Stanisław Kosowicz
Zaburzenia psychiczne ograniczające
wykonanie zobowiązań powziętych
w akcie zgody małżeńskiej
Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 29/1-2, 217-226
Prawo Kanoniczne 29 (1986) nr 1—2
K S. ST A N ISŁ A W KOSOW ICZ
ZABURZENIA PSYCHICZNE OGRANICZAJĄCE WYKONANIE ZOBOWIĄZAŃ POWZIĘTYCH W AKCIE ZGODY MAŁŻEŃSKIEJ T r e ś ć . W stęp. '— 1. P rob lem zd oln ości do życia w e w sp óln ocie. — 2. Z agad n ien ie zrodzenia i w y ch o w a n ia potom stw a. — 3. W zajem ne d o sk o n a len ie się m ałżon k ów . — Z akończenie.
Wstęp
Ju ry sp ru d e n cja okresu posoborowego coraz częściej swoje w y roki opiera na obiektyw nej zdolności do w ypełnienia zobowiązań powziętych w akcie zgody. Nie w ystarczy do ważności zgody m ał żeńskiej samo poznanie oceniające (discretio iudicii) oraz wolność w ew nętrzna (libertas interna) do realizow ania obowiązków m ał żeńskich. Osoba zaw ierająca sakram ent m ałżeństw a m usi mieć obiektyw ną zdolność do zrealizow ania obowiązków zaw artych w akcie zgody. Istn ieją schorzenia psychiczne, k tóre pow odują nie zdolność osoby do w ypełnienia praw i obowiązków m ałżeńskich. Przed ogłoszeniem K odeksu P raw a Kanonicznego w 1983 r. p o ru szano to zagadnienie w schem atach i. W yroki rotalne okresu poso borowego spraw iły, że w odnowionym Kodeksie P raw a Kanonicz nego znalazł się kanon 1095 pk t 2 i 3 w ysuw ający nowy ty tu ł przy orzekaniu nieważności m ałżeństw a. W niknięcie w treść tego kanonu pozwoli lepiej zrozumieć m yśl praw odaw cy. N astępny k a non 1096 porusza problem zdolności do życia we wspólnocie, za gadnienie zrodzenia i w ychow ania potom stw a oraz w zajem ne do skonalenie się m ałżonków. Ten ostatni cel mieści się w kanonie 834 § 1, kiedy ustaw odaw ca mówi o uśw ięceniu człowieka przez sakram enty święte.
1. Problem zdolności do życia we wspólnocie
A kt ludzki zgody m ałżeńskiej może być nieważny, jeśli nie b ę dzie posiadał kw alifikacji zgodnych z praw em n atu ra ln y m czy pozytywnym . B rak tych kw alifikacji może być spowodowany scho rzeniam i psychoseksualnym i, czy chorobam i psychicznym i w
218 Ks. St. Kosowicz 12]
ku z czym człowiek nie będzie w stanie wypełnić obowiązków m ał żeńskich do których należy wspólnota życia małżeńskiego 2.
W yroki okresu posoborowego często mówią o schorzeniach n a tu ry p sychoseksualnej3. Orzeczenia Najwyższego T rybunału Ko ścielnego coraz częściej skupiają się wokół niemocy psychicznej 4. N iektóre wyroki ukazują zachw ianie całej osobowości na skutek różnych zaburzeń psychicznych. Jeżeli te zaburzenia są bardzo ciężkie prow adzą do niezdolności przyjęcia obowiązków m ałżeń skich a głównie wspólnoty m ałżeńskiej 3 (consortium vitae). W orze czeniach Roty Rzym skiej sędziowie stw ierdzają, że nieraz trud no jest w ykryć niektóre schorzenia np. p sy ch o p a tie6. Istnieje szereg postaci p sy ch o p a tii7. Pow odują one takie zachw ianie osobowości, że niemożliwe jest w ypełnienie obowiązków m ałżeńsk ich8. Schi zofrenia i inne zaburzenia w ystępujące na jej tle jeśli są daleko posunięte prow adzą do niezdolności w ypełnienia p raw a i obowiąz ku wspólnoty m ałżeńskiej 9.
Przejaw em schizofrenii jest egoizm posunięty do tego stopnia, że człowiek nie jest w stanie dostrzec drugiego człowieka i całości otaczającego świata. Nie liczy się z ludźmi, ich potrzebam i, sąda mi i ocenami. Je st przekonany, że wszystko istnieje dla niego i wszyscy pow inni m u służyć 10. Niemożliwa jest w tedy wspólno ta m ałżeńska i wzajem ne doskonalenie się małżonków.
