Uwagi do wersji zaadaptowanej:
Wersja elektroniczna książki została stworzona zgodnie z art. 33 z indeksem 1 Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
Zostały zachowane numery stron. Numer danej strony znajduje się nad tekstem danej strony i poprzedza go skrót str.
Wartości wyrażone w oryginale liczbami rzymskimi w adaptacji przedstawiono cyframi arabskimi albo słownie. Ułamki zapisano słownie.
Przypisy w treści głównej są linkami oznaczonymi słowem „przypis” i numerem porządkowym wziętymi w nawias kwadratowy. Linki te prowadzą do opisów przypisów, które zostały umieszczone na końcu dokumentu. Powrót do treści głównej po odczytaniu opisu przypisu jest możliwy poprzez link „Wróć do treści głównej” umieszczony na końcu każdego opisu przypisu.
Numeracja przypisów została zmieniona na podwójną, gdzie pierwsza liczba
oznacza rozdział według kolejności w spisie treści, a liczba po kropce odwzorowuje numerację przypisów dla każdego rozdziału. Przykładowo przypis 3.2 oznacza przypis 2 z rozdziału 3.
Zakładki oznaczone literą „p.” i numerem porządkowym znajdują się w treści głównej, w miejscu występowania przypisu.
Grafiki zachowano. Opis grafiki znajduje się w tekście alternatywnym.
Fragmenty zapisane w oryginalnej publikacji czcionką rozstrzeloną w adaptacji zostały podkreślone.
Wykaz skrótów art. - artykuł
b. m. - brak miejsca b. r. - brak roku ch. - chapter Co. - Company Doc. - Document ds. - do spraw
et seq. - et sequentia ha - hektar
i in. - i inni im. - imienia i n. - i następne
Inc. - Incorporated Jr. - Junior
km - kilometr Ltd. - Limited mld - miliard mln - milion Mr. - Mister Mt. - Mount No. - Number nr - numer
podkr. - podkreślenie Por. - Porównaj przeł. - przełożył
Pub. Corp. - Publishing Corporation r. - rok
red. - redaktor Rev. - Reverend ryc. - rycina s. - strona S. - Senate
SA - Spółka Akcyjna sec. - section
St. - Saint tel. - telefon
tel. kom. - telefon komórkowy tys. - tysiąc
ul. - ulica v. - versus vol. - volume vols. - volumes Zob. - Zobacz
AC - Annals of Congress, House of Representatives
ASHE - Association for the Studies of Higher Education, House of Representatives ASP-HR - American State Papers, House of Representatives
B&R - Bills and Resolutions of Congress B.A. - Bachelor of Arts
B.V. - Besloten Vennootschap met beperkte aansprakelijkheid CG - Congressional Globe
CMPP - A Compilation of the Messages and Papers of the Presidents C.F.R. - Code of Federal Regulations
CR - Congressional Record D.C. - District of Columbia
DSSC - The Debates in the Several State Conventions, on the Adoption of the Federal Constitution, as Recommended by the General Convention at Philadelphia in 1787
FERPA - Family Educational Rights and Privacy Act HEA - Higher Education Act
H. Mis. Doc.- House Miscellaneous Document ISBN - International Standard Book Number JAE - Journal of Architectural Education JCC - Journals of the Continental Congress
JHR - Journal of the House of Representatives of the United States JPART - Journal of Public Administration Research and Theory JS - Journal of the Senate of the United States of America MSU - Michigan State University
NBER - National Bureau of Economic Research NDEA - The National Defense Education Act NYU - New York University
OECD - Organisation for Economic Co-operation and Development PWN - Państwowe Wydawnictwo Naukowe
RFC - The Records of the Federal Convention of 1787 Stat. - Statutes at Large
TCNJ - Trenton College of New Jersey
UAM - Uniwersytet imienia Adama Mickiewicza UŁ - Uniwersytet Łódzki
U.S. - United States
U.S.C. - United States Code
WAM - Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy
WGW - The Writings of George Washington from the Original Manuscript Sources Koniec uwag do wersji zaadaptowanej.
