1
SPIS ZAWARTOŚCI TECZKI
I./l. Relacja
I./2. D okumenty ( sensu stricto) dotyczące relatora — I./3. Inne materiały dokumentacyjne dotyczące relatora ---- II. M ateriały uzupełniające relację fo - A J ^ III./l. M ateriały dotyczące rodziny relatora '—
III./2. M ateriały dotyczące ogólnie okresu sprzed 1939 r. — III./3. M ateriały dotyczące ogólnie okresu okupacji ( 1939-1945) III./4. M ateriały dotyczące ogólnie okresu po 1945 ---
III./5. Inne
IV. Korespondencja —
i
V. Nazwiskowe karty informacyjne VI. Fotografie
2
3
P or. inż. G rzegorz W ojew ski ze sw ą m a )iką G er
tru d ą (zdjęcie z • la t okupacji).
f - '.- J
h e r o w s k i i p u c k i) d o k o ń c a 1940 r . o s ie d lo n o 3139 o§6ł> z
R e i c h u , 'z w ię k sz a ją c w t e n s p o s ó b ilo ś ć N ie m c ó w d o o - k o lo 18 ty s . p n z a t y m u p r z y k r z a n o ż y c ie . l u d n o ś c i p o l s k i e j p r z e z je j d y s k r y m i n a c j e i p o n iż a n ie g o d n o ś c i o - s o b is te j.
W tych w aru n k ach p rzed P olakam i .stanęły cz te ry a lte rn a ty w y : pozwolić się w ym ordow ać, w ysiedlić lub uciec, a tym samym s tr a
cić cały swój m a jątek , odradzić Ojczyznę p rz y j
m ując niem iecką listę n a - rrdow ościow ą, • w zględnie nodjąć w alkę na śm ierć i życie. Część ludności, m i-
>^o że najm niejszy odruch sam oobrony w yw oływ ał ratychm ia^tow.ą . zem stę ze stro n y dkjlipapja, p o d ję ła cz w artą 'ostateczność, t>rze- chodząc do ■codzienna.
T u w łaśnie, na. te re n ie now iątu morskiego, gdzie n»wed k ilku tygodniam i b ohatersko w alczyli w o- Kwmie
s w e s om iasta p ry m ity w n ie uzbrojeni w e j- hprow scy ochotnicy, ro - Hzi się jako jedna z pierWsa-ych w k ra ju eruoa koospiracvina pod n azw ą „Pomoc P olakom ” („Pom. Pol.”). Była to o r ganizacja ch ary taty w n a, coś w rodzaju kom itetu w zajem nej pomocv, sk ła dająca się z n ajb ard ziej u faiących sobie w ejhero- w ian.
Początkow o „Pom. P o l” , d ziałaiaca pod .k ie ro w n i
ctwem ks. p rała ta E d m u n d a Roszczynialskiego, po
staw iła sobie za cel u -
^zielania m aterialnej p o mocy sierotom i wdowom no w ym ordow anych oraz fvrn. których członkowie rodzin znaleźli się, w w ię zieniach i obo>-.ch k o n centracyjnych. $r'>dki n a te Domoc oochodziły w y
łącznie z e zbiórek w śród członków organizacji i ich rodzin.
Po aresztow aniu i za
m ordow aniu ks. Roszczy- nialskiego n a ooezątku li- słooada 1989 r. k iero w n i-
w arszaw skiej konsp iracji, u lotki i gazetki „Polska żyje”.
W arszaw skie m a te ria ły propagandow e stały się p odstaw ą ak c ji głów nie prow adzonej w zakresie w zm acniania poczucia p o l
skości.. B udziły w iarę , że P o lsk a jeszcze n ie je st stracona, że żyje i w alczy.
To m iało olbrzym i w pływ ha oiz ec iw staw ie n ie się niem ieckiej polityce n a ro d o w o ścio w ej szczególnie próbom w y o d rę b n ie n ia ze społeczeństw a - polskiego K aszubów i stw o rze n ia fik
cyjnego po jęcia ..'Narodu K aszubskiego” (Kasuiber- volk).