Podobnie psychozy m aniakalno-depresyjne powodują zaburzenia całej osobowości człowieka, w w yniku których człowiek nie jest
2 Por. D ecyzję S a n cta e R om an e R otae ( = D ec. SRR) z 17 I 1967 co - ram ( = c.) L. A n n e , v o l. LIX , pag. 50, n. 2.
3 Por. Dec. SRR z 2 X II 1967 c. C. L e f e b v r e, vol. L IX , pag. 700, n. 10; c. P o m p e d a z 6 X 1969, v ol. L X I, pag. 500.
4 Dec. SR R z 15 I 1972, c. C. L e f e b v r e , E p h e m e rid e s Iu ris C ano n ic i ( = EIC) 34, 1978, p. 332—333: „C ontrahens in ca p a x e st quoque as- su m p tam ob lig a tio n em illu d im p len d i, e t cum agatur révéra in casu potiu s de d efectu con sen su s, proseq u itu r relatio: „... ca su s potiusquam su b su m en d u s (est) sub nomiine im p oten tiae, non q u id em p h ysice, sed m oralis, a cced en te ratione co n fu sio n e cu m im p oten tia p sy ch ica vitai>- d ae” .
5 Por. D ec. SRR z 5 VI 1978 c. A. S t a n k i e w i c z , M on itor E ccle- sia stic u s ( = ME) 104, 1979, p. 51.
6 Jw ., p. 54.
7 Tam że, p. 51: .... im p ertim ici, d ep ressivi, in sicu ri, fa n a tici, lib ili di um ore, bisognosi... ab u lici, asten ici, e s p lo siv i” ; por. dec. SR R z 1 III
1.969 c. C. L e f e b v r e , ME 104, 1979; z 3*0 X 1971 c. H. E w e r s ; ME 104, 1979.
8 Por. D ec. SR R z 31 I 1976 c. C. L e f e b v r e , ME 102, 1977, p. 324. 9 Dec. SR R z 5 IV 1979 c. A. S t a n k i e w i c z , ME 104, 1970, p. 428: „P erturbatio igitu r cogitation is in p h a si iam ev o lu ta im p ed it quom inus sch izofren icu s p ercipere q u eat realem com m u n ian em v ita e con iu galis ad prolis p rocreation em et ed u cation em ordinatam ad sese m oderari erga illu d consortium om nis v ita e per rectu m iu d iciu m p racticum ...”
10 Por. D ec. SR R z 28 X I 1957 c. M a t i o 1 i, v ol. X L IX , p. 77i5, n. 2; z 20 X I 1969 c. P i n t o, EIC 26, 1970.
[3] Zaburzenia psychiczne w akcie zgody m ałżeńskiej 219
zdolny do w ypełnienia podjętych obowiązków zaw artych w zgo dzie m ałżeńskiej łl, szczególnie wspólnoty życia małżeńskiego. W takich sytuacjach, kiedy w ystępuje tego rodzaju schorzenie d jest ono tak bardzo w ielkie, że stw ierdza się b ra k oceny w artości przedm iotu niem ożliwe jest podjęcie decyzji zaw arcia m ałżeństw a i zgody na zobowiązanie do w ypełnienia istotnych obowiązków m ałżeńskich. Osoba dotkn ięta tym schorzeniem nie m a możliwości sam a z siebie w ypełnić tych zobowiązań, ponieważ na przeszkodzie stoją zaburzenia psychiczne 12.
A. Felice przeprow adzając analizę w spólnoty życia m ałżeńskiego w yróżnia dwa rodzaje osób niezdolnych do prow adzenia w spólne go życia m ałżeńskiego:
1 jedni, którzy z powodu stan u osobowości psycho-fizycznej nie są zdolni do ważnego k o ntraktu,
2 drudzy, których niezdolność w ypływ a z lekich ułomności.
P ierw si, jeśli zostali dotknięci psychonerw icam i często nie są zdolni do naw iązania więzi z innym i osobami, a przez to samo nie są w możliwości w ypełnić w spólnoty życia, k tóra ma obejm ować jedność fizyczną i psychiczną małżonków.