Str. 1
Ziemią i pieniędzmi, Początki federalnej polityki wobec szkolnictwo wyższego w Stanach Zjednoczonych Ameryki, 1787-1890
Str. 2
Redaktor naukowy serii prof. dr hab. Andrzej Mania
Str. 3
Radosław Rybkowski
Ziemią i pieniędzmi
Początki federalnej polityki wobec szkolnictwa wyższego w Stanach Zjednoczonych Ameryki, 1787-1890
Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego
Str. 4
Seria: Prace Amerykanistyczne Uniwersytetu Jagiellońskiego Redaktor naukowy serii: prof. dr hab. Andrzej Mania
RECENZENT
dr hab. Jolanta Alina Daszyńska, prof. UŁ
PROJEKT SERII Maciej Kwiatkowski
OPRACOWANIE GRAFICZNE OKŁADKI Marcin Bruchnalski
Na okładce: Massachusetts Hall, najstarszy budynek Harvard University, obecnie siedziba prezydenta uczelni. Zdjęcie wykonał autor.
Książka dofinansowana przez Wydział Studiów Międzynarodowych i Politycznych Uniwersytetu Jagiellońskiego ze środków na działalność upowszechniającą naukę oraz Instytut Amerykanistyki i Studiów Polonijnych
Copyright by Radosław Rybkowski & Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego Wydanie 1, Kraków 2012
All rights reserved
Niniejszy utwór ani żaden jego fragment nie może być reprodukowany, przetwarzany i rozpowszechniany w jakikolwiek sposób za pomocą urządzeń elektronicznych, mechanicznych, kopiujących, nagrywających i innych oraz nie może być
przechowywany w żadnym systemie informatycznym bez uprzedniej pisemnej zgody Wydawcy.
ISBN 978-83-233-3362-3 www.wuj.pl
Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego Redakcja: ul. Michałowskiego 9/2, 31-126 Kraków tel. 12-631-18-81, tel./fax 12-631-18-83
Dystrybucja: tel. 12-631-01-97, tel./fax 12-631-01-98 tel. kom. 506-006-674, e-mail: sprzedaz@wuj.pl
Konto: PEKAO SA, nr 80 1240 4722 1111 0000 4856 3325
Str. 5 Spis treści Wstęp . Strona 7
Omawiane zagadnienia. Strona 12
Przegląd dotychczasowych badań. Strona 17 Podziękowania. Strona 24
Rozdział 1 . Polityka a uczelnie - w stronę teorii. Strona 27 1.
1. Wyższe wykształcenie jako dobro prywatne i dobro publiczne. Strona 29 1.
2. Polityka wobec szkolnictwa wyższego a polityka publiczna. Strona 36 1.
2.1. Modele kształtowania polityki publicznej Charlesa E. Lindbloma i Davida Eastona. Strona 37
1.
3. W stronę teorii i metody badania polityki wobec szkolnictwa wyższego. Strona 42
1.
4. Polityka publiczna a administracja - koncepcja Woodrowa Wilsona. Strona 48 1.
5. Inwestycje w szkolnictwo wyższe a rozwój gospodarczy. Strona 5 1 1.
6. Pytanie o metodę. Strona 53
Rozdział 2 . Czasy kolonialne - powstanie pierwszych uczelni i ich relacje z władzami.
Strona 5 5 2.
1. Harvard College . Strona 58 2.
2. College of William and Mary . Strona 64 2.
3. Yale College . Strona 69 2.
4. King’s College ( Columbia University ). Strona 74 2.
5. Dartmouth College . Strona 78 2.
6. Podsumowanie. Strona 83
Rozdział 3 . Narodowy Uniwersytet Stanów Zjednoczonych - niezrealizowana idea.
Strona 87 3.
1. Uniwersytet Narodowy - początek idei. Strona 89 3.
2. George Washington i Uniwersytet Narodowy. Strona 92
3.
3. Niezrealizowany plan Washingtona. Strona 100 3.
4. Bez planów, bez działań. Strona 101 3.
5. James Madison i powrót idei narodowego uniwersytetu. Strona 107 3.
6. Zmierzch Narodowego Uniwersytetu Stanów Zjednoczonych. Strona 113
Rozdział 4 . Ziemia dla szkół. Strona 115 4.
1. Ziemia dla szkół - początki. Strona 117 4.
2. Pierwsze propozycje wyzyskania ziemi na potrzeby uczelni. Strona 127 4.3. Justin Smith Morrill i Land Grant Act . Strona 133
Str. 6 Spis treści 4.
4. Pierwsza próba przyjęcia ustawy - dyskusje w Senacie i prezydenckie weto.
Strona 144 4.