G azetka w yw arła- ta k i w oły W n a k ie row nictw o
„Pom. P ol.” , że od jej ty tu łu m rzyjęto now ą n az
wę o rg an izacji — „Polska żvie”.
celu odw rócenia od -iebio uw agi policji, a z strony u łatw ienia działalności, w iększość członków „Polska żvie”
oodięła p ra c ę w niem iec
kich in sty tu cjach . I ta k n ". F ran ciszek S?>vank T>'.
..Bażant” , V>vłv żołnierz V B ^łaiionu O brony N arodo
we i. d o sta ł sie d o o racy w Z sH ^dzi
pW ychow aw czym i koszarach w o isk o -
| w vch w W ejherow ie. Ja k o I k o n se rw ato r 'en tra ln e ^ o o - urzp-urania /ronywał sa- botażiu na swoim odcinku oracy. P rz ez za tykanie r u r pentralnepo ogrzew ania no wodo w al zim no w ko szarach, a wrzez to złe
| ram troie w*~ M żołnierzy W ehrm acht fcwasem sol-
! nvm zniszc-i t dw a au to m aty <Jo Ti/istaw/ipnia oło
wie artvlt-rvTSkicli. Jego
lii n a ^ ie b p z n ip o T n ie f s z y r ndziełem 'był'’ w ykradzenie 7 m agazyn" woisWyw^pgo w lirtvm 19<*0 r . 'krótko
falów ki, należące! pirzed w ybuchem w oinv d o d r u ż b y h arc ersk iel nim n a - zńim wrpiherowskiegó. Wv_|
nipsipinip t V.*
niach u W ojew skich udział b rali tylk o “ n a ja k ty w niejsi członkow ie „Polska żyje”. W śród nich n ajc z ę ściej spotkać m ożna było:
d ra A lfonsa W ojewskiego, ks. B a rtk a, Zofię A lbec- ką, W ładysław a S zuttę, M onikę Łakom ow ą, k tó re j m ąż zginął w P iaśn icy f“
Redłow skich, S zanka, Górę, Sadow skiego, M ichałko i in n y c h , k tó rz y decydow ali
0 dalszej działalności o r ganizacji.
Z erw anie z niew iad o m ych przyczyn k o n ta k tu z W arszaw ą przysoiesza naw iązanie łączności z konspiracyjnym i organiza
cjam i W ybrzeża. P o d łu ż
szych p e rtra k ta c ja c h z J u liuszem Roszałko, człon
kiem R ady N aczelnej ..G rv- fa Pom orskiego” , dochodzi dtTTzibliżeriia m iędzy ob ie
ma organizacjam i. Dalsze ' spotkania doprow adziły do
■podporządkowania ..Zrze
szenia P o lak ó w " (tak ą n a z - , w ę p rz y ję ła „Polska żyje”)
| „G ryfow i P om orskiem u”
; w czerw cu 1942 r. Od tego czasu G rzegorz W ojew ski ] p rz y ią ł pseudonim „F er- ru m ” , a jego żona G er
tru d a „Róża”.
N astęp u je szybki rozw ój
j
organizacji, rozszerza się zakres je? działalności, ale trw a to niedługo. N a w io
snę 1943 ro k u n a sk u tek z drady w ręce G estap o do
sta ły się w szystkie ak ta
„Zrzeszenia Polaków ” , k tó r e znaidow ały się w o rg a nach kościoła w Luzinie.
Niemcy, -posiadając listy członków o rg an iz ac ji w ra z z ich , d an y m i n e r ‘‘an a ln y m i, pseudonim am i i m i
niom:;wr» pr*vsf*lofIi r- sowych aresztow ań. W n o cy z 2 n a 3 m a 'a areszto w ano 70 członków na 120
^oszukiw anych. W oiewscy 1 w ipfe innych działaczy podziem ia, 'których zdołano wczeSpiei ostrzec, zbiegli z tego te re n u . W ojewska uVrvwała się w reionie
r«.w . -j — - j — — >»—
A
! /
< /
/U a *
4
Na odp raw ie generałów w O bersalzbergu 22 s ie rp
nia 1939 r . Aciolf H itle r pow iedział:
„ N ie m iejcie litości, bądźcie b ru taln i... n a jsil
niejszy m a p ra w o za so
bą.
