Witold Szolginia 1923-1996

Helena Wiórkiewicz

Witold Szolginia 1923-1996

Niepodległość i Pamięć 3/2 (6), 212-217

"N iepodległość i P am ięć" R. III, N r 2(6), 1996

H elena W iórkiew icz

Witold Szolginia

1923 -1996

30 czerw ca 1996 roku zm arł W itold S zolginia, doc. d r hab. inż. arch., w ieloletni p ra­ cow nik instytutów naukow ych, autor prac naukow ych i popularno-naukow ych z dziedziny plan o w an ia przestrzennego, urbanistyki i architektury, w ybitny popu lary zato r nauki i tech ­ niki. W itold S zolginia był pisarzem , poetą, grafikiem , w iernym m iłośnikiem rodzinnego L w ow a, którem u pośw ięcił w iele cennych publikacji literackich i p ublicystycznych. Z a sta­ łe utrw alanie pam ięci o L w ow ie w słow ie i piśm ie, prozą, w ierszem , o dznaczony został w roku 1981 K rzyżem O brony Lw ow a. O dszedł, szeroko znany i bliski nam , W ielki L w ow ia­ nin, który sw oją działalnością i żyw ym słow em głoszonym na spotkaniach m .in. w M uzeum N iepodległości w W arszaw ie upow szechniał dzieje polskiego Lw ow a, utrw alał p am ięć o tym m ieście "S em per F idelis".

W itold S zolginia urodził się 11 m arca 1923 roku w e L w ow ie, ja k o syn L eo n a i A deli z B ukow skich. R odzina S zolginiów , do ekspatriacji w m aju 1946 roku, m ieszkała w e L w ow ie przy ul. Ł yczakow skiej 137 w raz z d w om a synam i, starszym W itoldem i m łodszym o 2 lata L esław em . W itold Szolginia naukę rozpoczął w 1929 roku w P ublicznej S zkole P o w szech ­ nej M ęskiej im . św. A ntoniego przy ul. G łow ińskiego na Ł yczakow ie. W latach 1935 - 1939 uczęszczał do V I P aństw ow ego G im nazjum im. S tanisław a S taszica p rzy ul. Ł yczakow skiej 37. P o uzyskaniu m ałej m atury w 1939 roku, ju ż p o d okupacji sow iecką, k o n tynuow ał na­ ukę w S zkole Średniej nr 12 (było to p rzem ianow ane i p rze organizow ane daw ne G im n a­ zjum i L iceum V I, z w iększością przedw ojennych nauczycieli). 21 czerw ca 1941 roku otrzym ał św iadectw o m aturalne z w ynikiem celującym , upraw niającym do w stępu na w y­ ższą uczelnię bez egzam inu w stępnego.

W czasie okupacji niem ieckiej w e L w ow ie zarobkow ał: sprzedaw ał gazety, był też o k re­ sow o gońcem w urzędzie skarbow ym . U czestniczył w pracy konspiracyjnej biorąc udział w redagow aniu i kolportażu tajnej prasy. M .in. projektow ał w inietę do je d n e g o z podziem nych czasopism .

P o p onow nym zajęciu L w ow a przez S ow ietów rozpoczął w 1944 roku studia w L w o ­ w skim Instytucie P olitechnicznym na W ydziale A rchitektoniczno-B udow lanym (to ów czes­ ną nazw a P olitechniki Lw ow skiej W ydziału A rchitektury) i studiow ał tam 2 lata.

W m aju 1946 roku w ram ach tzw. "A kcji repatriacyjnej" rodzinę S zolginiów w ysiedlono ze L w ow a. R odzice osiedli w O polu, zaś W itold S zolginia w K rakow ie. N a P olitechnice K rakow skiej kontynuow ał studia i w 1950 roku uzyskał dyplom m agistra inży n iera arc h ite­ kta.

