III Międzynarodowy Kongres Średniowiecznego Prawa Kanonicznego, 3-9 września 1968 r. w Strasburgu i jego poprzednicy

Jakub Sawicki

III Międzynarodowy Kongres

Średniowiecznego Prawa

Kanonicznego, 3-9 września 1968 r. w

Strasburgu i jego poprzednicy

Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 12/3-4, 387-393

te sta te vicaria. Zdaniem prof. A bate najlepiej byłoby, gdyby sam p a­ pież określił ogólne w arunki, w których biskupi mogliby korzystać z w ładzy zastępczej.

Po tym kom unikacie odbyła się jeszcze dyskusja z udziałem prof. O n c l i n , G i a c c h i , C i p r o t t i e g o , L e c l e r c a i innych, oraz nastąpiło zamknięcie Zjazdu.

„Zjazd — powiedział n a pożegnanie kard. P. F e l i c i — jak dotąd w ygląda na bardzo owocny, ustalił bowiem pew ną relację i prawie że duchową łączność między Komisją a św iatem kanonistów. Już to je st cennym osiągnięciem, daje bowiem początek dialogiwi, który po­ w inien trw ać z tą samą swobodą i miłością, jak a towarzyszyła tym dniom dyskusji nad tem atam i kanonistykd o tak w ielkim znaczeniu” 7. Tego samego dnia o godz. 12-tej Ojciec św. pap. Paw eł VI, przyjął w szystkich uczestników Zjazdu na specjalnej audiencji i wygłosił do nich obszerne przemówienie, w którym podkreślił konieczność istn ie ­ n ia słusznych i m ądrych p raw w Kościele, potrzebnych mu do sk u ­

tecznego pełnienia jego posłannictwa.

Zw racając się zaś do nauczających praw a kanonicznego, posłużył się tekstem Iwona z C hartres: „Quicumque ergo ecclesiasticus doctor ecclesiasticas regulas ita in te rp re ta tu r aut m oderatur, ut ad regnum char-itatis cuncta quae docuerit vel exposuerit, referat, nec peccat, nec e rra t; cuim salutis proxim orum consulens, ad finem sacris in stitu tio ­ nibus debitum pervenire in te n d at” 8.

Ks. Tadeusz Pieronek

III M iędzynarodowy Kongres Średniow iecznego Praw a Kanonicznego 3—6 września 1968 r. w S trasburgu i jego poprzednicy.

Myśl zorganizowania stałej współpracy m iędzynarodowej dla prow a­ dzenia pogłębionych studiów nad D ekretem G racjana i nad praw em kanonicznym okresu klasycznego oraz dla przygotow ania krytycznych edycji pom ników tego praw a zrodziła się już na międzynarodowym zjeździe odbytym w kw ietniu 1952 r. w Bolonii dla uczczenia 800-lecia D ekretu G racjana, a poczęła przybierać realne kształty z chwilą utw o­ rzen ia w 1955 roku w ram ach Katolickiego U niw ersytetu w W aszyng­ tonie specjalnego in sty tu tu poświęconego tym studiom (Institute of R esearch and Study in Medieval Canon Larw) pod kierow nictw em zna­ kom itego badacza prof. Stefana K uttnera. Pierw szy międzynarodowy

7 L ’O sservatore Romano, 26, V. 1968, N. 120, s. 4.

kongres średniowiecznego praw a kanonicznego zorganizowany przez wydział p raw a kanonicznego Katolickiego U niw ersytetu w Louvain wspólnie z w ym ienionym In sty tu tem odbył się w dniach 22—26 lipca 1958 roku w Louvain i B rukseli w okresie W ystawy Światowej B ru ­ kselskiej, przy udziale 55 uczestników. A kta kongresu (m. i. 12 refe ­ ratów w raz z głosami dyskusji) zostały opublikow ane w 1959 roku к Już na tym p i e r w s z y m k o n g r e s i e zarysował się profil te ­ m atyczny tych obrad, m ających się odbywać co pięć lat: studia eru- dycyjne nad rękopisam i źródeł praw a kanonicznego i jego zbiorów, zwłaszcza nad D ekretem G racjana, jego rękopisam i, jego źródłami, nad zbiorami przedgracjanow ym i i ich rękopisam i, dalej nad zbiorami dekretów, zwłaszcza nad tzw. Quinque compilationes antiquae, nad lite ra tu rą kanonistyczną tak bogatą zwłaszcza tzw. dekretystów i dekre- talistów , a także nad p r a w e m k a n o n i c z n y m p a r t y k u l a r ­ n y m r ó ż n y c h k r a j ó w i r e g i o n ó w .

