Przypisy w treści głównej są linkami oznaczonymi słowem „przypis” lub „przypis.” i numerem porządkowym wziętymi w nawias kwadratowy

(1)

Uwagi do wersji zaadaptowanej:

Wersja elektroniczna książki została stworzona zgodnie z art. 33 z indeksem 1 Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych.

Zostały zachowane numery stron. Numer danej strony znajduje się nad tekstem danej strony i poprzedza go skrót str.

Wartości wyrażone w oryginale liczbami rzymskimi, w adaptacji przedstawiono cyframi arabskimi.

Przypisy w treści głównej są linkami oznaczonymi słowem „przypis” lub „przypis.” i numerem porządkowym wziętymi w nawias kwadratowy. Linki te prowadzą do opisów przypisów, które zostały umieszczone na końcu dokumentu. Powrót do treści głównej po odczytaniu opisu przypisu jest możliwy poprzez link „Wróć do treści głównej” umieszczony na końcu każdego opisu przypisu.

Zakładki oznaczone literą „p.” lub „p” i numerem porządkowym znajdują się w treści głównej, w miejscu występowania przypisu.

Wykaz skrótów:

red. - redakcja i wsp. - i wspólnicy ed. - edition

DOI - digital object identifier

CESD-R - The Center for Epidemiologic Studies Depression Scale-Revised CES-D - The Centre for Epidemiological Studies Depression Scale

UJ - Uniwersytet Jagielloński USA - United States of America WHO - World Health Organization BDI - Beck Depression Inventory

DSM - Diagnostic and statistical manual of mental disorders

ICD-10 - International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems MMPI - Minnesota Multiphasic Personality Inventory

PTP - Pracownia Testów Psychologicznych Psychiatr. Pol. - Psychiatria Polska

Psychiatr. Prakt. Ogólnolek. - Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej Arch. Gen. Psychiatry - Archives Of General Psychiatry

J. Neurol. Neurosurg. Psychiatry - Journal of Neurology, Neurosurgery, and Psychiatry Am. J. Psychiatry - The American Journal of Psychiatry

Br. J. Psychiatry - British Journal of Psychiatry

(2)

Appl. Psychol. Meas. - Applied Psychological Measurement Psychiatry Res. - Psychiatry Research

M - średni wynik

SD - odchylenie standardowe Min. - minimum

Maks. - maksimum

Koniec uwag do wersji zaadaptowanej.

Str. 1109

Psychiatr. Pol. 2016; 50(6): 1109-1117

PL ISSN 0033-2674 (PRINT), ISSN 2391-5854 (ONLINE) www.psychiatriapolska.pl DOI: https://doi.org/10.12740/PP/61614

Ocena depresyjności w populacji. Psychometryczna ocena polskiej wersji skali CESD-R

Assessment of depressiveness in population. Psychometric evaluation of the Polish version of the CESD-R

Karolina Koziara Instytut Psychologii UJ

Summary

Aim. Psychometric evaluation of reliability and usefulness of the Polish version of the CESD-R - a revised version of the CES-D - screening test for depression.

Methods. In an online survey the CESD-R and the Beck Depression Inventory were applied to 260 participants (men and women). Reliability was assessed with Cronbach’s method and split-half (odd-even) method. Same as in the original English publication, factor analysis was performed and three factors were distinguished. Additionally, the CESD-R results were compared with the Beck Depression Inventory results.

Results. Analysis of the CESD-R resulted in high values of reliability, for Cronbach’s alpha coefficient the result was 0.95, for split-half (odd-even) method based on Spearman-Brown formula α equal 0.95. Factor analysis distinguished 3 principal factors such as cognitive- affective factors, physical factors, and self-destructive factors.

(3)

Conclusions. Polish version of the CESD-R appears to have reliability values (over 0.7) high enough to be applicable to assess depression in population-based samples.

Usefulness of the CESD-R in an individual diagnosis needs further research. However, general analysis of the scale enables to expect the usefulness in at least introductory diagnosis in clinical practice.

Słowa klucze: depresja, CESD-R, analiza czynnikowa Key words: depression, CESD-R, factor analysis Praca nie była sponsorowana.

Wstęp

Depresja jest jednym z najpowszechniej występujących zaburzeń psychicznych. Szacuje się, że poważny epizod depresyjny dotyka rocznie około 5 procent populacji USA [przypis 1].

Str. 1110

Na podstawie badań prowadzonych w Polsce szacuje się, że ponad 20 procent osób zgłaszających się do lekarza pierwszego kontaktu cierpi na zaburzenia depresyjne [przypis 2 ].

Symptomy depresji dotykają wszystkich, niezależnie od pochodzenia, zamieszkania czy zajęcia. Według danych WHO około 350 milionów ludzi na świecie cierpi z powodu depresji [przypis 3 ]. Zaburzenia afektywne, niezależnie od ich nasilenia, narażają jednostkę na straty w zakresie funkcjonowania społecznego czy zawodowego, stąd potrzeba ciągłego udoskonalania narzędzi do szybszego diagnozowania zaburzeń ze spektrum depresji, a w konsekwencji szybszego zapobiegania rozwinięciu poważniejszych objawów.