Witold Szolginia 1923 -1996 213 W sierpniu 1949 roku ożenił się z W andą Izert studentką historii U niw ersytetu W arsza­ w skiego i przeniósł się na stałe do W arszaw y. R ozpoczął tu je d n o cz eśn ie pracę zaw odow ą i kolejno pracow ał: ja k o starszy asystent w Instytucie T echniki B udow lanej, od 1952 - ad­ iunkt w Instytucie U rbanistyki i A rchitektury, w 1974-1986 w Instytucie K ształtow ania Środow iska, od 1980 na stanow isku docenta. N astępnie przeszedł do Instytutu G ospodarki P rzestrzennej i K om unalnej i ja k o d ocent pracow ał tam do przejścia n a em eryturę w październiku 1990 roku.

S topnie naukow e - doktora (1975) i doktora habilitow anego (1979) - uzyskał na W y­ dziale A rchitektury P olitechniki K rakow skiej. W listopadzie 1981 roku uzyskał status tw ó r­ cy, przyznany przez M inisterstw o K ultury i Sztuki na w niosek SAR P.

S pośród w ielu prac naukow ych i popularno-naukow ych W itolda Szolgini do najbardziej znanych należą: "E stetyka m ia sta”,"Inform acja w izualna w krajobrazie m iejskim ", "Ład przestrzenny w zespole m ieszkaniow ym ", "Leksykon urbanistyki i architektury", "A rchite­ ktura i B udow nictw o" - pierw sza polska encyklopedia w tej dziedzinie, "C uda architektury", "C uda inżynierii", "Życie m iast", "Poczet w ielkich architektów ", "H istoriografia urbanistyki i architektury daw nego L w ow a", "M ini encyklopedia. A rchitektura", "N ajstarsze w idoki Lw ow a"

O prócz w ym ienionych i kilkudziesięciu innych publikacji książkow ych napisał

8

tom ów z cyklu "Tam ten L w ó w "1, także "D om pod Ż elaznym Lw em " - w spom nienia z czasów lw o ­ w skich, "N a W esołej Lw ow skiej Fali" (m onografia przedw ojennych audycji rozgłośni lw o ­ w skiej P olskiego Radia), zbiory w ierszy "K w iaty lw ow skie" i "K rajubrazy syrdeczny" wyd. łączne w 1995 r.; (pisane lw ow skim bałakiem ). P onadto opracow ał grafiki, które zostały w ydane w tece "Lw ów w grafice" (44 grafiki lw ow skich krajobrazów oraz zabytków ro ­ dzinnego m iasta). R ysow ał portrety, w ykonał też exlibrisy przew ażnie dla przyjaciół, proje­ kty okładek książkow ych do książek Jana Parandow skiego, ilustracje do w łasnych książek. Przez 7 lat, począw szy od 1989 roku, w P rogram ie III P olskiego R ad ia w ystępow ał w nie­ dzielnych gaw ędach pt. "K rajobrazy serdeczne". M iał w iele w ieczorów autorskich i p rele­ kcji o L w ow ie w O ddziale S tołecznym T ow arzystw a M iłośników L w ow a, ja k rów nież w innych m iastach Polski. N iezw ykle uczynny, udzielał licznych konsultacji telefonicznych i osobistych dotyczących tem atyki lw ow skiej.

D o tych, którzy m ieli okazję i szczęście w spółpracow ać z W itoldem S zolginią należy M uzeum N iepodległości w W arszaw ie. D o w spółpracy M uzeum z docentem doktorem habilitow anym inżynierem architektem W itoldem S zolginią doszło - ujm ując rzecz krótko - z pow odu L w ow a i d la L w ow a. A zaczęło się to w końcu 1992 roku, gdy T ow arzystw o M i­ łośników L w ow a i K resów P ołudniow o-W schodnich O ddział Stołeczny oraz M uzeum N ie­ podległości w W arszaw ie w spólnie pow ołały K O LE K C JĘ L E O P O L IS , będ ącą naw iąza­ niem do tradycji przedw ojennego T ow arzystw a M iłośników P rzeszłości Lw ow a. W . S zolgi­ nia był w spółzałożycielem i od początku członkiem osiem nastoosobow ej R ady K olekcji

1 Cykl "Tamten Lwów" obejmuje osiem tomów: T. I. Oblicze miasta Wr. 1992; T. II: Ulice i place, Wr. 1993; T. Ul Świątynie, gmachy, pomniki, Wr. 1993; T. IV: My, Lwowianie, Wr. 1993: T. V Życie miasta, Wr. 1994; T. VI Rozmaitości, Wr. 1994; T. VII Z Niebios nad Lwowem, Wr. 1996; T. VIII Arcylwowianie /oddane do dru­ ku/.