5. Land Grant Act of 1862 . Strona 152 4.
6. Land Grant Act a polityka. Strona 156
Rozdział 5 . Nie tylko ziemia. Strona 161 5.
1. Pierwsze starania o federalne wspieranie badań naukowych w rolnictwie. Strona 165
5.
2. Hatch Act i jego znaczenie dla szkolnictwa. Strona 173 5.
3. Pieniądze dla uczelni - druga ustawa Morrilla. Strona 179 5.
4. Stany, koledże i korzyści. Strona 189 6.
Zakończenie. Strona 191
6.1. Wpływ dziewiętnastowiecznych rozstrzygnięć na współczesne szkolnictwo wyższe. Strona 1 92
6.2. Tworzenie instytucjonalnego wsparcia dla szkolnictwa wyższego. Strona 195 6.3. Miejsce federacji i stanów w dziewiętnastowiecznej polityce publicznej. Strona 199
6.4. Cykle wprowadzania zmian w federalnej polityce wobec szkolnictwa wyższego.
Strona 203 7.
Bibliografia. Strona 205
Dokumenty i zbiory dokumentów. Strona 205 Akty prawne. Strona 205
Projekty ustaw, raporty, memoriały przedstawione w Kongresie. Strona 206 Zbiory dokumentów. Strona 211
Inne materiały źródłowe (pamflety, pamiętniki, artykuły, wystąpienia). Strona 212 Opracowania. Strona 213
Artykuły. Strona 223
Źródła internetowe. Strona 228 8.
Aneksy. Strona 231
8.1. James Buchanan, Informacja przesłana do Kongresu, uzasadnienie
prezydenckiego weta do Izby Reprezentantów Stanów Zjednoczonych. Strona 231 8.2. Ustawa przekazująca grunty publiczne niektórym Stanom, które mogą utworzyć koledże służące pożytkowi rolnictwa i mechaniki [tak zwana pierwsza ustawa
Morrilla]. Strona 237
8.3. Ustawa o utworzeniu rolniczych stacji eksperymentalnych, we współpracy z koledżami utworzonymi w niektórych Stanach na podstawie przepisów ustawy przyjętej 2 lipca 1862 roku [tak zwana ustawa Hatcha]. Strona 239
8.4. Ustawa o przekazaniu części zysków ze sprzedaży gruntów publicznych w celu pełniejszego uposażenia oraz wsparcia koledżów działających na rzecz rolnictwa i mechaniki, utworzonych na podstawie aktu Kongresu przyjętego 2 lipca 1862 roku [druga ustawa Morrilla]. Strona 241
Str. 7 Wstęp
W 2007 roku Bank Światowy opublikował książkę zatytułowaną How Universities Promote Economic Growth („Jak uniwersytety wspierają rozwój gospodarczy”).
Publikacja sama w sobie nie jest szczególną nowością, bo od wielu lat Bank Światowy w ramach swojej działalności prowadzi badania nad systemami
edukacyjnymi, pokazując, jak istotny dla dobrobytu obywateli jest dostęp do nauki, w tym na poziomie szkół wyższych. Jamil Salmi, odpowiedzialny przez wiele lat za programy dotyczące szkolnictwa wyższego, bez cienia wątpliwości dowodzi w swoich publikacjach, że przyszłość należy do gospodarki opartej na wiedzy.
Podstawą jej istnienia są zaś „właściwe regulacje gospodarcze i instytucjonalne;
silnie rozbudowany kapitał ludzki, dynamiczna infrastruktura informatyczna oraz wydajny system wspierający innowacyjność”. Żaden z tych elementów nie może z kolei powstać i dalej się rozwijać bez sprawnego szkolnictwa wyższego [przypis 0 .1 ].
Książka Banku Światowego z 2007 roku, choć sama stara się wybiegać w
przyszłość, odwołuje się także do historycznych doświadczeń. Mają one przekonać o tym, że powiązanie gospodarki, rozwoju, działań politycznych i szkolnictwa
wyższego nie jest odkryciem końca 20 i początku 21 wieku. Wśród licznych
przykładów takiej zależności wymienione są także trzy amerykańskie ustawy: ustawy Morrilla o nadaniach ziemi z roku 1862 i 1890 oraz ustawa Hatcha z 1887 roku [przypis 0 .2 ], które „miały wspomóc rolnicze społeczności w rozwoju sposobów uprawy ziemi”, jak głosi książka.
