O wchłanianiu tłuszczu w jelicie grubem

O WCHŁANIANIU TŁUSZCZU

W JELICIE GRUBEM.

--- c -

(Z j e d n ą t a b l i c ą ) .

W KRAKOWIE.

NAKŁADEM AKADEMII UMIEJĘTNOŚCI.

S K Ł A D GtŁÓWNT W K S IĘ G A R N I S P Ó Ł K I W Y D A W H IC Z E J P O L S K IE J.

1895.

N O W S Z E W Y D A W N I C T W U

A K A D E M I I U M I E J Ę T N O Ś C I

W YDZIAŁU MATEMATYCZNO-PRZYRODNICZEGO.

P a m i ę t n i k A k a d e m i i U m i e j ę t n o ś c i . W y d z i a ł m a t e m a t y c z n o - p r z y ­ r o d n i c z y . Tom XVIII. 4°, str. 243, z 27. tablicam i i licznem i rycinam i w tekście. Cena 5 złr.

R o z p r a w y A k a d e m i i U m i e j ę t n o ś c i . W y d z i a ł m a t e m a t y c z o - p r z y r o d n i - c z y . Serya II. tom III, ogólnego zbioru tom XXIII, 1891, w 8° dużej, str. 407 z.tab licam i i 7 rycinam i w tekście. Cena 10 złr.

— Serya II, tom IV. Ogólnego zbioru tom XXIV lex. 8 ° str. 395 z 7 tablicam i i 10 rycinam i w tekście. Cena 7 złr.

— Serya II, tom V. ogólnego zbioru tom XXV. lex. 8 ° str. 377 z 6 tablicam i i 12 rycinam i w tekście. Cena 6 zlr.

— Serya II, tom VI. ogólnego zbioru tom XXVI. lex. 8° str. 436. z 9 tablicam i i 19 rycinam i w tekście. Cena 6 złr.

E. B a n d r o w s k i : O parazofenylenach, chinonim idach i pochodnych. lex. 8° str. 7.

Cena 15 ct.

— O utlenieniu parafenilenodw uam inu, lex. 8° str. 13. Cena 20 ct.

A. B e c k : 0 zm ianach ciśnienia krw i w żyłach. lex. [8°, str. 40, z 20 rycinam i w tekście. Cena 70 ct.

L. B i r k e n m a j e r : M arcin Bylica z O lkusza oraz narzędzia astronom iczne, które zapisał U niw ersytetowi Jagiellońskiem u w roku 1493, z 12 rycinam i w tekście lex. 8° str. 163. Cena 1 fl. 50 ct.

C y b u l s k i i Z a n i e t o w s k i : Dalsze dośw iadczenia z kondensatoram i: Zależność pobudzenia nerw ów od energii rozbrojenia. lex. 8° str. 5. Cena 10 ct.

S. D i c k s t e i n : O rozw iązaniu kongruencyi a" — nyn = O (mod M) lex. 8° str. 5.

Cena 10 ct.

B. E i c h l e r i M. R a c i b o r s k i : Nowe gatunki zielenic. 8° str. 11 z tablicą.

Cena 20 ct.

B. E i c h l e r i R. G u t w i ń s k i : De nonnullis speciebus algarum nov aru m . lex.

8° str. 17, z 2 tablicam i. Cena 40 ct.

W. G o s i e w s k i : O przekształceniu najprawdopodobniejszemu ciała m ateryalnego.

lex. 8°, str. 13. Cena 20 ct.

J. T a l k o - H r y n c e w i c z : Zarysy lecznictw a ludowego n a R usi południow ej, lex.

8° str. 461. Cena 3 złr.

E. J a n c z e w s k i : Cladosporium h erbarum i jego najpospolitsze n a zbożu tow a­

rzysze, lex. 8°, str. 45 z 4 tablicam i. Cena 1 złr.

— Zawilce. Część 111. lex. 8°, str. 20, z tablicą. Cena 40 ct.

S. J e n t y s : O przeszkodach u trudniających w ykrycie diastazy w liściach i łody­

gach, lex. 8° str. 47. Cena 60 ct.

— Studya nad rozkładem i przysw ajalnością związków azotow ych w odchodach zwierzęcych, lex. 8°, str. 113, z 9 rycinam i. Cena 1 złr. 25 ct.

H. K a d y i : Przyczynki do anatom ii porównawczej zw ierząt dom ow ych (z tablicą je d n ą i 2 rycinam i) lex. 8° str. 22. Cena 50 ct.

S. K ę p i ń s k i : Z teoryi nieciągłych grup podstaw ień liniow ych posiadających spół- czynniki rzeczyw iste. Z tablicą, lex. 8° str. 30. Cena 50 ct.

— O całkach rozw iązań rów nań różniczkowych zw yczajnych liniow ych je d n o ­ rodnych rzędu 2-go, lex. 8° str. 65. Cena 80 ct.

S t . C z a p liń s k i i W ^{i .} S z y m o n o w ic z .

O WCHŁANIANIU TŁUSZCZU

W JELICIE GRUBEM.

--- «0Er—°---

(Z j e d n ą ta b licą ).

W KRAKOWIE.

NAKŁADEM AKADEMII UMIEJĘTNOŚCI.

SK ŁA D GŁÓW NY W K S IĘ G A R N I S PÓ Ł K I W Y D A W N IC Z E J P O L S K IE J,

Osobne odbicie z T om u X X V II. R ozpraw W y d ziału m atem aty czn o -p rzy ro d n iczeg o A kadem ii U m iejętności w K rakow ie.

& ' Ił W

W Krakowie 1895. — Drukarnią Uniwersytetu Jagiellońskiego, pod zarzadem Ą. M. Kosterkiewicza,

O w chłanianiu tłuszczu w jelicie g ru b em .

Przez

St. Czaplińskiego i Wl. Szymonowicza.

(Z j e d n ą ta b lic ą )-

Kzecz przedstawiona na, posiedzeniu Wydz. matem.-przyr. dnia 10. stycznia 1894 r . ; ref. czł. Cybulski.

--- o—'SS5- * ---

W chłanianie z odbytnicy, odgrywające ta k ważną rolę w żywieniu chorych, niem ogących przyjmować pokarmów „per osu, oddawna zaprzą­

tało um ysły zarówno klinicystów ja k i fizyologów. Podczas gdy pierwsi, doświadczając n a m ateryale klinicznym empirycznie, starali się o kom- binacyę składników lewatyw odżywczych, ktoreby chociaż w przybli­

żeniu mogły zastąpić przez jak iś czas odżywianie „per os“, — drudzy badali na zwierzęciu, o ile istoty pokarmowe, potrzebne do utrzym ania życia osobnika, ulegają wessaniu przez błonę śluzowa odbytnicy.