214 Helena Wiórkiewicz

Leopolis M uzeum N iepodległości w W arszaw ie. A by utrw alić fakt pow stan ia K olekcji, od razu, bez rozgłosu, opracow ał jej znak graficzny. Przez ponad trzy i pół roku aktyw nie uczestniczył w realizacji statutow ych zadań K olekcji L eopolis: brał udział w działalności w ystaw ienniczej, grom adzeniu zbiorów , upam iętnianiu i upow szechnianiu historii L w ow a i M ałopolski P ołudniow o-W schodniej.

W 1993 roku był w spółinicjatorem , w spółorganizatorem i w spółautorem w ystaw y "L W O W SK IE C Y M E L IA ". E kspozycja ta, p rzygotow ana ze zbiorów p ryw atnych trzech L w ow ian: Jerzego Janickiego, W itolda S zolgini i Janusza W asylkow skiego, była prezento­ w ana w M uzeum N iepodległości w W arszaw ie od 5 m aja do 15 czerw ca i zainaugurow ała d ziałalność K olekcji Leopolis. W itold S zolginia eksponow ał w ów czas obszerne zbiory o b ­ razujące życie naukow e i kulturalne L w ow a w okresie od drugiej połow y X IX w ieku po rok 1939, unikatow e m ateriały o działalności zespołu artystycznego "W esołej L w ow skiej Fali" oraz dokum enty i pam iątki osobiste z rodzinnego m iasta. M im o dającej ju ż w tedy o sobie znać chorobie serca troskliw ie, z ogrom nym zaangażow aniem w spom agał w ykonaw ców w ystaw y. Jako L w ow ianin, ale też i architekt, tak bardzo pragnął, aby ta pierw sza w ystaw a K O L E K C JI LE O P O L IS rzetelnie, ja k najlepiej i najpiękniej sw oją treścią i fo rm ą p rzy p o ­ m niała Jego ukochane i najpiękniejsze na św iecie m iasto L w ów . D o folderu w ystaw y "L W O W SK IE C Y M E L IA " napisał bardzo osobisty tekst, zatytułow any "W yznanie", w któ­ rym om aw iając zbierane przez siebie pam iątki - fotografie, książki szkolne i inne, strzępy lw ow skich gazet, m edale i znaczki, zasuszone kw iatki z Pohulanki..., nazw ał tak ładnie "na sw ój w łasny, pryw atny użytek" - "dobram i zastępczym i", "odpryskiem tam tego zap rzeszłe­ go czasu, m agicznym katalizatorem pam ięci", a 18 m aja 1993 r. w ystąpił w "G aw ędzie o L w ow ie" im prezie tow arzyszącej tejże w ystaw ie. P onad stu zebranym słuchaczom o p o w ia­ dał o S tarym L w ow ie; m ów ił z ogrom nym znaw stw em , którem u to w arzyszyła też rów nie w ielka em ocja i serdeczność. N iezw ykle p lastycznie opisując w ażne budow le, gm achy, k o ­ ścioły i św iątynie, place i ulice w e Lw ow ie, oczyw iście "zaprow adził" słuchaczy na ul. Ł y ­ czak o w sk ą do dom u pod num erem 137, do Jego rodzinnego dom u, który ju ż w cześniej o p i­ sał w książce "Dom pod żelaznym lwem ".

