Ferdynand Rabowski – wybitny tektonik i cz³owiek gór
Jerzy B. Miecznik
1Ferdynand Rabowski – an outstanding geologist and a mountaineer. Prz. Geol, 61: 172–177.
A b s t r a c t. Ferdynand Rabowski was a Polish tectonician and a researcher of the nappe tectonics of the Alps and Tatra Mts. He was a student of Professor Maurice Lugeon to start his professional carrier with geological-tectonic mapping in the Bernese and Valais Alps in 1908–1919. These works were a remarkable contribution to the geologi-cal knowledge of the regions. After coming back to Poland in 1920, Ferdynand Rabowski began detailed geologigeologi-cal studies of the Tatra Mts. The results of these studies made it possible to draw the major frame of tectonic structure of these mountains and to establish a firm base for further studies. For many years, he bravely fought lung and Par-kinson's diseases. Nevertheless, he was continuously making efforts to carry on studies, and died a few days after his return from a field excursion in the Tatra Mts. He had not managed to develop all materials, but left numerous working manuscripts that were completed and published after his death.
Keywords: Alpine tectonics, geological structure of the Tatra Mts, High-Tatric Series
Ferdynand Rabowski by³ nastêpc¹ Mieczys³awa Lima-nowskiego w badaniach budowy geologicznej Tatr. Po zna-komitej szkole tektoniki i kartografii geologicznej profesora Maurice`a Lugeona w Lozannie w Szwajcarii i wieloletniej pracy geologa kartuj¹cego w Alpach mia³ doskona³e przy-gotowanie do podjêcia tego trudnego zadania. Limanowski zrezygnowa³ z badañ tatrzañskich dla teatru, który by³ jego wielk¹ pasj¹. Uderza kontrast miêdzy tymi wybitnymi geo-logami: Limanowski – genialny samouk, uczony i artysta, o ¿ywio³owym temperamencie, wci¹¿ z nowymi pomy-s³ami i Rabowski – spokojny, systematyczny, z opanowa-nym do perfekcji warsztatem kartografa-tektonika i œwiet-nym wyczuciem wysokogórskiego terenu, gdzie spêdzi³ niemal ca³e ¿ycie. Obaj naukowcy znali siê od czasów m³odoœci i ³¹czy³a ich wielka namiêtnoœæ poznawania tajemnic wnêtrza gór. Rabowski pozosta³ jej wierny do koñca swych dni, mimo odmawiaj¹cego pos³uszeñstwa zdrowia, zaœ niespokojny Limanowski porzuci³ j¹ dla sztuki (Miecznik, 2012).
Ferdynand Rabowski urodzi³ siê 5 lutego 1884 r. we W³oc³awku w ewangelickiej rodzinie Juliusza Eugeniusza Rabowskiego, przedsiêbiorcy, i Anny Wiktorii z Braunów. Dzieciñstwo spêdzi³ w rodzinnym mieœcie, zaœ w latach 1897–1900 uczêszcza³ do gimnazjum w Warszawie (Wój-cik, 1986). W 1901 r. przeniós³ siê do Zakopanego, gdzie pobiera³ nauki prywatnie. Uprawia³ wówczas taternictwo, a jego najbardziej znanym przedsiêwziêciem by³a podjêta latem 1902 r., wspólnie ze szwagrem Teodorem Eichen-waldem, œmia³a próba pierwszego przejœcia g³ównej grani Tatr od Salatyñskiego Wierchu, zakoñczona na Cubrynie (Eichenwald, 1902). Rabowski kolegowa³ siê z Witkacym, swoim rówieœnikiem, a z listów Stanis³awa Witkiewicza do syna wynika, ¿e by³ on zadomowiony u Witkiewiczów (Witkiewicz, 1969) i tam najpewniej pozna³ Mieczys³awa Limanowskiego, zatrudnionego jako prywatny nauczyciel Witkacego (Miecznik, 2012). Wspólnie z Limanowskim, Witkiewiczami i Stanis³awem Eljaszem Radzikowskim bada³ Jaskiniê Magursk¹. Badaczom tym uda³o siê wtedy
znaleŸæ koœci niedŸwiedzia jaskiniowego, a wœród nich okazy ze œladami rzekomej obróbki ludzk¹ rêk¹. Odkrycie to doprowadzi³o wkrótce do g³oœnego skandalu (Pinkwart, 1988; Cichocki, 1998), gdy Limanowski umieœci³ okazy w Muzeum Tatrzañskim z objaœnieniem, ¿e s¹ one œwiadec-twem obecnoœci w Jaskini Magurskiej przed trzystu tysi¹cami lat pierwotnego cz³owieka. Na ogó³ ówczeœni ludzie nie byli przygotowani do przyjêcia takiej wiedzy. Do koœci Limanowski do³¹czy³ fotografiê pitekantropa i to jej obec-noœæ wywo³a³a najwiêksze oburzenie i zgorszenie – nie doœæ, ¿e szkaradny ma³polud mia³ wyobra¿aæ praojca ludzi, to by³ ca³kiem go³y, nawet bez opaski na biodra. Nawiasem mówi¹c, póŸniejsze badania nie potwierdzi³y odkrycia (Nowicki, 2002).