Str. 8
Współczesne odwołanie się do dziewiętnastowiecznych rozwiązań dowodzi z jednej strony trwałości tamtych osiągnięć, skoro mogą być przywoływane w 21 wieku przez Bank Światowy jako przykład do naśladowania. Niestety dowodzą rónież pobieżnej znajomości zagadnienia. Autorzy bowiem ograniczają zakres ustawy do rolnictwa, podczas gdy miała ona w równej mierze służyć i technologii (ukrywanej wtedy pod nazwą mechanic arts) oraz podaj ą zupełnie nieprawdziwe informacje, jakoby zgodnie z ustawą Morrilla każdy koledż otrzymał 90 000 akrów ziemi; w
rzeczywistości była to minimalna ilość ziemi, jaką mógłby otrzymać pojedynczy stan [przypis 0.3].
Taka prezentowana przez Bank Światowy dwoistość ujęcia - uznanie i ignorancja w jednym - nie jest niczym zaskakującym. Jeden z najwybitniejszych współczesnych historyków amerykańskiego szkolnictwa wyższego, John R. Thelin, profesor badań edukacyjnych Uniwersytetu Kentucky, wielokrotnie podkreślał, że nawet w samych Stanach Zjednoczonych panuje ogromny szacunek dla historycznych osiągnięć tamtejszych koledżów i uniwersytetów przy jednoczesnej słabej znajomości rzeczywistych rozmiarów tych sukcesów. W przypadku instytucji tak bardzo
pielęgnujących tradycje jak właśnie uniwersytety nie można pomijać historycznych doświadczeń: one nadal wpływają na sposoby ich działania oraz na prowadzoną w Stanach Zjednoczonych politykę wobec szkolnictwa wyższego [przypis 0 .4 ].
Nie ulega wątpliwości, że sytuacja amerykańskich uczelni w 21 wieku jest zupełnie inna niż 150 lat temu. Wynika to nie tylko z przemian, jakich doświadczały same
koledże i uniwersytety. W nie mniejszym stopniu przyczyniły się do tego okoliczności zewnętrzne - wszystko to, co dzisiaj można określić mianem polityki wobec
szkolnictwa wyższego. W przypadku państwa federacyjnego, jakim są Stany Zjednoczone Ameryki, ten zewnętrzny ład akademicki stanowi wypadkową działań władzy federalnej, stanowej oraz lokalnej [przypis 0 .5 ].
Jedną z największych zmian zachodzących od końca ubiegłego wieku jest rosnące znaczenie finansowego wsparcia oraz uprawnień kontrolnych władzy federalnej. W roku akademickim 2005/2006 uczelnie publiczne otrzymały od strony federacji wsparcie przekraczające 30 333 miliony dolarów, a prywatne - 19 683 miliony [przypis 0 .6 ].
Str. 9
Przy czym sumy te nie uwzględniają pomocy przekazanej studentom za pośrednictwem programu stypendialnego Pell Grants, a która przekroczyła 13 miliardów dolarów [przypis 0 .7 ]. W tym samym roku uczelnie zostały wsparte przez władze stanowe sumą 67 104 milionów dolarów, a przez władze lokalne - bez mała 16 miliardów [przypis 0.8]. Wysokość zaangażowania federacji była już tylko
nieznacznie mniejsza od wsparcia przekazanego przez władze stanowe. Z tego powodu już w latach 90. 20 wieku powszechne stało się wśród prezydentów [przypis 0
.9 ] stanowych uczelni publicznych narzekanie: „Kiedyś byliśmy utrzymywani przez stan. Potem byliśmy wspierani przez stan. A teraz po prostu znajdujemy się na terenie stanu” [przypis 0 .10 ].
To zaangażowanie władz federalnych nie pojawiło się znienacka. Na dzisiejszy kształt federalnej polityki wpłynęły przełomowe ustawy Kongresu: G.I. Bill czyli Servicemen Readjustment Act z 1944 roku, National Defense Education Act z 1958 roku czy Higher Education Act z 1965 roku (z późniejszymi nowelizacjami) [przypis 0
.11 ]. Te osiągnięcia 20 wieku nie mogłyby jednak zaistnieć, gdyby nie
rozstrzygnięcia przywoływane w cytowanej publikacji Banku Światowego. Dlatego należy prześledzić proces powstawania federalnej polityki wobec szkolnictwa wyższego, bo historia wpływa na teraźniejszość. Tym bardziej że pierwsza ustawa Morrilla nadal pozostaje w mocy i na jej podstawie działają stanowe uczelnie agrotechniczne, nawet na Hawajach i Alasce, które w 1862 roku jeszcze nie były częścią Stanów Zjednoczonych.