Gdy chodzi o drugą grupę osób niezdolnych do wspólnoty życia m ałżeńskiego to ich schorzenia polegają na b ra k u um iejętności kierow ania swoją osobowością w spraw ach wolności w yboru i czy nienia według dokonanego w y b o ru 13. Jeśli jedno z małżonków jest dotknięte tym schorzeniem , w tedy nie jest w stanie odnawiać, wzmacniać i kontynuow ać w spólnoty życia m ałżeńskiego 14.
Inną grupę schorzeń w tej m aterii zajm u ją zaburzenia doty
11 D ec. SRR z 28 X 1976 c. J. P i n t o , ME 103, 197®, p. 15: „... igitur iu risp ru d en tia N .A.T. ... vid en tu r: Etsd de e x is te n tia et g ra v ita te p sy ch o sis m a n ia co -d ep ressiv a e in dubiio canstet, hoc per se ad d èclaran - dam m atrim on ii n u llita tem non su fficiet. C onstare in su p er d eb et v e l m atrim on iu m celeb ratu m fu isse perd u ran te p h a si au t m an iaca au t d ep ressiva, v e l, s i e x tra ilia, aegroti d iscretion em fu isse ita pertu rb a- tam ut ad absu rd em d ecision em m atrim on ialem p erven eri, aut q uia o f ficia e ssen tia lia haud su ffic ie n te r a estim a v it, aut q uia n u p tia s c e le - b ravit in a d iu n tis ration ab iliter id fa cere non poterat. (cfr. SR Rot. Dec., c. H e a r d , 8. 01. 1®59; D ecisio n es, pp. 1—9, et c. L e f e b v r e , 9. 05. 1959, D ecision es, pp. 244— 251; c. P i n n a 21. 03. 1969, D ecision es, pp. 173— 184; c. B e j a n , 7. 02. 1968, ME. 1968, pp. 646— 656”.)
12 Por. Dec. SR R z 8 III 1973 c. A. F e l i c e , ME 101, 1976, p. 86. 13 Tam ze.
14 Dec. SRR z 25 I 1977, c. P a l a z z i n i , EIC 34, 1978, p. 149: ,,Ut con stet igitu r de v era in ca p a cita te — non ta n tu m p sy ch ica sed e t p sych ologica — ad m atrim on iu m constare d eb et de g ra v i d efectu p sy - chico v e l de gravli psych op ath ia, qu ib u s nupturiem s sit v e r e in h a b ilis ad instaurandam com m u n ion em v ita e con iu galis cum com parte, p routi saepe iam iu risp ru d en tia N .S.T. e d ix it (cfr. D ecis. s. A n n è , 25. 02. 1969; c. L e f e b v r e 1. 03. 1969, c. P o m p e d a , 6. 10. 1969; c. S e r r a n o , 5. 04. 1973; c. F e l i c e , 12. 01. 1974; c. M a s s a 1 a, 12. 03. 1975; c. P i n t o, 1 8 .0 3 . 1971; c. D e J o r i o. 11. 12. 1971)”.
220 Ks. St. Kosowicz [4]
czące relacji interpersonalnych. W w yrokach rotalnych doby współ czesnej często spotykam y się z tym problem em . Zdolność do re la cji międzyosobowych ściśle łączy się z praw em i obowiązkiem do w spólnoty życia małżeńskiego. B rak tej zdolności sprawia, że w spólnota życia małżeńskiego nie zostanie zachowana 1S.
Jeżeli jedna ze stron, czy też obydwie strony są psychopatam i, to w tedy b ra k jest relacji międzyosobowych, o których mówią w yroki rotalne, a to z kolei godzi we wspólnotę życia m ałżeńskie go. Relacje międzyosobowe polegają na uk ierunkow aniu się jed n e go człowieka ku drugiem u, o czym wspom ina już w średniowieczu św. Tomasz z Akwinu. Nie nazyw a je w prost relacjam i m iędzy osobowymi, ale treść jaką zaw arł w tej m aterii odpowiada dzi siejszem u pojęciu. Świadczą o tym sentencje ro talne 16. B rak re la cji m iędzyosobowych może w ypływ ać z różnych schorzeń psychi cznych 17.