W itold S zolginia bardzo troszczył się o zbiory K O LE K C JI L E O P O L IS . N a sw oich spot­ kaniach, także poza M uzeum N iepodległości, w gaw ędach radiow ych w P olskim R adiu apelow ał do słuchaczy o przekazyw anie pam iątek dokum entujących przeszłość L w ow a i d zieje je g o m ieszkańców . Sam - w okresie od grudnia 1992 do połow y 1996 roku - p rzek a­ zał d o zbiorów K O LE K C JI LEO P O L IS ponad 40 0 różnego rodzaju obiektów , co stanow i praw ie je d n ą czw artą całości zgrom adzonych w K olekcji darów . W śród p rzekazanych za­ bytków w yjątkow ą w artość badaw czą i ekspozycyjną posiadają zw arte, unikatow e m ateria­ ły o działalności zespołu artystycznego "W esołej L w ow skiej Fali" z lat 1934 - 1946 (zespół w ystępow ał pod nazw ą "W esołej L w ow skiej F ali" do 11 w rześnia 1939 r., a następnie od w rześnia 1939 do 13 lutego 1940 działał w R um unii ja k o Polski Z espół A rtystyczny Y M C A - "L w ow ska F ala", potem ja k o C zołów ka - T eatralna W ojska P olskiego "L w ow ska Fala" - w e F rancji, A nglii, H olandii). W tej obszernej grupie m eteriałów zn ajdują się fotografie (oryginalne i reprodukcje), różne druki (program y w ystępów , afisze, zaproszenia ...) oraz dokum enty H enryka Y ogelfangera (1907-1990), słynnego "Tońka". P am iątkow ym ek spona­

Witold Szolginia 1923 -1996 215 tem je st m. in. beret w ojskow y H enryka V ogelfangera z gw iazdką, któ rą gen. Stanisław M a­ czek zerw aw szy ze sw ego naram iennika przypiął do beretu "Tońka" podczas m ianow ania go na podporucznika 1 grudnia 1944 w Bredzie. C enne są dw a pam iętniki - album y stano­ w iące w łasność Pani W łady M ajew skiej, głów nej aktorki zespołu "L w ow skiej Fali" (po w ojnie zam . w Londynie) . O w e pam iętniki dokum entują szlak w ojenny "Lw ow skiej Fali" w okresie od 11 w rześnia 1939 d o 26 stycznia 1945 i zaw ierają: w pisy różnych osób, fo to ­ grafie zespołu, pocztów ki, w iersze, rysunki (m alunki), recenzje i notatki p rasow e z w ystę­ pów "Lw ow skiej Fali", odciski pieczęci, znaczki p o cztow e P oczty P olskiej w ydane na obczyźnie w latach 1939-1943, m apę R um unii z zaznaczoną trasą w ystępów oraz kalenda­ rium w ystępów "Lw ow skiej Fali" od 11 w rześnia 1939 do 11 lip c a 1941. W itold S zolginia zam ierzał przekazać do zbiorów M uzeum N iepodległości w W arszaw ie K sięgę P am iątkow ą R ozgłośni L w ow skiej P olskiego R adia, ufundow aną "Lw ow skiej F ali" p rzez P ierw szą S a­ m odzielną B rygadę Spadochronow ą w Szkocji w 1944 roku. C iągle o g rom nie zajęty pracą, niestety nie zdążył sam przekazać tego daru. W ypełniając w olę zm arłego M ęża u czyniła to Pani W anda Szolginiow a w dniu 3 w rześnia 1996 roku, za co Jej w tym m iejscu je szc ze raz najserdeczniej dziękujem y. O w a "księga pielgrzym stw a lw ow skiego", ja k j ą nazw ał W itold S zolginia, to pam iątka bezcenna. O praw iona je st w czerw oną skórę, a zew nętrzna strona przedniej okładki, oprócz plakietki fundatorów , zaw iera 43 odznaki najrozm aitszych organi­ zacyjnych je d n o ste k różnych rodzajów broni P olskich Sił Z brojnych na Z achodzie. K sięgę inicjuje w pis W ładysław a R aczkiew icza, prezydenta R P na w ychodźstw ie, dokonany w L ondynie w 1944 roku. Z aś ostatni w pis w K siędze złożył gen. W ładysław A nders 19 czerw ca 1951 roku, także w L ondynie a K sięga zaw iera w pisy znanych dow ódców i p rzed­ staw icieli różnych je d n o ste k w ojskow ych; w ielu zespołow ym w pisom tow arzyszą liczne odciski pieczęci poszczególnych w ojskow ych je d n o ste k o rganizacyjnych P olskich Sił Z brojnych na Z achodzie; je s t sporo rysunków , m alunków akw arelą i gw aszem .

