Kształcenie w zakresie geomatyki na wydziałach leśnych

27 Kszta³cenie w zakresie geomatyki na wydzia³ach lesnych

POLSKIE TOWARZYSTWO INFORMACJI PRZESTRZENNEJ ROCZNIKI GEOMATYKI 2004 m TOM II m ZESZYT 3

KSZTA£CENIE W ZAKRESIE GEOMATYKI

NA WYDZIA£ACH LEŒNYCH

GEOMATICS EDUCATION

IN FORESTRY FACULTIES

Katedra Urz¹dzania Lasu, Geomatyki i Ekonomiki Leœnictwa Szko³y G³ównej Gospodarstwa Wiejskiego S³owa kluczowe: wydzia³y leœne, kszta³cenie, geomatyka

Keywords: forestry faculties, teaching, geomatics

Geomatyka, rozumiana jako wiedza (nauka) o istocie, charakterze i funkcjach geoinfor-macji, a tak¿e o sposobach i œrodkach technicznych zbierania, przekazywania, przetwarzania i udostêpniania tej informacji w formie danych przestrzennych (Bartelme, 1995) staje siê wa¿nym elementem kszta³cenia na ró¿nych kierunkach studiów, równie¿ na kierunku leœnic-two. Mo¿na przyj¹æ, ze najwa¿niejsz¹ czêœæ geomatyki stanowi¹ systemy informacji prze-strzennej (SIP).

Formalne kszta³cenie w zakresie SIP prowadzone jest, zarówno w uczelniach pañstwo-wych jak i niepañstwopañstwo-wych, na ró¿nych poziomach: in¿ynierskim (licencjackim), magister-skim, doktorskim. Organizowane s¹ równie¿ studia podyplomowe.

Dla geodezji i kartografii oraz geografii geomatyka, a przede wszystkim SIP, s¹ podstaw¹ kszta³cenia. Takie kierunki jak: gospodarka przestrzenna, architektura krajobrazu, ochrona œrodowiska i leœnictwo wykorzystuj¹ SIP jako narzêdzie poznawcze przestrzeni. Wymienio-ne dyscypliny przyczyniaj¹ siê do definiowania i rozwi¹zywania zwi¹zanych z SIP-em pro-blemów naukowych. Absolwenci tych kierunków studiów powinni posiadaæ wiedzê i umie-jêtnoœci z zakresu SIP. W kszta³ceniu, w przygotowywaniu prac dyplomowych z zakresu wymienionych dyscyplin, systemy informacji przestrzennej powinny byæ wykorzystywane jako podstawowe narzêdzie pracy.

Jest wreszcie trzecia grupa kierunków studiów (architektura i urbanistyka, budownic-two, geologia, górnicbudownic-two, in¿ynieria œrodowiska, informatyka, nawigacja), które w swoich programach maj¹ tylko elementy geodezji numerycznej b¹dŸ systemów informacji przestrzennej (nie wszystkie). Corocznie przedstawiciele kilkudziesiêciu katedr i zak³adów geodezyjnych na wydzia³ach niegeodezyjnych spotykaj¹ siê na ogólnopolskiej konferencji poœwiêconej pro-blemom badawczym i edukacji w zakresie geomatyki oraz jej roli w rozwoju nauk technicz-nych, przyrodniczych i ekonomicznych. Kszta³cenie w zakresie SIP na kierunku leœnictwo jest prowadzone w Polsce na trzech wydzia³ach leœnych. Omówimy problem na przyk³adzie Wydzia³u Leœnego Szko³y G³ównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie.

W SGGW pocz¹tek kszta³cenia i pocz¹tek rozwoju zastosowañ SIP w leœnictwie wi¹¿e-my z dat¹ 6 lipca 1990 roku. Wtedy to na Wydziale Leœnym, przy ul. Rakowieckiej 26/30 w sali 204 odby³o siê seminarium z udzia³em Prezydenta ESRI. Pan Jack Dangermond wyg³osi³ wówczas wyk³ad na temat „System informacji geograficznej ARC INFO”. Do dzisiaj prze

28 Heronim Olenderek, Tomasz Olenderek

chowujemy orygina³ zaproszenia skierowanego przez Dziekana Wydzia³u Leœnego oraz listê z podpisami uczestników (by³o 55 osób z ca³ej Polski). Kilka miesiêcy póŸniej, 29 listopada 1990 roku Prorektor SGGW prof. dr hab. Piotr Lewicki, Prezes Neokartu Lech Nowogrodz-ki i Prodziekan Wydzia³u Leœnego doc. dr hab. Heronim Olenderek podpisali umowê doty-cz¹c¹ u¿ytkowania przez SGGW Pakietu PC ARC/INFO LAB KIT. W 1992 roku do planu studiów Wydzia³u Leœnego SGGW wprowadzono przedmiot: podstawy fotogrametrii i sys-temów informacji przestrzennej. Przedmiot ten znalaz³ siê od roku 1996 w minimum programowym kierunku leœnictwo. W 1994 roku uruchomiono specjalizacjê: zastosowanie systemów informacji przestrzennej w leœnictwie.