R elacje międzyosobowe nie m uszą być doskonałe. W ystarczą hiniej doskonała, polegające na znajomości istoty m ałżeństw a i te go co wiąże się z życiem wspólnotowym m ałż e ń stw a 1S. Odno śnie relacji międzyosobowych należy powiedzieć w oparciu o w y roki rotalne, że jest to pewnego rodzaju niemoc m oralna, pole gająca na tym , że człowiek nie jest w stanie dać tego do czego zobowiązał się w akcie zgody. P roblem ten został poruszony przez S ygnaturę Apostolską w liście skierow anym do kard. A lfringa 30 grudnia 1971 r . 19 P rzy tego rodzaju schorzeniach trudno jest mówić o zdolności w ypełnienia podjętych w akcie zgody obowiąz ków m ałżeńskich, ponieważ jest niem ożliwe ze strony k o n kretn ej osoby 20.
2. Z a g a d n ien ie zrod zen ia i w y c h o w a n ia p o to m stw a
W w yrokach rotalnych często orzeka się o niezdolności do zro dzenia i w ychow ania potom stw a 21.
15 D ec. SR R z 9 V II 1976, c. J. S e r r a n o , ME 102, 1977, p. 366: „M agni ergo, et etiam m a x im i facien d a est in causis in ca p a cita te ad co n sen tien d u m in q u isitio circa h ab ilitatem ad relatiom em in terp erso - nalem ... perperam erit de iuribus v e l aneribus con iu gii d iscep tare, s i- cu t frustra u rgeretur fa cu lta s aut o ffic iu m im possibile, su b sta n tia d es- titu tu m ”. (Cfr. c. J. S e r r a n o , 5. 04. 1973, p. 112)
16 Por. S u m m . T h eol., II— II, q. 58, a. 8.
17 Por. D ec. SR R z 5 IV 1973 c. J. S e r r a n o , ME 101, 1976, p. 117. 18 T am że, s. 112.
19 Por. L itte r a s S. T rib . Sign. A p o st. ad Em. m u m C ard. A lfr in k d ie i 30 d e c e m b ris 1971, a p u d II R egno Doc., v ol. X V II, n. 243. Cfr. C. J. S e r r a n o , 5. 04. 1973, ME 101, 1976, p. 118.
*° Por. Dec. SR R z 5 IV 1973, c. J. S e r r a n o , ME 101, 1976, p. 118. 21 A. F e l i c e , ’L a’d iscretio iu d icii m atrim an io p ro p o rtio n a te’ n ella g iu risp ru d en za rotale, in libro: P ertu rb azion i p sich ich e e con sen so nel m a trim o n io canonico, R om a 1976, p. 19.
■[5] Zaburzenia psychiczne w akcie zgody m ałżeńskiej 221
Zdarza się, że niektóre schorzenia pow odujące zaburzenia rozu m u i woli spraw iają, że człowiek nie jest zdolny do w ypełnienia powziętych zobowiązań lub też przekazania praw zaw artych w sakram encie m ałżeństw a dla d ru giej strony 22. Łączy się to ze zrodzeniem i wychowaniem potom stw a. Zdarza się w poszczegól nych w ypadkach, że osoba nie jest w stanie w yrazić ak tu zgody, odpowiadającego wymogom praw nym odnośnie rozum u i woli al bo też jeśli ak t zgody odpowiada wymogom praw a to obiektyw nie strona w m ałżeństw ie nie będzie w możliwości zrealizow ania p ra wa do ciała z powodu schorzeń psychoseksualnych 2*. K arol L e- febvre w jednym ze swoich wyroków naw iązuje do tych schorzeń i stw ierdza, że przy tego rodzaju schorzeniach k o n trah e n t nie jest w stanie przekazać p raw a do ciała, k tóre stanow i istotę sa k ra m entu m ałżeństw a 24. Podobnie P. Huizing analizując w w yrokach rotalnych schorzenia psychiczne stw ierdza, że pow odują niezdol ność przyjęcia praw i obowiązków m ałżeńskich a także ich prze kazania, zwłaszcza praw a do ciała 25.
Kom isja papieska rozpatru jąc zagadnienie niemocy m oralnej przed ogłoszeniem Kodeksu P raw a Kanonicznego stw ierdziła, że przy ciężkich schorzeniach psychoseksualnych może w ystępow ać b rak zdolności do w ypełnienia obowiązków m ałżeńskich 26, a wśród nich zrodzenia i w ychow ania potom stwa.
Z nauki O bjaw ionej wiadomo, że ten obowiązek esencjalnie m ie ści się w sakram encie m ałżeństw a. M ałżeństw o tylk o w tedy m a sens dla strony zaw ierającej związek m ałżeński, jeśli p rz y n aj m niej tego obowiązku nie wyklucza pozytyw nym aktem woli.
