Waldemar Rozynkowski
"Dzieje i skarby kościołów Torunia
Podgórza", Katarzyna Kluczwajd,
Toruń 2007 : [recenzja]
Rocznik Toruński 35, 219-221
R O C Z N I K T O R U Ń S K I T O M 35 R O K 2008
Recenzje
D zieje i skarby kościołów Torunia Podgórza. M ateriały z konferen cji przygotow anej przez Toruński O ddział Stow arzyszenia H istory ków Sztuki przy współpracy Domu M uz w Toruniu (Toruń, 18 listo pada 2006 roku), redakcja naukow a K atarzyna K luczw ajd, W y daw nictw o „Dom O rganizatora”, Toruń 2007, ss. 216
N a r y n k u w y d a w n ic z y m u k a z a ł a s ię k s ią ż k a p o ś w i ę c o n a h is to r i i k o ś c io ł ó w n a to r u ń s k i m P o d g ó r z u . P r a c a w p is u je s i ę w s e r i ę p u b l i k a c j i p o ś w i ę c o n y c h d z i e j o m i s k a r b o m p o s z c z e g ó l n y c h k o ś c i o ł ó w to r u ń s k i c h 1. W p r z y p a d k u c h a r a k t e r y z o w a n e j p o z y c ji z a g a d n i e n i e n ie c o p o s z e r z o n o , g d y ż j e s t w n ie j m o w a o k o ś c io ł a c h d z i e l n i c y P o d g ó r z . K s i ą ż k ę o t w i e r a w s t ę p K a ta r z y n y K lu c z w a j d , p r e z e s a O d d z i a ł u T o r u ń s k ie g o S t o w a r z y s z e n i a H i s t o r y k ó w S z tu k i , a j e d n o c z e ś n i e r e d a k t o r a n a u k o w e g o n i n i e j s z e g o w y d a w n ic t w a . P r a c a s k ł a d a s i ę z d z i e s i ę c i u a r t y k u łó w . P ie r w s z y z n ic h , a u t o r s t w a K a r o li C ie s ie ls k ie j ( T o p o g r a f ia i h is to r ia k o ś c i o ł ó w P o d g ó r z a ) , p o d e j m u je z a g a d n ie n i e to p o g r a f ii s a k r a ln e j P o d g ó r z a , u k a z a n e j w u ję c iu h is to r y c z n y m 2. A g a ta R is s m a n n d o k o n a ł a z e s t a w i e n ia o r a z o m ó w ie n ia p r z e d s t a w i e ń k o ś c io ł ó w p o d g ó r s k ic h w m a la r s tw ie , n a r y c i n a c h o r a z n a f o t o g r a f ia c h ( I k o n o g r a f i a k o ś c i o ł ó w P o d g ó r z a ) . O . M a k s y m in T a n d e k p o d j ą ł r o z w a ż a n i a n a d z n a c z e n i e m k r z y ż a w d u c h o w o ś c i f r a n c i s z k a ń s k ie j ( K r z y ż w d u c h o w o ś c i f r a n c i s z k a ń s k i e j ) . O . A n z e l m J a n u s z S z te in k e w s w o i m a r t y k u le - K o ś c i ó ł p w . iw . ś w . A p o s t o ł ó w P i o tr a i P a w ł a o r a z k l a s z t o r f r a n c i s z k a n ó w
-1 Z o s ta ły ju ż o p u b lik o w a n e : D zie je i s k a r b y k o śc io ła Ś w ię to ja ń s k ie g o w T o r u n iu , red . K. K lu cz w a jd , M . W o ź n iak , T o ru ń 2 0 0 2 , ss. 4 7 1 ; D zie je i s k a r b y k o ś c io ła M a
ria c k ie g o w T o ru n iu , red . K. K lu cz w ajd , T o ru ń 2 0 0 5 , ss. 6 1 6 .
2 W o d n ie sie n iu d o d z ie jó w k o ście ln y ch N ieszaw y arty k u ł te n m o ż n a u z u p e łn ić o n a s tę p u ją c ą p u b lik a c ję : W . R o zy n k o w sk i, Z d z ie jó w k o ś c ie ln y c h N ie sz a w y , [w :]
D z ie je N ie sza w y , t. 1 , D o ro ku 1 9 4 5 , red . R. C za ja, T o ru ń 2 0 0 4 , s. 2 5 9 i n.
r e f o r m a t ó w w P o d g ó r z u ( 1 6 4 1 - 1 8 3 4 ) - dokonał syntetycznego przedstawie nia dziejów franciszkanów na Podgórzu.
Kolejni autorzy zainteresowali się konkretnymi zabytkami, pisząc następu jące artykuły: o. Adam Jan Błachut - K o n c e p c j a i g e n e z a o ł t a r z y w k o ś c i o ł a c h r e f o r m a c k i c h p r o w i n c j i p r u s k i e j w 2 . p o ł o w i e X V I I I w ie k u ; Peter Machała -
O łta r z g ł ó w n y w k o ś c i e l e p w . iw. iw. P i o tr a i P a w ł a w P o d g ó r z u; Jacek Ty licki - M a l a r z K a z i m i e r z Ł u k a s z e w i c z i j e g o s t a c j e D r o g i K r z y ż o w e j w k o ś c i e le w P o d g ó r z u; Sławomir Majoch, Micha! Witkowski - G r ó b P a ń s k i i O p ł a k i w a n i e - r z e ź b i a r s k i e te a tr o s a c r o z k o ś c i o ł a r e f o r m a t ó w w T o r u n i u - P o d g ó r z w , Magdalena Śniegulska-Gomuła - S z a t y l i t u r g i c z n e z k o ś c i o ł a p w . ś w . iw. P i o tr a i P a w ł a w P o d g ó r z u .