W 1903 r. Rabowski zda³ maturê. Podobno pod wp³ywem Maurice`a Lugeona, który latem tego roku uczestniczy³ w s³awnej wycieczce Miêdzynarodowego Kongresu Geologicznego w Tatry i Pieniny, zainteresowa³ siê koncepcj¹ p³aszczowinowej budowy Tatr i zdecydowa³ siê na studia przyrodnicze (Wójcik, 1986). Trudno sobie wyobraziæ, ¿eby nie mia³ w tym swojego udzia³u chary-zmatyczny Limanowski, entuzjasta teorii p³aszczowinowej.
W paŸdzierniku 1903 r. Ferdynand Rabowski zacz¹³ studia geografii fizycznej u profesora Edwarda Brhcknera na Uniwersytecie w Bernie. Pojecha³ tam ze szwagrem i towarzyszem górskich wspinaczek Teodorem Eichenwal-dem, który do Berna przeniós³ siê ze studiów geologicz-nych w Warszawie. Podczas wspólnej wyprawy w góry Eichenwald uleg³ ciê¿kiemu wypadkowi, spadaj¹c œnie-¿nym stokiem, a w nastêpnym roku pope³ni³ samobójstwo (Chwaœciñski, 1979; Paryscy, 1995).
W 1904 r. Rabowski przeniós³ siê do profesora Lugeo-na Lugeo-na Uniwersytet w Lozannie. By³ to czas kszta³towania siê nowoczesnej tektoniki. Za jej twórcê, a jednoczeœnie autora p³aszczowinowej teorii budowy gór, jest uwa¿any profesorIcole de Mines w Pary¿u Marcel Bertrand. Maurice Lugeon z pewnoœci¹ by³ jego najzdolniejszym uczniem, który utworzy³ w Lozannie powa¿ny, prê¿ny oœrodek
1
Pañstwowy Instytut Geologiczny – Pañstwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa; jerzy.miecznik@ pgi.gov.pl
tektoniki alpejskiej. Trafiali tam studenci, a tak¿e doœwiadcze-ni geolodzy z ró¿nych krajów Europy. Rabowski znalaz³ siê wœród nich niemal jednoczeœnie ze s³awnym póŸniej Imilem Argandem (Krajewski, 1953). Pracowali w jed-nym pokoju i zawi¹za³a siê miêdzy nimi przyjaŸñ. Obaj wyró¿niali siê fenomenaln¹ wyobraŸni¹ przestrzenn¹ i bieg³oœci¹ w rysunku – cechami, którym oprócz wielkiej pracowitoœci zawdziêczali przysz³e osi¹gniêcia. Lugeon szybko zauwa¿y³, ¿e Rabot (tak nazywali Rabowskiego koledzy) zosta³ stworzony na geologa (Lugeon, 1954). Zaproponowa³ mu badania nadzwyczaj skomplikowanego obszaru Prealp szwajcarskich w kantonie berneñskim w okolicach Simmental, który by³ znany jedynie w ogólnych zarysach. Wyniki badañ w postaci mapy geologicznej w skali 1 : 50 000 Rabowski przedstawi³ po kilku sezonach prac. Zosta³y przyjête bardzo dobrze, czego œwiadectwem by³a propozycja Szwajcarskiej Komisji Geologicznej, by doko-na³ rewizji geologii s¹siedniego obszaru, mimo ¿e by³ on w latach poprzednich przedmiotem szczegó³owych studiów. Poszerzona wersja mapy zosta³a opublikowana w 1912 r. Tekst objaœniaj¹cy mia³ byæ prac¹ doktorsk¹ Rabowskie-go, jednak podczas jego opracowywania wy³oni³y siê nowe komplikacje, wymagaj¹ce uzupe³niaj¹cych badañ. Wraz z koleg¹ Alfonsem Jeannetem Rabowski odkry³ wtedy nie-znan¹ p³aszczowinê Simmy. Dalsze badania, tak¿e w Alpach Walijskich w rejonie dolin: Bagnes, Entremont i Ferret z czterotysiêcznymi szczytami, spowodowa³y, ¿e dopiero w 1918 r. móg³ przedstawiæ Szwajcarskiej Komisji Geologicznej pod przewodnictwem Alberta Heima pierwsz¹ czêœæ powa¿nej rozprawy pt. „Les PrJalpes entre le Simmental et le Diemtigtal”, poœwiêcon¹ tektonice i szczegó³owym opisom terenu. Swoich alpejskich badañ nigdy nie ukoñczy³, poniewa¿ po wojnie zaraz wyjecha³ do
odradzaj¹cej siê Polski. Na podstawie pierwszej czêœci wymienionej monografii uzyska³ na Uniwersytecie War-szawskim w 1920 r. doktorat z filozofii. Wynikiem wyko-nanych przez Rabowskiego prac w Alpach by³o 6 rozpraw i mapa (Wójcik, 1986). O jego alpejskim dorobku Marian Ksi¹¿kiewicz (Podgórski, 1945) pisa³ z podziwem: „Wystarczy przerzuciæ strony arcydzie³a Alberta Heima „Geo-logie der Schweiz”, by zobaczyæ, ile Rabowski dla poznania geologii Szwajcarii dokona³, na ilu stronach jego nazwisko jest wymienione, ile przekrojów jest podanych wed³ug nie-go, ile obszarów skartowa³, jakie problemy rozwi¹za³, ile rzuci³ p³odnych myœli i koncepcji”. Osadowa pokrywa masywu Mont Blanc, sk³ad i struktura p³aszczowiny Sim-men, zawi³e struktury p³aszczowin „Klippen” i „Breccien” w obszarze Simmenthal – to g³ówne tematy prac Rabow-skiego w czasie jego pobytu w Szwajcarii w latach 1908–1919. W czasach szwajcarskich Ferdynand Rabow-ski o¿eni³ siê z Zofi¹ z Becków, kuzynk¹ przysz³ego mini-stra spraw zagranicznych Józefa Becka, i urodzi³y im siê dwie córki: Zofia (1912) i Helena (1919).
W tamtych latach przez katedrê profesora Lugeona w Lozannie przewinê³o siê sporo znanych osób w polskiej geologii. Oprócz Rabowskiego studiowali tutaj: Ludwik Horwitz, Mieczys³aw Limanowski, Bohdan Œwiderski, Joachim Hempel, Stanis³aw Krajewski, Edward Janczew-ski. Inni, jak Wiktor KuŸniar, Jan Nowak oraz geografo-wie: s³awny Eugeniusz Romer, Ludomir Sawicki, Stanis³aw Lencewicz, przyje¿d¿ali w celu zapoznania siê z tutejszy-mi metodatutejszy-mi pracy lub prowadz¹c w³asne badania (Kra-jewski, 1970). Rabowski organizowa³ dla nich wycieczki geologiczne w Alpy (Kronika krajoznawcza..., 1914), które zna³ wyœmienicie zarówno jako geolog, jak i cz³owiek gór. Boles³aw Limanowski, ojciec Mieczys³awa, cytowa³ w swoich pamiêtnikach (Limanowski, 1961) list m³odszego syna Zygmunta z 26 wrzeœnia 1912 r. z kantonu Valais: „By³em tu jakie dwa tygodnie. Jest to dolina poprzeczna do doliny Rodanu, wg³êbiaj¹ca siê prawie w Mont Blanc. Robi³em kilka wycieczek z Rabowskim, szwagrem [mê¿em – JBM] Zosi Beckówny, który tu rysuje mapê geo-logiczn¹. W³óczyliœmy siê po lodowcach i dochodziliœmy do wysokoœci 3800 m”.