Inny tem atycznie przekaz W itolda Szolgini, oczyw iście lw ow ski, dokonany w październiku 1994 roku, to 72 rysunki (barw ne akw arele), T ad eu sza P obóg-R ossow skiego (syna m alarza W ładysław a R ossow skiego). T en cykl, opatrzony przez autora w spólnym ty ­ tułem "Polska zim a 1. 11 - 22. 11" je s t ja k b y ilustrow aną gazetką w ydarzeń w e L w ow ie w okresie od 1 listopada 1918 do w iosny 1919, przedstaw ionych w sposób satyryczny. R ysun­ ki są dokum entem chw ili: pełne hum oru, satyry, ale też i dram atyzm u ow ych dni w alki o L w ów ; w szystkie opatrzone są tekstem , kom entarzem chw ili. W ykonane na białym p ap ie­ rze, przew ażnie form atu 18 x 16,5 cm , naklejone na biały lub szary karton o w ym iarach 29, 5 x 23 cm. S zolginia przekazał też dużą grupę m ateriałów określanych ja k o dokum enty ży­ cia społecznego: druki firm ow e i rachunki licznych zakładów , sklepów , instytucji lw o­ w skich, recepty i opakow ania lw ow skich aptek, dyplom y i indeksy różnych osób z w y­ ższych uczelni Lw ow a, św iadectw a szkolne, różne legitym acje, dokum enty finansow e itd; także sporo pojedynczych num erów lw ow skiej prasy, k ilkadziesiąt w ycinków prasow ych z

2 Pamiętniki-albumy Pani Włady Majewskiej przekazała do zbiorów KOLEKCJI LEOPOLIS Pani Wanda Szol­ giniowa w sierpniu 1996 r.

3 Zob. W. Szolginia, Tamten Lwów. Tom VI: Rozmaitości, Wr. 1994 s. 126-140 /szczegółowy opis Księgi Pa­ miątkowej Rozgłośni Lwowskiej Polskiego Radia/.

216 Helena Wiórkiewicz

prasy lw ow skiej lub dotyczących Lw ow a. Istotną część tych dokum entów otrzym a! w cześ­ niej od osób bezim iennych, ale też nadesłały je konkretne osoby, np. Jerzy M asior z N ow e­ go S ącza, T adeusz M roczek z K oszalina, B eata S łuszkiew icz-K aczorow ska z Sopotu, M aria S kierska ze Lw ow a, K rystyna P anek ze L w ow a.

W . S zolginia ofiarow ał 56 reprodukcji grafik w łasnego autorstw a (przedstaw iających L w ów ) oraz 8 reprodukcji exlibrisów (m .in. A. H iolskiego, J. P arandow skiego). N ie tylko zbierał, przekazyw ał, ale też uczestniczył w popularyzacji zbiorów lw ow skich. O prócz udziału w e w spom nianej "G aw ędzie o L w ow ie" 26 czerw ca 1994 roku m iał spotkanie auto­ rskie, zatytułow ane"T am ten L w ów "; była to im preza tow arzysząca w ystaw ie "D A R Y I N A ­ B Y T K I K O LE K C JI L EO PO LIS M U Z E U M N IE P O D L E G Ł O Ś C I W W A R S Z A W IE ". W. S zolginia zrekonstruow ał sw e dośw iadczenia z pracy nad grom adzeniem m ateriałów do publikacji, charakteryzow ał różne zbiory i zabytki, m ów ił o pow staw aniu tekstu w ielotom o­ w ego w ydaw nictw a, o ogrom ie w łożonej pracy w dane w ów czas trzy tom y z cyklu "Tam ten L w ów ". A le nie trud i ciężar pracy dom inow ał w relacji A utora, lecz z całego serca spełnia­ na pow inność w obec ukochanego m iasta, św iadectw o w ypełniania m iłego o bow iązku dla pam iętan ia o L w ow ie w tedy i zaw sze.