Obowi¹zuj¹ce od 1996 roku minimum programowe kierunku leœnictwo zawiera dwa przedmioty obowi¹zkowe dla wszystkich studentów studiów dziennych magisterskich, jed-nolitych, 5-letnich. S¹ to: Geodezja leœna oraz Podstawy fotogrametrii i systemów infor-macji przestrzennej. Geodezja leœna by³a (ju¿ nie jest) realizowana na semestrze 3 (28 godzin wyk³adów i 42 godziny æwiczeñ) oraz na semestrze 4 (48 godzin æwiczeñ tereno-wych w Rogowie). Podstawy fotogrametrii i systemów informacji przestrzennej by³y reali-zowane w postaci 24 wyk³adów i 24 æwiczeñ na semestrze 6. Program przedmiotu obejmo-wa³ podstawy fotogrametrii, podstawy teledetekcji i podstawy systemów informacji prze-strzennej. Obydwa przedmioty koñczy³y siê egzaminem.

Program studiów obejmowa³ równie¿ seminarium i konwersatorium w liczbie 108 godzin (semestry: 7, 8, 9, 10) oraz 240 godzin przedmiotów fakultatywnych, do wyboru przez studentów. Promotorzy prac dyplomowych mogli pomagaæ w wyborze fakultetów. Oferta zawiera nastêpuj¹ce przedmioty (semestry: 8, 9, 10):

m budowa systemu informacji przestrzennej dla nadleœnictwa,

m geodezyjne i kartograficzne metody oceny stanu œrodowiska przyrodniczego, m fotogrametria w urz¹dzaniu lasu,

m metody numeryczne w fotogrametrii i teledetekcji,

m wykorzystanie systemu informacji przestrzennej w nadleœnictwie, m budowa SIP na poziomie regionalnym i krajowym,

m kataster w leœnictwie,

m metody analizy danych w rastrowych systemach informacji geograficznej, m numeryczny model terenu w zagospodarowaniu lasu,

m teledetekcja w leœnictwie.

Prowadzony jest równie¿ przedmiot: podstawy prawne gospodarki nieruchomoœcia-mi, a od roku akademickiego 2003/2004 przedmiot fakultatywny kartografia tematyczna. Wymienione przedmioty przeznaczone s¹ przede wszystkim dla uczestników specjalizacji: Zastosowanie systemów informacji przestrzennej w leœnictwie. S¹ realizowane w formie wyk³adów i æwiczeñ. Podczas zajêæ stosowane s¹ dodatkowe formy aktywizacji studentów: samodzielnie rozwi¹zuj¹ oni problemy zwi¹zane z omawian¹ tematyk¹, zaœ w domu szerzej opracowuj¹ wybrane zagadnienia (Olenderek T., 2003).

Od roku akademickiego 2003/2004 w SGGW (równie¿ na Wydziale Leœnym) studia pro-wadzone s¹ w formie dwustopniowej (3,5-letnie studia in¿ynierskie i 1,5-roczne lub 2-letnie studia magisterskie). Brak nowego minimum programowego (o czym póŸniej) spowodowa³, ¿e studia dwustopniowe musz¹ byæ dostosowane do obowi¹zuj¹cego, „starego” minimum. W nowym programie studiów in¿ynierskich przedmiot geodezja leœna otrzyma³ bardziej adekwatn¹ do wyk³adanych zagadnieñ i potrzeb odbiorcy absolwentów nazwê geodezja i kartografia leœna. Na przedmiot przeznaczono 15 godzin wyk³adów i 30 godzin æwiczeñ w semestrze l oraz 36 godzin æwiczeñ terenowych w semestrze 2. Przedmiot koñczy siê zali-czeniem. Podstawy fotogrametrii i systemów informacji przestrzennej s¹ realizowane w semestrze 4. (24 godz. wyk³adów i 36 godz. æwiczeñ). Przedmiot koñczy siê zaliczeniem.