W styczniu 1920 r. Ferdynand Rabowski rozpocz¹³ pra-cê w Pañstwowym Instytucie Geologicznym w Warszawie. Jego zadaniem by³o wykonanie mapy geologicznej Tatr w skali 1 : 25 000. Ju¿ w pierwszym sezonie zauwa¿y³, ¿e zaliczone przez Uhliga do liaso-jury wapienie i dolomity serii wierchowej nale¿¹ do triasu œrodkowego. Pomog³a mu w tym bardzo dobra znajomoœæ triasu alpejskiego, a mia³o to prze³omowe znaczenie dla ustalenia g³ównych elemen-tów tektonicznych Tatr (Rabowski, 1921). Z entuzjazmem pisa³ w liœcie do Mieczys³awa Limanowskiego (Rabowski, 1923) o szybkich postêpach badañ nad budow¹ „Tatr osa-dowych”. Wkrótce opublikowa³ krótk¹, bardzo trafn¹ syn-tezê tektoniczn¹ Tatr – serii wierchowej (Rabowski, 1925), w której wyró¿ni³ strefê autochtoniczn¹ i nasuniête na ni¹ dwa fa³dy le¿¹ce: ni¿szy, Czerwonych Wierchów i wy¿szy, Giewontu oraz serii reglowej, wspólnie z Walerym Goetlem (Rabowski & Goetel, 1925), wyró¿niaj¹c dwie p³aszczowiny, rozpadaj¹ce siê na kilka elementów drugorzêdnych. W swoich badaniach Rabowski nie ogranicza³ siê do obszaru Tatr, lecz próbowa³ ustaliæ nastêpstwo elementów tektonicz-nych ca³ych Karpat wewnêtrztektonicz-nych i w zwi¹zku z tym pro-wadzi³ obserwacje na S³owacji, a jednoczeœnie interesowa³ siê struktur¹ i pochodzeniem pieniñskiego pasa ska³kowego
Przegl¹d Geologiczny, vol. 61, nr 3, 2013
Ryc. 1. Ferdynand Rabowski w Alpach. Ze zbiorów PAN Muzeum Ziemi
Ryc. 2. Pocztówka z Prealp (Szwajcaria) z naniesionymi p³aszczowinami, adresowana w dn. 5 IX 1909 r. do Mieczys³awa Lima-nowskiego. Ze zbiorów PAN Muzeum Ziemi
(Soko³owski, 1954). Dziêki temu obejmowa³ stosunki tek-toniczne miêdzy pasem ska³kowym i Nizin¹ Wêgiersk¹, a ponadto dokonywa³ paralelizacji miêdzy elementami tek-tonicznymi Karpat i Alp.
W 1924 r. zakres zadañ s³u¿bowych Rabowskiego zosta³ rozszerzony, kosztem badañ tatrzañskich. W tamtych trud-nych czasach zajmowanie siê Tatrami z powodu ich ma³ego znaczenia praktycznego uwa¿ano za zbytek. W celu przy-œpieszenia badañ Karpat fliszowych, w zwi¹zku z poszuki-waniami z³ó¿ ropy naftowej, Rabowski, podobnie jak Horwitz, który prowadzi³ badania w Pieninach, zosta³ skie-rowany przez kierownictwo Pañstwowego Instytutu Geo-logicznego do prac kartograficznych w Karpatach Wscho-dnich, na arkusz Przemyœl i s¹siednie, wzd³u¿ brzegu Kar-pat (Krajewski, 1949). Prawdziwy problem stanowi³o
jed-nak coraz bardziej pogarszaj¹ce siê jego zdrowie. Rabowski pisa³ o tym we wspomnianym liœcie do Limanowskiego: „Zdrowie moje szwankuje nadal, ale ju¿ nie na tyle, ¿ebym by³ zupe³nie niedo³ê¿nym”. Wzmiankê o jego zdrowot-nych k³opotach mo¿na ju¿ znaleŸæ w liœcie Arganda do Limanowskiego z 1909 r. (Marosz, 1975). Wiadomo, ¿e Rabowski chorowa³ na p³uca, a w póŸniejszych latach dosz³a choroba Parkinsona (Wójcik, 1986). Walka Rabow-skiego z w³asn¹, nasilaj¹c¹ siê s³aboœci¹ sta³a siê z czasem prawdziwym heroizmem.