Różnego rodzaju psychopatie bardzo często pow odują b ra k w y
22 Dec. SR R z 25 I 1977, c. P a l a z z i n i , EIC 34, 1978, p. 147: „Ex p rin cip iis p h ich o lo g icis fie r i n eq u it ut in te lle c tu s et vo lu n ta s in se a li- quo m orbo laborat, cum sin it p o ten tia e m ere s p i r it u a l s in su is a c tiv i- tatibus e x tern e d ep en d ean t a sen sib u s, p raesertim v ero a p h an tasia, et ab a p p etitu sen sitiv o , sd p o ten tia e sen sitiv a e m a le a ffe c ta e sunt, per redu n d an tiam etiam in te lle c tu s et et v o lu n ta s in su is fu n ctio n ib u s turbantur. E tiam contractus m atrim on ialis, siq u id em absque dubio a ff i- citur, si contraheintes, utpote in capaces, n eq u e p h y sice n eq u e p sych ice n eau e m oraliter sese ob ligare v a le a n t ad jura et o ffic ia ca n iu g a lia su s - cipienda et feren d a ”.
23 Por. D ec. SR R z 8 IV 197)8, c. A. F e l i c e , ME 104, 1979, p. 42. 24 Por. D ec. SR R z 2 X II 19&7. c. C. L e f e b v r e , v ol. L IX , pag. 803—804, n. 9; c. L e f e b v r e , z 15 I 1972, EIC 34, 1978, pag. 333; Schem a d e m a trim o n io , R om ae, 1963, pag. 346; U. N a v a r r e t e, In capacitas a ss u m e n d i o n era c a p u t a u to n o m u m n u llita tis m a trim o n ii, P eriodica t. 61, 1972, pag. 129.
25 Por. C o m m u n ica tio n es, t. 3, 1971, p. 77.
2e Dec. SR R z 13 V 1972, c. F e l i c e , ME 98, 1973, p. 106: „Plures enum eratur sp ecies psychopatorum . qui dicuntur: ’cicloid i, d ep ressivi, ipertim ici, la b ili dum ore, d isa ffettiv i, paranoici, isterici, sq u ilib ra ti’ etc.”
222 Ks. St. Kosowicz 16]
pełnienia' przedm iotu zgody m ałżeńskiej 27. W yroki rotalne stw ier dzają., iż nie w każdym w ypadku zaburzenia pow odują niezdolność do w ypełnienia obowiązków m ałżeńskich, chyba, że stopień ich jest bardzo w ielki i powoduje b rak rozeznania oceniającego w y starczającego do decyzji podjęcia obowiązków m ałżeńskich albo też ograniczają wolność w ew nętrzną w yboru czy też wolność w e w nętrzną w ykonyw ania podjętych obowiązków, albo w pływ ają na osobowość człowieka w takim stopniu, że jedna ze stron nie chce w spierać drugiej strony w zrodzeniu i wychowaniu potom stwa 28.
Spośród tych zaburzeń na czoło wysuwa się zagadnienie hom o seksualizm u. Jeśli stopień tego schorzenia jest wielki, w tedy oso ba dotknięta tym zaburzeniem jest niezdolna do w ypełnienia obo w iązków m ałżeńskich, a szczególnie zrodzenia i wychowania po tom stw a 29. Homoseksualizm może niekiedy doprowadzić do tak ie go zaburzenia w um yśle, że 'człowiek wyklucza pozytywnym ak tem woli zrodzenie p o to m stw a30. Jeśli tak ie w ykluczenie n astą piło, w tedy z praw a n atu ry człowiek nie był zdolny wypełnić istot nego obowiązku stanowiącego przedm iot zg o d y 31.
P okrew nym schorzeniem hom oseksualizm u jest nim fom ania. S trona k tó ra została dotk nięta tym schorzeniem nie jest w stanie zachować wyłączność w m ałżeń stw ie32.
W tej grupie schorzeń psychoseksualnych interesujące m iejsce zajm uje transw estytyzm i transeksualizm . Transw estytyzm pole ga na tym , że osoba lubi przyw dziew ać szaty płci odm iennej. T ranseksualizm to w ybujały seksualizm spraw iający, że człowiek ma wciąż niedosyt rozkoszy płciowej i nie może dochować w ie r ności, ponieważ wciąż szuka osoby poza m ałżeństw em do współ życia seksualnego. Te schorzenia są przyczyną niezdolności do w y pełnienia obowiązków m ałżeńskich 33
Do innych schorzeń spotykanych w w yrokach rotalnych należy
27 Por. J. P i n t o , De m a trim o n ii n u llita te ob p e rs o n a lita te m p sy c h o - p a th ic a m h y ste ric o -p a ra n o ic a m , P eriod ica 59, 1970, p. 499 ss.