Otóż zarówno doświadczenia kliniczne ja k i fizyologiczne nad isto­

tami białkowatemi, skrobią i cukrem w ypadły stanowczo dodatnio.

Badania nad wchłanianiem tłuszczu przez błonę śluzową odbytnicy do ostatnich czasów nie dawały wyników dość jasnych i bezsprzecznych.

W prawdzie część autorów, ja k Leube Ł) , Czerny i Latschenber- g e r 2) , Munk i R osenstein3) przychodzą do przekonania, że tłuszcz acz-

*) a) Uber die Ernahrung yon Kranken durch Zufuhr des' Ernahrungsm aterials per anum. Sitz. v. o Dez 1871. d. phys.-med. Soc. in Erlangen u. Sitz. vom 29 Ju l. 1872.

b) Uber die Ernahrung der K ranken vom Mastdarm aus. D. Archiv f. klin.

med. 10 Bd Leipzig 1872.

r) Physiologische (Jntersuchungen iiber die Verdauung und Eesorption im Diick- darm des Menschen. Virch. A ich. Bd LIX. pag. 161 J. 1874.

3) Zur Lehre von der Eesorption im Darm nach Untersuchungen an einer Lymph(chylus)-Fistel beim Menschen. Virch. Arch. Bd 123. J . 1891. pag. 230. i 4-8-1.

I

2 ST. CZAPLIŃSKI I W Ł . SZYMONOWICZ. [316]

kolwiek w małych ilościach, jed n ak stanowczo ulega wessaniu przez błonę śluzową odbytnicy, to przecież są w literaturze i głosy przeciwne (Voit i B a u e r)1). Z n atu ry rzeczy w ynika, że o rozstrzygnięciu powyż­

szej kwesty i-mógł jedy nie decydować eksperym ent na zwierzęciu. W wy­

jątkow ych tylko razach znajdował się klinicysta w tem szczęśliwem po­

łożeniu, źe doświadczał, w w arunkach, jak ie stwarza sobie fizyolog w ścisłem doświadczeniu, celem o s ią g n ię c ia wyników pewnych, nie mo­

gących ulegać żadnemu zakwestyonowaniu. Mamy tu na myśli doświad­

czenia robione przez klinicystów w przypadkach przetoki kalnej jelita grubego, lub też nieliczne przypadki przetok naczyń limfatycznych, z których n aj klasy czniejszym i najbardziej naukowo w yzyskanym jest przypadek M unka i Rosensteina.

M unk i Rosenstein przeprowadzili badania swoje na dziewczynie ośmnastoletniej , która cierpiała na Elephantiasis i m iała na lewem pod­

udziu drobną fistułę limfatyczną. W dwóch doświadczeniach, zrobionych w celu przekonania się o resorbcyi tłuszczu z jelita grubego, karmiono pacyentkę dzień przed doświadczeniem pokarmami ubogimi w tłuszcze;

następnie autorowie wprowadzali do odbytnicy emulzyą li paniny i zbie­

rali przez kilka godzin limfę w ypływ ającą z fistuły. Podczas pierwsze­

go doświadczenia chora nie przyjm ow ała wcale pokarmów, podczas d ru ­ giego podawano jej do jedzenia tylko biały chleb. Pierwsze doświad­

czenie wykazało, że gdy limfa przed wprowadzeniem do odbytnicy emulzyi zawierała 0 ’18°/0 tłuszczu, to zawartość tłuszczu w pierwszych czterech godzinach po Wprowadzeniu zawiesiny wzrosła do 0'29 °/0, a w następnych trzech do O 46°/0. L im fa , zbierana w ciągu siedmiu godzin po wprowadzeniu zawiesiny, zawierała L764 g. tłuszcziu, pod­

czas gdy limfa na czczo zbierana w ciągu tego czasu zawierałaby 1-215.

W drugiem doświadczeniu limfa na czczo zbierana zawierała O'O632°/0 tłuszczu, w pierwszej i drugiej godzinie po wprowadzeniu zawiesiny 0 2 0 6 ° /0, w trzeciej i czwartej g. 0'3756°/0 (masimum), w piątej i szó­

stej 0'3392°/0, a w siódm ej, ósmej i dziewiątej 0'237°/0. Lim fa taka była nieco mętniejsza niż limfa na czczo zebrana.

Czerny i Latschenberger doświadczali na chorym z przetoką jelita esowatego. Przez przetokę wprowadzali emulzyą oliwną; w pierwszem doświadczeniu, pozostawiwszy ją przez dziesięć i pół godzin, przekonali się po dokładnem przepłukaniu odbytnicy wodą, że błona śluzowa, zre- sorbowała z 59'082 g. 37°/0-wej emulzyi 3'017 g. tłuszczu, a w dru-

*) Uber die Aufsaugung im Dunn- u. Diickdarm. Z, f. Biol, Bd V. H ft 4 Mun- oVien 1869,

[317] O W CHŁANIANIU TŁUSZCZU W JE L IC IE GTUJBEM. 3

giem doświadczeniu, w ciągli 25 godzin, z 60'236 g. 7 ’5°/0-wej emul­

zyi 1'422 g.

Wogóle metody używane dotąd dadzą się podzielić na 2 katego- rye. Jedni antorowie wprowadzali ściśle oznaczoną ilość tłuszczu do od­

bytnicy, następnie oznaczali ilość tłuszczu wydalonego z kałem , a zna­

lazłszy w kale deficyt tłuszczu, przychodzili do przekonania, że tłuszcz uległ wessaniu z odbytnicy. (Czerny i Latschenberger). D rudzy, którzy rozporządzali przetokam i naczyń lim fatycznych, wprowadzali do od­

bytnicy tłuszcz, a następnie z różnicy ilości tłuszczu w limfie, zbieranej na czczo i po wprowadzeniu zawiesiny do odbytnicy, wnioskowali o ilo­

ści tłuszczu, który uległ wessaniu w jelicie odchodowem. (M unk i Ko- senstein).

