R O C Z N IK I G L E B O Z N A W C Z E T. X IX , Z. 1, W A R S Z A W A 1968
PIOTR SKŁODOWSKI
R O ZM IESZCZEN IE SIA R K I W PR O FIL A C H GLEBO W Y CH N IEK TÓ R Y CH TY PÓW GLEB P O L S K I
Katedra G leboznawstwa Politechniki W arszawskiej
M am y stosunkow o m ało b ad ań dotyczących zaw artości siark i i jej rozm ieszczenia w p ro filach glebow ych oraz form , w jak ich cn a w y stę puje. N ajw iększe ilości sia rk i stw ierdzono na zalew anych b a g n isty ch ob szarach, gdzie w y stę p u ją duże nag ro m adzen ia siarczków , oraz w glebach słonych, m ający ch duże ilości siarczanów . Duże ilości siark i stw ierdzono w glebach pochodzenia organicznego. Ilości jej w ty ch glebach dochodzą naw et do 4°/o. N iektó re gleby w apienne c h a ra k te ry z u je dość w ysoka za w artość siark i [28].
W glebach stre fy u m iark ow an ej zaw artość siark i w aha się najczęściej w gran icach od 0,01 do 0,15%. G r e a v e r s i G a r d n e r [11] stw ie r dzili w zbad anych rejo n ach USA od 0,001 do 0,049% S. W i l l i a m s i S t e i n b e r g s [29] podają, że zaw artość siark i w n iek tó ry ch glebach A u stra lii w ynosiła od 0,009 do 0,186%. H e s s e [12] b ad ając gleby leśne w schodniej A fry k i stw ierdził, że zaw artość siark i w ynosiła średnio 0,035% i obniżała się w m iarę głębokości. W a l k e r i inni [27] bad ając 22 g leb y łąkow e Now ej Z elandii stw ierdzili, że zaw artość siark i w ah ała się oc£ 0,028 do 0,091% (średnio ok. 0,040%). K o t e r i inn i [16] stw ierdzili,, że zaw artość siark i w n iek tó ry ch glebach m in eraln y ch w ojewództwa- olsztyńskiego w aha się w gran icach 8,4— 63,8 mg/100 g gleby i w ynosi średnio 21,6. G leby torfow e w y k azu ją n ato m iast znacznie w ięcej siark i niż m in eraln e i za w iera ją jej od 203,1 do 440,6 mg/100 g s.m. to rfu . N o
w o s i e l s k i pod aje [22], że zaw artość siark i w n ie k tó ry ch glebach m i
n e ra ln y c h Polski w ynosi od 0,007 do 0,025%.
J a k tw ierd zi w ielu autorów , siark a w w ierzchnich w arstw ach gleb s tre fy um iark o w an ej w y stę p u je głów nie w form ie zw iązków organicz
100 P. S k ło d o w sk i
organicznej dla ró żnych gleb i regionów , p o d k reślając że jej ilość zależy od obecności zw iązków organicznych i m aleje w m iarę głębokości w tym sam ym sto p n iu jak ogólna zaw artość w ęgla.
P on ad to w w ierzch n ich w a rstw ac h gleb s tre fy u m iark o w an ej poza sia rk ą organiczną, k tó ra stanow i 70— 90°/o ogólnej zaw artości siarki, w y stę p u je w niew ielkich ilościach siark a siarczanow a [10, 17, 28, 30].
W h i t e h e a d [28] uw aża, że ilość siark i siarczanow ej w w ierzchnich w a rstw ac h gleb s tre fy u m iark o w an ej jest niew ielka, poniew aż w klim acie u m iarkow an ym , gdzie jest całkow ite przem yw an ie, w szystkie sole s ia r czanow e (siarczan m agnezu, siarczan potasu, siarczan sodu, siarczan w apnia) z w y ją tk ie m siarczanów b a ru i s tro n tu są dokładnie w ym yw ane.
F r e n e y [10] b a d ając gleby a u stra lijsk ie stw ierdził, że ty lk o 6%
sia rk i w y stęp u je jako siarczany zaadsorbow ane i wolne. Jeszcze m niejsze ilości ty c h siarczanów w sto su n k u do ogólnej zaw artości siark i stw ie r dzili L o w e i D e l o n g [17].
W i l l i a m s i S t e i n b e r g s [30] stw ie rd z ają , że w glebach o n o r m aln ej w ilgotności sia rk a siarczanow a w w ierzchnich w a rstw ac h w y stę p u je albo w niero zpuszczaln ych zw iązkach z Ba, S r, albo w postaci sia r czanów zaadsorbow anych. M ożliwe je st tak że osadzanie i okludow anie siarczanów przez СаСОз, co p o tw ierd z ają b ad an ia R a s z e w s k i e j [24].
W ielu b adaczy stw ierd za w iększą zaw artość siarczanów w głębszych
poziom ach gleb niż w poziom ach w ierzch n ich [2, 5, 8, 12, 13, 15, 21, 25].
N atom iast bad an ia przeprow adzone przez К o t e r a i in n y ch [16] w y k a zały, że zaw artość siarczanów m ala ła w raz z głębokością zarów no w gle bach m in e raln y c h , jak i torfo w ych .
B dania n a d zaw artością siarczan ó w w glebach b y ły prow adzone głów nie w USA. Poniew aż badacze oznaczali siarczany w ró żnych w yciągach (wodne, octanow e, fosforanow e i inne), dlatego też u zyskane w y n ik i są często rozbieżne.
E n s m i n g e r [8] b ad ając różne gleby w stan ie A labam a nie s tw ie r
dził zaw artości siarczanów w poziom ach pró ch n iczn y ch gleb. W poziom ie В zaw artość siarczanów w ah ała się w g ranicach od 0,0 do 15,1 mg/100 g
gleby, a w poziom ie С od 0,0 do 19,0 mg/100 g gleby. W n iek tó ry ch gle
bach nie stw ierdzono siarczanów w całym p ro filu glebow ym .
J o r d a n i B a r d s l e y [13] stw ierd zili w poziom ach w ierzch nich ty p o w y ch czerw onożółtych gleb bielicow ych południow o-w schodnich s ta nów USA nie w ięcej niż 0,3 m g sia rk i na 100 g gleby w postaci siarcza nów (w w yciągu M organa). N atom iast w m iarę głębokości zaw artość s ia r czanów w zrastała.
K a m p r a t h i in n i [15] stw ierdzili w poziom ach p ró ch nicznych
dw óch gleb 0,7 i 0,1 m g siark i siarczanow ej na 100 g gleby. N e 11 e r [21]
S iarka w p ro fila ch g leb o w y ch P o lsk i 101
w w ierzch n ich w a rstw a c h w ah ała się w gran icach 0,00— 0,45 m g /l 00 g gleby i b y ła ty m w iększa, im w iększa b y ła w nich ilość części sp ła- w ialnych.