K rótki przegląd wygłoszonych referatów zobrazuje najlepiej bogac­ two i wagę poruszanych problemów.

Prof. U niw ersytetu w Louvain H enri W a g η o n, wówczas dziekan wydziału praw a kanonicznego, współorganizator kongresu, mówił o roli U niw ersytetu w Louvain w pracach nad edycją tekstów i dawnych kom entarzy praw a kanonicznego. Św ietna znawczyni rękopisów De­ k retu G racjana, p. Jacqueline R a m b a u d - B u h o t , konserw ator w dziale rękopisów Bibliothèque N ationale w Paryżu wygłosiła ob­ szerny referat metodologiczny o studiach nad rękopisam i Dekretu G racjana, dodając jako przykład naukow y opis rękopisu Paris В. N. 3895. Prof. Adam V e t u l a n i z Krakowa, osobiście nieobecny na zjeździe, zaprezentow ał interesujący referat o pierw otnych zbiorach dekretałów papieskich w końcu 'X II wieku. Nieodżałowanej pamięci ks. Louis G u i z a r d, profesor In stitu t Catholique w Paryżu refero ­ w ał o stanie prac nad zinw entaryzow aniem i nad edycją statutów dawnych synodów diecezjalnych, szczególnie zaś we Francji, gdzie specjalna K om isja przygotow uje repertorium statutów synodów die­ cezjalnych dawnej F ran cji po rok 1789, Ks. Joseph R ,y a n, profesor historii średniowiecznej w papieskim Instytucie Studiów Średniowiecz­ nych (Pont. In stitu te of M ediaeval Studies) w Toronto, omówił w swoim referacie bieżące prace i łączące się z nim i problem y dotyczące przed- gracjanow ych kolekcji praw a kanonicznego. P rofesor G abriel L e B r a s

1 Congrès de Droit Canonique M édiéval Louvain et B-ruxelles 22—26

Juillet 1958, Louvain 1959 ss. XI, 184. — Bibliothèque de la Revue

przerzucił swoich słuchaczy w dziedziny na pograniczu praw a, teologii i socjologii wygłaszając piękny re fe ra t p.t. Klasyczne prawo Kościoła

w służbie człowieka. W problem y w arsztatu edytorskiego w prow adził

re fera t o. Alfonsa S t i c k l e r a SDB, profesora Pontificio A teneo Salesiano w Rzymie na przykładzie dzieł słynnego dekretysty Huguccio z Pizy i dekretystyki klasycznej. Profesor U niw ersytetu w Louvain ks. G érard F r a n s e n przedstaw ił szerokie zagadnienie szczególnego rodzaju lite ra tu ry kanonistycznej tzw. Quaestiones, omawiając w yniki swoich badań i dalsze zam ierzenia badawcze. A udytor Roty Rzymskiej Msgr. Charles L e f è b v r e zreferował w ynik swoich studiów nad r ę ­ kopisam i glosatorów Compilatio la, w szczególności Ryszarda Anglika (Ricardus Anglicus). O. Antonio G a r c i a y G a r c i a OFM obecnie profesor Papieskiego U niw ersytetu w Salam ance omówił kanonistyczne kom entarze do uchwał Soboru L aterańskiego IV z 1215 r. Wreszcie o. Jav ier O c h o a CMF, profesor w In stitu tu m Iuridicum C laretia- num w Rzymie przedstaw ił szereg zagadnień dotyczących życiorysu i działalności słynnego kanonisty z pierwszej połowy X III w ieku Vin- centius Hispanus. Dopełnieniem przeżyć kongresowych były dwie w y­ staw y rzadkich i ciekawych rękopisów kanonistycznych głównie z b i­ bliotek belgijskich.