Prace kartograficzne do wstêpnej syntezy tektonicznej Tatr opiera³y siê na starych, obarczonych licznymi b³êda-mi, austriackich mapach topograficznych w skali 1 : 25 000 i Rabowski mia³ œwiadomoœæ, ¿e naniesiony obraz tektoni-ki jest z tego powodu zniekszta³cony (Soko³owstektoni-ki, 1954). Wiedzia³, ¿e rozszyfrowanie budowy tak skomplikowane-go pasma górskieskomplikowane-go jak Tatry wymaga wykonania mo¿li-wie szczegó³owego zdjêcia geologicznego i stawia³ sobie za cel zrobienie mapy w skali 1 : 10 000. Potrzebê uzyska-nia szczegó³owego podk³adu topograficznego rozumia³ kartuj¹cy strefê reglow¹ Goetel. I to on zwróci³ siê do Woj-skowego Instytutu Geograficznego o wykonanie szcze-gó³owego zdjêcia Tatr metod¹ fotogrametryczn¹. Prace pod kierunkiem profesora Bronis³awa Pi¹tkiewicza rozpo-czê³y siê w 1925 r., plansze manuskryptowe kolejnych fragmentów terenu w skali 1 : 10 000 stopniowo sp³ywa³y do 1933 r. (Guzik, 1959). Tam, gdzie zdjêcia fotograme-trycznego jeszcze nie by³o, Rabowski robi³ w³asne zdjêcie krokówk¹, altymetrem, klizymetrem itd. Jednoczeœnie pra-cowa³ nad szczegó³owym rozpoznaniem stratygrafii karto-wanych serii skalnych. Za g³ówny cel obra³ szczegó³owe zdjêcie Czerwonych Wierchów, widz¹c w nich klucz do zrozumienia tektoniki Tatr. Profesor Goetel (1949), jego
Przegl¹d Geologiczny, vol. 61, nr 3, 2013
Ryc. 4. Pocztówka z Val Ferret w Alpach Walijskich z odrêcznymi objaœnieniami Rabowskiego. Ze zbiorów PAN Muzeum Ziemi
Ryc. 5. W Tatrach, 1937 r., od prawej: Zbigniew Sujkowski, Ferdynand Rabowski, Julia Doktorowicz-Hrebnicka. Ze zbiorów PAN Muzeum Ziemi
wspó³pracownik w badaniach p³aszczowin reglowych, pisa³: „Podziwia³em umiejêtnoœæ, a zarazem benedyktyñ-sk¹ drobiazgowoœæ Rabowskiego w wyró¿nianiu poszcze-gólnych pakietów warstw, a potem w uk³adaniu kolejnoœci warstw w obrêbie jednostek p³aszczowinowych (...). Nie-zapomniane by³y dyskusje z Rabowskim, ile¿ znajomoœci rzeczy, bystroœci, jasnego s¹du, ostro¿noœci, a w koñcu trafnoœci rozstrzygania kry³o siê w tym prostym i skrom-nym cz³owieku”. Profesor Edward Passendorfer podkre-œla³ wielk¹ œcis³oœæ i precyzjê obserwacji Rabowskiego niezale¿nie od warunków terenowych. Gdy teren by³ za-wik³any i ustalenie granic pomiêdzy poszczególnymi ogni-wami skalnymi nastrêcza³o trudnoœci, wyznacza³ Rabow-ski granice barwnymi znakami, a nastêpnie z przeciw-leg³ego zbocza rysowa³ profil (Passendorfer, 1980). W wielu sytuacjach niezmiernie przydatne okazywa³o siê jego alpi-nistyczne przygotowanie. By³ geologiem par excellence terenowym, rozmi³owanym w swej pracy w ukochanych górach z m³otkiem i notatnikiem, stroni¹cym od brylowa-nia w gabinetach i na konferencjach, unikaj¹cym honorów i zaszczytów. Pisa³ ma³o, jego artyku³y, czêsto w formie sprawozdañ, cechuje du¿a zwiêz³oœæ, precyzja i podawanie nowych, istotnych treœci.