S a n d f o r d i L a n c a s t e r [25] zbadali 27 gleb w stan ie M issisipi i stw ierdzili, że zaw artość siarczanów w w a rstw ie 0— 15 cm w ah ała się w g ran icach od 0,55 do 2,69 m g/100 g, śre<łnio 0,88 mg/100 g gleby. Z a w arto ść ta b yła przew ażnie w iększa w w a rstw ac h głębszych niż w ierzch nich. W y jątek pod ty m w zględem stano w ią gleby pyłow o-piaszczyste i piaski słabo gliniaste.
H e s s e [12] b ad ając gleby leśne w schodniej A fry k i stw ierd ził w e w szystkich p rzy p adkach , że górne w a rstw y gleb zaw ierały m ało lub nie zaw ierały w ogóle siarczanów , chociaż zaw ierały dostateczne ilości siarki organicznej. W głębszych poziom ach cała sia rk a b yła w form ie sia r czanów.
J o u i s i in n i [14] b ad ali zaw artość siarczanów rozpuszczalnych w w o dzie w rejo n a ch nieuprzem ysłow ionych. D la poszczególnych gleb w w a r stw ie ornej stw ierd zili oni n a stę p u jąc e ilości siark i:
— gleby glin iaste 0,2—1,2 m g/1 0 0 g gleby, — gleby piaszczyste 0,5 m g/100 g gleby, — gleby to rfo w e 3,0— 10,0 mg/100 g gleby.
L o w e i D e l o n g [17] w trz e ch glebach Q uebecu stw ierd zili 0,8,
1,0 i 1,4 m g sia rk i siarczanow ej na 100 g gleby.
M c l l u n g i inn i [19] u stalili, że zaw artość siarczanów w glebach b raz y lijsk ic h w a h a ła się od 0,18 do 2,17 img/100 g gleby.
P o n ad to w w ierzch n ich w a rstw ac h gleb, jak stw ierd za F re n e y [10], m ogą w ystępow ać nieorganiczne zw iązki sia rk i o niższym sto p n iu u tle n ie n ia niż siarczan y (siarczki, w ielosiarczki, siarczyny, tiosiarczany, sia rk a e lem en tarna). Zw iązki te jed n a k stan o w ią ty lk o ok. 1% ogólnej z aw ar tości siarki.
CEL I METODYKA PRACY
C elem p ra c y było:
— zbadanie rozm ieszczenia siark i ogółem , sia rk i organicznej i siark i siarczanow ej w p ro fila c h glebow ych czarn y ch ziem, czarnoziem ów , gleb bielicow ych i pseudobielicow ych (siarkę siarczanow ą oznaczano w w y ciągu l°/o HC1 i w yciągu K H2P O4 o stę ż e n iu 500 ppm P),
— w y jaśn ien ie, w jak i sposób na zaw artość ró żn ych form sia rk i w po szczególnych poziom ach g enety czn ych gleb w p ływ a zaw artość zw iązków o rganiczn y ch w ty c h poziom ach, ich sk ła d m echaniczny, w szczególności zaw artość części sp ła w ia ln y ch oraz zaw artość w ęg lan u w apnia. D latego
102 P. S k ło d o w sk i
też b adan ia b yły przeprow adzone na glebach różniących się m iędzy sobą zaw artością zw iązków organicznych i w ęg lan u w apnia oraz w yk azu jący ch sk ład m echaniczn y od piasków lu źn y ch do iłów.
B adaniam i objęto łącznie 68 p rofilów glebow ych: 39 profilów czar
n y ch ziem, 16 p rofilów czarnoziem ów i 13 profilów gleb bielicow ych i pseudobielicow ych. B adane czarne ziem ie i czarnoziem y b yły p ob rane z w iększych kom pleksów ty c h gleb, położonych w różnych regionach Polski, n ato m iast b adane gleby bielicow e i pseudobielicow e pobrano z te re n u w ojew ództw a w arszaw skiego.
W naszych b ad aniach stosow ano n astęp u jące m etody:
— skład m echaniczny oznaczono m etodą areo m etry czn ą Bouyoucosa,
zm odyfikow aną przez C assag ran d e’a i P rószyńskiego [20],
— zaw artość СаСОз oznaczono m etodą S ch eiblera [23], — ogólną zaw artość w ęgla oznaczono m etodą T iu rin a [4],
— ogólną zaw artość siarki oznaczono m etodą tu rb id im e try c z n ą wg B u tte rs C h enery [5],
— zaw artość siarki organicznej, otrzy m anej przez spalenie z H2O2 wg
E w ansa i Rosta [9], oznaczono m eto d ą tu rb id im e try c zn ą , k tó rą opracow a no podczas w yk on yw ania tego tem atu . P rzeb ieg analizy jest n astęp u jący .
O dw aża się 1— 2 g gleby (w zależności od zaw artości próchnicy) u p rze d
nio p rzem y tej 1-procentow ym HC1. N aw ażkę przenosi się ilościowo do
k o lbek stożkow ych na 200 m l, dodaje ok. 20 m l 30-procentow ego H2O2
i kolbki p rz y k ry w a szkiełkam i zegarkow ym i. K olbki w raz z zaw artością ogrzew a się do w rzenia. G otow anie prow adzi się tak długo, aż cała su b
sta n c ja organiczna ulegnie u tle n ie n iu (ok. 10 m in od chw ili zagotow ania).