29 Kszta³cenie w zakresie geomatyki na wydzia³ach lesnych

Na przedmioty fakultatywne przeznaczono 44 godz., na seminaria i konwersatoria równie¿ 44 godziny. Studia koñcz¹ siê obron¹ pracy in¿ynierskiej. Jaki charakter bêd¹ mia³y prace dyplomowe z geomatyki leœnej to sprawa wci¹¿ otwarta. Wci¹¿ nie do koñca ustalony jest program studiów II stopnia. Przewiduje siê, ¿e bêd¹ one trwa³y l,5 roku dla kandydatów z tytu³em in¿yniera leœnika, 2 lata dla kandydatów, absolwentów innych kierunków o zbli¿o-nym profilu (semestr bêdzie przeznaczony na uzupe³nienie wiedzy leœnej).

Pracownicy Zak³adu Systemów Informacji Przestrzennej i Geodezji Leœnej prowadz¹ zajêcia z wielu przedmiotów, na ró¿nych typach studiów, na ró¿nych kierunkach (leœnictwo, gospodarka przestrzenna, architektura krajobrazu, ochrona œrodowiska, turystyka i rekre-acja, informatyka).

Porównuj¹c dotychczasowe programy studiów na ró¿nych kierunkach trzeba stwier-dziæ, ¿e oferta geomatyczna dla przysz³ych leœników, którzy w praktyce gospodaruj¹ na powierzchni ca³ego kraju, jest stosunkowo skromna. £¹czna liczba godzin przeznaczona na przedmioty geomatyczne na studiach magisterskich wynosi³a 166 godzin na kierunku le-œnictwo i 275 godzin na kierunku gospodarka przestrzenna, a na studiach in¿ynierskich (I stopnia) odpowiednio 141 i 255 godzin.

Plan zaocznych 4-letnich studiów in¿ynierskich (kierunek leœnictwo, specjalnoœæ leœnic-two wielofunkcyjne) zawiera geodezjê leœn¹ (20 godz. wyk³adów, 15 godz. æwiczeñ, 6 godz. æwiczeñ terenowych) oraz fotogrametriê i systemy informacji przestrzennej (15 godz. wyk³adów, 15 godz. æwiczeñ), na specjalnoœci ochrona przyrody i krajobrazu mamy geodezjê i kartografiê (10 godz. wyk³adów, 10 godz. æwiczeñ, 12 godz. æwiczeñ tereno-wych), teledetekcjê i fotogrametriê (10 godz. wyk³adów, 5 godz. æwiczeñ) i systemy informacji przestrzennej (10 godz. wyk³adów, 10 godz. æwiczeñ). Na zaocznych studiach magisterskich uzupe³niaj¹cych przedmioty geomatyczne realizowane s¹ w wymiarze: 15 godz. na leœnictwie wielofunkcyjnym i 20 godz. na ochronie przyrody i krajobrazu.

Istotn¹ rolê w kszta³ceniu w zakresie geomatyki leœnej odgrywaj¹ wy¿ej wymienione przedmioty fakultatywne, dla uczestników specjalizacji niektóre s¹ obowi¹zkowe. Specjali-zacja Zastosowanie systemów informacji przestrzennej w leœnictwie od momentu powstania cieszy siê ogromnym zainteresowaniem. W ci¹gu ostatnich 10 lat (1994–2003) prace dyplo-mowe z zakresu geomatyki leœnej wykona³o 151 studentów, przy ogólnej liczbie 265 prac, z tego 264 w okresie powojennym. Kolejne 22 prace s¹ w koñcowej fazie realizacji.

Metody geomatyki s¹ równie¿ prezentowane uczestnikom studiów doktoranckich i stu-diów podyplomowych, w tym studium Zastosowanie SIP w leœnictwie i ochronie przyrody. Szczególnego znaczenia nabra³o kszta³cenie w zakresie geomatyki na studiach dokto-ranckich. Kszta³cenie to dotyczy doktorantów wydzia³u, wykonuj¹cych prace doktorskie z dyscypliny leœnictwo w zakresie ró¿nych przedmiotów. £¹czna liczba s³uchaczy studiów dziennych waha siê w przedziale 40–50 osób, z tego 8 doktorantów wykonuje swoje prace w Zak³adzie Systemów Informacji Przestrzennej i Geodezji Leœnej. Zajêcia prowadzimy rów-nie¿ dla uczestników zaocznych studiów doktoranckich, organizowanych zarówno przez Instytut Badawczy Leœnictwa jak i przez Wydzia³ Leœny SGGW.