W 1925 r. z powodu z³ego stanu zdrowia Ferdynand Rabowski zmuszony by³ od³o¿yæ prace w Karpatach fliszo-wych, gdy¿ si³ starczy³o mu tylko na Tatry. Wróci³ jeszcze w Karpaty na kilka kolejnych sezonów, ale zdrowie odma-wia³o mu pos³uszeñstwa i rok 1929 spêdzi³ na kuracji w Zakopanem, nie powstrzymuj¹c siê jednak od kartowania serii wierchowej miêdzy Hal¹ G¹sienicow¹ a Dolin¹ Ma³ej
Ryc. 7. Ferdynad Rabowski z córk¹. Ze zbiorów PAN Muzeum Ziemi
Ryc. 6. Spotkanie w Zakopanem, od prawej: Bronis³aw Pi¹tkiewicz, Eugeniusz Romer, Ferdynand Rabowski, Walery Goetel, Gryglaszewski, Bronis³aw Romaniszyn. Ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego
£¹ki. Potem zajmowa³ siê ju¿ tylko Tatrami. W 1933 r. wobec redukcji w Pañstwowym Instytucie Geologicznym decyzj¹ ministra przemys³u i handlu dziesiêciu etatów geo-logów przeszed³ w wieku 49 lat na emeryturê (Moroze-wicz, 1934 ). Zamieszka³ w Zakopanem w domu rzeŸbiarza Wojciecha Brzegi na Skibówkach.
Po odejœciu z PIG-u Rabowski korzysta³ ze wsparcia finansowego Funduszu Kultury Narodowej i Towarzystwa Muzeum Ziemi, a w latach 1938–1939 tak¿e ze wsparcia instytutu, ale z jego listów do profesora Ma³kowskiego wynika, ¿e stale boryka³ siê z trudnoœciami finansowymi. Mieszkaj¹c w Zakopanem opiekowa³ siê wystaw¹ geolo-giczn¹ w Muzeum Tatrzañskim i aktualizowa³ j¹ zgodnie z najnowszymi ustaleniami o budowie Tatr, mia³ tak¿e swój udzia³ we wzbogaceniu kolekcji etnograficznej muzeum o stroje mieszkañców Jaworek (Zborowski, 1972).
Czuj¹c jak wskutek choroby topniej¹ jego si³y, roz-pocz¹³ wyœcig z czasem. Znika³ w terenie na wiele dni. Aby nie traciæ si³ na podejœcia, wynosi³ w góry najniezbêdniej-szy ekwipunek i prowiant i nocowa³ w wysoko po³o¿onych sza³asach lub w namiocie (Goetel, 1949; Passendorfer, 1980). Niemal przesta³ publikowaæ, odk³adaj¹c og³oszenie wyników do chwili zakoñczenia prac kartograficznych. Swój ostatni artyku³ o tektonice Tatr poœwiêci³ trzonowi krystalicznemu (Rabowski, 1938). W koñcowym okresie dzia³alnoœci by³ na wpó³ sparali¿owany i podczas badaw-czych marszrut wielokrotnie boleœnie obsuwa³ siê w urwi-stym terenie. Zmar³ kilka dni po powrocie z ostatniej górskiej wyprawy do Doliny Chocho³owskiej 19 kwietnia 1940 r. (Wójcik, 1986). Zosta³ pochowany na Nowym Cmentarzu w Zakopanem.
Po doktorze Ferdynandzie Rabowskim zosta³o wiele materia³ów rêkopiœmiennych, które przetrwa³y lata wojny w domu na Skibówkach, przechowane przez wdowê po Wojciechu Brzedze. Rodzina Rabowskiego zwróci³a siê do profesora Stanis³awa Soko³owskiego o przekazanie tych materia³ów do Pañstwowego Instytutu Geologicznego i zgodnie z ¿yczeniem zmar³ego opublikowanie odpowied-nich fragmentów. W 1953 r. zosta³a wydana Mapa geo-logiczna serii wierchowej Tatr Polskich w skali 1 : 20 000, a rok póŸniej artyku³y dotycz¹ce geologii okolicy Up³azu Miêtusiego oraz Kominów Tylkowych (Kominiarski Wierch) (Rabowski, 1954a,b), zaœ w 1959 r. bogate mate-ria³y dokumentacyjne z prac terenowych (Rabowski, 1959) opracowane przez Z. Kotañskiego.