K olbki w raz z zaw artością um ieszcza się na łaźni piaskow ej w celu o dp arow ania pozostałości do sucha. N astępnie po ostudzeniu do kolbek d odaje się 50 m l 1-procentow ego NaCl i kolbki w raz z zaw artością w y trz ą sa na m ieszadle w ciągu pół godziny. Z aw iesinę w iru je się przez 5 m in u t p rz y 4000 o b ro tach na m inutę. 40 m l cieczy przenosi się do pa-
row niczki szklanej lub kw arcow ej, d o daje 2— 5 m l 30-procentow ego H2O2
i parow niczki w raz z zaw artością um ieszcza na łaźni w odnej w celu od p arow an ia zaw artości do sucha. N astępn ie p arow niczki w raz z suchą po
zostałością um ieszcza się w suszarce elek try cznej na przeciąg 1 godz
w tem p e ra tu rz e 102 °C w celu usunięcia n a d m ia ru H2O2. Po schłodzeniu
do pozostałości dodaje się 50 m l w ody d estylow anej i całą zaw artość przenosi do probów ek w irów kow ych. W iru je się jak poprzednio przez
5 m in p rzy 4000 o b r./m in u su w ając zaw ieszoną m aterię. 20— 40 m l czy
stego, klarow nego ro ztw o ru przenosi się do kolbki na 50 m l, dodaje 5 m l
50-procentow ego kw asu octowego, 1 m l stężonego kw asu ortofosforo
wego i dokładnie m iesza. N astępn ie dodaje się 1 g krystaliczn ego В аС Ь
S iark a w p ro fila ch g le b o w y c h P o lsk i 103
w glebie. W zorzec sporządza się w id en ty czn y sposób dodając do kolbek m iarow ych na 50 m l zam iast w yciągu w zrastające ilości ro ztw o ru w zorco wego. R oztw ór w zorcow y p rzy g o to w uje się p rzez rozpuszczenie 0,3844 g
M gSÛ4 H2O w 1 litrz e 1-procentow ego NaCl. S tężenie S w 1 litrz e takiego
ro ztw o ru w ynosi 50 mg. D odaje się tak ie ilości tego roztw oru, by zaw ar tość S w k olbkach w ynosiła: 0,0, 0,1, 0,2, 0,3, 0,4, 0,5, 0,6, 0,8 i 1,0 mg. Zależność m iędzy zm ętnieniem a odczytam i jest liniow a. Do k ażdej serii oznaczeń należy sporządzać oddzielny wzorzec;
— zaw artość siarczanów w w yciągu 1-procentow ego HC1 oznaczono m etodą tu rb id im e try c zn ą . M etoda ta została rów nież opracow ana podczas w yko nyw an ia tego tem atu . P rzeb ieg an alizy jest n a stę p u jąc y : 20 g gleby (przesianej przez sito o 0 1,0 mm) um ieszcza się w kolbie stożkow ej na 300 ml. D odaje się 100 m l 1-procentow ego HC1 i w y trzą sa na m ieszadle w ciągu 30 m in. Z aw iesinę sączy się przez tw a rd y sączek odrzucając pierw sze k ro p le przesączu. Do przesączu dodaje się ok. 0,25 g w ęgla a k ty w ow anego Carbopol D-4 i zaw artość w y trzą sa się przez 3 m in, po czym sączy się ją jeszcze raz przez tw a rd y sączek. 20— 40 m l przesączu przenosi się do kolbki m iaro w ej na 50 m l, dodaje 5 m l 50-procentow ego kw asu octowego, 1 m l kw asu „zarodkow ego” , 1 m l k w asu ortofosforow ego stę żonego i dokładnie m iesza. N astępn ie dodaje się ok. 1 g krystaliczn ego
BaC l2 i dalej p o stęp u je się ta k sam o jak p rzy oznaczaniu ogólnej zaw ar
tości siarki w glebie wg m etod y B u ttersa i C h en ery [5].
W zorzec sporządza się w iden ty czn y sposób dodając do kolbek m ia ro w ych n a 50 m l zam iast w yciągu w z rastające ilości ro ztw o ru wzorcowego.
R oztw ór w zorcow y przy g oto w u je się przez rozpuszczenie 0,2685 g CaSC>4
w roztw orze 1-procentow ym HC1 i dop ełn ia ty m kw asem do objętości 1 litra . S tężenie S w 1 m l takiego ro ztw o ru w ynosi 0,05 mg. D odaje się tak ie ilości tego ro ztw o ru , aby zaw artość S w ko lbkach w ynosiła: 0,0, 0,2, 0,3, 0,4, 0,5, 0,6, 0,8 i 1,0 mg. Zależność m iędzy zm ętnieniem a odczytam i jest liniow a. Do każdej serii oznaczeń należy sporządzać oddzielny wzo rzec i ślepą próbę.
O dczynnikam i były:
— l-p ro c en to w y kw as solny,
— kw as „zarodk o w y” , sporządzony przez rozpuszczenie 20 mg S w form ie siarczanów w 1 litrz e kw asu solnego (1 : 1),
— ro ztw ó r gum y arab sk iej. 5 g gum y arab sk iej rozpuszcza się w 1 li trze gorącej w ody destylo w anej i sączy na gorąco,
— B aC l2. Duże k ry sz ta ły BaC l2 rozciera się, a n astępn ie przesiew a
przez sita, aby uzyskać fra k c ję o w y m iara ch 1,0— 0,3 m m ,
— zaw artość siarczanów dostęp n ych oznaczano m etodą tu rb id im e try c z n ą w g E nsm ingera [8], zm odyfikow aną przez nas podczas w y k o n y w an ia tego tem a tu . M odyfikacja m ęto d y polega n a tym , że w yciąg dla
104 P. S k ło d o w sk i
oznaczania siarczanów sporządzono podobnie jak w m etodzie E nsm ingera zalew ając 20 g gleby 100 m l ro ztw o ru e k strak cy jn eg o (500 ppm P w po
staci K H2P O4) i w y trzą sa ją c pół godziny, n atom iast zm ieniono dalszy
przebieg analizy; jest on obecnie ta k i sam jak p rzy oznaczaniu siarczanów w w yciągu 1-procentow ego HC1.
OM Ó W IENIE W Y N IK Ó W
O G Ó L N A Z A W A R T O Ś Ć S I A R K I
N ajw iększe ilości siark i stw ierdzono w poziom ach próchn iczn ych zba d anych gleb. Z aw artość sia rk i (S) w ty ch poziom ach dla poszczególnych gleb w ynosi średnio: czarne ziem ie — 33,5, czarnoziem y — 28,3, gleby bielicow e i pseudobielicow e — 15,2 mg/100 g gleby. N ależy jed n ak pod kreślić, że zaw artość sia rk i w poziom ach próchnicznych zbadanych gleb w ah a się w dosyć szerokich gran icach: czarne ziem ie (12,5— 120,6), czar noziem y — 18,1— 40,6, gleby bielicow e i pseudobielicow e — 6,2— 25,0 m g/100 g gleby.
W poziom ach przejściow ych czarnych ziem i czarnoziem ów oraz w po ziom ach w m ycia i w ym ycia gleb bielicow ych stw ierdza się m niejsze ilości siarki. Z aw artość siark i w ty ch poziom ach w ynosi średnio: w czarnych ziem iach — 20,6, w czarnoziem ach — 16,3, a w glebach bielicow ych — 2,6 mg/100 g gleby.
N ajm niejsze ilości siarki stw ierd za się w skałach m acierzy stych , z k tó ry ch czarne ziem ie m ają 10,6, czarnoziem y — 4,1 a gleby bielicow e — 2,1 mg/100 g gleby.
Z p rzedstaw io nych w yników m ożna w yciągnąć w niosek, że zaw artość sia rk i m aleje z głębokością. Je st to głów nie spow odow ane zm niejszaniem się w m iarę głębokości zaw artości zw iązków organicznych. R o zp atru jąc o trzy m ane w yniki bard ziej szczegółowo m ożna stw ierdzić, że rozm ieszcze nie siark i w p ro filach glebow ych poszczególnych gleb jest bardzo różne. I lu s tru ją to ry su n k i 1— 14.
W czarn ych ziem iach lekkich, nie zaw ierający ch w ęg lan u w apnia, sp a dek zaw artości sia rk i w p ro filach glebow ych jest bardzo gw ałtow ny (rys. 4, 5). N atom iast w czarn y ch ziem iach ciężkich zaw artość siarki w m iarę głębokości zm niejsza się stopniow o (rys. 3, 6). W pływ sk ład u m echanicz nego oraz zaw artości w ęg lan u w apnia na rozm ieszczenie sia rk i w p rofilu glebow ym jest szczególnie w idoczny w p rzy p a d k u czarny ch ziem n iec a ł k o w ity ch (rys. 1, 2, 7, 8).