W łaściwie żaden z wymienionych sposobów badania nie jest bez zarzutu. W doświadczeniach z przetokami kalnem i w jelicie grubem nie liczono się z faktem , że nieznaczna ilość tłuszczu, której nie znajdy*

wano w kale, oddanym po nakarm ieniu zwierzęcia per re c tu m , mogła wprost, nie uległszy w essaniu, przylegać mechanicznie do błony śluzo­

wej odbytnicy, lub w części być wchłoniętą tylko przez przybłonek jelita. W doświadczeniach zaś z przetokam i naczyń limfatycznych nie uwzględniono tej okoliczności, że tłuszcz może się przedostawać ruchem przeciwrobaczkowym do jelita cienkiego, o czem mieliśmy sposobność niejednokrotnie się przekonać w doświadczeniach naszych na zwierzę­

ciu. Nie jest zatem wykluczona możliwość, że w doświadczeniach Mun- k a i Rosensteina zaszedł ten ostatni przypadek.

W obec podobnych usterek używanych dotąd metod przyszliśmy do przekonania; że chyba użycie innej metody może tę kw estyę sta­

nowczo rozstrzygnąć, i pierw sze, co nam się nasunęło na m yśl, było zastosowanie nieużyw anej dotąd przez żadnego z autorów, pracujących nad tą kwestyą, metody histologicznej, tembardziej — że metoda ta dała już świetne w yniki w badaniu wessalności tłuszczu w jelicie cienkiem.

M etoda, którą m am y na względzie, polega, na uwydatnieniu resorbcyi tłuszczu kwasem nadosm owym , barwiącym kuleczki tłuszczu na czarno.

W doświadczeniach naszych wprowadzaliśmy do odbytnicy za­

wiesinę tłuszczową (tran ryb i w 0'5% -ow ym rozczynie węglanu sodo­

wego, śmietankę lub żółtko kurze) z początku pod oznaczonem ciśnie­

niem , przyczem , chcąc zapobiedz wypływaniu zawiesiny z odbytnicy, używaliśmy w pierwszej seryi doświadczeń przyrządu balonikowego -1), w drugiej zaszywaliśmy szczelnie otwór stolcowy szwem biegnącym.

*) Przyrząd w powyższym celu stosowany skiada się z dwóch baloników gumo­

wych nasadzonych na rurkę metalową, grubości palca; do rurki tej wpuszczone są

Po pewnym czasie zwierzę zabijano i kaw ałk i ściany jelita gru­

bego ustalano w płynie Flem m inga przez 24 g od zin;l). T ak ustalone kaw ałki przepłukiwano w ciągu 24 godzin w wodzie destylowanej i stwardniano w stopniowo wzmacnianym alkoholu od 30°/0-wego do absolutnego. Następnie kaw ałki te zatapialiśmy zrazu wyłącznie w p a­

rafinie , pomni przestrogi F lem m inga, któ ry tw ie rd z i, że tłuszcz zredu­

kow any kwasem osmowym najmniej rozpuszcza się w chloroformie i xylolu. G dy jed n ak sporządzanie skrawków z kawałków zatopionych w parafinie napotykało na poważne techniczne trudności, z powodu niejednakowej twardości różnych warstw j e lita , zatapialiśmy w następ­

nych doświadczeniach kaw ałki w celloidynie, podobnie ja k w doświad­

czeniach nad resorbcyą tłuszczu w jelicie cienkiem.

Chcąc się przekonać o rozpuszczalności tłuszczu, zredukowanego kwasem osmowym, zrobiliśmy szereg porównawczych doświadczeń, na podstawie których możemy stanowczo o rzec, że mieszanina w yskoku i eteru, chyba w nadzwyczaj tylko nieznacznej ilości, rozpuszcza tłuszcz zredukowany, w każdym razie nie w ięcej, aniżeli chloroform lub xylol.

Skraw ki przechowywaliśmy w glicerynie.

Zanim przystąpim y do szczegółowego rozbioru doświadczeń i wy­

snuwania z nich wniosków, zestawiamy dla lepszego przeglądu doświad­

czenia nasze w następującej tablicy:

(Patrz str. 320, 321, 322, 323).

4 ST. CZAPLIŃSKI I W Ł . SZYMONOWICZ. [3 1 8 ]

dwie cienkie boczne rureczki, które m ają za zadanie rozdymać baloniki, nasadzone na rurce głównej. Przed wprowadzeniem, zawiesiny do odbytnicy, wypełniano nią najpierw rurkę główną, i tę ostatnią wsadzano wraz z balonikiem górnym do kiszki stolcowej 5 wydy­

mano balonik włożony, zaciskano rurkę, doprowadzającą do niego powietrze, i następnie wydymano balonik dolny, skutkiem czego otwór stolcowy był przez oba wydęte balo­

niki hermetycznie zamknięty. Od rury doprowadzającej zawiesinę odchodziła gałąź boczna, połączona z manometrem rtęciowym, wskazującym ciśnienie, pod jakiem płyn w odbytnicy się znajdował. Zapomocą tego przyrządu byliśmy w stanie oznaczoną ilość płynu pod ściśle oznaczonem ciśnieniem utrzymywać, przez czas dowolny w odbytnicy.

*) Skład tej mieszaniny je st następujący: kwas chromowy l°/0 . . 15 części kwas osmowy 3°/0 . . . 4 „ kwas octowy lodow. . . 0'75 „

[319] O W c tiŁ A f a A m tt t ł u s z c z u w j e l i c i e G r o b e m . 6

Z powyższego zestawienia w ynika, że w doświadczeniach naszych dokładaliśm y wszelkich sta ra ń , aby z jednej strony otrzym ać w yniki ja k najściślejsze, z drugiej strony, aby utworzyć możliwie najkorzyst­

niejsze w arunki resorbcyi tłuszczu.

W doświadczeniu pierwszem wprowadziliśmy do odbytnicy litr śm ietanki pod ciśnieniem 6 mm; r tę c i, a dla zapobieżenia wypływania z odbytnicy zastosowaliśmy wyżej wzmiankowany przyrząd balonikowy.

W narkozie odpreparowano ductus thoracicus i do podstawionych na- czyniek zbierano w ypływ ającą lirnfę. W ten sposób stworzyliśmy w a­

ru n k i podobne do warunków, wśród których doświadczał M unk i Ro- senstein na m ateryale klinicznym. Ja k to już powyżej zaznaczyliśmy, otrzymali ci badacze po wprowadzeniu tłuszczu do odbytnicy nieznaczne zmleczenie limfy wypływającej z przetoki.

