150 Z A P I S K I
В. А. К o ł с z i n, A. S. С h о г о s z e w , W. Ł. J a n i n , U s a d b a
n o w g o r o d s k o g o c h u d o ż n i k a X I I w., Iz d a tie lstw o „N au k a”, M oskw a
1981, s. 168.
P raca a u to rstw a trzech zn a n y ch u czon ych od d aw n a stu d iu ją cy ch dzieje śred n io w ieczn eg o N ow ogrod u W ielk iego p rzed sta w ia r e z u lta ty prac w y k o p a lis k o w y c h p rzep row ad zon ych w la ta c h 1973— 1977, w w y n ik u k tó ry ch dok on an o d o ty ch czas jed y n eg o w sw o im rod zaju w przypadku R usi od k rycia — p ra co w n i m alarza n ow ogrod zk iego z k ońca X II — p o czątk u X III w iek u . D zięk i o d k rytym na tym m iejscu in sk ryp cjom na korze brzozow ej oraz w zm ia n k o m w k ron ik ach n o w o grod zk ich u d ało się z dużą dozą p ra w d o p o d o b ień stw a u sta lić jego p erson alia. B y ł to O lisej G reczin, d u ch ow n y n ow ogrod zk i. A u torzy sta w ia ją h ip otezę, że b y ł on p raw d op od obn ie g łó w n y m w y k o n a w c ą św ietn eg o w y str o ju m a la rsk ieg o ce r k w i Spa- sa -N ered icy . Z aopatrzona w lic z n e szk ice to p ograficzn e, ry su n k i i fo to g ra fie k sią żk a za w iera poza p o w y ż sz y m i u sta len ia m i d ok ład n y p rzegląd i o m ó w ien ie w ie lu in n y ch zn a lezisk
K. S.
E. L. N a z a r o w a, „ L iw o n s k i e p r a w d y " к а к i s t o r i c z e s k i j isto-
cznik, l[w:] D r e w n i e j s z e g o s u d a r s t w a na t e r it o r ii S S S R — m a t e r i a ł y i is s le d o w a n i j a 1979 g., A N SS S R — In stitu t Istorii S SSR , Izd a tielstw o
„N auka”, M osk w a 1980, s. 5— 218.
K on tyn u u jąc tra d y cję a n a lo g iczn y ch prac p row ad zon ych p rzez B. D. G rek o- w a czy W. T. P a s z u t ę, a p o św ięco n y ch n a jsta rszy m sp iso m p raw a lu d ó w sło w ia ń sk ic h i b a łty jsk ic h (P rusow ie), autorka a n a lizu je i p u b lik u je (s. 171—218) p a ra leln ie z p rzek ład em ze sta ro n iem ieck ieg o o ry g in a łu na r o sy jsk i zb iory p raw a L etg a lii, K urlandii, L iw on ii, w ła d z tw b isk u p ich D orpatu, ö s e l i L eal (Wieck). B a d a n iem i ed y cją o b jęte zo sta ło 56 p rzek a zó w z czego 19 d otąd n iezn ą n y ch i 5 n ie w y k o rzy sta n y ch przez u czon ych . W szystk ie is to tn ie jsz e w a r ia n ty , w e d le z a p ew n ie n ia autorki, u w zg lęd n io n e z o sta ły w r z eczy w iście b o g a ty ch p rzy p isa ch do e d y cji. P oprzedza ją: p o d zielo n e na d w a rozd ziały stu d iu m h isto rio g ra ficzn o -źró d ło z- n a w c z e (s.- 5— 90), przed e w sz y stk im n a sta w io n e na w y c h w y c e n ie m o m en tu p o w s ta n ia p o szczególn ych z b io ró w (p rzew ażn ie X III—X IV w .), k tóre d oszły do n as w o w ie le p ó źn iejszy ch od pisach, dalej za w arta w rozd ziale trzecim (s. 91— 170) su m aryczn a próba p rezen ta cji w sp o m n ia n y ch te k s tó w jak o źródła do d ziejó w śred n io w ieczn ej Ł o tw y i E sto n ii z rozb iciem na n a stęp u ją ce g ru p y za g a d n ień — gosp od ark a, stosu n k i sp o łeczn e i w a lk a k la so w a , p raw o rzeczo w e, sp ad k ow e, w ła s ność, zob ow iązan ia, ustrój p o lity czn y , p raw o karne, organ izacja są d ó w i proces.