W ysyłani na wschód sw oje farm ac je „trupich czaszek" z rozkazem za
b ija n ia bez litości i p a r do n u w szystkich mężczyzn,
ko b iet i dzieci polskiej ra s y i języka”.
T ak pouczeni ru szy li o - p raw cy n a w schód a ta k że i ma polskie W ybrzeże.
N a c a ł e j z ie m i k a s z u b s k i e j N ie m c y o d p i e r w s z y c h d n i p r z y s t ą p i l i d o g e r m a n i z a c j i i l i k w i d a c j i w s z y s t k i e g o , co p o l s k i e . T u ż z a c z o ł ó w k a m i W e h r m a c h t u w k r o c z y ł y s p e c j a l n e o d d z i a ł y p o l i c j i b e z p ie c z e ń s t w a tz w . E i n s a tz k o m - m a n d o , k t ó r e d y s p o n u j ą c u - p r z e d n l o p r z y g o t o w a n y m i l i s t a m i ź le n o t o w a n y c h o s ó b , r o z p o c z ę ły k r w a w ą z n im i r o z p r a w ę . P r z e d e w s z y s tk im p r z y s t ą p i o n o d o l i k w i d a c j i c z ł o n k ó w P o l s k i e g o Z w ią z k u Z a c h o d n ie g o , L i g i M o r s k i e j, Z w i ą z k u O f i c e r ó w i P o d o f i c e r ó w R e z e r w y , Z w ią z k u H a r c e r s t w a P o ls k ie g o , a g łó w n i e i n t e l i g e n c j i , w o g ó le l u d z i n a j b a r d z i e j n ie b e z p i e c z n y c h d la w ła d z o k u p a c y j n y c h .
U s c h y ł k u w r z e ś n ia 1939 r . z a k o ń c z y ł a s ię p ie r w s z a f a l a a r e s z t o w a ń i m o r d ó w , p o to b y w p a ź d z i e r n i k u te g o ż r o k u , n o w y m i z a r z ą d z e n i a m i i
14 B A N I 5 E K A
i n s t r u k c j a m i r o z p o c z ą ć n ie m n i e j b r u t a l n ą d r u g ą .
Bodźcem d o spotęgow a
n ia prześlad o w ań było wezwanie rzucone w ipo- łowie paźd ziern ik a 1939 r.
przez G au le ite ra G dańska
— P ru sy Zachodnie A.
F o rstera n a w iecu p artii hitlero w sk iej (NSDAP) w W ejherow ie: „Rodacy! W w asze ręce o ddaję P ola
ków!”. W ezw anie to nie w ym aga k o m entarza. .
M iejscem każni stały się lasy P iaśnicy (9 fera ®a północ od W ejherowa),- gdzie bez sądu <w b a rb a rzyński sposób w ym ordo
w ano, a niekiedy żywcem sk o w a n o około 12 tys. l u dzi tylko za to, że byli Polakam i.
• J e d n o s tk i p o l i c j i b e z p i e c z e ń s t w a k o r z y s t a ł y p r z y tv m z w v d a t n e j p o m o c v r o z w i j a i ą - r *» i się n a s z e r o k ą s k a lę s i e c i r ó ż n e g o r o d z a i u p la c ó w e k
n o l i c y i n y c h P a r t v i n y c h i a r t m i n i s t r a c y l - i y c h . R o z p o c z ę t o w y r ó w n y w a n i '1 „ k r z y w d ” , w y r z ą d z o n y c h r z e k o m o m i e i - s e o w y m N ie m c o m p r z e z l u d n o ś ć p o ls k ą .