D r u g i k o n g r e s , zorganizowany przez wym ieniony wyżej In ­ sty tu t (przeniesiony w międzyczasie z W aszyngtonu do New Haven, Conn. i wcielony do Yale University) w spólnie z Boston College, ob­ chodzącym rocznicę stulecia swego istnienia, odbył się w dniach 12—16 sierpnia 1963 roku w Boston College przy udziale 80 uczonych ze w szystkich stron św iata, w tym reprezentantów 25-ciu uniw ersytetów , akadem ii i instytutów naukowych. Wygłoszono na kongresie tym 30 referatów . Obszerne akta kongresu ukazały się w 1965 r o k u 2, dając obraz rozwoju tej dyscypliny w ostatnich latach.

Tym razem, z uwagi na w ielką liczbę zgłoszonych referatów i ko­ m unikatów zjazdowych, podzielono w druku cały m ateriał na 5 tem a­ tycznych grup: 1) Rękopisy, teksty i problem y przekazów źródłowych (textual Tradition); 2) Ecclesia i Regnum: Teoria i p rak ty k a władzy rządzenia; 3) Praw o kanoniczne, teologia, filozofia: doktryny i w za­ jem ne stosunki, 4) P rocedura i adm inistracja w kurii i kancelarii; 5) Praw o kanoniczne w różnych krajach.

W pierwszej grupie znalazły się refe raty pani Johanne A u t e n - r i e t h z Biblioteki K rajow ej w S tuttgarcie o rękopisach

kanoni-2 Proceedings of the Second International Congress of Medieval Ca­

non Law, Boston College, 12— 16 A ugust 1963. Edited by Stephan

K u t t n e r and J. Joseph R y a n . C ittà del Vaticano 1965 ss. XXXVIII, 2 nib., 494. — M onum enta Iuris Canonici Series С: Subsidia, Vol. 1.

stycznych w k u rii biskupiej w K onstancji na przestrzeni od 9 do 15 wieku, prof. H orst F u h r m a n n a z Tübingen o stosunku opactw a w Cluny do D ekretałów Pseudo-Izydora, pani Jacqueline R a m - b a u d - B u h o t o paleach w Dekrecie G racjana, dra Jerzego K e j r a z P raskiej Akadem ii N auk o genezie ap aratu „O rd in atu ru s” do De­ k retu G racjana, prof. ks. G érard F r a n s e n a z Louvain o tradycji rękopiśm iennej Compilatio Prim a, audytora Roty Rzymskiej, ks. C har­ les L e f è b v r e o glosach do Compilatio Prim a, o. Antonio G a r c i a y G a r c i a OFM o zbiorze dekretałów w rękopisie U niw ersytetu p ań ­ stwowego w Salam ance z drugiego dziesiątka lat X III wieku, pani Toni S c h m i d z Uppsali o rękopisach kanonistycznych w średnio­ wiecznej Szwecji.

W drugiej grupie ogłoszono refera ty prof. Luigi P r o s d o c i m i z U niw ersytetu w Genui i Katolickiego U niw ersytetu w M ediolanie 0 klerykach i laikach w społeczeństwie zachodnim X II-go wieku, n a ­ w iązując do tek stu G racjana „Duo sunt genera C hristianorum ” (с. 7 C. X II, q. 1), prof. R oberta L. B e n s o n a z U niw ersytetu w M iddle­ tow n (Conn.) o obowiązkach biskupów w ynikających z „regalia” z po­ czątkiem X III wieku, prof. Jean G a u d e m e t a z P aryża o swoich badaniach nad episkopatem średniowiecznym we F rancji, prof. Johna A. W a 11 z U niw ersytetu w D ublinie o używaniu określenia „pleni­ tudo potestatis” przez H enryka de Segusia (Hostiensis), oraz prof. Ge­ ra rd a E. C a s p a r y z Sm ith College w N ortham pton (Mass.) o de- pozycji króla Ryszarda II w św ietle praw a kanonicznego.