Str. 10
Jest jeszcze jeden powód, dla którego warto się zająć problematyką początków federalnej polityki wobec szkolnictwa wyższego - w lipcu 2012 roku mija dokładnie 150 lat od przyjęcia Ustawy przekazującej grunty publiczne niektórym Stanom i Terytoriom, które mogą utworzyć Koledże służące pożytkowi Rolnictwa i Mechaniki, czyli pierwszej ustawy Morrilla. W Stanach Zjednoczonych jest planowanych wiele konferencji i publikacji z tej okazji. Przeglądając jednak konferencyjne zaproszenia i zapowiedzi, widać, że skupiają się one na tej jednej ustawie i na płynących z niej korzyściach. Czasem tylko w uzupełnieniu przywoływana jest ustawa Hatcha i druga ustawa Morrilla. Nawet więc w USA, jak na to wskazuje od wielu lat John Thelin, brakuje próby spojrzenia na ustawę z 1862 roku w szerszym kontekście:
wcześniejszych prób stworzenia federalnej uczelni, relacji pomiędzy władzami stanowymi i federalnymi a uczelniami czy rosnącej świadomości związków pomiędzy wykształceniem a rozwojem ekonomicznym. To, czego najbardziej brakuje, to
spojrzenie na wspieranie szkolnictwa wyższego jako na element polityki właśnie, gdzie ścierać się mogą różne koncepcje i pomysły. Po 150 latach wszyscy, nawet autorzy z Banku Światowego, dostrzegają sukcesy federalnego zaangażowania.
Powszechne uznanie zasług stworzonego na podstawie tych ustaw systemu publicznego szkolnictwa wyższego sprawia, że niewiele osób dzisiaj poważnie traktuje głosy krytyki, jakie pojawiły się w toku dyskusji nad tymi ustawami.
Zbycie milczeniem weta prezydenta Jamesa Buchanana, który w 1859 roku odrzucił pierwszą wersję ustawy Morrilla; pomijanie w dzisiejszych opracowaniach i
dyskusjach obszernego uzasadnienia prezydenckiego weta prowadzi do zafałszowania obrazu sytuacji z połowy 19 wieku i nie pozwala na rzetelne
docenienie osiągnięć ustawy. Tym bardziej że, jak to zostanie pokazane, wypowiedź Buchanana powróci po bez mała trzydziestu latach w toku dalszych dyskusji nad zmianą federalnej polityki wobec szkolnictwa wyższego. To odwołanie się do wcześniejszej decyzji prezydenta dowodzi, że proces formowania tej polityki był długotrwały i trudno uznawać, że zainteresowanie sprawami szkół wyższych pojawia się dopiero w czasach drugiej wojny światowej i później, jako odpowiedź na
zewnętrzne wyzwania.
Federalna polityka wobec szkolnictwa wyższego powstała w toku długotrwałej ewolucji. Sukcesy, ale i niepowodzenia, doprowadziły do powszechnego przekonania, że konstytucyjne zobowiązanie Kongresu do działań na rzecz
dobrobytu obywateli obejmować musi także dbanie o dostęp do nauki w uczelniach wyższych. Celem niniejszej pracy jest pokazanie, że już pod koniec 19 wieku władza federalna zobowiązała się do zapewniania stałego wsparcia szkolnictwa wyższego.
Kolejne ustawy i programy 20 wieku służyły doprecyzowaniu celów i sposobów realizowania tego wsparcia. Federalna polityka wobec szkolnictwa wyższego w Stanach Zjednoczonych powstała nie w wyniku jednorazowej decyzji administracji Franklina Delano Roosevelta, któremu zależało na przyjęciu ustawy G.I. Bill, ale była rezultatem wieloletniego procesu. W tym czasie, przez kolejne serie przybliżeń, jak by to ujął amerykański politolog Charles Lindblom [przypis 0 .12 ], władza federalna wypracowała najskuteczniejszy i najbardziej akceptowalny model wspierania szkolnictwa wyższego: od pojedynczej instytucji, która miała kształcić elitę, po system niekoniecznie publicznych uczelni, administrowanych przez poszczególne stany i terytoria, oferujących dostępną edukację.