Najbardziej znaną i najczęściej stosowaną w Polsce metodą badania rozpowszechnienia depresji w populacji zarówno ogólnej, jak i klinicznej jest Inwentarz Depresji Becka (BDI) [przypis 4 ], m.in. w tłumaczeniu Parnowskiego i Jernajczyka [przypis 5 ]. Pomimo

niesłabnącej popularności tego narzędzia spotyka się szereg uwag krytycznych kierowanych pod jego adresem, z czego najpoważniejszą wydaje się nieaktualność inwentarza w odniesieniu do obowiązujących kryteriów diagnostycznych DSM [przypis 6 ] oraz ICD [przypis 7 ]. W badaniach można spotkać także, choć coraz rzadziej stosowaną, Skalę Oceny Depresji Hamiltona [przypis 8 ], jednak zarzuca się jej między innymi niską trafność treściową, nieadekwatność pozycji testowych czy wreszcie format odpowiedzi,

(4)

który nie wydaje się optymalny dla każdego itemu. Jak piszą Bagby i wsp. [przypis 9 ], wszystkie te niedoskonałości narzędzia sprawiają, że całościowy wynik Skali Oceny Depresji Hamiltona jest wielowymiarowy i niejasny, co znacząco utrudnia jego interpretację.

Williams i wsp. [przypis 10 ] podjęli się porównania dziewięciu skal do oceny depresyjności, między innymi skali Center for Epidemiologie Studies Depression Scale - Revised (CESD- R), Inwentarza Depresji Becka, Skali Oceny Depresji Hamiltona (w wersji

siedemnastoitemowej) oraz Skali Depresji Montgomery-Åsberg [przypis 8, 11, 12 ].

Badacze wskazują na zadowalające oceny psychometryczne wszystkich narzędzi, warto jednak podkreślić, że na korzyść stosowania skali CESD-R przemawia średni czas, jaki zajmuje jej wypełnienie (poniżej 3 minut), możliwość samodzielnego udzielenia odpowiedzi przez badanych (w przeciwieństwie do np. Skali Depresji Montgomery-Åsberg, którą uzupełnia klinicysta) oraz krótkie i sformułowane w przystępny sposób pozycje skali [przypis 10 ]. Warto w tym miejscu wspomnieć, że w praktyce klinicznej stosowany jest również Minnesocki Wielowymiarowy Inwentarz Osobowości (MMPI-2) - ocena

depresyjności możliwa jest dzięki jednej z podskal narzędzia. Chociaż rzetelność MMPI-2 jest zadowalająca, to na niekorzyść powszechnego stosowania narzędzia działa jego długość (aż 567 stwierdzeń) oraz możliwość poprawnej interpretacji wyniku wyłącznie przez doświadczonego klinicystę [przypis 13 ].

W odpowiedzi na swoistą nieużyteczność dostępnych skal do oceny depresyjności, L.S.

Radloff stworzyła narzędzie przydatne do badania nasilenia depresji w populacji ogólnej.

Skala CES-D (The Center for Epidemiologic Studies Depression Scale) kładzie nacisk na występowanie objawów afektywnych, w szczególności nastroju depresyjnego. Za zaletę narzędzia można uznać to, że skierowane jest również do osób, których objawy w

diagnozie różnicowej nie będą kwalifikować ich do grupy jednostek zaburzonych [przypis 14].

Celem stworzonej przez Radloff [przypis 14 ] skali CES-D było badanie rozpowszechnienia objawów depresji w ogólnej populacji, w odróżnieniu od ówcześnie używanych skal

diagnostycznych opracowanych i stosowanych prawie wyłącznie w diagnostyce klinicznej.

Str. 1111

Skala CES-D została z uznaniem przyjęta przez badaczy, a przetłumaczona na wiele języków znajduje zastosowanie również wśród badań adolescentów [przypis 15 ].

Niespełna trzydzieści lat po publikacji oryginalnej skali CES-D W. Eaton wraz ze współpracownikami podjęli się uaktualnienia skali do obowiązującej do niedawna

(5)

klasyfikacji DSM-IV-TR [przypis 16 ]. Zaowocowało to powstaniem skali CESD-R składającej się z 20 stwierdzeń odnoszących się do samopoczucia i zachowania występujących w ciągu ostatnich dwóch tygodni [przypis 11 ]. Innowacyjny względem oryginalnej skali Radloff był czas występowania objawów, wydłużony na podstawie kryteriów DSM-4-TR z 7 dni (CES-D) do 2 tygodni (CESD-R). Zaletą obydwu skal jest możliwość oceny nasilenia objawów depresyjnych bez potrzeby dychotomicznej klasyfikacji ich jako normalne bądź patologiczne.

Atutem adaptowanej skali wydaje się czas potrzebny do rozwiązania (około 3-4 minuty), co jest szczególnie cenne w badaniach populacyjnych wymagających stosowania wielu narzędzi. Dodatkowo stwierdzenia CESD-R są klarowne i zrozumiałe, co umożliwia zastosowanie skali u osób w różnym wieku oraz z różnym wykształceniem.

Materiał

1. Inwentarz Depresji Becka - samoopisowa skala stworzona przez A. Becka [przypis 4 ] do badania depresyjności. W niniejszym badaniu użyto polskiego tłumaczenia skali

dokonanego przez Parnowskiego i Jernajczyka [przypis 5 ].