28 Dec. SRR z 30 IV 1:974 c. S e r r a n o , EIC 31, 1975, p. 195: „Circa h o m o sex u a lita tem itaque quadam progressiv facta est usq u e ad sp eci- ficam con sid eration em h u iu sce vitii, cum tandem aliq u an d o decisium s it gra v em h o m o sesu a lita tis form am stare non p o sse cum cap acitate assu m en d i onera co n iu g a lia (cfr. unam L e f e b v r e , 2. 12. 1967; unam c. E w e r s , 26. 06. 1968)”.
29 Jw„ s. 194.
30 Por. Dec. SR R z 13 X I 1979, c. I. R a a d, ME 105, 1980, p. 37; c. P a r i s e 11 a, 11 V 1978, II D iritto E clesia stico ( = Dir. Eccl.) 3— 4, 1978, p. 17; z 2 X II 1967, c. L e f e b v r e , v ol. L IX , p. 804, n. 10; z 14 IV 1975, c. P i n t o , EIC 31. 1975, p. 387.
81 Por. Dec. SRR z 17 I 1967, c. I. R a a d, Dir. Eccl. 79, 1968, p. 5. 32 Por. Dec. SRR z 14 IV 1975, c. P i n t o , D ir. Eccl. 1975. p. 266. 33 Por. Dec. SR R z 15 V II 1977, ME 103, 1978, p. 154—155.
oziębłość m ałżeńska prow adząca do psychicznej niemocy, a w kon sekw encji do niezdolności zrodzenia i w ychow ania p o to m stw a34. Zdolność do życia we wspólnocie jest szczególnie potrzebna przy realizacji w ychow ania potom stw a. Te praw a i obowiązki są ze sobą zespolone do tego stopnia, że nie można wychować potom stw a bez wspólnoty życia małżeńskiego.
3. W za je m n e d o sk o n a le n ie sie b ie
Należy rów nież powiedzieć jeszcze o schorzeniach psychicznych, k tóre powodują, że osoby zaw ierające m ałżeństw o nie są w sta nie w ypełnić obowiązku wzajem nego doskonalenia siebie. Ten obowiązek zw iązany jest z sakram entem m ałżeństw a i stanow i je den z elem entów przedm iotu zgody m ałżeńskiej.
W yroki rotalne mówią, że istnieją takie schorzenia, k tóre ogra niczają albo też elim inują realizację tego zadania. Tak np. jeśli ktoś nie jest w stanie dochować wierności m ałżeńskiej w tedy je dnocześnie nie zachowa i miłości m ałżeńskiej, polegającej na słu żeniu stron i to w sposób wyłączny. Miłość m ałżeńska m a obej mować tylko drugą osobę i to w sposób wyłączny, w tym co mieści się w przedm iocie zgody m ałżeńskiej. Z wierności i miłości m ał żeńskiej w ypływ a w zajem ne zrozum ienie, tolerancja, służba drugiej osobie, 'zaufanie. Te wyżej w ym ienione elem enty są w ykładnikiem w zajem nego doskonalenia się. Jeśli tych czynników nie ma w życiu małżonków, to jednocześnie nie zostaje w ypełniony obowiązek wzajemnego doskonalenia się, k tó ry ma swoją przyczynę w scho rzeniach psychicznych. Mówią o tym współczesne w yroki rotalne. Te schorzenia zostaną potraktow ane tu taj tylko przykładow o. I tak np. nim fom ania czyli nadm iernie wysoki popęd u kobiety powoduje nieważność m ałżeństw a z ty tu łu b ra k u w ypełnienia po wziętych zobowiązań, poniew aż godzi w dobro w iary 3S.