Tom , w k tórym zam ieszczon o p rezen to w a n e op racow an ie sta ł się ro czn ik iem z esp o łu In sty tu tu H isto rii A N ZSR R za jm u jącego się b a d a n ia m i n a jd a w n iejszy ch o rgan izacji p o lity czn y ch n a ob szarach Z w ią zk u R ad zieck iego. Z teg o w zg lęd u , poza o g ó ln y m w stę p e m pióra k iero w n ik a zesp ołu W. T. P a szu ty , za w ie r a on o m ó w ie n ie dorobku zesp o łu w la ta c h 1968— 1978 (s. 219—·233), oraz recen zje.
R yszard B r y k o w s k i , D r e w n i a n a a r c h i t e k t u r a ko ścieln a w M ało p o lsce X V w i e k u , „Studia z H isto rii S z tu k i” t. X X X I, P olsk a
A k ad em ia N a u k . In sty tu t S ztu k i, Z akład N a ro d o w y im . O sso liń sk ich — W y d a w n ictw o P o lsk ie j A 'îa d em ii N auk, W rocław — W arszaw a—K ra k ó w — G dańsk—Ł ódź 1981, s. 325 (w ty m 229 ilu stra cji) + 6 map. K sią żk ę tę n a p ra w d ę w a rto p olecić, n ie ty lk o z p ow od u tem atu , ja k że przecież w d zięczn eg o . A utor za n a liz o w a ł 27 k o ścio łó w z teren u M a łop olsk i i sąsiad u jącego
Z A P I S K I
151
z n ią sk ra w k a R usi n a k tórym w y stę p u je zn aczn e zg ru p o w a n ie sa k ra ln y ch o b iek tó w d rew n ian ych : H aczów , B lizn ę, D om aradz itd . (u w zględ n ion o je dlatego, gdyż są zw ią za n e s ty lis ty c z n ie i k o n stru k cy jn ie z M ałop olsk ą, p ozostają św ia d e c tw e m ek sp a n sji ta m tejszej a rch itek tu ry). 23 z n ich za ch o w a ło się, zaś 4 zn a m y jed y n ie z ik on ografii. Jak o cezu rę zam yk ającą w ie k X V p rzy jęto 1510 r. Z tego zesp ołu ob iek tów p ię tn a sto w ie c z n ą m etry k ę sied m iu p o św ia d cza ją zap isy na ich e le m e n ta ch a rch itek to n iczn y ch . Co do d ziesięciu k o le jn y c h b a d a n ia autora (analiza form i cech k on stru k cy jn y ch ) p o tw ierd ziły op in ie litera tu r y o ich p iętn a sto w ieczn ej p ro w en ien cji. N a stęp n ie w łączon o, ze w z g lęd ó w sty listy c z n y c h , trzy k ościoły, k tóre m o g ły p o w sta ć na p o czątk u X V I w . W reszcie R yszard B r y k o w s k i p rzy ją ł za osta tn im i b ad an iam i, iż dw a o b iek ty (K rólów ka, B liznę) p o w sta ły w X V w ., zaś jem u sam em u udało się p o w ięk szy ć zesp ó ł m a ło p o lsk ich b u d o w li sa k ra ln y ch o jeszcze p ięć o b iek tów : D om aradz, G olcow ą, H u m n isk a, K rościen k o W yżne, i H a czów ). K o ścio ły w ty c h m iejsco w o ścia ch d a to w a n e b y ły uprzed n io na w ie k X V I bądź n a w et X V II. N a jw ię c e j r e w e la c ji p rzysp orzył sp e c ja ln ie p o tra k to w a n y k o ś ció łek w H a czo w ie d a to w a n y d otych czas na drugą ć w ierć X V II w iek u ; au tor zaś dopuszcza m o żliw o ść jeg o b u d o w y n a w et w czw a rtej ćw ierci X IV w . W e w s z y s tk ich b ad an ych o b iek ta ch zasto so w a n o k o n stru k cję w ień co w ą .