W doświadczeniu naszem przez półtorej godziny, po wprowadzeniu śm ietan k i, limfa nie zmieniała swego wejrzenia. Nagle ciśnienie w od­

bytnicy opadło do półtora milimetra rtęci, a w 2 godziny potem limfa stawała się coraz mleczniejszą. G dybyśm y w doświadczeniach naszych używali tylko metod dotąd stosowanych, musielibyśmy zgodnie z więk­

szością autorów przyjść do przekonania, że tłuszcz w jelicie grabem ulega wessaniu. W szakżeż po upływie godziny opadło ciśnienie płynu w odbytnicy, w dwie godz. potem zbielała lim fa, wszystko więc zda­

wało się przemawiać za te m , że tłuszcz w sporej ilości uległ wessaniu z odbytnicy. Ju ż jednakow oż makroskopowe badanie podczas sekcyi zwierzęcia przekonało nas, że zbielenie limfy, zbieranej z ductus thora­

cicus , po wprowadzeniu tłuszczu do rectum nie koniecznie musi pocho­

dzić z tłuszczu wessanego z odbytnicy, gdyż płyn wprowadzony do od­

bytnicy naw et pod nieznacznem ciśnieniem przedostaje się ruchem prze- ciwrobaczkowym ponad zastawkę Bauchiniego, skąd, jakeśm y się to mieli sposobność niejednokrotnie przekonać, bardzo szybko i obficie ulega wessaniu z błony śluzowej jelita cienkiego. Obraz sekcyjny, ja k i w ty ch razach otrzymywaliśmy, b y ł ta k charakterystyczny, że zaraz po otw arciu jam y brzusznej można było stw ierdzić, czy p ły n przeszedł po­

nad zastawkę Bauchiniego, czy nie. Podczas gdy naczynia limfatyczne jelita grubego przedstaw iały się jak o drobne, bezbarw ne, lekko opali­

zującą cieczą wypełnione ru re c z k i, tak źe z trudnością tylko dały się gołem okiem w yśledzić, naczynia odprowadzające limfę z jelita cien­

kiego przedstawiały się w postaci białych postronków, o konturach ostro zarysow anych, łatwo spostrzegalnych. Po otwarciu jelita grubego prze­

konaliśmy się, że sernik śm ietanki strącił się w postaci dość grubych płatków w masę w ypełniającą całe jelito grube. Badanie mikroskopowe

6 CZAPLIŃSKI I W Ł. S ŹY M O SO iV lG Ź.

L . p, dośw iad­

czenia i d a ta

Z w i e r z e

Zachow anie się zw ierzęcia przed

dośw iadczeniem

P ły n w prow adzony i spo­

sób zatrzy m a n ia go w odbytnicy

Czas za­

trzy m an ia p ły n u w od­

b y tn icy

1 2 9 /X I

1893

P ies duży

Głodzony trzy dni, d n ia 28 i 29/X I p rzepłukano odby­

tn icę w odą desty ­ lo w an y

B aloniki. 500 cm .3 śm ie­

ta n k i; w k w a d ran s po­

now nie 500 cm .8 śm ie­

ta n k i

4 i 9/* godz.

2

I I 1894 P ie s średni Głodzony trzy dni

S y stem aty czn e w prow adzanie do od­

by tn icy m lek a z w bitem żółtkiem kurzem .

3 58 X I

1893

P ies duży

Głodzony dw a dni, przepłukano odby­

tn icę w odą desty­

low aną

3 0 0 e m .s zaw iesiny:

i 50 tra n u

\ 2 5 0 y 2% węgl. sodow.

b a lo n ik i, parcie + l ' / 2 cm. rtę c i

3 godz.

w lekkiej narkozie

4

20/1 1894 Pies średni

Głodzony trz y dni, p rzepłukano odby­

tn icę w odą desty­

lo w an ą d n ia po­

przedniego

B aloniki.

4-00 gr, zaw iesin y :

| 50 tra n u + 4 0 0 7 27 0

\ w ęgl. sodow., z p o czątku ciśnienie 3 mm. rtęc i potem zaciśnięto ru rk ę

7 godz.

5 1 6 /T I

1894

P ies średni Głodzony trzy dni

1 50 w ody dest.

1 20 tra n u

| 0'25 węgl. sodow.

zaszyto odbytnicę

n a 24 godz.

6

22/X 1894 S u k a m ała P rzeto k a

70 cm. zaw iesiny:

l 50 w ody dest.

J 20 tra n u

| 0 25 węgl. sodow.

po w prow adzeniu nic n ie ja d ł , zaszyto od­

bytnicę

n a 20 godz.

[321] o w c h ł a n i a n i u tŁu s z c z u w j e l i c i e Gr o b e m. 7

W y n ik i sekcyi W y n ik i b a d a n ia

m ikroskopow ego U W A G I

Je lito g ru b e w ypeł­

nione strąco n y m sern i­

kiem , śm ietan k a w j e- licie cienldem .

B ra k resorbcyi.

W n ark o zie odpreparow ano d u ctus th o racicu s. L im fa czysta, ciśnienie -1- 6 mm. rtęci. W 1 1/ 2 godz. w y­

płynęło około 250 cm .3 śm ietanki, pies niespokojny, le k k a n a rk o za, ciśnienie opada do 1 ]j,ź mm. rtęci, lim fa w dwie godz. m leczniejsza.

P ły n nie p rzeszedł do je lita cienkiego, jelito g rube w ypełnione treścią zielonkow atą.

E eso rb cy a sk ą p a i ty l­

ko w n iek tó ry ch m ie j­

scach błony śluzowej, zaw sze ograniczona tylko do przybłonka.

P ierw sze trzy dni po 100 cm .8 m ie­

szaniny ze 100 cm .3 m lek a + 2 żółtka. P ies z p o czątk u oddaw ał pły n , potem eię przyzw yczaił, od 3-go d n ia 150 cm .3 tej m ieszaniny, 5-go dnia le k k a in k o n tin en cy a , za- pędzlow ano otw ór stolcow y k o k a i­

n ą , pomimo tego oddał p ł y n ; 6 d n ia 120 cm .3 p ły n u , w 4 godziny

zabito.

Je lito gru b e w ypełnio­

ne em ulsyą.

E eso rb cy a ogranicza się tylko do p rzy ­ bło n k a ; kom órki w y ­

pełnione tłuszczem w form ie drobnej

e m u lsy i, głównie w górnej połowie.

Z bierano lim fę z odpreparow anego d uctus th o rac ic u s, k tó ra nie o k a­

zyw ała n igdy w łasności lim fy zbie­

ran ej p rzy resorbcyi tłu szczu z j e ­ lita cienkiego.