W 1961 r. profesor Kotañski (Kotañski, 1961) zapro-ponowa³ nazwaæ imieniem Rabowskiego turniê miêdzy ¯lebem Zagon a Prze³êcz¹ Siwarow¹ w pó³nocnej grani Ma³o³¹czniaka (zob. rycina na ok³adce g³ównej). Rabow-ski okreœla³ j¹ w swoich rêkopiœmiennych materia³ach (Rabowski, 1959) jako Turniê X. Nazwa Turnia Rabow-skiego przyjê³a siê w literaturze geologicznej i wci¹¿ jest u¿ywana przez geologów, ale nie znalaz³a siê w oficjalnym nazewnictwie tatrzañskim. Na przeszkodzie stanê³y opra-cowane jeszcze przez Jana Gwalberta Pawlikowskiego i og³oszone w 1903 r. zasady nadawania nazw topograficz-nych w Tatrach, które nie pozwalaj¹ na tworzenie nowych nazw od imion lub nazwisk jakichkolwiek osób z wyj¹tkiem górali podtatrzañskich (zasada 3) (Borucki, 2003). Dziœ w oficjalnym nazewnictwie Turnia Rabow-skiego jest okreœlana od ¿lebu Zagon jako Zagonna Turnia.
Paniom dr Agnieszce Pietrzak i mgr Marii W¹sik z Muzeum Ziemi PAN w Warszawie dziêkujê za pomoc w korzystaniu z materia³ów archiwalnych.
LITERATURA
BORUCKI T. 2003 – Problemy ochrony i kszta³towania nazewnictwa w Tatrach. Wierchy, 68: 93–116.
CHWAŒCIÑSKI B. 1979 – Z dziejów taternictwa. O górach i ludziach. Wyd. Sport i Turystyka, Warszawa, s. 263.
CICHOCKI W. 1998 – Zwi¹zki Mieczys³awa Limanowskiego z Muzeum Tatrzañskim im. Dra Tytusa Cha³ubiñskiego w Zakopanem. [W:] Mat.z sesji nauk. Toruñ 1–3.XII.1995 nt. Mieczys³aw Limanow-ski, cz³owiek, twórca, œwiadek czasów. Wyd. UMK, Toruñ: 77–92. EICHENWALD T. 1902 – Orl¹ Pyrci¹. Prz. Zakop., 34 – z 21 VII, 37 – z 11IX, 38 – z 18 IX, 39 – z 25 IX i 40 – z 2 X 1902.
GOETEL W. 1949 – Ferdynand Rabowski 1884–1940. Rocznik Pol. Tow. Geol., 19: 241–248.
GUZIK K. 1959 – Mapa geologiczna Tatr Polskich w skali 1 : 10 000. Prz. Geol., 5: 344–347.
KOTAÑSKI Z. 1961 – Tektogeneza i rekonstrukcja paleogeografii pasma wierchowego w Tatrach. Acta Geol. Pol., 11: 187–476. KRAJEWSKI S. 1949 – Ludwik Horwitz 1875–1943. Rocznik Pol. Tow. Geol., 19: 45–52.
KRAJEWSKI S. 1953 – Maurice Lugeon (1870–1953). Rocznik Pol. Tow. Geol., 23: 191–209.
KRAJEWSKI S. 1970 – Notatka o Polakach studiuj¹cych w Szwajca-rii nauki geologiczne w latach 1897–1930. Pr. Muz. Ziemi, 15: 21–34.
Kroniki krajoznawcze. Ziemia, 1914, V, 26: 416.
[KSI¥¯KIEWICZ M.] PODGÓRSKI J. 1945 – Ferdynand Rabowski zmar³y w nieznanych okolicznoœciach. [W:] Straty kultury polskiej 1939–1945. Glasgow: 193–198.
LIMANOWSKI B. 1961 – Pamiêtniki 1907–1919. Cz. 3 (oprac. J. Dur-ko). Ksi¹¿ka i Wiedza, Warszawa, s. 262.
LUGEON M. 1954 – Kilka s³ów o dzia³alnoœci Ferdynanda Rabow-skiego w czasie pobytu w Szwajcarii. Biul. Inst. Geol., 86: 9–12. MAROSZ J. 1975 – Kontakty Mieczys³awa Limanowskiego z geologami: Maurycym Lugeonem i Emilem Argandem. Pr. Muz. Ziemi, 23: 113–120. MIECZNIK J. B. 2012 – Mieczys³aw Limanowski – poeta geologii. Prz. Geol., 60: 319–322.
MOROZEWICZ J. 1934 – Kronika Instytutu za r. 1933. Spraw. PIG, 8: 20–32. NOWICKI T. 2002 – Jaskinia Magurska. [W:] Grodzicki J. (red.) Jaski-nie Tatrzañskiego Parku Narodowego, t. 10. Pol. Tow. Przyjació³ Nauk o Ziemi – Tatrz. Park Narodowy, Warszawa: 159–174.