W grupie trzeciej refe ru ją prof. John T. G i l c h r i s t z U niw ersy­ te tu w Adelaide (Australia) o „simoniaca haeresis” i zagadnieniu świę­ ceń od Leona IX do G racjana; prof. W illy O n с 1 i n z K atolickich U niw ersytetów w Louvain i w Nijmegen o w ieku w ym aganym dla zaw arcia m ałżeństw a w doktrynie kanonicznej średniowiecznej, John W. B a l d w i n z Jo h n ’s H opkins U niversity w Baltim ore (USA) o k ry ­ tyce nauczania praw a (Petrus C antor Parisiensis i jego koło); prof. Sten G a g n e r z U niw ersytetu w M onachium na tem at Bonifacy V III 1 Avicenna; wreszcie prof. P ierre L e g e n d r e z U niw ersytetu w Lille zagadnienia metodologiczne pt. Historia klasycznego prawa kanonicz­

nego i nauka o kulturach.

W grupie czw artej znajdujem y następujące referaty: Prof. Raoul V a n C a e n e g e m z U niw ersytetu w G andaw ie o praw ie o dowodach w X II w ieku;; prof. Robert B r e n t a n o z U niw ersytetu w Berkley o trzech spraw ach sądowych włoskich z X III w ieku przed sądami kościelnymi; prof. P eter H e r d e z M onachium o papieskich form u­ larzach dla tzw. litterae iu stitiae (XIII·—XVI wiek) i ich znaczeniu dla średniowiecznego praw a kanonicznego; prof. K nut Wolfgang N ö r r

z M onachium o problem ach metodycznych w ystępujących przy bad a­ niu średniowiecznego procesu cywilnego.

W grupie piątej wreszcie znalazły się referaty: Prof. Charles D u g - g a n ’a z K ing’s College U niw ersytetu Londyńskiego o recepcji p raw a kanonicznego w Anglii w późniejszym X II w ieku; o. M ichael M. S h e e h a n ’a CSB z Pont. In stitu te of M ediaeval Studies w Toronto o wpływ ie praw a kanonicznego na instytucje praw ne w Anglii (w w ie­ kach średnich); prof. C hristopher R, C h e n e y ’a z Corpus C hristi College w Cambridge o tw orzeniu statu tó w prow incjonalnych i die­ cezjalnych na synodach Kościoła angielskiego w X III w ieku; o. Leo­ nard a В о у 1 e OP z Pont. In stitu te of M ediaeval Studies w Toronto 0 „Summa sum m arum ” W illiama of Pagula i kilku innych angielskich dziełach kanonistycznych głównie XIV wieku; ks. Isaias’a D a R o s a P e r e i r a z Instituto de Alta C ultura w Lizbonie o średniowiecznych synodach portugalskich; prof. P ieter G e r b e n z o n z U niw ersytetu w Groningen o praw ie kanonicznym we F ryzji w późniejszych w ie­ kach średnich, wreszcie prof. H enri W a g n o n z Louvain o spisach praw a zwyczajowego kanonicznego n a kongregacjach dekanalnych daw ­ nej diecezji Liège w w iekach średnich.

