Wnioskowania prawnicze
Za obowiązujące uznaje się zarówno normy ustanowione w formie przepisów prawnych jak i normy z takich przepisów wywiedzione za pomocą tzw. reguł inferencyjnych (reguł wnioskowania)
WNIOSKOWANIE: proces uznawania określonych zdań za
prawdziwe ze względu na wcześniej uznaną prawdziwość innych zdań.
WNIOSKOWANIE PRAWNICZE: w tym procesie z kolei chodzi o stwierdzenie obowiązywania norm ze względu na to, że inne,
będące z nimi w związku normy już uprzednio uznaliśmy za obowiązujące.
Ogólne zasady wnioskowania per analogiam i a contrario 1) musi istnieć tetyczna luka w prawie (należy odróżnić sytuację luki
prawnej od świadomej decyzji ustawodawcy zawężającego zakres stosowania normy – luka aksjologiczna).
2) nie można stosować analogii do przepisów o charakterze wyjątkowym.
3) w prawie karnym formalnym i prawie administracyjnym
czy podatkowym: analogia nie może służyć do ograniczenia praw i interesów uczestników postępowania (w pospowaniu karnym zwłaszcza oskarżonego).
4) w razie wątpliwości należy odstąpić od stosowania analogii Wnioskowanie a contrario to odwrotność wnioskowania
per analogiam. Znajduje zastosowanie przede wszystkim w prawie publicznym (wymagana jest tam większa ścisłość). Również w tym wypadku musi wystąpić tetyczna luka prawna.
Wnioskowania z celu na środki
„Jeśli dozwolona lub nakazana jest realizacja określonego stanu rzeczy, to tym samym jest dozwolone lub nakazane podjęcie środków
niezbędnych do realizacji tego stanu rzeczy. (reguła instrumentalnego nakazu)”
np. jeśli obowiązkiem lekarza jest wyleczenia pacjenta, to musi mu podać niezbędne leki.
Jednocześnie zakazane podjęcie wszelkich środków
udaremniających realizację tego stanu rzeczy (reguła instrumentalnego zakazu).
np. jeśli obowiązkiem strażnika jest ochrona budynku, to w czasie pracy nie może się od niego oddalić.
Wnioskowania instrumentalne opierają się na związku przyczynowym.
Uznanie normy wynikającej zapewnia skuteczność systemu prawnego.
Czy cel uświęca środki?
Spór w doktrynie:
ABSOLUTNIE NIE TAK,
ALE POD WARUNKIEM, ŻE:
za wykorzystaniem zakazanego środka przemawia
niekwestionowana wysoka wartość celu przy niższej szkodliwości samego
działania, środka (tj. dobra poświęcanego)
WNIOSKOWANIE AKSJOLOGICZNE
Wnioskowanie aksjologiczne - to reguły
inferencyjne oparte na założeniu konsekwencji
ocen prawodawcy.
Argumentum a simili
(wnioskowanie z podobieństwa)
Analogia legis Analogia iuris (analogia z ustawy) (analogia z prawa)
Analogia legis
to wnioskowanie oparte na stwierdzeniu podobieństwa
między faktem unormowanym i nieunormowanym. Na
tej podstawie następuje wiązanie takich samych
skutków prawnych z faktem nieunormowanym jakie są
wiązane przez przepisy prawa z faktem unormowanym.
Istotne podobieństwo faktów, które decyduje o zastosowaniu analogii legis może wynikać zarówno z fizycznego podobieństwa faktów, jak i z porównania celów regulacji.
Przykład:
Sąd Najwyższy, powołując się na potrzeby społeczno-gospodarcze, dopuszcza możliwość analogicznego stosowania art. 145 k.c.
dotyczącego drogi koniecznej do przypadku doprowadzenia linii elektrycznej, to w tym wypadku podstawą wnioskowania nie jest fizyczne podobieństwo drogi do linii elektrycznej, lecz podobieństwo celów regulacji normy określonej w art. 145 k.c. i normy określonej w wyniku wnioskowania przez analogię.