^ o j e d n a k n i e z a s p o k a j a ł a o p r a w c ó w h i t l e r o w s k i c h . P r z y s t ą p i l i o n i je s z c z e d o w y s i e d la n ia P o l a k ó w p r z y b y ł y c h n a t e n t e r e n p o 1 p a ź d z i e r n i k a 19X8 r . , d o k o n f i s k a t y m a j ą t k u i w p r o w a d z a ni-* n i e m i e c k i c h l i s t n a r o d o w o ś c io w y c h . N a m i e i s c e l u d n o ś c i p o l s k i e j t y l k o w p o w ie c i e m o r s k i m ( o b e c n ie w e j -
/*zielania m aterialnej p o mocy sierotom i wdowom no w ym ordowanych oraz tym . których członkowie rodzin znaleźli sie, w w ię zieniach i o b o> ^h k o n centracyjnych. Środki >na te twmoc Dochodziły w v - | łącznio ze -zbiórek w śród | członków organizacji i ich rodzin.
Po aresztow aniu i za
m ordow aniu ks.
R o s z c z y -nialskieeo na początku li- s* opad a 1939 r. kiero w n i
ctw o organizacii p rz e im u - t>or. rez. inż. Grzegoirz.
W ojew ski, którv. p arę dni nrzedtem zdołał w ydostać cię z niemiecki!;' niewoli i naw iązać z ood- ziemiem. Od tego czasu ośrodkiem ioh działalności sta je się m ieszkanie W o-
; °w skiego w C eeielni — Z am ku na p eryferiach W eiherow a. Tu n a s p o t
k an iach naibliższych w spół
pracow ników rodziły się
•nowe koncepcje podziem n e j w alki.,
S t o p n i o w o p o z a n a j p r o s t s z a f o r m ą p o m o c y c h a r y t a t y w n e j ..P o m . P o l . ” p rz e c h o d z i d o o r g a n i z o w a n i a s c h r o n i e n i a d la lu d z i p r z e ś la d o w a n y c h . W y r a b i a n o d o k u m e fc ty u m o ż li
w i a j ą c e w y .iazil do G e n e r a l n e j G u b e r n i lu o s i e d l e n i e s ię w i n n e j c zę ści P o m o r z a .
C7cść
p o s z u k iw a n y c h lu d z i n k r v w a n o w o d d a l o n y c h w io s k a c h . Z o r R a ^ U o w a n o t a k -*•> o s t r z e g a n i e P o la k ó w o z a g r a ż a j ą c y m im a r e s z t o w a n i u l u b w y s i e d l e n i u . W t e n s p o - s<.o w c i ą g n i ę t o <lo a k c j i s a m o o b r o n n e j ln d /T n i e n a l e ż a - o v Ch d o ż a d n e j o r g a n i z a c j i k n n s n i r a c y i n ę i .
W wvmiku naw iązania przez W oiewskiego kon
ta k tu z podziemiem W ar
szaw y rozw inięto na sz e r
szą skalę akcję oronaffan- dow ą. W ojewski, a później jetro żona G ertru d a z n a rażeniem życia przem ycali do Ponidzkiego ? M yszka, praw dopodobnie członków
Łiumu w m i- nacn Koscroia w Jjuzrrue.
<5Taracb. a przez to złe
»’ wniiraie Vj żołnierzy Wehrmacht Kwasem s i l nym zniszcz i dwa auto
maty do rwstawippja . <*Ło- Wic artvlPTVłskicll. Je?o n a ,r>ie,bpzn!ecz,nieiszvm dziełem był'* wykradzenie
r
magazyn" woislroiurego w lutym 1940 r. krótko
falów ki, .należącej przed wybuchem w oinv do d ru żyny harcerskie! gim na- 7 ii im wojherowskiegó. Wy-,1 niesienie radiostacji z Za
kładu W^c^orwawczpfo, iw terenie którego m ieszkał iSz^frant. przypadł^ w u -
^•ńaip G ertrudzie Bistram .
Niemcy, posiada iac listy członków organizacji w raz z ich d an y m i p erso n a ln y m i, pseudonim am i i m i-
jfeuornsjń-ł p r * v s " t a o i l i d o - m a -