N adw rażliw ość seksualna prow adzi do tego, że człowiek jest niezdolny do w ypełnienia obowiązku w ierności m ałżeńskiej i wza
[7] Zaburzenia psychiczne w akcie zgody m ałżeńskiej 223
34 Por. D ec. SR R z 17 I 1967, c. A n n e , D ir. Eccl. 79, 1968, parte II, p. 7.
35 Dec. SRR z 4 IV 1968, c. P i n n a , ME 101, 1979, p. 210: „Q uando sexu alis h y p era esth esia hoc ex trem u m lu m en attin gat, effectu s iu rid ici relate ad m atrim onium , fa cile d eterm in ari possunt. Q ui en im sub im perio ex a sp era ti in stin ctu s se x u a lis adeo o b n u b ilatam hab eat m en - tem et ex ten u a ta m v o lu n ta te m ut in telctu a lib iter atq u e in sa tia b iliter alterum sexura q u aereat eiq u e in con sid erate et p rom iscu e sese tradat nequit v a lid e con trah ere m atrim onium , ob in ca p a cita tem a ssu m en d i obligationem serv a n d a e fid ei, quae dom inio su ae v o lu n ta ti su b trah i- tur”.
224 Ks. St. Kosowicz [8]
jem nego doskonalenia sie b ie 36. Podobnie anom alie psychoseksual ne w ystępujące na tle schizofrenii prow adzą do niezdolności do chow ania wierności m ałżeńskiej 37.
Inną przyczyną schorzeń psychicznych jest alkoholizm, któ ry staje się coraz częstszą plagą. W yroki rotaln e biorą ten ty tu ł przy stw ierdzaniu nieważności m ałżeństw a.
T rudno jest nieraz dla sędziego stw ierdzić, czy stan alkoholika zm niejsza rozeznanie do tego stopnia, że nie jest zdolny do pod jęcia decyzji na przyjęcie obowiązków m ałżeńskich zaw ierających się w zgodzie m ałżeńskiej. S tatystyki podają, że m niej piją ko biety ale w pływ alkoholu na ich osobowość je st o w iele większy niż u mężczyzny, a zatem konsekw encje są często poważniejsze 38. Alkoholizm u kobiety w yw ołuje ta k w ielki chaos, że przekracza granice w yobraźni. Nie można ilością spożytego alkoholu m ierzyć zdolności do w yrażenia ważnej zgody m ałżeńskiej, poniew aż róż ne organizm y różnie reag u ją na a lk o h o l39. Ta sam a ilość wypitego alkoholu pow oduje u jednej osoby większe zaburzenie osobowo ści, u innej m niejsze 40. Przede w szystkim w pływ alkoholu zakłó ca rów now agę psychiczną, ponieważ działa na jego system n e r w owy 41.
Znany psychiatra polski T. Bilikiewicz nazywa przew lekły al koholizm chorobą psychiczną 42. Alkoholizm prow adzi do zw yrod nienia etycznego i nie jest w stanie wypełnić obowiązku w zaje mnego doskonalenia 43.
Inną grupę schorzeń psychicznych stanow ią obsesje (natręctw a), pow odujące zaburzenia nie tylko w działaniu rozum u i woli ale całej osobowości. S praw iają one, że człowiek nie może skoncen trow ać się na przedm iocie zgody m ałżeńskiej, nie może ocenić w a r tości przedm iotu zgody, albo też wola jest tak zniewolona, że oso ba dotknięta obsesjam i nie ma swobody w yboru przedm iotu zgo dy. Jeżeli siła tych n atręctw jest wielka, w tedy psychika człowie ka jest w ypełniona natręctw am i, k tó re paraliżu ją całe życie co dzienne czło w iek a44. W pływ schorzenia jest tak wielki, że czło wiek nie jest zdolny do wspólnoty życia małżeńskiego, bowiem jego
3« Por. Dec. SR R z 5 IV 1979, c. A. S t a n k i e w i c z , ME 104, 1979, p. 429; z 13 X I 1979, c. I. R a a d, ME 105, 19&0, p. 36.
37 Por. B. De L a n v e r s i n , A lc o h o lism e ch ro n iq u e fé m in in e t n u l-lita tè d e m a ria g e , Ju s C anonicum ( = JC) 12, 1972, p. 329.
38 T am że, s. 329 nn.
39 Por. D ec. SR R z 22 II 1965, JC 12, 1972, p. 317. 40 T am że, s. 317.
41 T am że, s. 316.
42 T. B i l i k i e w i c z , P s y c h ia tria k lin iczn a , W arszaw a 1979e, s. 782. 43 Zob. M. Ż u r o w s k i , P r z e d m io t z g o d y m a łż e ń s k ie j i zd o ln o ść do w y p e łn ie n ia o b o w ią z k ó w w ocen ie u m y s łu p o p r z e d z a ją c e j ro z w a ż n ą d e c y z ję n u p tu r ie n ta , P raw o K an on iczn e 26 (1983) nr 1—2, s. 264.