Formuła:
„Jeśli obowiązuje norma N1 dotycząca stanu rzeczy S1, to
należy wnosić, że obowiązuje także norma N2 nie
wyrażona w tekście prawnym, ale regulująca stan rzeczy
S2 w sposób podobny do stanu rzeczy S1”.
M jest P
S jest podobne do M
S jest P
Etapy wnioskowania Analogia legis:
• Ustalenie, że określony fakt nie został unormowany przez obowiązujące przepisy, czyli stwierdzenie występowania luki w prawie, która uniemożliwia podjęcie decyzji przez organ stosujący prawo;
• Ustalenie, że istnieje przepis prawny, który reguluje sytuacje pod istotnymi względami podobne do faktu
nieunormowanego;
• Powiązanie z faktem nieunormowanym takich samych konsekwencji prawnych jakie są związane z faktem uregulowanym przez przepisy prawne.
Analogia iuris
zakłada, że jeżeli obowiązują normy N1, N2, N3, Nn, które można uzasadnić przez odwołanie się do zasady prawa Z lub oceny O, to należy uznać za obowiązującą normę Nn+1, która co prawda nie jest wyrażona wprost w przepisie, ale znajduje uzasadnienie swojego obowiązywanie w tej samej zasadzie Z lub ocenie O.
Analogia iuris polega na zastosowaniu do sytuacji nie podpadającej pod wyraźny przepis prawa jakiejś zasady systemu prawa lub zasady gałęzi prawa. W odróżnieniu od analogii legis, w analogi iuris podstawą nie jest konkretny przepis prawa, tylko ogólnie określane zasady systemu prawa lub jego części. Wnioskowanie to polega na odwołaniu się do wyrażonych w formie zasad ogólnych podstawowych idei, na których opiera się prawo.
Formuła:
„Jeżeli w ustanowionych normach N1,N2,N3 ustawodawca preferuje wartość X przez wartością Y, co znajduje wyraz w akceptowanej zasadzie systemu prawa lub zasadzie gałęzi prawa, to należy przyjąć, że obowiązuje norma N4 nie wyrażona w tekście prawnym, która także preferuje wartość X przed wartością Y.”
Etapy wnioskowania Analogia iuris:
• na podstawie szeregu wyraźnie ustanowionych norm dotyczących danej dziedziny ustala się jakimi ocenami kierował się ustawodawca, kiedy te normy tworzył;
• przyjmuje się, że określone w ten sposób zapatrywania aksjologiczne będą miały zastosowanie także w innych sytuacjach z tej dziedziny.
Wnioskowanie z przeciwieństwa (a contrario)
• Zaliczane do wnioskowań aksjologicznych
• Jest odwrotnością wnioskowania opartego na analogii legis.
• Argumentacja ta przebiega według schematu:
Jeżeli norma prawna wiąże konsekwencje K z faktem F1 i dany fakt F2 nie jest identyczny z faktem F1, to nie wolno do niego zastosować konsekwencji K, nawet gdyby był on pod istotnymi względami podobny do faktu F1.
Wnioskowanie z przeciwieństwa (a contrario)
• Rozumowanie a contrario zakłada, że zastosowanie do sytuacji nie podpadających pod wyraźny przepis prawa przepisu regulującego sytuację podobną nie znajduje uzasadnienia w ocenach prawodawcy.
PRZYKŁAD:
Art. 167§1 k.k.: „Kto umieszcza na statku wodnym lub powietrznym urządzenie lub substancję zagrażającą bezpieczeństwu osób lub mieniu znacznej wartości, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5” – wnioskując a contrario należy stwierdzić, że norma wyrażona w tym artykule nie dotyczy umieszczenia substancji zagrażającej bezpieczeństwu osób lub mieniu znacznej wartości w pojeździe lądowym.