Str. 11
Tak postawiona teza wymaga odpowiedzi na trzy podstawowe pytania:
Jaki był powód, dla którego władza federalna w ogóle zdecydowała się na wspieranie szkolnictwa wyższego, chociaż konstytucja w ogóle nie wspomina edukacji? Kwestia ta jest nierozerwalnie związana z dylematem ujmowania
wyższego wykształcenia jako dobra prywatnego oraz dobra publicznego. Pod koniec 18 wieku, a przede wszystkim w 19 wieku zaobserwowano powolne odchodzenie od traktowania edukacji jako prywatnej sprawy obywateli na rzecz poglądu, że jest to jeden z istotnych czynników warunkujących ekspansję terytorialną, a następnie rozwój gospodarczy i polityczny kraju.
Za pomocą jakich środków władza federalna pragnęła wspierać szkolnictwo
wyższe? Podobnie jak przesunął się akcent w traktowaniu wyższego wykształcenia z prywatnego na publiczne, tak widoczne staje się systematyczne dostrzeganie
konieczności wprowadzenia rozwiązań systemowych, a nie tylko doraźnych.
Kongres w 1890 roku zdecyduje się ostatecznie na zapewnienie stałego wsparcia finansowego dla wyższych uczelni (choć wówczas tylko jednego, specyficznego typu).
Jak kształtowały się relacje między władzą federalną a stanami w odniesieniu do szkolnictwa wyższego? 10. poprawka do Konstytucji Stanów Zjednoczonych przekazuje władzy federalnej te uprawnienia, które są w niej zapisane. W czasie
prac nad przyjęciem ustaw Morrilla oraz ustawy Hatcha wzajemna zależność stanów i władzy federalnej stanie się jednym z najistotniejszych elementów dyskusji.
Przyjęta w 19 wieku odpowiedź, że Waszyngton ma prawo wspierać instytucje publiczne niejako ponad stanami, stała się podstawą federalnej polityki publicznej USA w 20 wieku. A dotyczy to także takich ważnych w rozwoju programów, jak Nowy Ład F.D. Roosevelta.
Bez odpowiedzi na tak postawione pytania nie można w pełni zrozumieć i ocenić przemiany, jaka dokonała się w 19 wieku w zakresie federalnej polityki wobec szkolnictwa wyższego. A jednocześnie, jak wyraźnie wskazują na to dwaj
amerykańcy badacze: Michael D. Parsons oraz Edward P. St. John, dla pełnego zrozumienia funkcjonowania szkolnictwa wyższego niezbędne jest odwołanie się do osiągnieć politologii. Edukacja akademicka jest częścią życia społecznego, zależną nie tylko i wyłącznie od wykładowców i studentów. Jeśli na zmieniającą się sytuację amerykańskiego szkolnictwa wyższego patrzy się jedynie z perspektywy historii edukacji (co jest najczęstszym sposobem), to tym samym pomija się jedne z najważniejszych czynników wpływających na jego kształt. Politologia, przez
pokazanie mechanizmów działania władz, daje metody i konstatacje niezbędne dla rzeczywistego zrozumienia powodów powstania publicznego szkolnictwa wyższego w takim, a nie innym, kształcie. Prześledzenie początków federalnego
zaangażowania w sprawy edukacji akademickiej stwarza też niepowtarzalną okazję dla lepszego uchwycenia sposobów działania Kongresu i Prezydenta na rzecz powszechnego dobrobytu [przypis 0 .13 ].
Str. 12
Niniejsza książka dotyczy polityki wobec szkolnictwa wyższego, dlatego poza obrębem zainteresowania pozostaną tak ważne kwestie, jak miejsce uczelni w systemie edukacyjnym Ameryki czy rozwój nowych programów oraz metod
nauczania, które ostatecznie doprowadzą do międzynarodowego sukcesu Stanów Zjednoczonych na tym polu. Pominięta zostanie także historia powoływania uczelni wojskowych, chociaż od samego początku bezsprzecznie podlegały one władzy federalnej. Brak tych uczelni wynika z dwóch podstawowych przyczyn. Po pierwsze - kształcenie korpusu oficerskiego traktowano jako oczywisty warunek tworzenia sprawnej armii, dlatego powszechnie godzono się na powołanie uczelni wojskowej (pytaniem pozostawało, w jakim kształcie). Po drugie - między innymi ze względu na
prace wojskowych - historyków - federalne wspieranie tego typu uczelni jest już dobrze opracowane i nie wymaga kolejnych, pogłębionych badań [przypis 0 .14 ].