O rozm ieszczeniu siark i w p ro filach glebow ych czarnoziem ów d ecy d u je głów nie m iąższość poziom ów pró chn iczn y ch i przejściow ych oraz
mg S/10Üg g/ebg - m g S /100g soil
Rys. 1. R o zm ieszczen ie różnych form sia rk i w p rofilu gleb ow ym czarnej ziem i ciężk iej, w y tw o rzo n ej z g lin y
zw a ło w ej śred n iej na g lin ie le k k ie j p y la stej (profil 14) 1 — s i a r k a o g ó łe m , 2 — s i a r k a o r g a n i c z n a , 3 — s i a r k a s ia r c z a n o w a
w 1 - p r o c e n t o w y m HC1, 4 — s i a r k a s i a r c z a n o w a w 500 p p m P
D istribution of v ariou s sulphur form s in th e p ro file of h eavy black earth develop ed of m ed iu m boulder loam
u n d erla in by lig h t silty loam (p rofile 14)
1 — t o t a l s u l p h u r , 2 — o r g a n ic s u l p h u r , 3 — s u l p h a t e S in 1% H C l,
i — s u l p h a t e S in K H 2P 0 4 in c o n c e n t r a t i o n o f 500 p p m P e x p l a n a t i o n a s i n F ig . I
0
го
40
m i i ; Г
mg S /100g gleby -m g S/10O g soi!
R ys. 2. R o zm ieszczen ie różn ych form siark i w p ro filu g le b ow ym czarnej ziem i cięż k iej p y ło w ej, w y tw o rzo n ej z u tw oru p y ło w eg o ila ste g o na piasku słabo g lin ia sty m
p o d ścielo n y m iłem (profil 34) o b ja śn ien ia jak w rys. 1
D istrib u tion of variou s su lp h u r form s in th e p r o file of h e a v y silty b lack earth d ev elo p ed of silty cla ey fo rm a tio n on sand w ith slig h t loam a d m ix tu re u n d erla in by cla y
(p rofile 34) ex p la n a tio n as in Fig. 1 0 01 S ia rk a w p r o fi la c h g le b o w y c h P o ls k i
mg S /100g gleby - mg S/100 g soil
R ys. 3. R ozm ieszczen ie różnych form sia rk i w p rofilu gleb o w y m czarnej ziem i z g lin y lek k iej p y la stej na u tw o rze p yłow ym ila sty m pod ścielon ym glin ą śred n ią p ylastą
(profil 35) ob jaśn ien ia jak w rys. 1
D istrib u tion of v ariou s su lphur form s in th e p ro file of b la ck earth d evelop ed of lig h t silty loam on silty cla ey
form ation u n d erla in by m ed iu m silty loam (p rofile 35) ex p la n a tio n as in F ig. 1
mg S /100 g gleby-mg S/10 O g soil
О ___ 20 40
Rys. 4. R o zm ieszczen ie różnych form siark i w profilu g le b ow ym czarnej ziem i w y tw o rzn ej z piasku g lin ia steg o le k
k ieg o na piasku słabo g lin ia sty m (profil 25) ob ja śn ien ia jak w rys. 1
D istrib u tion of variou s sulphur form s in th e p ro file of black earth d ev elo p ed of lig h t lo a m y sand u n d erlain by
sand w ith slig h t loam a d m ix tu re (profile 25) ex p la n a tio n as in Fig. 1
mg S / 100g gleby - mg S /100g soi!
R ys. 5. R o zm ieszczen ie różnych form siark i w p rofilu g le b ow ym czarnej ziem i w y tw o rzo n ej z g lin y z w a ło w ej le k kiej na piasku g lin ia sty m p y la sty m p o d ścielo n y m glin ą
zw a ło w ą lek k ą (profil 17) ob ja śn ien ia jak w rys. 1
D istrib u tion of variou s su lphur form s in th e p ro file of black earth d evelop ed of lig h t bou ld er loam on silty loam y sand u n d erlain by lig h t b oulder loam (p rofile 17) ex p la n a tio n as in Fig. 1
mg S/lOOg gleby -m g S/100 g soil
R ys. 6. R o zm ieszczen ie różnych form siark i w p rofilu g le b ow ym czarnej ziem i w ytw o rzo n ej z g lin y zw a ło w ej c ię ż
k iej (profil 20) ob ja śn ien ia jak w rys. 1
D istrib u tion of variou s sulphur form s in th e p r o file of black earth d ev elo p ed of h ea v y b oulder loam (profile 20) e x p la n a tio n as in Fig. 1 о Siarka w pr o fi la c h g le b o w y c h P o ls k i
mg S/fOOg g/ebg-mg S /100g soi!
0 20
R ys. 7. R ozm ieszczen ie różnych form siark i w profilu g le bow ym czarnej ziem i w ytw o rzo n ej z u tw oru p y ło w eg o na p iasku g lin ia sty m p ylastym p rzew a rstw io n y m piask iem
słab o g lin ia sty m (profil 27) o b ja śn ien ia jak w rys. 1
D istrib u tion of variou s sulphur form s in the p ro file of b la ck earth d evelop ed of silty form ation on silty loam y sand u n d erla in b y sand w ith slig h t loam ad m ix tu re
(profile 27) ex p la n a tio n as in Fig. I
R ys. 8. R o zm ieszczen ie różn ych form siark i w p rofilu g le b ow ym czarnej ziem i w y tw o rzo n ej z g lin y zw a ło w ej śred n iej na piasku g lin ia sty m p o d ścielon ym glin ą zw ałow ą
śred n ią (profil 7) ob ja śn ien ia jak w rys. 1
D istrib u tion of variou s sulphur form s in th e p ro file of black earth d ev elo p ed o f m ed iu m b oulder loam on loam y
sand u n d erlain by m ed iu m boulder loam (p rofile 7) e x p la n a tio n as in Fig. 1 S k ło d o w s k i
mg S / 100g g/eôg -m g S /100g soi!
Rys. 9. R ozm ieszczen ie różnych form sia rk i w p rofilu czarnoziem u w y m y w a n eg o , w ytw o rzo n eg o z lessu ila steg o
(profil 13) o b jaśn ien ia jak w rys. 1
D istrib u tion of variou s sulphur form s in th e p ro file of leach ed chernozem d evelop ed of silty lo ess (p rofile 13) ex p la n a tio n as in Fig. 1
mg S/100g g/eby - m g S/100g soil
0_______ ZO 40
R ys. 10. R o zm ieszczen ie różn ych form siark i w p ro filu czarnoziem u w y tw o rzo n eg o z lessu ila steg o (profil 4) o b ja śn ien ia jak w rys. 1
D istrib u tion of variou s su lp h u r form s in th e p r o file of chernozem d ev elo p ed of silty loess (profile 4) e x p la n a tio n as in F ig. 1 о CD Siar ka w p r o fi la c h g le b o w y c h P o ls k i
mg S /100g gleby -mg S /100g soil
R ys. 11. R ozm ieszczen ie różnych form siark i w p rofilu g leb o w y m czarnoziem u w y tw o rzo n eg o z lessu ila steg o
(profil 10) ob ja śn ien ia jak w rys. 1
D istrib u tion of various sulphur form s in th e p r o file of chernozein d ev elo p ed of silty lo ess (profile 10) e x p la n a tio n as in F ig. 1
mg S/100g g/eôg -mg S /100g so/I
R ys. 12. R o zm ieszczen ie różnych form sia rk i w p rofilu czarnoziem u zm y w a n eg o w y tw o rzo n eg o z lessu ila steg o
(profil 9) o b ja śn ien ia jak w rys. 1
D istrib u tion of variou s su lphur form s in th e p ro file of lea ch ed ch ern ozem d evelop ed of silty lo ess (profile 9) ex p la n a tio n as in F ig. 1
mg S 1100g glebg -m g S/100g soi!