T r z e c i k o n g r e s , będący przedm iotem niniejszego sprawozdania, odbył się w S trasburgu w dniach 3—6 września · 1968 roku, zorgani­ zowany przez In sty tu t P ra w a Kanonicznego U niw ersytetu w S trasb u r­ gu w spólnie z Instytutem Średniowiecznego P raw a Kanonicznego Yale University. Liczba uczestników świadczy o rosnącym w świecie zainteresow aniu tą dyscypilną, rów nież i w śród młodszych i najm łod­ szych generacji badaczy, kanonistów i historyków. Na ogólną liczbę zgłoszonych 133 uczestników staw iło się 114-tu, w tym 23 z A ustralii, K anady i Stanów Zjednoczonych. M e był niestety obecny z powodu złego stanu zdrowia prof. G abriel Le Bras z Paryża, nie przybył ró w ­ nież z Polski prof. Adam Vetulani. Obrady toczyły się przez 3 dni na plenarnych sesjach w nowym gmachu W ydziału P raw a U niw ersytetu, pod bacznym okiem obu prezydentów kongresu prof. S tefana K uttnera 1 ks. prof, René Metz, dyrektora In sty tu tu P raw a Kanonicznego· U ni­ w ersytetu Strasburskiego, zarówno przed południem , jak i po przerw ie obiadowej. Wygłoszono ogółem 15 referatów o bardzo szerokiej tem a­ tyce sięgającej od IV do XVI wieku. R eferaty utrzym yw ały się na wyrów nanym , bardzo w ysokim poziomie, dając w gląd zarówno w cie­ kaw e nowe kierunki i tem aty badań, jak i w subtelne zagadnienia w arsztatu naukowego.

Pierw szy dzień kongresu poświęcony był sześciu referatom i dysku­ sji nad nimi. Referowali: prof. M aurice S h e e h y z U niw ersytetu w Dublinie o wpływie starego irlandzkiego praw a n a zbiór p.n. Col­ lectio H ibernensis z VIIÎ w ieku; prof. Rudolf W e i g a n d z U niw er­

sy tetu w W ürzburgu o kanonistycznych tra k tatach małżeńskich z X II w ieku; prof. Domenico M a f f e i z U niw ersytetu w Sienie о L ectura C lem entinarum Szymona z Brossano; a po przerw ie obiadowej prof. G aines P o s t z P rinceton U niversity o H enryku Bracton, ojcu a n ­ gielskiej historii praw a, jako legiście, kanoniśoie i teologu K rólestw a; dr Jiri K e j r z Praskiej Akadem ii Nauk o doktrynach husytyzm u i ich stosunku do praw a kanonicznego, wreszcie prof. A nthony M e 1- n i к a s z U niw ersytetu Ohio (USA) o ikonograficznych aspektach m in iatu r ilum inujących rękopisy D ekretu G racjana (z przeźroczami). O dpadł natom iast zapowiedziany w program ach referat prof. Adama T e t u l a n i e g o z K rakow a o zagadnieniach „dokoła Dekretu G ra­

cjan a” z powodu nieprzybycia prelegenta.

Drugiego dnia kongresu referatom poświęcone było jedynie przed­ południe. W m iejsce nieobecnego prof. P ierre Legendre z Lille w stąpił prof. Jean G a u d ę m e t z Paryża z referatem n a tem at synodów galijskich z IV wieku. Po nim młody docent z U niw ersytetu w Re­ gensburg P eter L a n d a u , uczeń prof. K uttnera, referow ał swoje b a­ dania nad genezą „ius ad rem ” w kanonistyce, wreszcie prof. E rnest F r a s e r J a c o b z U niw ersytetu w Oxford wygłosił re fe ra t na tem at:

Panorm itanus a Sobór bazylejski.

Trzeci dzień kongresu był szczególnie pracow ity i interesujący. Re­ ferow ali prof. H ubert M o r d e k z Tübingen o odkrytym przez siebie w rękopisach najstarszym system atycznym zbiorze kanonów w Galii frankońskiej, zwanym przez niego Collectio Vetus G allica i o pracach nad jej wydaniem ; prof. Jose Antonio M artin A v e d i l l o z Sewilli 0 aktualnym stanie badań nad kanonistą Ambrożym, autorem niewy- danej dotąd sum m y dekretałów z lat 1210—1215; prof. R ichard J. S c h o e c k z Pont. In stitu te of M ediaeval Studies w Toronto o kon­ flikcie między praw em kanonicznym a praw em świeckim (Common Law) w dziełach św. Tomasza More; po przerw ie obiadowej zaś ks. prof. Charles M u n i e r z U niw ersytetu Strasburskiego o niektórych zagadnieniach dotyczących źródeł patrystycznych Dekretu G racjana; prof. Pier G iovanni C a r o n z U niw ersytetu w Camerino o aequitas 1 in terp retatio w doktrynie kanonicznej w X III i XIV w ieku; na końcu zaś prof. R ichard К а у z U niw ersytetu w Law rence (Kansas) 0 Bonifacym V III i konwokacji prałatów francuskich do Rzymu w li­ stopadzie 1302 r. (Ad nostram praesentiam evocamus).