2. CESD-R - samoopisowa skala badająca poziom depresyjności, opublikowana przez Eatona i wsp. [przypis 11 ]. Proces tłumaczenia i adaptacji opisano poniżej.

Metoda

Stosowanie skali CESD-R

Skala CESD-R [przypis 11 ] jest skalą samoopisową składającą się z 20 stwierdzeń. W odniesieniu do każdego stwierdzenia opisującego samopoczucie lub zachowanie, osoby badane wybierają jedną z pięciu możliwych odpowiedzi dotyczących częstości ich

występowania. Odpowiedzi od 0 (nie występuje wcale lub krócej niż 1 dzień) do 4

(występuje prawie codziennie przez 2 tygodnie) sumuje się. Na podstawie wyniku określa się stopień nasilenia objawów depresyjnych u jednostki. Najniższy możliwy wynik to 0 punktów, najwyższy - 80 punktów. Autorzy skali zasugerowali, że wynik 16 punktów lub więcej można uznać za niepokojący, a w przypadku osiągnięcia go warto zastanowić się nad konsultacją psychologiczną bądź psychiatryczną, jednak dalsze badania przy użyciu skali CESD-R nie dają podstaw do uznania tej sugestii za słuszną [przypis 17 ].

Procedura tłumaczenia skali CESD-R

Skala przetłumaczona została na język polski za zgodą autora - W.W. Eatona (2014).

Pierwszym etapem tłumaczenia było przełożenie skali z języka angielskiego na język

(6)

polski przez 4 niezależne osoby, w tym 2 mężczyzn i 2 kobiety, w różnym wieku oraz zróżnicowane pod względem wykształcenia.

Str. 1112

Następnie 4 inne osoby (2 mężczyzn i 2 kobiety), także zróżnicowane pod względem wieku i wykształcenia, dokonały zwrotnego tłumaczenia (back-translation) z języka polskiego na język angielski. Otrzymane tłumaczenia zwrotne były niemalże całkowicie zgodne z oryginalną wersją narzędzia, zarówno w zakresie instrukcji, jak i poszczególnych pozycji testowych. O dodatkową ocenę wszystkich tłumaczeń (skali oryginalnej, przekładu na język polski i tłumaczenia zwrotnego) poproszono filologa angielskiego. Po uzgodnieniu ostatecznej wersji tłumaczenia na język polski oraz korekcie warstwy językowej,

ujednoliconą polskojęzyczną wersję skali przekazano 10 osobom (4 mężczyznom i 6 kobietom w wieku od 19 do 36 lat; 8 osób miało wyższe wykształcenie, 2 deklarowały wykształcenie średnie, żadna z osób nie była z wykształcenia psychologiem) pełniącym rolę sędziów kompetentnych, z prośbą o ostateczną analizę, tj. ocenę, w jakim stopniu zrozumiała jest instrukcja oraz poszczególne itemy skali. Po otrzymaniu oceny wraz z komentarzami sędziów kompetentnych ustalono ostateczne brzmienie polskiej wersji skali CESD-R.

Osoby badane

W badaniu wzięło udział 260 osób, w tym 175 kobiet i 85 mężczyzn. Korzystanie z porady psychiatry bądź psychologa, w związku z zaburzeniami nastroju, zadeklarowały 63 osoby, w tym 50 kobiet i 13 mężczyzn. Średni wiek osób badanych wyniósł dwadzieścia trzy i pół roku (SD jest równe pięć i dziewięćdziesiąt dwie setne), najmłodsza osoba miała 16 lat, najstarsza - 54.

221 osób (146 kobiet, 75 mężczyzn) określiło swoją tożsamość jako heteroseksualną (85 procent), 19 jako homoseksualną (13 kobiet, 6 mężczyzn), 18 zadeklarowało się jako osoby biseksualne (14 kobiet, 4 mężczyzn). Dwie kobiety określiły swoją tożsamość jako

„inna”.

Większość osób badanych zamieszkiwała miejscowość powyżej 500 tysięcy mieszkańców (czterdzieści dwa i trzy dziesiąte procent), niespełna 21 procent mieszkało w miejscowości od 100 do 500 tysięcy mieszkańców, pięć i osiem dziesiątych procent mieszkało w

miejscowości od 50 do 100 tysięcy mieszkańców, natomiast trzydzieści jeden i dwie dziesiąte procent w miejscowości poniżej 50 tysięcy mieszkańców.

(7)

Wyniki

Maksymalny możliwy do uzyskania wynik na skali CESD-R to 80, minimalny - 0. Wśród osób badanych średni wynik dla skali CESD-R wyniósł dwadzieścia dwa i dwanaście setnych, odchylenie standardowe jest równe siedemnaście i sześć dziesiątych, w badanej grupie minimalny uzyskiwany wynik to 0, maksymalny to 76.