Omawianą pozycję zamyka artykuł Piotra Bireckiego - S z k ic z d z ie j ó w k o ś c i o ł a e w a n g e l i c k i e g o w P o d g ó r z u ( 1 8 9 6 - 1 9 3 9) - poświęcony nieistniejącej już świątyni protestanckiej. Można go uznać za wstęp do szczegółowych, a jed nocześnie bardzo trudnych badań nad dziedzictwem materialnym ewangelików.
Odnotujmy, że książkę zamykają bardzo pożyteczne dwa indeksy: osób oraz nazw geograficznych. Na uwagę zasługuje także bogata szata graficzna z dużą liczbą zdjęć, w większości kolorowych.
Widać wyraźnie, że zawarte w omawianej pracy artykuły koncentrują się przede wszystkim na zagadnieniach dotyczących historii sztuki i dodajmy, prawie wyłącznie kościoła Świętych Apostołów Piotra i Pawła. Jest to do pewnego stopnia zrozumiałe, gdyż ten właśnie kościół wpisał się najbardziej w dzieje Podgórza, jednak warto w tym miejscu poczynić kilka spostrzeżeń.
Na ostatniej stronie książki określono jej zakres tematyczny. Jak widać, punkt ciężkości spoczywał w niej na przedstawieniu dziejów świątyń Podgó rza oraz tego co one zawierają, ich „skarbów”. Jak już jednak zauważono, w pracy zajęto się prawie wyłącznie jednym kościołem, mianowicie świątynią, której patronują święci apostołowie Piotr i Paweł. Z innych budowli sakralnych przedstawiono tylko historię nieistniejącego już kościoła ewangelickiego. Nie stety nie są to wszystkie świątynie Podgórza.
W omawianej topografii sakralnej Podgórza brakuje informacji o innych kościołach parafialnych, czyli o świątyniach: Opatrzności Bożej na Rudaku oraz Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny na Stawkach. Można było także przynajmniej wspomnieć o najmłodszej parafii na Podgórzu oraz wznoszonym w niej kościele, któremu patronuje Błogosławiony Stefan Win centy Frelichowski. Chociaż parafia ta została erygowana w 1999 r., to jednak jej powstanie jest związane z ważnym wydarzeniem w historii Torunia, mia nowicie z wizytą Ojca Świętego Jana Pawła II. Zauważmy, że tereny wymie
nionych tu parafii już przed II wojną światową zostały włączone w granice Podgórza3.
Nie zapominajmy także, że wszystkie te parafie zostały wydzielone z para fii Świętych Apostołów Piotra i Pawła. Parafia na Rudaku została erygowana w 1946 r., natomiast na Stawkach w 1982 r.4
Brak w omawianym opracowaniu wymienionych wyżej świątyń trudno będzie nadrobić podobnymi publikacjami, gdyż jest mato prawdopodobne, że powstaną dla nich osobne monografie.
Zauważmy jeszcze, że w czasie, kiedy powstawała omawiana pozycja, drukiem wychodziła także monografia Jerzego Domasłowskiego poświęcona historii architektury oraz wyposażeniu kościoła franciszkańskiego5. Szkoda, że autorzy omawianych prac nie mogli skorzystać z owoców swoich badań.
Na koniec podkreślmy zdecydowanie, że mamy do czynienia z wartościową pracą. Będzie ona na pewno pomocna w przyszłych badaniach nad syntezą dziejów kościelnych w Toruniu na Podgórzu.
W a l d e m a r R o z y n k o w s k i ( T o r u ń )
Sylw ia G rochow ina, Nauczanie dzieci polskich w ja w n ym niem iec kim i tajnym polskim system ie szkolnym w Toruniu w latach 1 9 3 9 - -1 9 4 5 , Biblioteka Fundacji „A rchiw um Pom orskie A K ” , t. 53, T o ruń 2007, ss. 104
W literaturze naukowej jest wiele pozycji dotyczących niemieckiej okupa cji ziem polskich. Problem szkolnictwa jest w nich jednak często traktowany marginalnie. Prac całościowo omawiających tę kwestię jest bardzo mało. Większym zainteresowaniem naukowców tematyka ta cieszyła się odnośnie do terytorium Generalnego Gubernatorstwa. Szkolnictwo na tzw. „ziemiach wcie lonych” do Trzeciej Rzeszy zwłaszcza na Pomorzu Gdańskim także długo
3 Z o b .: I. Ja n o s z -B is k u p o w a , D zie je m ia sta P o d g ó r z a (1 5 5 5 - 1 9 3 8 ) , Z a p is k i H is to ry czn e , l. 27: 1962, z. 3, s. 3 8 1 - 3 8 4 .
4 D ie c e zja T o ru ń ska . H is to r ia i te ra ź n ie js zo ś ć , t. 1 5 /1 6 /1 7 , D e k a n a ty to r u ń s k ie - 1 ,
II, II, T o ru ń 1995, s. 3 0 2 , 3 0 4 , 3 0 8 .
5 J. D o m a sło w sk i, K o ś c ió ł ś w ię ty c h P io tra i P a w ia i k la s z to r fr a n c is z k a n ó w (d a w
n ie j r e fo r m a tó w ) n a P o d g ó r z u w T o ru n iu , P ra c e p o p u la rn o n a u k o w e T N T , n r 6 9 ,
T o ru ń 2 0 0 7 , ss. 148.