[9] Zaburzenia psychiczne w akcie zgody m ałżeńskiej 225
myśli pochłonięte są czym innym a nie świadomością wzajem nego doskonalenia i troską o w ychow anie potom stw a. Do tej grupy schorzeń należą psychastenie czyli odm iany psychonerw ic, które psychiatrzy uw ażają za identyczne z nerw icą n a trę c tw 45. P sycha- steników cechuje wzmożona skłonność do rozważań, trudność w podejmowaniu decyzji, b ra k pewności siebie. N iektórzy autorzy uważają psychastenię za form ę nerw icy przypom inającą łagodne postacie sch izo fren ii46. Osoby dotknięte psychastenią często zm ie niają powzięte decyzje i są niezdolne do k o nfrontacji z otaczają cą rzeczywistością 47.
Zakończenie
Przedmiot zgody m ałżeńskiej należy do istoty orzeczeń ro tal- nych i dlatego jest ta k dogłębnie rozważany. Z jednej strony cho dzi o praw o Boże n atu ra ln e i objaw ione w Piśm ie św. stw ierdza jące, że sakram ent m ałżeństw a jest nierozerw alny, a z drugiej strony o człowieka i jego praw o do wolności, k tó re niczym nie może być krępow ane. K rzyw dą dla człowieka jest trzym anie się przepisów p raw a bez zrozum ienia psychiki człowieka, k tó ra może być zachw iana różnym i schorzeniam i psychicznymi. Ju ry sp ru d e n - cja rotalna chce aby nie popadano w k onflikt z praw em n a tu ra l nym i z wolnością oraz godnością człowieka. Mimo, że nie we wszystkich skargach wniesionych o nieważność m ałżeństw a spoty kamy w yroki pozytyw ne, to przecież rzucają one pew ne św iatło w analogicznych w ypadkach. P roblem schorzeń psychicznych nie jest zam knięty w iury sp ru d en cji kościelnej. W arto zatem się nim zajmować w publikacjach. Je st to problem nowy i sędziowie n a potykają na w iele trudności, k tóre w pew nym tylko stopniu u ła t wia rozwiązać psychiatria i psychologia. Osiągnięcia w ty c h .d z ie dzinach m edycyny to ru ją postęp przy orzekaniu spraw zw iąza nych z nieważnością m ałżeństw a w niesionych do sądów kościel nych z tego ty tułu. Kościołowi wciąż chodzi o w ielką spraw ę zba wienia człowieka. P ry orzekaniu nieważności zaw artego m ałżeń stwa wciąż chodzi o dobro duchow e człowieka, aby mógł korzy stać z sakram entów św iętych zaw ierając ponownie w ażny związek małżeński. W yroki w ydaw ane sukcesyw nie przez R otę Rzym ską przychodzą z pomocą sądom niższych instancji w orzekaniu tego rodzaj1' spraw i przyczyniają się dla dobra duchowego w iernych Kościoła.
45 Por. D ec. SR R z 27 V 1972, c. E w e r s , ME 98, 1973, p. 212; M ała encyklopedia m e d y c y n y , W arszaw a 1982, t. II, s. 1022.
48 Zob. M ała e n c y k lo p e d ia m e d y c y n y , dz. c., s. 1022.
17 Por. M. G o z z a n o, C o m p ed io d i p sic h ia tria , Torino, 1908, p. 193. 15 — P r a w o K a n o n i c z n e
226 Ks. St. Kosowicz <[10}
The psychical perturbations constrainingt executions
of the obligations being included in the act of the matrimonial consent
In this article a problem of the psychical perturbations is done, which constrains executions of the obligations being included in the act of the matrimonial consent. The ability to live in community, a question of the bringing forth and education of the children, finally mutual perfecting themselves in the maried couple, there are esemtial elements of the sacramental mariage. If anyone of thees elements by the one of the parties contracting mariage is not realised, of the cause psychical disease, then it is possible to adjudicate the nullity of mariage.
A difficulty to decide in these matters is, because it is not always easy to ascertain with full certitude, if the psichical disease effects a stagger of the spiritual counterpoise in such high degree that the person is not able to fulfill the obligations included in the act of the matrimonial consent
The problem in this article brought up is now new one, but in this m atter will be in time to come more and more decisions of Rota, which will be guide lines to adjudicate the causes for the lower instances in the analogical causes.