Tabela 1 przedstawia średnie wyniki dla kobiet i mężczyzn oraz wyniki łączne osiągane na skali CESD-R. Mężczyźni ogółem uzyskiwali wyższe wskaźniki na skali CESD-R (23 punkty) w porównaniu z kobietami (22 punkty). Zarówno kobiety, jak i mężczyźni niedeklarujący korzystania z pomocy psychologicznej lub/i psychiatrycznej osiągali na skali CESD-R około 19 punktów (odpowiednio dziewiętnaście i dwadzieścia cztery setne i dziewiętnaście i dziewięć dziesiątych). Mężczyźni korzystający z porady

psychologa/psychiatry osiągali średnio czterdzieści i siedemdziesiąt siedem setnych punktu, kobiety natomiast dwadzieścia siedem i sześćdziesiąt osiem setnych punktu.

Str. 1113

Tabela 1. Rozkład wyników skali CESD-R dla poszczególnych grup. M - średni wynik, SD - odchylenie standardowe. Pomiń Tabelę 1.

1.1. Badani ogółem (n równe 260):

1.2. Wyniki skali CESD-R, M: dwadzieścia dwa i dwanaście setnych 1.3. Wyniki skali CESD-R, SD: siedemnaście i sześć dziesiątych 1.4. Wyniki skali CESD-R, Min.: 0

1.5. Wyniki skali CESD-R, Maks.: 76 2.1. Kobiety (n równe 175)

2.2. Wyniki skali CESD-R, M: dwadzieścia jeden i sześćdziesiąt pięć setnych 2.3. Wyniki skali CESD-R, SD: siedemnaście i pięćdziesiąt sześć setnych 2.4. Wyniki skali CESD-R, Min.: 0

2.5. Wyniki skali CESD-R, Maks.: 76

3.1. Kobiety nieleczone [przypis 1] (n równe 125)

3.2. Wyniki skali CESD-R, M: dziewiętnaście i dwadzieścia cztery setne 3.3. Wyniki skali CESD-R, SD: szesnaście i szesnaście setnych

3.4. Wyniki skali CESD-R, Min.: 0 3.5. Wyniki skali CESD-R, Maks.: 65

4.1. Kobiety leczone [przypis 2] (n równe 50)

4.2. Wyniki skali CESD-R, M: dwadzieścia siedem i sześćdziesiąt osiem setnych 4.3. Wyniki skali CESD-R, SD: dziewiętnaście i pięćdziesiąt sześć setnych

(8)

4.4. Wyniki skali CESD-R, Min.: 0 4.5. Wyniki skali CESD-R, Maks.: 76 5.1. Mężczyźni (n równe 85)

5.2. Wyniki skali CESD-R, M: dwadzieścia trzy i dziewięć setnych

5.3. Wyniki skali CESD-R, SD: siedemnaście i siedemdziesiąt cztery setne 5.4. Wyniki skali CESD-R, Min.: 0

6.1. Mężczyźni nieleczeni [przypis 3] (n równe 72)

6.2. Wyniki skali CESD-R, M: dziewiętnaście i dziewięć dziesiątych 6.3. Wyniki skali CESD-R, SD: piętnaście i osiem dziesiątych 6.4. Wyniki skali CESD-R, Min.: 0

7.1. Mężczyźni leczeni [przypis 4] (n równe 13)

7.2. Wyniki skali CESD-R, M: czterdzieści i siedemdziesiąt siedem setnych 7.3. Wyniki skali CESD-R, SD: osiemnaście i dwie setne

7.4. Wyniki skali CESD-R, Min.: 13 7.5. Wyniki skali CESD-R, Maks.: 65 Koniec Tabeli 1.

CESD-R - walidacja

Dla porównania przeprowadzono także badanie Inwentarzem Depresji Becka [przypis 4, 5]. Alfa Cronbacha dla Inwentarza Depresji Becka wyniosła α jest równe osiemdziesiąt dziewięć setnych.

Analiza rzetelności skali CESD-R obliczana metodą połówkową (parzyste-nieparzyste) według wzoru Spearmana-Browna wyniosła dziewięćdziesiąt pięć setnych, dodatkowo przeprowadzono analizę metodą Cronbacha, gdzie α jest równe dziewięćdziesiąt pięć setnych.

Korelacja wyników skali CESD-R z wynikami Inwentarza Depresji Becka wyniosła r jest równe siedemdziesiąt trzy setne, p < jedna dziesięciotysięczna.

Analiza czynnikowa pozwoliła wyodrębnić trzy grupy czynników. Tabele 2 i 3 przedstawiają odpowiednio całkowitą wyjaśnioną wariancję oraz główne składowe.

Wyjaśniona całkowita wariancja może zostać uznana za zadowalającą [przypis 18 ]. Grupy czynników wyodrębnionych w analizie można określić jako poznawczo-afektywne (czynnik 1), fizyczne (czynnik 2) oraz autodestrukcyjne (czynnik 3). Warto w tym miejscu

nadmienić, że autorzy oryginalnej skali, pomimo wyróżnienia w analizie czynnikowej

(9)

również trzech czynników, sugerują, aby interpretować wynik testu jako całość, bez podziału na wyniki w zakresie konkretnego czynnika [przypis 11 ].

Tabela 2. Analiza czynnikowa - całkowita wyjaśniona wariancja. Pomiń Tabelę 2.