R ys. 13. R o zm ieszczen ie różnych form siark i w p rofilu g le b y b lie lic o w e j u p raw nej, w y tw o rzo n ej z g lin y z w a ło w ej
lek k iej p ylastej (profil 11) o b ja śn ien ia jak w rys. 1
D istrib u tion of various sulphur form s in th e p ro file of cu ltiv a ted podzolic soil d evelop ed o f lig h t silty b ou ld er
loam (profile 11) ex p la n a tio n as in Fig. \
m g S /100g g/eby -m g S/100 g so il
О 2 0
Г? H T -1 1
Rys. 14. R ozm ieszczen ie różnych form sia rk i w p rofilu g le by b ielico w ej u p raw n ej, w y tw o rzn ej z p iask u g lin ia steg o lek k ieg o na u tw o rze p y ło w y m , p o d ścielo n y m glin ą lek k ą
(profil 10) o b jaśn ien ia jak w rys. 1
D istrib u tion of variou s su lp h u r form s in th e p ro file of cu ltiv a ted p od zolic so il d evelop ed o f lig h t lo a m y sand on
s ilty fo rm a tio n u n d erlain b y lig h t loam (profile 10) ex p la n a tio n ą s in Fig. 1 Siar ka w p r o fi la c h g le b o w y c h P o ls k i Ш
112 P. S k ło d o w sk i
zaw artość zw iązków o rganicznych (rys. 9, 10, 11, 12). Szczególnie duże
różnice stw ierdza się m iędzy czarnoziem am i n am y w an y m i i zm yw anym i. W czarnoziem ach n a m y w an y ch o m iąższych poziom ach próchniczych, do
chodzących nieraz do głębokości 100 cm, zm niejszanie się zaw artości
siark i jest bardzo pow olne i stopniow e (rys. 10). N atom iast w czarnozie m ach zm yw anych, m ający ch bardzo p ły tk ie poziom y próchniczne, p rze
k raczające n ieraz zaledw ie 20 cm, spadek zaw artości sia rk i jest bardzo
gw ałtow ny (rys. 12).
W w iększości zb adan ych gleb bielicow ych zaw artość siark i gw ałtow nie spada w poziom ie w y m ycia na głębokości 20—40 cm i dalej w m iarę głębokości u trz y m u je się m n iej w ięcej na jedn akow ym poziom ie (rys. 13). Nie stw ierdzono bow iem na ogół isto tn y ch różnic w zaw artości siark i m iędzy poziom am i w ym ycia, w m ycia i sk a ły m acierzy stej. Tylko w dw óch glebach stw ierdzono n a jp ie rw n a g ły spadek zaw artości siark i w poziomie w ym ycia, a n astę p n ie pew ien w zro st w poziom ie w m ycia (rys. 14). W pierw szym p rz y p a d k u jest to gleba niecałkow ita, w ytw orzona z p iasku gliniastego lekkiego n a utw orze pyłow ym , a w d rugim — gleba całkow ita w ytw orzona z gliny zw ałow ej lek kiej, zaw ierająca na głębokości 90— 100 cm w ęglan w apnia.
R easu m u jąc m ożna stw ierdzić, że o rozm ieszczeniu sia rk i w pro filu glebow ym d ecy d u ją n a stę p u ją c e czynniki:
— zaw artość zw iązków organicznych, — m iąższość poziom ów próchnicznych,
— zaw artość w ęg lan u w apn ia oraz jego rozm ieszczenie w p ro filu gle bow ym ,
— skład m echan iczn y poszczególnych poziomów, a w szczególności zaw artość części spław ialnych.
N ależy p on ad to podkreślić, że o zaw artości siark i w poziom ach p ró ch nicznych decy d uje głów nie zaw arto ść zw iązków organicznych, n atom iast w m niejszym sto p niu skład m ech an iczn y ty c h poziom ów i zaw artość w ę g lan u w apnia. N atom iast na ogólną zaw artość siark i w skałach m acierzy sty ch d ecy d u jący w p ły w w y w iera sk ład m echaniczny ty c h poziom ów i zaw artość СаСОз.
S I A R K A O R G A N I C Z N A
W poziom ach p róch niczny ch zb ad an y ch gleb stw ierdzono średnio n a stę p u ją ce ilości sia rk i (S) organicznej: czarne ziem ie — 26,3, czarnozie- m y — 23,3, gleby bielicow e i pseudobielicow e — 11,5 mg/100 g gleby. Z a w artość sia rk i organicznej w ty c h glebach m aleje w raz z głębokością ró w nolegle ze zm niejszan iem się w nich zw iązków organicznych. Stw ierdzono, że zaw artość siark i organicznej w poziom ach próchnicznych, ja k i jej roz
S iark a w p ro fila ch g leb o w y ch P o lsk i 113
m ieszczenie w pro filach glebow ych zależy głów nie od zaw artości w ęgla w poszczególnych poziom ach genetycznych.
Rozm ieszczenie siark i organicznej w n iek tó ry ch p ro filach glebow ych ilu s tru ją ry su n k i 1— 14.
S I A R C Z A N Y E K S T R A H O W A N E 1 -P R O C E N T O W Y M HC1
W śród zbad anych czarn ych ziem, czarnoziem ów i gleb bielicow ych te o statn ie odznaczają się najm n iejszą ilością siarczanów e k strah o w an y ch
1-p ro cen to w y m HC1. W poziom ach próchnicznych zaw artość siarczanów
(S) w w yciągu 1-procentow ego HC1 w ynosi średnio: w czarny ch zie m ia c h — 2,43, w czarnoziem ach — 2,00, w glebach bielicow ych — 0,84 m g/100 g gleby. N ależy jed n a k podkreślić, że zaw artość siarczanów w ty ch poziom ach w a h a się w dosyć dużych granicach. Szczególnie duże w ah an ia stw ierdzono w p rzy p a d k u czarn y ch ziem i czarnoziem ów . N ajw iększe ilości siarczanów ek stra h o w a n y c h 1-procentow ym HC1 stw ierdzono w po ziom ach próchn iczn ych czarny ch ziem i czarnoziem ów , któ re zaw ierały duże ilcści w ęg lan u w apnia. W poziom ach p róchn icznych przeciętn ie
6—8°/c sia rk i w y stęp u je w postaci siarczanów .