Niezwykle wa¿nym elementem kszta³cenia jest szeroko rozumiana edukacja spo³eczeñ-stwa w zakresie geomatyki, w tym systemów informacji przestrzennej. Okaza³o siê to na przyk³ad bardzo istotne dla rolników wystêpuj¹cych o dop³aty unijne.

Wiod¹ce has³o XIX Miêdzynarodowego Towarzystwa Fotogrametrii i Teledetekcji (ISPRS) w Amsterdamie „Geoinformacja dla wszystkich” powinno byæ i jest realizowane. W eduka-cji, w zakresie geomatyki musimy zwróciæ baczniejsz¹ uwagê na kszta³cenie nieformalne (dzieñ GIS-u, kursy, publikacje popularne, wykorzystanie intemetu).

30 Heronim Olenderek, Tomasz Olenderek

Literatura

Bartelme N., 1995: Geoinformatik: Modelle, Strukturen, Funktione. Springer.

Olenderek T., 2003: Wyk³ady z kartografii dla studentów Wydzia³u Leœnego SGGW. Wspó³czesna geodezja w rozwoju nauk technicznych, przyrodniczych i ekonomicznych. Wydawnictwo SGGW.

Summary

In the paper, basic elements ofeducation in geomatics are discussed. It is emphasized that education in this field, particularly taking into account spatial information systems (SIS), is carried out at different levels both in the stale and other universities. Interdepartamental nature of geomatics is stressed and the resulting need to include it into curriculum of various faculties, which were divided into three groups. These are: l) geodesy, cartography and geography, 2) spatial planning, landscape architectu-re, environment protection and forestry, 3) architecture and urban planning, construction, geology, mining, environmental engineering, information technology, navigation.

The paper contains information on annual nationwide conferences of department and divison of geodesy in non-geodesy faculties devoted to research and educational problems in the area of geoma-tics and its role in the development of technical, natural and economic sciences.

The problems connected with education in SIS on forestry faculties is presented on the example of the Faculty of Forestry of the Warsaw Agricultural University – one of the three forestry faculties in Poland. Short history of the Faculty is presented highlighting the following events: the lecture of the president of ESRI on 6 July 1990; signing of an agreement between ESRl and Warsaw Agricultural University concerning the use of PCARC/INFO LAB KITPackage – 29 November 1990; introduction of the subject „Fundamentals of photogrametry and spatial information systems „ to the curriculum – 1992; beginning of specialization „Application of SIS in forestry – 1994. Obligatory minimum of the course schedule for 5-year master degree studies introduced in the Faculty of Forestry in 1966 as well obligatory and optional courses on different study programs are discussed. The curriculum covered i.a. lectures and exercises in two subjects – forest geodesy and fundamentals of photogrametry and spatial information systems, seminars and 10 optional courses – construction of SIS in a forest district office, geodetic and cartographic methods of evaluating the state of natural environment, photograme-try in forest management, numerical methods in photogramephotograme-try and remote sensing, the use of SIS in forest district office, construction of SIS on regional and national level, cadastre in forestry, methods of data analysis in raster SIS, digital terrain models in forest management. Attention is drawn to a number of problems connected with the need to adopt the study programs of new two-stage studies 3.5-year engineering (bachelor degree) and 1.5-3.5-year or 2-3.5-year master’s degree studies to the old program minimum. The role of the Division of Spatial Information Systems and Forest Geodesy of the Faculty of Forestry at the Warsaw Agricultural University is highlighted. The employees of this Division hold course in many subjects at various types of studies in various faculties - forestry, spatial management, landscape architecture, environment protection, tourism and recreation, and information technology. Study programs in the area of geomatics in forestry faculty and spatial planning faculty are compa-red. As regards the number of hours of obligatory classes the result is definitely to the disadvantage of the Faculty of Forestry.

The attractiveness of the a/m specialization is emphasized. In the years 1994–2003, 151 master`s thesis out of the total number of 254 in the whole postwar were related to this specialization. Also, doctoral studies, both regular and extramural, are of great importance, including the study of appli-cation of SIS in forestry and protection of nature.

At the end, broadly understood public education in the field of geomatics is proposed. Heronim Olenderek

Heronim.O1enderek@wl.SGGW.waw.pl Tomasz Olenderek