1.1. Czynnik 1: Całkowita wyjaśniona wariancja

1.2. Procent wariancji: pięćdziesiąt jeden i pięćdziesiąt jeden setnych 1.3. Procent skumulowany: pięćdziesiąt jeden i pięćdziesiąt jeden setnych 2.1. Czynnik 2: Całkowita wyjaśniona wariancja

2.2. Procent wariancji: siedem i pięćdziesiąt trzy setne

2.3. Procent skumulowany: pięćdziesiąt dziewięć i cztery setne 3.1. Czynnik 3: Całkowita wyjaśniona wariancja

3.2. Procent wariancji: pięć i osiem dziesiątych

3.3. Procent skumulowany: sześćdziesiąt cztery i osiemdziesiąt trzy setne Koniec Tabeli 2.

Str. 1114

Tabela 3. Główne czynniki skali CESD-R. Główne składowe (rotacja Oblimin z

normalizacją Kaisera), uwzględniano wartości wyższe niż trzy dziesiąte. Pomiń Tabelę 3.

1.1. Item CESD-R: 4. Czułem(am) się przygnębiony(a).

1.2. Czynnik 1: dziewięćset trzy tysięczne 1.3. Czynnik 2: brak

1.4. Czynnik 3: brak

2.1. Item CESD-R: 6. Czułem(am) się smutny(a).

2.2. Czynnik 1: dziewięć dziesiątych 2.3. Czynnik 2: brak

3.1. Item CESD-R: 2. Nie mogłem(am) pozbyć się chandry.

3.2. Czynnik 1: osiemset siedemdziesiąt siedem tysięcznych 3.3. Czynnik 2: brak

4.1. Item CESD-R: 3. Miałem(am) problem ze skupieniem się na tym, co robię.

4.2. Czynnik 1: osiemset sześćdziesiąt siedem tysięcznych 4.3. Czynnik 2: brak

(10)

5.1. Item CESD-R: 7. Nie mogłem(am) zebrać się do działania.

5.2. Czynnik 1: osiemset czterdzieści cztery tysięczne 5.3. Czynnik 2: brak

6.1. Item CESD-R: 20. Nie mogłem(am) skupić się na ważnych rzeczach.

6.2. Czynnik 1: siedemset osiemdziesiąt cztery tysięczne 6.3. Czynnik 2: brak

7.1. Item CESD-R: 13. Czułem(am) się niespokojny(a).

7.2. Czynnik 1: siedemset siedemdziesiąt pięć tysięcznych 7.3. Czynnik 2: brak

8.1. Item CESD-R: 8. Nic mnie nie cieszyło.

8.2. Czynnik 1: siedemset pięćdziesiąt osiem tysięcznych 8.3. Czynnik 2: brak

9.1. Item CESD-R: 16. Cały czas byłem(am) zmęczony(a).

9.2. Czynnik 1: sześćset sześćdziesiąt siedem tysięcznych 9.3. Czynnik 2: brak

10.1. Item CESD-R: 10. Straciłem(am) zainteresowanie codziennymi zajęciami.

10.2. Czynnik 1: sześćset trzydzieści cztery tysięczne 10.3. Czynnik 2: brak

11.1. Item CESD-R: 9. Czułem(am) się złym człowiekiem.

11.2. Czynnik 1: pięćset pięćdziesiąt dwie tysięczne 11.3. Czynnik 2: brak

11.4. Czynnik 3: minus trzysta trzynaście tysięcznych

12.1. Item CESD-R: 12. Czułem(am) jakbym poruszał(a) się zbyt wolno.

12.2. Czynnik 1: pięćset czterdzieści jeden tysięcznych 12.3. Czynnik 2: brak

13.1. Item CESD-R: 17. Nie lubiłem(am) siebie.

13.2. Czynnik 1: czterysta dziewięćdziesiąt sześć tysięcznych

(11)

13.4. Czynnik 3: minus czterysta sześć tysięcznych 14.1. Item CESD-R: 5. Mój sen był niespokojny.

14.2. Czynnik 1: czterysta osiemdziesiąt pięć tysięcznych 14.3. Czynnik 2: brak

15.1. Item CESD-R: 18. Mimowolnie straciłem(am) dużo na wadze.

15.3. Czynnik 2: osiemset pięćdziesiąt sześć tysięcznych 15.4. Czynnik 3: brak

16.1. Item CESD-R: 1. Miałem(am) kiepski apetyt.

16.3. Czynnik 2: siedemdziesiąt siedem setnych 16.4. Czynnik 3: brak

17.1. Item CESD-R: 19. Miałem(am) problemy z zaśnięciem.

17.3. Czynnik 2: pięćset pięćdziesiąt trzy tysięczne 17.4. Czynnik 3: brak

18.1. Item CESD-R: 15. Chciałem(am) zrobić sobie krzywdę.

18.2. Czynnik 1: brak 18.3. Czynnik 2: brak

18.4. Czynnik 3: minus siedemset pięćdziesiąt sześć tysięcznych 19.1. Item CESD-R: 14. Chciałem(am) umrzeć.

19.2. Czynnik 1: brak 19.3. Czynnik 2: brak

19.4. Czynnik 3: minus siedemset trzydzieści sześć tysięcznych 20.1. Item CESD-R: 11. Spałem(am) o wiele dłużej niż zazwyczaj.