Rozm ieszczenie siarczanów e k strah o w an y ch 1-procentow ym HC1
w pro filach glebow ych czarnych ziem, czarnoziem ów i gleb bielicow ych je s t bardzo różne. Ilu s tru ją to ry su n k i 1— 14.
W w iększości zbadanych czarnych ziem zaw artość siarczanów w zrasta w m iarę głębokości, przy czym w poziom ach przejściow ych stw ierdza się pcdobne lub nieco w iększe ilości siarczanów jak w poziom ach próchnicz ny ch (średnio 2,74 mg/100 g gleby), n ato m iast w sk ałach m acierzy stych stw ierd za się dużo w iększe ilości siarczanów (średnio 7,05 mg/100 g gle- by). W glebach ty ch w m iarę głębokości w zrasta także na ogół zaw artość w ęg lan u w apnia.
W zbadany ch czarnoziem ach zaw artość siarczanów e k strah o w an y ch 1-procentow ym HC1 ulega pew n em u niew ielk iem u obniżeniu w pozio m ach przejścio w y ch w sto su n k u do poziom ów p róchnicznych (średnio 1,70 m g/1 0 0 g gleby), a n astęp nie w z ra sta w sk ałach m acierzy sty ch (średnio 2,58 mg/100 g gleby).
N atom iast w poziom ach w ym ycia, w m ycia i w skałach m acierzy sty ch gleb bielicow ych stw ierd za się na ogół m n iejszą ilość siarczanów niż
w poziom ach p róchnicznych. Z aw artość siarczanów e k strah o w an y ch
1-procentow ym HC1 w ty c h poziom ach w ynosi średnio 0,57 m g/100 g gle by. Nie stw ierdza się na ogół różnic w zaw artości siarczanów m iędzy poziom am i w ym ycia, w m ycia i sk a ły m acierzy stej. We w szystkich ty ch poziom ach zaw artość siark i siarczanow ej jest m niej w ięcej n a jed n ak o w ym poziom ie (rys. 13, 14).
114 P. S k ło d o w sk i
N ależy podkreślić, że we w szystkich zbad an ych glebach w m iarę głę bokości w z ra sta p rocentow y udział siark i siarczanow ej w sto su n k u do ogólnej zaw artości siark i. W sk ałach m acierzy sty ch w iększości zbadany ch gleb sia rk a jest głów nie rep re z en to w a n a przez siarczany.
Na podstaw ie o trzy m an y ch w y ników m ożna sądzić, że w p rz y p a d k u czarnych ziem i czarnoziem ów siarczany w y m yw an e są z poziom ów p róch niczn ych i osadzane w w a rstw ac h głębszych, p rz y czym w y d aje się, że w procesie w ym yw ania, jak i osadzania siarczanów w ażną rolę o d gry w a zaw artość w ęg lan u w apnia i jego rozm ieszczenie w p ro filu glebow ym . J a k bow iem po dk reśla R a s z e w s k a j a [24] w glebach zaw ierających СаСОз siarczany w y stę p u ją przew ażnie w postaci gipsu, p rzy czym często cząsteczki jego są okludow ane przez w ęg lan w apnia, a ty m sam ym są nierozpuszczalne w wodzie. N ato m iast w p rzy p a d k u gleb bielicow ych siarczan y usuw ane są z p ro filu glebow ego przez w ym yw anie.
S I A R C Z A N Y E K S T R A H O W A N E R O Z T W O R E M F O S F O R A N O W Y M W G E N S M IN G E R A
N ajw iększe ilości siarczanów ek strah o w an y ch roztw orem K H2P O4
o stężeniu 500 ppm P stw ierdzono w poziom ach próchnicznych zbadany ch gleb. Z aw artość siarczanów (S) w ty ch poziom ach dla poszczególnych gleb w ynosi średnio: w czarn y ch ziem iach — 1,77, w czarnoziem ach — 1,35, w glebach bielicow ych — 1,14 mg/100 g gleby.
W przew ażającej w iększości gleb zaw artość siarczanów w w yciągu fosforanow ym m ale je w raz z głębokością; dotyczy to zarów no czarny ch ziem i czarnoziem ów , jak rów nież gleb bielicow ych. Poziom y przejściow e czarnych ziem z aw ierają bow iem średnio 1,39, a czarnoziem ów — 0,72 m g/1 0 0 g gleby, n ato m iast poziom y w ym ycia i w m ycia gleb bielicow ych przeciętnie — 0,75 mg/100 g gleby. S k ały m acierzyste zaś za w iera ją n a stęp u jące ilości siarczanów ek strah o w an y ch roztw orem fosforanow ym : czarne ziem ie — 1,26, czarnoziem y — 0,75, gleby bielicow e — 0,70 m g/1 0 0 g gleby.
N ależy podkreślić, że w czarn ych ziem iach i czarnoziem ach stw ie r dzono m niejsze ilości siarczanów w w yciągu fosforanow ym niż w w yciągu 1-procentow ego HC1, nato m iast o dw rotnie w glebach hielicow ych.
W N IO SK I
Na podstaw ie o trzy m an y ch w yników m ożna w yciągnąć n a stę p u jąc e w nioski:
1. O gólna zaw artość sia rk i i siark i organicznej w b ad an y ch glebach
m aleje w raz z głębokością. J e st to głów nie spow odow ane zm niejszaniem się w m iarę głębokości zaw artości zw iązków organicznych.
S iark a w p ro fila ch g leb o w y ch P olsk i 115
2. O rozm ieszczeniu siark i w p ro filach glebow ych d ecy du ją n a stę p u jące czynniki:
— zaw artość zw iązków organicznych, — m iąższość poziom ów próchnicznych,
— zaw artość w ęglan u w apnia oraz jego rozm ieszczenie w p ro filu glebow ym ,
— skład m echan iczn y poszczególnych poziomów, a w szczególności zaw artość części spław ialnych.
3. W poziom ach próchniczn y ch zbadanych gleb siarczany e k stra h o w a ne 1-procen tow ym HC1 stanow ią 6— 8% ogólnej zaw artości siarki.
4. W czarny ch ziem iach i czarnoziem ach zaw artość siarczanów e k s tra ho w anych 1-procentow ym HC1 w zrasta na ogół w m iarę głębokości, n a to m iast w glebach bielicow ych zaw artość ich m aleje w raz z głębokością. We w szy stk ich jed n a k zb adanych glebach w m iarę głębokości w z ra sta p ro centow y udział sia rk i siarczanow ej w sto su n k u do ogólnej zaw artości siarki.
5. W przew ażającej większości zb adanych gleb zaw artość siarczanów ek strah o w an y ch roztw orem fosforanow ym w g E nsm ingera m aleje w raz z głębokością.
L IT ER A TU R A
[1] A j g i n i j a n R. H.: M ietod o p ried ielen ija w a ło w o g o k o liczestw a siery w p ocz- w ach , m in iera ła ch , ra stien ija ch i org a n iczesk ich so jed in ien ija ch . P o c z w o w ie - dien., 9, 1957, 49— 59.
[2] A m e s J. W. , B o l t z G. E.: S u lfu r in rela tio n to so ils and crops. Ohio A gr. E xp. Sta. Bui., 292, 1916.