O brady toczyły się w językach francuskim , angielskim, hiszpańskim 1 niemieckim, przy czym dała się zauważyć rosnąca aktyw ność b ad a­ czy z krajów anglosaskich. W sum ie naukow y plon kongresu przed­ staw ia się i tym razem im ponująco, otw ierając perspektyw y dalszych coraz szerzej zakrojonych badań dla kanonistów — historyków i m

e-diewdstów, dla historyków doktryn i historyków kultury, dla socjo­ logów, a zwłaszcza dla historyków źródeł.

Intensyw ne prace kongresistów toczące się w atm osferze w yjątko­ w ej w prost harm onii, w zajem nej życzliwości i serdeczności, w ytw o­ rzonej od pierwszej już chwili przez ujm ujących gospodarzy, uroz­ maicone były licznymi im prezam i tow arzyskim i, jak przyjęcia w za­ bytkow ych pałacach, u burm istrza, u rek to ra U niw ersytetu i u b isku­ pa, jak zebranie tow arzyskie urządzone przez W ydział P raw a i nauk politycznych i ekonomicznych U niw ersytetu, jak zwiedzanie m iasta i najczcigodniejszego zabyktu, jakim jest słynna katedra, na nasze przyjęcie w spaniale ilum inowana. Na zakończenie zjazdu gospodarze urządzili w spólny pożegnalny bankiet przyjaźni w uroczej starej re ­ stau ra cji Taverne de l ’Ancienne Douane, słynnej z w ielkich tradycji kulinarnych, zaś następnego dnia całodzienny objazd autokaram i n a j­ ważniejszych ośrodków historycznych, kulturalnych i turystycznych Alzacji, zakończony degustacją szlachetnych win alzackich („le soleil d’Alsace” !) w jednej ze słynnych piwnic.

Ze szczególnym uznaniem należy podkreślić znakom itą organizację kongresu, spraw ność i troskliw ość całego kom itetu organizacyjnego z oboma prezydentam i prof. K uttnerem i ks. Metzem oraz se k re ta­ rzem generalnym ks. prof. Jean B ernhard (redaktorem Revue de Droit Canonique) na czele. Spotkanie się w Strasburgu, mieście zabytków i uroków średniowiecza a tętniącym współczesnością, światowej elity kanonistów — historyków , pozostawiło w każdym z uczestników głę­ bokie zadowolenie, radość i optymizm i szczere uczucie wdzięczności dla organizatorów i gospodarzy.

Jakub Saw icki

Sem inarium N aukow e Kanonistów. W arszawa, A kadem ia Teologii K a­

tolickiej, 14. XI. 1968 r.

Dnia 14 listopada 1968 r. w auli Akademii Teologii K atolickiej w W ar­ szawie odbyło się naukow e sem inarium kanonistów, zorganizowane przez W ydział P raw a Kanonicznego ATK.

Sem inarium otworzył ks. prof, dr M arian M y г с h a, Dziekan W y­ działu P raw a Kanonicznego ATK, oddając głos J. M. Ks. prof. dr. J. I w a n i c k i e m u , Rektorow i ATK, który pow itał uczestników i w ska­ zał na potrzebę pogłębionych studiów w dziedzinie kanonistyki ze względu na prace nad reform ą Kodeksu P raw a Kanonicznego. „K a- noniści —· powiedział między innym i ■— są przew odnikam i przez gąszcz pow ikłań życiowych”, muszą zatem posiadać odpowiednie przygoto­ wanie, by rolę tę mogli dobrze wypełnić.