20.2. Czynnik 1: czterysta dwadzieścia sześć tysięcznych 20.3. Czynnik 2: trzysta sześćdziesiąt sześć tysięcznych 20.4. Czynnik 3: czterysta dwadzieścia dziewięć tysięcznych Koniec Tabeli 3.

Dyskusja

Celem prowadzonych badań była ocena wartości pomiarowej polskiej adaptacji skali CESD-R służącej do badania poziomu depresyjności w populacji ogólnej. Analizy metodą

(12)

połówkową oraz metodą Cronbacha dały satysfakcjonujące wyniki (powyżej siedem dziesiątych), co pozwala potwierdzić wysoką rzetelność skali [przypis 18 ]. W analizie czynnikowej udało się również wyodrębnić trzy grupy czynników dotyczących objawów poznawczo-afektywnych, fizycznych i autodestrukcyjnych.

Za stosowaniem skali w badaniach populacyjnych przemawia czas potrzebny do jej wypełnienia (około 3 minut), a także jasno sformułowane pozycje testowe, przystępne dla osób w różnym wieku i z różnym wykształceniem. Łatwa i krótka skala CESD-R znajduje zastosowanie szczególnie w badaniach składających się z wielu narzędzi, w których liczy się czas oraz wysiłek, jaki osoby badane muszą włożyć w wypełnienie skal i

kwestionariuszy.

Str. 1115

Za wadę skali CESD-R, szczególnie w kontekście klinicznym, można uznać brak norm oraz jasnego punktu odcięcia, który umożliwiałby różnicowanie osób z zaburzeniem depresyjnym od osób zdrowych. Autorzy oryginalnej wersji skali sugerują, że wynik 16 punktów lub więcej można uznać za wystarczająco wysoki, żeby skonsultować swój stan ze specjalistą. Dalsze badania prowadzone przy użyciu skali CESD-R nie potwierdziły założenia, że wynik 16 punktów to wynik odróżniający próby kliniczne od nieklinicznych [przypis 17 ]. Należy jednak pamiętać, że skala CES-D (oraz CESD-R) z założenia

stworzona została do badania populacji ogólnej, a nie klinicznej, i jako taka spełnia swoją rolę, znajdując zastosowanie w badaniach naukowych.

Wnioski

Polskie tłumaczenie skali CESD-R może być stosowane w badaniach populacyjnych jako narzędzie rzetelne i prawidłowo różnicujące osoby badane pod względem nasilenia

objawów depresyjnych. W diagnozie indywidualnej oraz praktyce klinicznej skala CESD-R może być użyta jako narzędzie do wstępnej diagnozy, jednak niezbędne jest dodatkowe jej potwierdzenie.

Piśmiennictwo

1. Hasin D, Goodwin R, Stinson F, Grant B. Epidemiology of major depressive disorder:

results from the National Epidemiologic Survey on Alcoholism and Related Conditions.

Arch. Gen. Psychiatry 2005; 62: 1097-1106.

(13)

2. Wojnar M, Dróżdż W, Araszkiewicz A, Latkowski B, Nawacka-Pawlaczyk D, Urbański R.

Badanie rozpowszechnienia zaburzeń depresyjnych wśród pacjentów zgłaszających się do lekarzy rodzinnych. Psychiatr. Prakt. Ogólnolek. 2002; 2: 187-197.

3. World Health Organization. Mental disorders. 2016. [dostęp:

http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs396/en/].

4. Beck A, Ward C, Mendelson M, Mock J, Erbaugh J. An inventory for measuring depression. Arch. Gen. Psychiatry 1961; 4: 561-571.

5. Parnowski T, Jernajczyk W. Inwentarz Depresji Becka w ocenie nastroju osób zdrowych i chorych na choroby afektywne (ocena pilotażowa). Psychiatr. Pol. 1977; 11: 417-425.

6. American Psychiatric Association. Diagnostic and statistical manual of mental disorders : DSM-5. Waszyngton: American Psychiatric Publishing, Inc.; 2013.

7. World Health Organization. The ICD-10 classification of mental and behavioural disorders: Diagnostic criteria for research. Geneva: World Health Organization; 1994.

8. Hamilton M. A rating scale for depression. J. Neurol. Neurosurg. Psychiatry 1960; 23:

56-62.

9. Bagby M, Ryder A, Schuller D, Marshall MB. The Hamilton Depression Rating Scale:

has the gold standard become a lead weight? Am. J. Psychiatry 2004; 161: 2163-2177.

10. Williams J, Hirsch E, Anderson K, Bush AL, Goldstein SR, Grill S. i wsp. A comparison of nine scales to detect depression in Parkinson disease Which scale to use? Neurology 2012; 78: 998-1006.

Str. 1116

11. Eaton W, Smith C, Ybarra M, Muntaner C, Tien A, Maruish ME. Center for

Epidemiologic Studies Depression Scale: Review and revision (CESD and CESD-R). W:

Maruish ME red. The use of psychological testing for treatment planning and outcomes assessment. 3rd ed. Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum; 2004. s. 363-377

12. Montgomery S, Asberg M. A new depression scale designed to be sensitive to change. Br. J. Psychiatry 1979; 134: 382-389.