Jelite grube i cienkie praw ie puste. N aczy­

n ia lim fa tyczne je lita cienkiego mleczne.

S k ą p a re so rb cy a tylko w przybłonku.

W 2Ł/S godz, w y p ad ł b a lo n ik , j e ­ d n a k sp h in cter a n i trzy m ał dobrze, ta k że nie w ypłynęło w ięcej j a k 50 cm .s p ły n u zm ieszanego z k a ­

łem.

Jelito cienkie czczej w grubem mało k a łu

ciem no zielonkowa- tego.

E eso rb cy a ograniczona do p rzybłonka.

J e lito g ru b e m iernie w ypełnione płynem zm ieszanym z kałem .

R esorbcya bardzo sk ą­

pa. Całe je lito p rzed ­ staw ia się nie n o rm al­

nie, zaczem przem aw ia nadm ierna ilość kom ó­

re k kubkow ych, bardzo Znaczna ilość śluzu n a d przybłonkiem , tudzież przekrw ienie błony ślu ­

zowej .

17/X A nus p ra e te rn a tu ra lis . P rz e ­ cięto jelito cienkie. 3 cm. n a d val- v u la B au ch in i i w szyto koniec górny pow yżej, dolny poniżej w li- n e a a lb a. P ies c h u d ł, b y ł je d n a k

wesoły, ja d ł głów nie mięso.

2

ST. Ć Z A P H Ń S k l I W Ł, SŻYMOSoWlCŹ. [322]

L. p.

dośw iad­

czenia i d a ta

Z w i e r z e

Z achow anie się zw ierzęcia p rzed

dośw iadczeniem

P ły n w prow adzony i spo­

sób z atrzy m an ia go w od­

b y tn ic y

Czas z a ­ trzy m an ia p ły n u w od­

b y tn ic y

7 29/111

1894

P ies średni Głodzony cztery dni

150 wod. dest.

50 tra n u 4 p a n k re a ty n y 1 węgl. sodow.

zaszyto odbytnicę

n a 4 godz.

8 21/111

1894

Pies średni

G łodzony trz y dni, t a ł w y p ełn iając y odbytnicę usunięto

m echanicznie

200 g. w ody dest.

50 tra n u 1 węgl. sodow.

1 p a n k re a ty n y 1 żółci suszonej

zaszyto odbytnicę

n a 4 godz.

9 15/V I

1894

P ie s średni Głodzony trzy dni

100 w ody destyl.

40 tra n u 0'5 węgl. sodow.

1 p a n k re a ty n y 0'3 żółci suszonej

zaszyto odbytnicę

n a 24 godz.

10 19/Y 1894

Pies m ały

Głodzony dw a dni, odbytnicę p rzep łu ­ kan o w odą d esty­

low aną

90 cm. m ieszaniny:

150 w ody destyl.

50 tra n u 4 p a n k re a ty n y 1 w ęgl. sodow.

1 żółci suszonej zaszyto odbytnicę

n a 20 i */2 godz.

11 22/X 1894

S u k a m ała G łodzona trzy dni

70 cm. m ieszaniny 150 w ody destyl.

50 tra n u 4 p a n k rea ty n y 1 w ęglan sodow.

0'75 żółci suszonej zaszyto odbytnicę

n a 26 godz.

[323] O W CHŁANIANIU TŁUSZCZU W JE L IC IE GRUBEM. 9

W y n ik i sekcyi W y n ik i b a d a n ia m i­

kroskopow ego U W A G I

P ły n w prow adzony znaleziono w jelicie cienkiem i grabem .

E eso rb cy a obfita o g ra­

n iczona je d y n ie do p rzy b ło n k a ; podczas gdy w jelicie cienkiem

reso rb cy a typow a w g łąb idąca.

P ły n w strzy k n ięty zm ieszany z kałem . T rochę p ły n u dostało się do je lita cienkiego.

E eso rb cy a dość obfita ograniczona jedynie

do przybłonka.

Je lito cienkie czcze, grube gęstym kałem

wypełnione.

D użo wydzielonego śluzu oddziela płyn od pow ierzchtii je lita , w m iejscach, gdzie się sty k a, sła b a resorbcya, do p rzy b ło n k a o g ra n i­

czona.

P ę ch erz m oczowy mocno w ypełnio­

ny, wypuszczono około 300 gr.

ciem no żółtego, cuchnącego tran e m m oczu.

W jelicie cienkiem i grubem dużo p łynu

zmieszanego z kałem gęstości śm ietany, nadzw yczaj cuchnące­

go, zgniło^zielonego.

K om órki p rzy b ło n k a n a d tra w io n e , tłuszcz d o stał się do przestw o­

rów tk a n k i adenoi- dalnej.

P ies m iał m ocne p a r c ie , bo cią­

gle przysiadał.

W jelicie grubem b a r ­ dzo w iele żółtego k ału zm ieszanego z cieczą

w prow adzoną.

E eso rb cy a n iez n ac zn a ograniczona do szczy­

tów p rzy b ło n k a błony śluzo w ej.

Z powodu znacznego p a rc ia w strzy ­ k nięto 0'015 M orphii m u ria t.

JO ST. CZAPLIŃSKI I W Ł. SZYMONOWICZ. [324]

skrawków wyciętych z jelita grubego nie wykazało ani śladu resorbcyi tłuszczu.

Doświadczenie drugie zmodyfikowaliśmy pod wielu względami.

Najpierw, chcąc uniknąć zarzutu, że zwierzę przywiązane i lekko narko­

tyzowane nie znajduje się w warunkach fizyologicznych, wprowadza­

liśmy tak małe ilości płynu do odbytnicy, źe zwierzę zatrzymywało je w zupełności. Natomiast wlewanie powtarzaliśmy kilka razy dziennie,, przyczem zauważono, że po kilku wlewaniach pies przyzwyczaił się do rękoczynu. Zam iast śm ietanki wlewaliśmy mleko z żółtkiem jaja, przez co otrzymywaliśmy większą koncentracyę tłuszczu w mniejszej ilości płynu. W ynik doświadczenia przedstawiał się o tyle inaczej od poprze­

dniego, źe w badaniu mikroskopowem znaleziono resorbcyę w jelicie grubem , ograniczoną wyłącznie do przybłonka. Nie otrzymaliśmy zatem wprawdzie w doświadczeniu drugiem typowej resorbcyi tłuszczu, jed n ak przypuszczaliśmy, źe się nam jeszcze nie udało stworzyć warunków zu­

pełnie odpowiednich, i źe przy pewnych m odyfikacyach, w dalszych doświadczeniach znajdziemy tłuszcz i w głębszych warstwach błony śluzowej jelita grubego. W tym celu w doświadczeniu trzeciem próbo­

waliśmy zamiast powyższych emulzyj , zawiesiny tranu w pół procent, rozczynie węglanu sodowego. Mimo to nie Znaleźliśmy, ani w limfie zbie­

ranej z ductus thoracicus zbielenia, ani też w badaniu mikroskopowem tłuszczu w głębszych warstwach.

