n ie r o d z in y sła b s z e b ez in ic ja ty w y , a lb o w ie m ro d z in y b a rd z ie j ż y w o tn e o b e jm o w a ły g o s p o d a r s tw a in d y w id u a ln e . A p a r a t a k c j i s ie w n e j s t a r a ł s ię d o p o m ó c ty m ro d z in o m w z a s ia n iu m in im a ln e g o o b s z a ru g ru n tó w k ie r u ją c t r a k to r y . W sz y s tk ie p o w ia ty o trz y m a ły zboże s ie w n e , k tó r e p rz e d e w s z y s tk im p rz y d z ie la n o ro d z in o m u k r a iń s k im i o s a d n i k o m n a m a ją tk a c h . R o d z in y t e s t a r a ł y s ię w y k o r z y s ta ć p o m o c m a k s y m a ln ie . S y tu a c ja ty c h ro d z in w y g lą d a ła k ry ty c z n ie , n ie p o s ia d a ły ż y w n o śc i m im o p rz y d z ia łu k a r t a p ro w iz a c y jn y c h . W a r u n k i m ie s z k a ln e p rz e d s ta w ia ły s ię f a ta ln ie , m ie s z k a n ia b ez d rz w i i o k ie n z a ty k a n o s z m a ta m i, a p o m o c b u d o w la n a n ie ru s z y ła z m a rtw e g o p u n k t u 4G.
N a s k u te k s t a r a ń M in is t e r s tw a Z iem O d z y sk a n y c h i M in is t e r s tw a R o l n ic tw a i R e fo rm R o ln y c h u z y s k a n o p r z y d z ia ł k r e d y tu b u d o w la n e g o 150 m ilio n ó w zł i p o trz e b n e m a te r ia ły b u d o w la n e . J u ż n a p o c z ą tk u p a ź d z ie rn ik a z n a c z n a lic z b a p o trz e b u ją c y c h ro d z in o trz y m a ła p o m o c b u d o w la n ą , p rz y czy m o s a d n ic y s a m i p rz e p ro w a d z a li r e m o n ty . N a z je źd z ie w d n ia c h 16— 17 p a ź d z ie rn ik a 1947 r. z w ró c o n o u w a g ę s ta r o s to m n a p o d ję c ie w y s iłk ó w w celu d o s ta r c z e n ia w s z y s tk im p o trz e b u ją c y m ro d z in o m p o m o c y b u d o w la n e j p rz e d 41 S 1819/16, S 1831/156. 42 S 1831/161. 43 S 1831/168. 44 Z a lip ie c S 669/203, S 1831/183, z a s ie r p ie ń S 669/213, S 1831/184, za w rz e sie ń S 669/221. 45 S 669/220. 46 S 669/208, 213, 222. 10. K o m u n i k a t y