[3] B e a r F. E.: S o ils and fer tiliz e r s. N e w Y ork 1954, John W iley and Sons. [4] B i e l c z i k o w a N. P.: O p ried ielen ije gu m u sa p oczw y pod m ietod u T iurina.
A groch im icz. m ieto d y issle d o w a n ija poczw . M oskw a 1954.
[5] B u t t e r s B., C h e n e r y E. M.: A rap id m eth od for d eterm in a tio n of th e to ta l su lp h u r in so ils and p la n ts. A n a list., 84, 1959, 239— 245.
[6] C h e n s i n L., Y i e n C. H.: T u rb id im etric d eterm in a tio n of a v a ila b le s u l fa te s. S o il S ei. Soc. A m er. Proc., t. 15, 1950.
[7] D e l o n g W. A. , L o w e L. E.: N o te on carb on b on ted su lp h u r in soils. C a-nad. J. S o il Sei., t. 54, 1962, s. 223.
[8] E n s m i n g e r L. E.: S o m e fa cto rs a ffe c tin g th e adsorption of su lfa te by A lab am a so ils. S o il Sei. Soc. A m er. P roc., t. 18, 1954.
[9] E v a n s C. A. , R o s t C. O.: T otal organic sulphur and hum us sulphur of M in n eso ta so ils. S o il Sei., t. 59, 1945, s. 125— 337.
[10] F r e n e y J. R.: S om e o b serv a tio n on th e n a tu re of organic su lp h u r co m p o u n d s in soil. A u stral. J. A gric. R es., t. 12, 1961.
[11] G r e a v e r s J. E., G a r d n e r W.: Is su lfu r a lim itin g factor o f crop p ro du ction in som e utach soil. S o il Sei., t. 27, 1929, s. 445— 447.
116 P. S k ło d o w sk i
[12] H e s s e P. R.: S u lp h u r and n itrogen ch an ges in fo rest so ils o f E ast A frica. P la n t and S o il, t. 9, 1957, s. 86— 96.
[13] J o r d a n H. V., B a r d s l e y C. E.: R esp on se of crops to sulphur on so u th ea stern so ils. S o il S ei. Soc. A m er. P roc., t. 22, 1958.
[14] J o u i s E., L e c а с h e u x M. T.: U n e m éth od e n ép h élo m étriq u e rap id e pour le dosage du so u fre dans les soils. Q u elq u es ré su lta ts de d osages de sou fre dans des so ils de la S ein e-M a ritim e. A nn. A gron., t. 13, 1962, s. 483— 489.
[15] K a m p r a t h E. J., N e l s o n W. L., F i t s s J. W.: S u lphur rem o v ed from so ils by fie ld crops. A gron. J., t. 49, 1957, s. 289— 293.
[16] K o t e r M. , G r z e s i u k W., С h o d a ń J.: Z aw artość siark i w n iek tó ry ch gleb a ch w o je w ó d z tw a o lszty ń sk ieg o . Z eszy ty N a u k o w e W SR O lsztyn , t. 16, 1963, z. 2, s. 275— 281.
[17] L o w e L. E., D e l o n g W. A.: A sp ects of th e sulphur statu s in th ree Q uebec so ils. Canad. J. P la n t Sei., t. 44, 1961, s. 141.
[18] M a d a n o w P.: S o o tn o szen ija azota i siery w gurr.usie p oczw stiep n o g o m ira. P o czw o w ied ien ., nr 6, 1946, s. 517— 527.
[19] M c l l u n g A. C., F r e i t a s M. M. , L o t t W. L.: A n a ly se s of sev e r a l B ra zilian so ils in rela tio n to p la n t resp on ses to sulphur. S o il Sei. Soc. A m er. Proc., t. 23, 1959.
[20] M u s i e r o w i c z A.: S k ład m ech a n iczn y gleb i m etod y an alizy m ech a n icz nej. W arszaw a, 1949, PIW R .
[21] N e l l e r J. R.: E x tra cta b le su lp h a te -su lp h u r in soil of F lorid a in rela tio n to am ou n t of clay in th e p rofile. S o il Sei. Soc. A m er. Proc., t. 23, 1959.
[22] N o w o s i e l s k i О.: Z a g a d n ien ie siark i d ostęp n ej w g leb a ch p olsk ich . I. Z a w a rto ść siark i d ostęp n ej w za leżn o ści od rodzaju g leb y i n aw ożen ia. R oczn. N auk R oln., t. 8 4 -A -l, 1961, s. 36— 62.
[23] P i p e r C. S.: A n aliza g leb y i roślin . W arszaw a, 1957, PW N.
[24] R a s z e w s k a j a J. М.: К w op rosu o m ieto d a ch o p ried ielen ija su m y s u lfa - to w w p oczw ach i ob o b w o ła k iw a n ii gipsa karbonatam i. P o czw o w ied ien ., t. 9,
1954, s. 72— 74.
[25] S a n d f o r d J. D., L a n c a s t e r J. D.: B io lo g ica l and ch em ica l ev a lu a tio n of th e re a d ily a v a ila b le su lp h u r statu s of M ississip p i soils. S o il Sei. Soc. A m er. Pr с с., t. 26, 1862.
[26] S t a r k e y R.: R ela tio n of m icroorgan ism s to tr a n sfo rm a tio n s of su lp h u r in soils. S o il Sei., t. 70, 1950, s. 55— 65.
[27] W a l k e r T. W. , A d a m s A. F.: In flu e n c e of ph osp h oru s co n ten t of parent m a teria ls on a ccu m u la tio n s of carbon, n itrogen , sulphur and organic p h o sp h o rus in g ra ssla n d soils. S o il Sei., t. 85, 1958, s. 307— 318.
[28] W h i t e h e a d D. C.: S o il and p la n t n u tritio n asp ects of th e sulphur cycle. S o ils and F ertilizers, t. 27, 1964.
[29] W i l l i a m s C. H. , S t e i b e r g s A.: S o il su lp h u r fra ctio n s as ch em ical in d ices of a v a ila b le su lp h u r in so m e A u stra lia n soils. A u stral. J. A gric. Res., t. 10, 1959.
[20] W i l l i a m s C. H. , S t e i b e r g s A.: T h e e v a lu a tio n of p la n t-a -v a ila b le su lp h u r in soils. I. T he ch em ica l n atu re of su lp h a te in som e A u stra lia n so ils. P la n t and S oil, t. 17, 1962, s. 279.