Doświadczenie czwarte tem tylko się różni od trzeciego, że zamiast trzech godzin zostawiliśmy płyn w jelicie grubem przez 7 godzin. W ba­

daniu mikroskopowem resorbcya w jelicie grubem skąpa i ograniczona tylko do przybłonka na szczycie fałdów, podczas gdy w jelicie cien­

kiem , w którem naczynia limfatyczne b yły obficie wypełnione mleczną limfa, znaleziono obfitą resorbcyę. W przypuszczeniu, źe wessanie tłu­

szczu w jelicie grubem odbywa się bardzo wolno, skutkiem czego w do­

świadczeniach naszych udało nam się obserwować tylko początki resorb-

■ c y i, w doświadczeniu 5-tem zaszyliśmy odbytnicę po wprowadzeniu płynu na 24 godz. Ze przypuszczenia nasze były m y lne, dowodzi tego mikroskopowe badanie skraw ków z doświadczenia piątego, w którem zarówno, ja k w doświadczeniach poprzednich, znaleźliśmy tłuszcz tylko w przybłonku.

Dla przekonania się, czy i ja k ą rolę przy wessaniu tłuszczu od­

gryw a sok jelitowy, dostający się z jelita cienkiego do grubego, izolo­

wano zupełnie przez utworzenie anus praeternaturalis jelito grube od wpływów soku jelita cienkiego; doświadczenie, wykonane zresztą w wa­

ru nkach niemal zupełnie podobnych, ja k pow yższe, dało, mimo brak u poku z jelita cienkiego, tesame wyniki.

W pięciu ostatnich doświadczeniach użyliśmy tłuszczu, zmiesza­

nego bądź z pankreatyną (Pancreatinum siccum Merck) i żółcią, bądź ze samą pankreatyna (doświadczenie siódme). Powyższa mieszanina miała na celu wytworzenie warunków, o ile możności, zbliżonych do warunków, wśród których resorbuje się tłuszcz w jelicie cienkiem. Mimo to tłuszcz nigdy się nie dostał poza przybłonek jelita grubego, z wy­

jątkiem doświadczenia dziesiątego, w którem znaleźliśmy, wprawdzie w skąpej ilości, tłuszcz w tkance adenoidalnej błony śluzowej, jak to widać na załączonej rycinie trzeciej; jednakowoż w wypadku tym tłuszcz, można powiedzieć, nie uległ w essaniu, ale mechanicznie został wtło­

czony przez luki w przybłonku, powstałe skutkiem nadtrawienia na szczycie fałdów błony śluzowej. Z podobnem zjawiskiem nie spotka­

liśmy się po raz drugi, trudno nam zatem bliżej podać w arunki, które je wywołują. Uważamy jed n ak za fa k t, nie ulegajacy żadnej wątpli­

wości, że przyczyną tego nadtrawienia była pankreatyna. Dlaczego jed n ak strawienie to otrzymaliśmy tylko w jednem doświadczeniu, w czterech zaś innych przybłonek pozostał nieuszkodzony narazie od­

powiedzieć nie możemy.

Na podstawie powyższych doświadczeń, przechodząc do rozstrzy­

gnięcia p y tan ia, czy tłuszcz z odbytnicy ulega wessaniu, odpowiadamy wprost przecząco. Ani zawiesina fizyologiezna w postaci śmietanki lub żółtka kurzego ja ja , ani zawiesina tranu w rozczynie węglanu sodo­

wego, ani wreszcie zawiesina tranu z węglanem sodow ym , żółcią i pan­

kreatyną nie ulegały wessaniu w głąb błony śluzow ej, mimo że bada­

nia przeprowadzono w najrozmaitszym czasie, po wprowadzeniu zawie­

siny do odbytnicy. T a niezdolność w nikania tłuszczu w głębsze w ar­

stwy błony śluzowej robiła na nas takie wrażenie, jak gdyby tłuszcz, uległszy wessaniu w przybłonek, napotykał na jakiś opór, którego w normalnych warunkach nie jest w stanie przezwyciężyć. F a k t ten zdziwił nas niepom iernie, gdyż a priori można było przypuszczać, że jeżeli tłuszcz w jelicie grubem nie ulega w essaniu, to chyba tylko dla tego, że przybłonek jelita grubego nie posiada specyficznej własności w chłaniania tłuszczu, którą posiada przybłonek jelita cienkiego; to też znalazłszy w pierwszych doświadczeniach tłuszcz wyłącznie w przy­

błonku, byliśmy przekonania, że wchłanianie w jelicie grubem odbywa się w olniej, i że po dłuższym czasie znajdziemy tłuszcz w głębszych warstwach.

Przeglądając preparaty z pierwszych doświadczeń i oczekując w następnych głębszej resorbcyi, mimowoli robiliśmy przypuszczenie, czy nie będą odgryw ały ważnej roli we w chłanianiu tłuszczu naczynia włosowate, które przebiegają bezpośrednio pod przybłonkiem ta k , że [325] O W CHŁANIANIU TŁUSZCZU W JE L IC IE GRUBEM. 1.1

12 ST. CZAPLIŃSKI T W Ł . SZYMONOWICZ. [326]

granica dolna jego przylega do cieniutkiej ścianki naczyńka. Grdy jedn ak dalsze doświadczenia pouczyły nas, że tłuszcz w norm alnych w arun­

kach nigdy się głębiej nie posuwa, musieliśmy wytłomaczenia tego dziwnego zjaw iska szukać gdzieindziej; a znaleźliśmy je niemal od razu, porównywając obrazy resorbcyi w jelicie grubem i cienkiem.