K siążk a u k azu je d rew n ia n e k o śció łk i m a ło p o lsk ie n a szerok im tle: og ó ln o eu ro p ejsk im i szczeg ó ln ie ogóln op olsk im , p rzed sta w ia p ro b lem a ty k ę w szerok iej p ersp ek ty w ie cza so w ej. Obok w ie lu n o w y ch u sta leń np. o ro li k o lo n istó w n ie m ie c k ich w p o lsk im b u d o w n ictw ie d rew n ian ym d w ie te z y są n aczeln e. A utor za n eg o w a ł od daw n a u ta rte poglądy:
1. o lu d o w y m ch a ra k terze a rch itek tu ry d rew n ian ej
2. o g o ty cy za cji d rew n ia n eg o k ościoła d op iero w p o czątk ach X V I w.
Z daniem R. B r y k o w sk ie g o arch itek tu ra d rew n ian a n ie b yła od sep a ro w a n a od m u row an ej, lecz ś c iśle z n ią zw iązan a. Jej tw ó rca m i b y li za w o d o w i m iejscy rze m ieśln icy , a n ie b liżej n ieo k reślen i lu d o w i tw órcy. N a to m ia st w y k sz ta łc o n y d r e w n ia n y k ościół g o ty ck i is tn ia ł już w X V w ., j e ś li n ie w cześn iej. N a rozw ój i tego b u d o w n ictw a d ecy d u ją cy w p ły w m iała rozbudow a sie c i p a ra fia ln ej w X III w.
J e st to k sią żk a c iek a w a , n ieortod ok syjn a, tw órcza. Ż yczyć jej trzeba b y n ie została p rzem ilczan a.
R. K.
Zenon G u i d o n , L ech S t ę p k o w s k i , Z d z i e j ó w handlu R z e c z y
p o s p o l i t e j w X V I — X V I I I w ie k u . S tu d i a i m a t e r i a ł y , W yższa Szkoła
P ed a g o g iczn a im . Ja n a K o ch an ow sk iego, K ie lc e 1980, s. 331.
O siem n a ście a r ty k u łó w , w ty m sześć d otąd n ie p u b lik o w a n y c h sk ład a się na n in ie jsz y tom . W ięk szość te k s tó w w cześn iej og ło szo n y ch dru k ow ało się w „Z ap is kach H isto ry cz n y c h ” i „ K w a rta ln ik u H isto rii K u ltu ry M a teria ln ej”; n iek tó re z n ich u kazują się tera z w fo rm ie p rzered agow an ej. P ię tn a ś c ie za m ieszczo n y ch w tom ie drobnych a r ty k u łó w n a p isa ł Z. G u i d o n , w sp ó ła u to rem czterech jest L. S t ę p k o w s k i . P o św ięco n e są one przed e w sz y stk im różn ym a sp ek to m handlu sp ła w - n ego zbożem , a n ad to żelazem , w ełn ą , d rew n em i jeg o p ochodnym i. W k ilk u p rzy p adkach d ru k u je się w a n ek sa ch do a rty k u łó w te k s ty źród łow e, m .in. o o rgan izacji i k a lk u la cji k o sztó w tra n sp o rtu zboża z W ołyn ia (1766 г.), o d och od ow ości h a n d lu drzew em n ad b u żań sk im w G d ań sk u w 1782 r., czy in w en ta rz sp ich lerza w W inia- rach (u u jścia N id y do W isły) z 1791 r.
!["Władysław Broniewski w poezji polskiej", Red.nauk.: M. Janion, Warszawa 1976 : [recenzja]]()