Wnioskowanie z przeciwieństwa (a contrario)
• W innej interpretacji wnioskowanie a contrario polegać ma na założeniu, że określony tekst prawny może być podstawą do zrekonstruowania dwóch norm, z których jedna jest określona pozytywnie, a druga negatywnie jako wynikająca z tej pierwszej na zasadzie przeciwieństwa.
PRZYKŁAD:
Jeżeli art. 149 k.c. stwierdza: „Właściciel gruntu może wejść na grunt sąsiedni w celu usunięcia zwieszających się z jego drzew gałęzi lub owoców” – to a contrario wynika z tego artykułu norma, która zakazuje właścicielowi gruntu wchodzenia na grunt sąsiedni w celu usunięcia zwieszających się z jego drzew liści lub pąków kwiatowych.
Argumentum a fortiori („skoro tak…, to tym bardziej…”)
• Argumentacja a fortiori sprowadza się do subsumpcji normy bardziej szczegółowej z przepisu zinterpretowanego w sposób oparty na domyślnych uzupełnieniach wypowiedzi prawodawcy.
Argumentum a fortiori występuje w dwóch wariantach:
1. A maiori ad minus (z większego na mniejsze) 2. A minori ad maius (z mniejszego na większe)
A maiori ad minus (z większego na mniejsze)
• Wnioskowanie odwołujące się do założenia o konsekwencji ocen prawodawcy
• Ma zastosowanie w sytuacji, gdy chcemy dowieść, że obowiązuje norma prawna nakazująca albo dozwalająca coś czynić, choć nie jest ona wyrażona explicite w tekście prawnym, a możemy się powołać na normę wyrażoną w przepisach nakazującą albo dozwalającą czynić więcej.
A maiori ad minus (z większego na mniejsze)
Wnioskowanie z większego na mniejsze przebiega według schematu:
Jeżeli obowiązuje norma N1 nakazująca czynić więcej, to należy wnosić, że obowiązuje także norma N2 niewyrażona explicite w tekście prawnym, nakazująca czynić mniej.
ALBO
Jeżeli obowiązuje norma N1 dozwalająca coś czynić w szerszym zakresie lub w większym stopniu, to należy wnosić, że obowiązuje też norma N2 niewyrażona w tekście, dozwalająca coś czynić w mniejszym zakresie lub mniejszym stopniu.
PRZYKŁAD:
Jeżeli zezwala się właścicielowi gruntu wejść na grunt sąsiedni w celu usunięcia zwieszających się z jego drzew gałęzi lub owoców, to tym bardziej zezwala mu się na usunięcie takich gałęzi lub owoców przez płot.
A minori ad maius (z mniejszego na większe)
• Wnioskowanie odwołujące się do założenia o konsekwencji ocen prawodawcy.
• Ma zastosowanie, gdy chcemy dowieść, że obowiązuje norma prawna niewyrażona w tekście prawnym, zakazująca określonych działań, a możemy się powołać na normę wyrażoną w przepisach prawnych, zakazującą tych działań w mniejszym zakresie lub stopniu.
A minori ad maius (z mniejszego na większe)
• Wnioskowanie z mniejszego na większe przebiega według schematu:
Jeżeli obowiązuje norma N1 zakazująca czynić mniej, to „tym bardziej” obowiązuje norma N2 zakazująca czynić więcej.
PRZYKŁAD:
Art. 144 k.c.: „Właściciel nieruchomości powinien przy wykonywaniu swego prawa powstrzymywać się od działań, które by zakłócały korzystanie z nieruchomości sąsiednich ponad przeciętną miarę wynikającą ze społeczno – gospodarczego przeznaczenia nieruchomości i stosunków miejscowych” – tym bardziej obowiązuje norma zakazująca właścicielowi podejmowania działań, które by uniemożliwiały korzystanie z nieruchomości sąsiednich.