Wiadomo z pracy jednego z n a s J) , w ja k i sposób tłuszcz ulega wessaniu w jelicie cienkiem. W yłapany przez kom órki przybłonkowe, zostaje wyciśnięty w przestwory otaczające komórkę, wypełnione osobną substancyą międzykomórkową, a pozostające w łączności z przestworami limfatycznymi tk an k i adenoidalnej kosmka. To też na przekroju po­

dłużnym kosrnka, w którym się odbywa wchłanianie, widać po zreduko­

waniu tłuszczu kwasem osmowym obok kulek tłuszczu w przybłonku szeregi równoległych czarnych kuleczek, dążących od obwodu kosm ka k u głębszym warstwom błony śluzowej. K ażdy pasek rozdziela dwie sąsiednie kom órki. Natom iast nie znajduje się nigdy takiego obrazu w jelicie grubem ; tu braknie pomiędzy kom órkam i tej substancyi mię­

dzykomórkowej , która odgrywa tak ważną rolę w resorbcyi tłuszczu.

Tłuszcz może być zatem wessany przez przybłonek, nie może się jed n ak posunąć w głębsze w arstw y błony śluzowej.

Z powyższych badań na psach możemy wyciągnąć i pewien wnio­

sek praktyczny, a mianowicie, źe przy odżywianiu per rectum , dodając do lewatyw odżywczych tłuszcz w jakiejkolw iek postaci, wprowadzamy, bądźcobądź, ciało nieulegające zupełnie wessaniu, a według wszelkiego prawdopodobieństwa , działające w niektórych przynajm niej razach dra­

żniąco na peristaltykę jelita grubego.

Ponieważ, ja k wiadomo, wchłanianie w rectum odbywa się wolno, przeto przeciwwskazanem je st w lewatywach odżywczych każde ciało, choćby naw et lekko d rażniące, ezyli innemi słowy dodawanie do lew a­

tyw odżywczych — tłuszczów, najczęściej w postaci żółtka ja ja kurzego lub mleka, jest zupełnie nie potrzebne.

1) St. Czapliński i Al. Rosner: O drogach, któremi tłuszcz i mydło dostają się z je lit do ogólnego obiegu. 1888. — XVI tom Pam. Wydz. mat.-przyr. Akad. Umiej, w Krakowie.

o WoJSł a n iAiłitr TŁUSżOzti W JbLtoie grdbkm. 13

O b j a ś n i e n i e r y c i n .

Ryc. I. Doświadczenie 7-me. Błona śluzowa jelita grubego, (20cm. nad otworem stol­

cowym, a 7 cm. pod zastawką Bauchiniego). Widoczna resorbcya w przy- bionku na szczytach przegród gruczołów Lieberkiihna. W idać trzy wejścia do tych gruczołów. Reichert obj. 8a okul. 1. (Tub. 160 mm.) pow. 830. Preparat glicerynowy.

Ryc. II. Doświadczenie 5-te. Błona śluzowa ze środkowej części jelita grubego. Resorb­

cya tak samo ograniczona tylko do przybfonka. Widoczne położenie naczyń włosowatych wypełnionych ciałkami krwi. W środku ryciny widać komórki przybłonkowe nadciętego stycznie gruczołu Lieberkiilma. Reichert obj. 8 a, okul. 1, pow. 330. (Tub. 160 mm.). Preparat glicerynowy.

Ryc. III. Doświadczenie 10-te. Błona śluzowa jelita grubego 10 cm. nad otworem stol­

cowym, Kulki tłuszczowe posunęły się wgłąb tkanki adenoidalnej. Przybłonek na szczytach przegród gruczołów Lieberkiihna strawiony. Reichert obj. 9, okul.

4. (Tub. 160 mm.) pow. 800. Preparat glicerynowy.

K. K i e c k i : Zachowanie się siiy elektrobodźczej i pobudliw ości przeciętego n erw u żaby, lex. 8° str 28. Cena 40 ct.

— B adania dośw iadczalne n ad sp raw ą w ydzielania w jelicie cienkiem , lex. 8°, str. 55. Cena 60 ct.

J. K o w a l s k i : O praw ie zgodności term odynam icznej w zastosow aniu do roztw o­

rów p otrójnych, lex. 8°, str. 5. Cena 10 ct.

W. K r e t k o w s k i : O funkcyach rów nych co do wielkości i różnych co do n atu ry , lex. 8° str. 3. Cena 10 ct.

— O pew nej tożsam ości, lex. 8° str. 4. Cena 10 ct.

F. K r e u t z : O przyczynie błękitnego zabarw ienia soli kuchennej, lex. 8° str. 13.

Cena 25 ct.

A. M a r s : O złośliwym gruczolaku macicy (Adenoma destruens uteri) (z jed n ą tablicą) lex. 8° str. 15. Cena 50 ct.

F. M e r t e n s : Przyczynek do rachunku całkowego, lex. 8°, str. 14. Cena 20 ct.

— O zadaniu Malfattego, lex. 8°, str. 26. Cena 35 ct.

W. N a t a n s o n : S tudya nad teoryą roztworów, lex. 8° str. 38. Cena 50 ct.

— O znaczeniu kinetycznem funkeyi dysypacyjnej, lex. 8°, str. 10. Cena 20 ct.

J. N i e d ź w i e c k i : Przyczynek do geologii pobrzeża karpackiego w Galicyi zacho­

d n iej, lex. 8°, str. 13. Cena 20 ct.

S. N i e m e n t o w s k i : Przyczynek do charakterystyki związków diazoamidowych lex. 8° str. 21. Cena 30 ct.

— Syntezy pochodnych chinoliny, lex. 8°, str. 31. Cena 40 ct.

— Syntezy zw iązków chinazolinow ych, le x . 8°, str. 15. Cena 25 ct.

J. N u s b a u m : M ateryały do em bryogenii i histogenii równonogów (Isopoda) (z 6 tablicam i) lex. 8° str. 99. Cena 1 złr. 50 ct.

— Przyczynek do kw estyi pow staw ania śródblonków i ciałek k rw i, lex. 8°, str.

56, z 3 tablicam i. Cena 1 złr.

K. O l e a r s k i : Uwagi n ad ciepłem właściwem przy stałej objętości m ięszaniny cie­

czy i pary, lex. 8° str. 4. Cena 10 ct.

— Nowy sposób całkow ania pew nych rów nań różniczkowych pierwszego rzędu o dw u zm iennych. lex 8° str. 11. Cena 20 ct.

K. O l s z e w s k i i A. W i t k o w s k i : O w łasnościach optycznych ciekłego tlenu.

Z 2 rycinam i. lex 8° str. 4. Cena 10 ct.

B. P a w l e w s k i : O chlorow ęglanie etylowym lex. 8° str. 7. Cena 20 ct.

— t eoryi roztw orów (z dw iem a figurami w tekście), lex. 8° str. 20. Cena 30 ct.