W ram ach "W eekendu lw ow skiego" - im prezy tow arzyszącej kolejnej w ystaw ie w M u ­ zeum N iepodległości w W arszaw ie, zatytułow anej "W E L W O W IE P R Z E D STU L A T Y . U źródeł P olskiego T ow arzystw a L udoznaw czego" - 22 października 1995 roku odbyło się spotkanie z kolekcjoneram i pam iątek kresow ych (K resow ianów ), z udziałem W ito ld a Szol- gini i Janusza W asylkow skiego. P onad dw ustu zebranym w ów czas w sali ekspozycyjnej słuchaczom W itold S zolginia opow iadał o sw oich L eopolitanach i K resow ianach, o drogach ich pozyskiw ania. M ów ił o bardzo różnych rodzajow o i tem atycznie zabytkach z og ro ­ m nym znaw stw em . S w oją gaw ędą w yw ołał nie tylko w ielkie zainteresow anie, ale spow o­ dow ał m nóstw o zapytań o kolekcjonerstw o, uzyskał też odpow iedzi na staw iane przezeń pytania, ja k chociażby to dotyczące oliw y kościanej w firm ow ej butelce Składu F arb i M a ­ teriałów S udhoff i G rabow ski w e L w ow ie, ul. A kadem icka 8. Przy pom ocy słuchaczy w y­ ja śn iło się, że ow a oliw a kościana, którą W . S zolginia przyniósł i przekazał do zbiorów K O ­ L E K C JI L E O P O L IS , była w ytw arzana z kości zw ierzęcych w rzeźni w e L w ow ie, a używ a­ na do o liw ienia urządzeń precyzyjnych. N a tym sam ym spotkaniu opow iedział szczegóło­ wo, z ogrom nym poczuciem hum oru, historię szczególnej pam iątki w Jeg o zbiorach: histo­ rię pew nego w achlarza - karnetu balow ego nieznanej w łaścicielki z podpisam i danserów , ale ja k ic h danserów : Ja n a K asprow icza, Ja n a P ietrzyckiego, L eopolda Staffa, S o bolew skie­ go, Jó zefa C hm ielińskiego, Juliusza G erm ana, K ornela M akuszyńskiego, W ładysław a K o­ zickiego, A leksandra A ugustynow icza, P ieniążka, Z ygm unta W asilew skiego, K azim ierza Sichulskiego, B ertolda M erw ina i F ryderyka P autscha4. Ó w bal m iał m iejsce 29 stycznia 1910 roku we Lw ow ie, a dochód przeznaczony był na budow ę D om u A k adem ickiego im ie­ nia A ndrzeja hrabiego Potockiego.

M iałam okazję poznać P ana W itolda Szolginię, słuchać Jego w ykładów i gaw ęd, k orzy­ stać w ielokrotnie z Jego w iedzy i cennych rad przy opracow yw aniu L eopolitanów grom a­

4 Historię owego wachlarza opisał szczegółowo Witold Szolginia w tomie wspomnień pt. Pudełko lwowskich

Witold Szolginia 1923 - 1996 217 dzonych w M uzeum N iepodległości w W arszaw ie. T ak bardzo żal, że to zostało nagle p rze­ rw ane, że nie m ożna ju ż skorzystać z Jego żyw ego słowa. W W arszaw ie i gdzie indziej, tak­ że w Jeg o ukochanym Lw ow ie, żegnano G o M szą Św iętą. D ocent d r hab. inż. arch. W itold S zolginia dla nas w M uzeum N iepodległości w W arszaw ie pozostanie w pam ięci ja k o W iel­ ki p atriota L w ow a, w spółzałożyciel i hojny d arczyńca K olekcji L eopolis, C złow iek życzli­ w y i nasz Przyjaciel.

Pani W andzie S zolginiow ej serdecznie dziękuję za przygotow anie danych biograficz­ nych dotyczących W itolda Szolgini.

D ołączone do tekstu zdjęcie W itolda Szolgini w Jego w arszaw skim m ieszkaniu na tle zbiorów , w ykonał syn K rzysztof w 1996 roku.

H .W .