13. Brzezińska U, Koć-Januchta M, Stańczak J. MMPI(R)-2. Podręcznik stosowania, oceny i interpretacji. Wersja zrewidowana. Warszawa: Pracownia Testów

Psychologicznych PTP; 2012.

14. Radloff L. The CES-D Scale: a self-report depression scale for research in the general population. Appl. Psychol. Meas. 1977; 1: 385-401.

15. Radloff L. The use of the Center for epidemiologic studies depression scale in adolescents and, young adults. J. Youth Adolesc. 1991; 20: 149-166.

(14)

16. American Psychiatric Association. Diagnostic and statistical manual of mental disorders: DSM-IV-TR. Waszyngton: American Psychiatric Publishing, Inc.; 2000.

17. Van Dam N, Earleywine M. Validation of the Center for Epidemiologic Studies Depression Scale-Revised (CESD-R): Pragmatic depression assessment in the general population. Psychiatry Res. 2011; 186: 128-132.

18. Brzeziński J. Metodologia badań psychologicznych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN; 2006.

Adres: Karolina Koziara Instytut Psychologii UJ

30-060 Kraków, ul. Ingardena 6

Otrzymano: 5.10.2015 Zrecenzowano: 10.01.2016

Otrzymano po poprawie: 15.01.2016 Przyjęto do druku: 29.01.2016

Str. 1117 ANEKS

CESD-R

Autorzy: Eaton W, Muntaner C, Smith C. i wsp.

Tłumaczenie: Koziara K. i wsp.

Poniżej znajduje się lista stwierdzeń dotyczących samopoczucia i zachowania, proszę zaznaczyć odpowiedź, która najlepiej oddaje Pana/Pani stan w ciągu ostatnich 2 tygodni.

0. wcale lub krócej niż 1 dzień 1. 1-2 dni

2. 3-4 dni 3. 5-7 dni

4. prawie codziennie przez 2 tygodnie 0 1 2 3 4

1. Miałem(am) kiepski apetyt. 0 1 2 3 4

2. Nie mogłem(am) pozbyć się chandry. 0 1 2 3 4

3. Miałem(am) problem ze skupieniem się na tym, co robię. 0 1 2 3 4 4. Czułem(am) się przygnębiony(a). 0 1 2 3 4

(15)

5. Mój sen był niespokojny. 0 1 2 3 4 6. Czułem(am) się smutny(a). 0 1 2 3 4

7. Nie mogłem(am) zebrać się do działania. 0 1 2 3 4 8. Nic mnie nie cieszyło. 0 1 2 3 4

9. Czułem(am) się złym człowiekiem. 0 1 2 3 4

10. Straciłem(am) zainteresowanie codziennymi zajęciami. 0 1 2 3 4 11. Spałem(am) o wiele dłużej niż zazwyczaj. 0 1 2 3 4

12. Czułem(am) jakbym poruszał(a) się zbyt wolno. 0 1 2 3 4 13. Czułem(am) się niespokojny(a). 0 1 2 3 4

14. Chciałem(am) umrzeć. 0 1 2 3 4

15. Chciałem(am) zrobić sobie krzywdę. 0 1 2 3 4 16. Cały czas byłem(am) zmęczony(a). 0 1 2 3 4 17. Nie lubiłem(am) siebie. 0 1 2 3 4

18. Mimowolnie straciłem(am) dużo na wadze. 0 1 2 3 4 19. Miałem(am) problemy z zaśnięciem. 0 1 2 3 4

20. Nie mogłem(am) skupić się na ważnych rzeczach. 0 1 2 3 4 PRZYPISY

Przypis 1. Hasin D, Goodwin R, Stinson F, Grant B. Epidemiology of major depressive disorder: results from the National Epidemiologic Survey on Alcoholism and Related Conditions. Arch. Gen. Psychiatry 2005; 62: 1097-1106. Wróć do treści głównej.

Przypis 2. Wojnar M, Dróżdż W, Araszkiewicz A, Latkowski B, Nawacka-Pawlaczyk D, Urbański R. Badanie rozpowszechnienia zaburzeń depresyjnych wśród pacjentów zgłaszających się do lekarzy rodzinnych. Psychiatr. Prakt. Ogólnolek. 2002; 2: 187-197.

Wróć do treści głównej.

Przypis 3. World Health Organization. Mental disorders. 2016. [dostęp:

http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs396/en/] Wróć do treści głównej.

Przypis 4. Beck A, Ward C, Mendelson M, Mock J, Erbaugh J. An inventory for measuring depression. Arch. Gen. Psychiatry 1961; 4: 561-571. Wróć do treści głównej.

(16)

Przypis 5. Parnowski T, Jernajczyk W. Inwentarz Depresji Becka w ocenie nastroju osób zdrowych i chorych na choroby afektywne (ocena pilotażowa). Psychiatr. Pol. 1977; 11:

417-425. Wróć do treści głównej.

Przypis 6. American Psychiatric Association. Diagnostic and statistical manual of mental disorders : DSM-5. Waszyngton: American Psychiatric Publishing, Inc.; 2013. Wróć do treści głównej.

Przypis 7. World Health Organization. The ICD-10 classification of mental and behavioural disorders: Diagnostic criteria for research. Geneva: World Health Organization; 1994.