G. P i o t r o w s k i : B adania nad pobudliw ością i przew odnictw em nerw ów, lex. 8°

str. 14. Cena 20 ct.

— O w ahaniu w stecznem przy pobudzaniu różnych m iejsc tego samego nerw u, lex. 8° str. 31. Cena 25 ct.

J. P u z y n a : O w artościach funkeyi analitycznej na okręgach spółśrodkowych z kołem zbieżności jej elem entu, lex. 8° str. 51. Cena 65 ct.

M. R a c i b o r s k i " . Przyczynek do flory retyckiej Polski (z tablicą), lex. 8° str. 16.

Cena 50 ct.

— P erm okarbońska flora karniowickiego w apienia (z trzem a tablicami), lex. 8U str. 42. Cena 30 ct.

— Flora retycka w Tatrach (z je d n ą tablicą) lex. 8°' str. 18. Cena 50 ct.

— Desmidya zebrane przez Dr. E. Ćiastonia w podróży na około ziemi (z 2 ta ­ blicami), lex. 8° str. 32. Cena 70 ct. 1

— Pythium Dictyosporum, nieznany pasorzyt skrętnicy (Spirogyra) z tablicą, lex. 8° str. 9. Cena 30 ct.

— F lo ra retycka północnego stoku gór św iętokrzyskich (z pięciom a tablicam i) lex. 8° str. 35. Cena 1 fl.

— Chromatofilia jąd er w orka zalążkowego, lex. 8° str. 20. Cena 30 ct.

— Przyczynek do- morfologii ją d ra komórkowego nasion kiełkujących (z jedną tablicą), lex. 8° str. 11. Cena 20 ct.

— Cycadeoidea Niedzwiedzkii. No t. Sp. (z dw iem a tablicam i), lex. 8° str. 10.

Cena 25 ct.

M. R a c i b o r s k i : Elaioplasty liliow atych, Iex. 8", str. 22, z tablicą. Cena 40 ct.

— F lora kopalna glinek ogniotrw ałych krakow skich; część I. — 4°, str. 101, z 22 tablicam i. Cena 3 zlr.

K. R a d z i e w a n o w s k i : Przyczynki do znajom ości działania chlorku glinowego,.

lex. 8°, str. 11. Cena 20 ct.

J. r S c h r a m m : O działaniu chlorku glinowego na chlorki i brom ki rodników aro ­ m atycznych, lex. 8° str. 14. Cena 25 ct.

— O połączeniach styrolu z kw asem solnym i brom owodorowym , lex. 8 " str. 6.

Cena 10 ct.

L. S i l b e r s t e i n : Porów nanie pola elektrom agnetycznego z ośrodkiem sprężystym,.

lex. 8", str. 9. Cena 15 ct.

J. A. S to d ó l k i e w i c z : O całkow aniu pod postacią skończoną rów nań różniczko­

wych liniow ych rzędu lex. 8° -str. 5. Cena 10 ct.

— O kilku klasach rów nań różniczkowych liniow ych rzędu ne0, lex. 8° str. 6.

Cena 10 ct.

— Sposób d’ A lem berta w zastosow aniu do rów nań różniczkowych liniow ych rzędu n%° ze spółczynńikam i stałym i. lex. 8“ str. 7. Cena 10 ct.

— Kilka uw ag o czynniku całkującym rów nań różniczkow ych, lex. 8°, s tr.*7.

Cena 15 ct.

J. S z y s z y ł o w i c z : Pugillus p lan taru m novarum Americae centralis et m eridio- nalis, lex. 8°, str. 4. Cena 10 ct.

— Diagnoses plantarum no¥ aru m ; pars I. lex. 8°, str. 25. Cena 30 ct.

L. T e i c h m a n n : N aczynia lim fatyczne w słoniow acinie (Elephantiasis A rabum ) 5 tablic in 4° w teczce, oraz tekst imp. 8° str. 51. Cena 3 złr.

L. W a c h h o l z : O oznaczaniu w ieku ze zwłok n a podstaw ie kostnienia główki kości ram ieniow ej , lex. 8°, str. 44, z tablicą. Cena 65 ct.

D. W i e r z b i c k i : Spostrzeżenia m agnetyczne w ykonane w zachodniej części W. X.

Krakowskiego w roku 1891, lex. 8° str. 20. Cena 30 ct.

A. Wi e . r s s e j s k i : Skorupiaki i w iotki (rotatoria) słodkowodne zebrane w A rgentynie, z trzem a tablicam i, lex. 8° str. 18. Cena 50 ct.

— R otatoria (W rotki) Galicyi. Z 3 tablicam i i 3 rycinam i w tekście. lex. 8° str. 106.

Cena 1 złr. 25 ct.

I. Z a k r z e w s k i : O gęstości i cieple topliwości lo d u , z jed n ą ryciną w tekście,.

lex. 8° str. 6. Cena 20 ct.

— O zależności ciepła w łaściwego ciał stałych od tem peratury, lex. 8° str. 16.

Cena 30 ct.

R. Z a l o z i e c k i : O terpenowych w ęglow odorach w nafcie, lex. 8°, str. 13, Cena 20 ct.

K. Ż o r a w s k i : Przyczynek do teoryi zam iany zmiennych w rów naniach różnicz­

kowych zw yczajnych rzędu pierwszego, lex. 8° str. 33. Cena 50 ct.

— Drobne przyczynki do teoryi przekształceń i jej zastosow ań, lex. 8° str. 12.

Cena 20 ct.

— O zbieżności iteracyi (z dw iem a figurami) lex 8° str. 18 Cena 30 ct.

— O pochodnych nieskończenie wielkiego rzędu, lex. 8° str. 15. Cena 25 ct.

— O linii w skazującej krzyw iznę pow ierzchni, lex. 8°, str. 16. Cena 25 ct.

— Ileracye i szeregi odw racające, lex. 8°, str. 10. Cena 20 ct.

S p r a w o z d a n i a K o m i s y i f i z y o g r a f i c z n e j obejm ujące pogląd na czynności do­

konane w ciągu roku 1891 oraz m ateryały do fizyografii krajow ej. Tom XXVII, 8 “ str. 246 i 229 z czterem a tablicam i. Cena 3 złr.

— Tom XXVIII, 8° str. 249 i 266 z 2 tablicam i. Cena 3 złr.

— Tom XXIX, 8°, str. 267 i 215, z 2-ma tablicam i. Cena 4 złr.

Skład główny wydawnictw Akademii znajduje się w Księgarni Spółki wydawniczej Polskiej w Krakowie.