S iark a w p ro fila ch g leb o w y ch P o lsk i 117 П. С К Л О Д О В С К И Р А С П РЕДЕЛ ЕН И Е СЕРЫ В П РО Ф И Л Е Н Е К О ТО РЫ Х П О Ч ВЕН Н Ы Х ТИП ОВ В ПОЛЬШ Е К а ф е д р а П о ч в о в е д е н и я В а р ш а в с к о й П о л и т е х н и к и Р е з ю м е И сследованию п о д л еж а л и 68 р азр езов почв: 39 р азр езов чернозем ов и 13 р азр езов п одзол и сты х и п сев дон одзол и сты х почв. Т ем ноцветны е почвы и ч ер н о зем ы бы ли отобраны на к р уп н ы х к ом п лек сах эти х почв, зал егаю щ и х в р азн ы х р ай он ах П ольш и, а п одзоли сты е почвы — на территории Варш авского в ое водства. В н азв ан н ы х п очв ах определяли: 1) м ехан и ч еск и й состав, 2) со д ер ж а н и е СаСОз, 3) с о д ер ж а н и е общ его углерода по м етоду Тюрина, 4) со д ер ж а н и е серы по м етоду B u tters, C henery, 5) со д ер ж а н и е органической серы , путем окисления Н2О* по тур би ди м етр и - ческом у м етоду E vans, R ost, 6) со д ер ж а н и е сул ьф атов в в ы тяж к е 1°/о НС1 потурбидим етрическом у м е т оду и 7) со д ер ж а н и е сул ьф атов в ф о сф а т н о й в ы тяж к е по E nsm inger. В гумусовом горизонте испы ты ваем ы х почв обн ар уж ен ы сл едую щ и е валовы е количества серы: тем ноцветны е почвы — 33,5, чернозем ы — 28,3, подзол и сты е почвы 15,2 мг S на 100 г почвы. С одерж ан и е органической серы в гумусовом горизонте и ссл едован н ы х почв составляло в среднем : тем ноцветны е почвы — 26,3, ч ернозем ы — 23,3, п о д зо л и с ты е почвы — 11,5 мг S на 100 г почвы. В алов ое со д ер ж а н и е серы в со д ер ж а н и е органической серы с глубиной ум еньш алось. Это бы ло вы звано преим ущ ествен но ум еньш ением по м ере у гл у б л е ния сод ер ж а н и я органически х соединений. Р асп р ед ел ен и е серы по почвенном у п р оф и л ю пок азало зависим ость от сл е д у ю щ и х ф акторов: 1) со д ер ж а н и е органически х вещ еств, 2) мощ ности гумусового горизонта, 3) со д ер ж а н и е СаСОз и 4) м ехан и ч еск ого состава, а особенно от со дер ж ан и я илистой ф р акции. У становлено, что в гумусовом горизонте и ссл едован н ы х почв су л ь ф а т ы и з вл екаем ы е 1% НС1 составляю т 6—8% от валового сод ер ж а н и я серы . В больш инстве и зуч аем ы х тем ноцветны х почв и чернозем ов со д ер ж а н и е сул ьф атов и зв л ек аем ы х 1% НС1 увелич ивалось с глубиной п роф и л я, но в п о д зол и сты х п очв ах оно с глубиной п они ж алось.
118 P. S k ło d o w sk i В преобладаю щ ем ч и сле и ссл едован н ы х почв сод ер ж а н и е сул ьф атов в ф о с ф атн ой в ы тя ж к е ум еньш алось с глубиной п р оф и л я, это относится так к тем но- цветны м почвам и чернозем ам , как и к подзолисты м почвам. И з тем ноцветны х почв и чернозем ов ф о сф а т н о й вы тяж кой экстрагировалось м ен ьш ее количество сул ьф атов, чем в ы тяж к ой 1% НС1, однако в п одзол и сты х почв ах обн ар уж и в ал ось п ротивоп олож н ое. Р . S K Ł O D O W S K I
SU L P H U R D IS T R IB U T IO N IN THE PR O FILE S OF SOME SO IL T Y PE S IN P O L A N D
D e p a r t m e n t o f S o il S c i e n c e W a r s a w T e c h n i c a l U n i v e r s i t y
S u m m a r y
T he r e sp e c tiv e in v e stig a tio n s com p rised 68 soil p ro files, in clu d in g 39 black earth, 16 chernozem and 13 p od zolic and p seu d o p o d zo lic soil p ro files. T he sam p les o f th e b la ck earth s and ch ern ozem s in v e stig a te d h a v e been tak en from larger areas o f th e se so ils situ a ted in d iffe r e n t reg io n s of P olan d , th e p od zolic so il sa m p les b ein g ta k en from th e a rea s of th e p ro v in ce o f W arsaw .
In th e a b o v e so ils th e fo llo w in g d eterm in a tio n s h a v e b een carried out: 1) m ech a n ica l com p osition ,
2) C a C 0 3 con ten t,
3) to ta l coal con ten t, accord in g to T iu rin ’s m eth od , 4) sulphur con ten t a ccord in g to B u tters and C henery,
5) organic sulphur con ten t by burn in g w ith Н 2Ог accord in g to th e tu rb id im etric m eth o d of E van s and R ost,
6) su lp h a te co n ten t in l°/o HC1 b y th e tu rb id im etric m eth od ,
7) su lp h a te con ten t in p h o sp h a te e x tra ctio n accord in g to E nsm inger.
In h u m u s h orizon s of th e so ils in v e stig a te d th e fo llo w in g to ta l su lp h u r a m ou n ts h a v e b een found: b la ck earth s — 33.5, ch ern ozem s — 28.3, p od zolic so ils — 15.2 m g S per 100 g of soil.
T he organic sulphur co n ten t in h u m u s h orizon s of th e so ils in v e s tig a te d a v e r a ged: in b la ck earths — to 26.3, in ch ern ozem s — to 23.3, in p od zolic so ils — to 11.5 m g S per 100 g o f soil.
T he to ta l su lp h u r and organ ic sulp h u r co n ten t d ecreased p a r a lle lly w ith th e depth, fir st of all, due to a d ecrease of organic com p ou n d s w ith th e depth.
T he su lp h u r d istrib u tio n in so il p r o file d epended on th e fo llo w in g factors: 1) co n ten t of organic com pounds,
2) h u m u s horizon th ick n ess, 3) СаСОз con ten t,
4) m ech a n ica l com p osition of p articu lar h orizon s, and, fir st of all, silty p a rticles con ten t.
Siark a w p ro fila ch g le b o w y c h P o lsk i 119
It has b een sta ted th a t in hum us h orizon s of th e so ils in v e s tig a te d th e su lp h a tes e x tr a c ta b le w ith l°/o HC1 c o n stitu te 6— 8°/o of to ta l su lp h u r con ten t.
In th e m a jo rity o f black earth san d ch ern ozem s in v e s tig a te d th e co n ten t of su lp h a tes ex tr a c ta b le w ith l°/o HC1 in crea sed p a r a lle lly w ith th e depth, w h ile in p od zolic so ils th eir co n ten t d ecreased w ith th e depth.
In th e m ost part of th e so ils in v e stig a te d th e su lp h a te co n ten t in p h o sp h a te e x tr a c tio n decreased alon g w ith th e depth in crease; it is tru e both for b lack earths and ch ern ozem s as w e ll as for p od zolic soils.
In th e case of b lack earth s and ch ern ozem s le ss su lp h a te am ou n ts h a v e been d etected in p h osp h ate e x tr a c t th an in l°/o HC1 ex tra ct, in v e r s e ly as in th e case of p od zolic soils.