Przypis 8. Hamilton M. A rating scale for depression. J. Neurol. Neurosurg. Psychiatry 1960; 23: 56-62. Wróć do treści głównej.

Przypis 9. Bagby M, Ryder A, Schuller D, Marshall MB. The Hamilton Depression Rating Scale: has the gold standard become a lead weight? Am. J. Psychiatry 2004; 161: 2163- 2177. Wróć do treści głównej.

Przypis 10. Williams J, Hirsch E, Anderson K, Bush AL, Goldstein SR, Grill S. i wsp. A comparison of nine scales to detect depression in Parkinson disease Which scale to use?

Neurology 2012; 78: 998-1006. Wróć do treści głównej.

Przypis 8, 11, 12. Hamilton M. A rating scale for depression. J. Neurol. Neurosurg.

Psychiatry 1960; 23: 56-62; Eaton W, Smith C, Ybarra M, Muntaner C, Tien A, Maruish ME. Center for Epidemiologic Studies Depression Scale: Review and revision (CESD and CESD-R). W: Maruish ME red. The use of psychological testing for treatment planning and outcomes assessment. 3rd ed. Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum; 2004. s. 363-377;

Montgomery S, Asberg M. A new depression scale designed to be sensitive to change. Br.

J. Psychiatry 1979; 134: 382-389. Wróć do treści głównej.

Przypis 10. Williams J, Hirsch E, Anderson K, Bush AL, Goldstein SR, Grill S. i wsp. A comparison of nine scales to detect depression in Parkinson disease Which scale to use?

Neurology 2012; 78: 998-1006. Wróć do treści głównej.

(17)

Przypis 13. Brzezińska U, Koć-Januchta M, Stańczak J. MMPI(R)-2. Podręcznik stosowania, oceny i interpretacji. Wersja zrewidowana. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych PTP; 2012. Wróć do treści głównej.

Przypis 14. Radloff L. The CES-D Scale: a self-report depression scale for research in the general population. Appl. Psychol. Meas. 1977; 1: 385-401. Wróć do treści głównej.

Przypis 15. Radloff L. The use of the Center for epidemiologic studies depression scale in adolescents and, young adults. J. Youth Adolesc. 1991; 20: 149-166. Wróć do treści głównej.

Przypis 16. American Psychiatric Association. Diagnostic and statistical manual of mental disorders: DSM-IV-TR. Waszyngton: American Psychiatric Publishing, Inc.; 2000. Wróć do treści głównej.

Przypis 11. Eaton W, Smith C, Ybarra M, Muntaner C, Tien A, Maruish ME. Center for Epidemiologic Studies Depression Scale: Review and revision (CESD and CESD-R). W:

Maruish ME red. The use of psychological testing for treatment planning and outcomes assessment. 3rd ed. Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum; 2004. s. 363-377. Wróć do treści głównej.

Przypis 4. Beck A, Ward C, Mendelson M, Mock J, Erbaugh J. An inventory for measuring depression. Arch. Gen. Psychiatry 1961; 4: 561-571. Wróć do treści głównej.

Przypis 5. Parnowski T, Jernajczyk W. Inwentarz Depresji Becka w ocenie nastroju osób zdrowych i chorych na choroby afektywne (ocena pilotażowa). Psychiatr. Pol. 1977; 11:

417-425. Wróć do treści głównej.

Maruish ME red. The use of psychological testing for treatment planning and outcomes

(18)

assessment. 3rd ed. Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum; 2004. s. 363-377. Wróć do treści głównej.

Przypis 17. Van Dam N, Earleywine M. Validation of the Center for Epidemiologic Studies Depression Scale-Revised (CESD-R): Pragmatic depression assessment in the general population. Psychiatry Res. 2011; 186: 128-132. Wróć do treści głównej.

Przypis 1. Osoby nie zadeklarowały korzystania z pomocy psychiatrycznej/psychologicznej. Wróć do treści głównej.

Przypis 2. Osoby zadeklarowały korzystanie z pomocy psychiatrycznej/psychologicznej.

Przypis 3. Osoby nie zadeklarowały korzystania z pomocy psychiatrycznej/psychologicznej. Wróć do treści głównej.

Przypis 4. Osoby zadeklarowały korzystanie z pomocy psychiatrycznej/psychologicznej.

Przypis 4, 5. Beck A, Ward C, Mendelson M, Mock J, Erbaugh J. An inventory for

measuring depression. Arch. Gen. Psychiatry 1961; 4: 561-571; Parnowski T, Jernajczyk W. Inwentarz Depresji Becka w ocenie nastroju osób zdrowych i chorych na choroby afektywne (ocena pilotażowa). Psychiatr. Pol. 1977; 11: 417-425. Wróć do treści głównej.

Przypis 18. Brzeziński J. Metodologia badań psychologicznych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN; 2006. Wróć do treści głównej.

(19)

Przypis 18. Brzeziński J. Metodologia badań psychologicznych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN; 2006. Wróć do treści głównej.

Przypis 17. Van Dam N, Earleywine M. Validation of the Center for Epidemiologic Studies Depression Scale-Revised (CESD-R): Pragmatic depression assessment in the general population. Psychiatry Res. 2011; 186: 128-132. Wróć do treści głównej.