PARYSCY Z. i W.H. 1995 – Wielka encyklopedia tatrzañska. Wyd. Górskie, Poronin, s. 1554.
PASSENDORFER E. 1980 – Pamiêci Ferdynanda Rabowskiego. [W:] Na skalnej drodze. Wyd. Geol, Warszawa, s. 295.
PINKWART M. 1988 – Zakopiañskim szlakiem Walerego i Stanis³awa Eljaszów. Wyd. PTTK Kraj Warszawa – Kraków, s. 172.
RABOWSKI F. 1921 – O triasie wierchowym w Tatrach. Spraw. PIG, 1: 205–215.
RABOWSKI F. 1923 – List do Mieczys³awa Limanowskiego z dn. 15/X 1923 Rêkopis. Ze zbiorów Muzeum Ziemi PAN w Warszawie. RABOWSKI F. 1925 – Budowa Tatr. Budowa pasma wierchowego. Spraw. PIG, 3: 169–188.
RABOWSKI F. 1938 – Uwagi tycz¹ce siê tektoniki trzonu krystalicz-nego Tatr. Biul. Pañstw. Inst. Geol., 4: 1–10.
RABOWSKI F. 1953 – Mapa geologiczna serii wierchowej Tatr Pol-skich w skali 1 : 20 000. Inst. Geol. Warszawa.
RABOWSKI F. 1954a – Stosunki strukturalne tatrzañskich p³aszczo-win reglowych na prawym zboczu Doliny Koœcieliskiej w okolicy Up³azu Miêtusiego i ich znaczenie. Biul. Inst. Geol., 86: 17–28. RABOWSKI F. 1954b – Badania w grupie Kominów Tylkowych wykonane w r. 1938. Biul. Inst. Geol., 86: 29–35.
RABOWSKI F. 1959 – Serie wierchowe w Tatrach Zachodnich. Wyd. poœmiertne, oprac. i przygotowa³ Z. Kotañski pod red. S.
Soko³owskiego. Pr. Inst. Geol., 27: 11–178.
RABOWSKI F. & GOETEL W. 1925 – Budowa Tatr. Pasmo reglowe. Spraw. PIG, 3: 189–224.
SOKO£OWSKI S. 1954 – W piêædziesi¹t¹ rocznicê teorii powstania Tatr i Pienin. Biul. Inst. Geol., 86: 5–15.
WITKIEWICZ S. 1969 – Listy do syna (oprac. B. Danek-Wojnowska i A. Miciñska). PIW, Warszawa, s. 835.
WÓJCIK Z. 1986 – Ferdynand Rabowski. Polski S³ownik Biograficzny, s. 29. ZBOROWSKI J. 1972 – Pisma podhalañskie. I–II. Wyd. Literackie, Kraków: 550 i 473.
Praca wp³ynê³a do redakcji 21.10.2012 r. Po recenzji akceptowano do druku 29.11.2012 r.
Zdjêcie na ok³adce: Tatry Zachodnie, rejon Czerwonych Wierchów. Widok z G³adkiego Up³aziañskiego w kierunku wschodnim; od prawej: grzbiet Kobylarza, Zagonna Prze³êcz, Turnia Rabowskiego, Prze³êcz Sywarowa, Turnia NiedŸwiedŸ. Na drugim planie szczyt Giewontu (zob. Miecznik, str. 172). Skaliste zbocza zbudowane s¹ z wapieni górnej jury i dolnej kredy jednostki wierchowej Czerwonych Wierchów oraz dwóch ³usek tektonicznych (NiedŸwiedzia i Turni Rabowskiego). Obni¿enie prze³êczy Sywarowej tworz¹ dolomity i ³upki dolnego triasu reglowego. Fot. L. Koptiková
Cover photo: Western Tatra Mts, Czerwone Wierchy area. View from the G³adkie Up³aziañskie towards the east. From the right: Kobylarz Ridge, Zagonna Pass, Turnia Rabowskiego, Sywarowa Pass, Turnia NiedŸwiedŸ. Mt Giewont peak in the background (see Miecznik , p. 172). The rocky slopes represent Upper Jurassic to Lower Cretaceous limestones of the High-Tatric series (Czerwone Wierchy unit) and two minor tectonic slices (NiedŸwiedŸ and Turnia Rabowskiego). Sywarowa pass is built of Lower Triassic dolomites and shales of the Lower Sub-Tatric (Krina) unit. Photo by L. Koptiková