W opracowaniu pominięto także problematykę kształtowania polityki badawczo- naukowej, rozumianej jako rozwiązania mające na celu wspieranie badań naukowych sensu stricto. Powstanie i działanie Smithsonian Institution, będącej instytucją federalną z siedzibą w Waszyngtonie, jest najlepszą ilustracją tego, że badania naukowe nie musiały ograniczać się tylko do wyższych uczelni i że od 19 wieku finansowanie badań i szkolnictwa wyższego traktowano oddzielnie. Nie ulega wątpliwości, że prześledzenie polityki naukowej Stanów Zjednoczonych (federalnej i stanowej) zasługuje na zbadanie. Jest to jednak tematyka na tyle obszerna,
obejmująca powoływanie i funkcjonowanie narodowych oraz stanowych instytutów badawczych, że nawet pobieżne ich zaprezentowanie musiałoby przybrać formę oddzielnej monografii.
OMAWIANE ZAGADNIENIA
Przyjęty zakres czasowy: 1787-1890 pozwala na pokazanie zmiany stosunku władzy federalnej do całego systemu szkolnictwa wyższego od początków istnienia federacji do przyjęcia drugiej ustawy Morrilla, czyli Ustawy o przekazaniu części zysków ze sprzedaży gruntów publicznych w celu pełniejszego uposażenia oraz wsparcia koledżów działających na rzecz rolnictwa i mechaniki, utworzonych na podstawie aktu Kongresu przyjętego 2 lipca 1862 roku. Dzięki temu można zobaczyć, w jakim kontekście po raz pierwszy poruszono sprawy szkolnictwa wyższego i jak rozumiano jego potrzeby i możliwości wspierania. Druga ustawa Morrilla oznacza także
zamknięcie etapu formowania federalnej polityki wobec szkolnictwa wyższego, bo tym aktem Kongres nie tylko dopuszcza, ale i zobowiązuje się do zapewnienia corocznego finansowego wsparcia publicznych uczelni kształcących przyszłych farmerów i obsługę techniczną niezbędną dla rozwoju amerykańskiego przemysłu.
Str. 13
Niniejsza monografia składa się z pięciu rozdziałów oraz zakończenia stanowiącego podsumowanie dokonanych ustaleń. Pierwszy rozdział jest poświęcony przeglądowi teorii możliwych do wykorzystania przy wyjaśnianiu zasad tworzenia i prowadzenia polityki wobec szkolnictwa wyższego. Jednym z najważniejszych problemów
związanych z tym zagadnieniem jest fundamentalne pytanie, na które do dzisiaj nie
ma jednoznacznej odpowiedzi: dlaczego państwo i reprezentujące je legalne władze w ogóle powinny zajmować się sprawami szkolnictwa wyższego. Potraktowanie dostępu do studiów oraz prowadzenia badań jako elementu polityki publicznej jest tylko częściowym wytłumaczeniem. Bo dalej pytaniem pozostaje, na ile zdobywanie wykształcenia i poszerzanie wiedzy jest dobrem publicznym (a więc i zasługującym na publiczne wsparcie), a na ile dobrem prywatnym (przede wszystkim
przynoszącym korzyści poszczególnym absolwentom). Analiza dylematów traktowania wykształcenia jako dobra publicznego albo prywatnego rozpoczyna rozdział Polityka a uczelnie - w stronę teorii, odwołując się przede wszystkim do wyników badań dwóch ekonomistów: Howarda R. Bowena oraz Waltera McMahona.
Ujęcie polityki wobec szkolnictwa wyższego jako elementu polityki publicznej
pozwala na wykorzystanie teorii Brunona Freya, który analizował determinanty cyklu rozwoju dobra prywatno-publicznego z wyraźnym wskazaniem miejsca dla
interwencji władzy publicznej. Podobne zainteresowania wykazywali dwaj
politolodzy: Charles Lindblom oraz David Easton, którzy próbowali wyjaśnić proces podejmowania decyzji politycznych oraz wskazać czynniki, które sprawiają, że są podejmowane takie, a nie inne, decyzje. Publikacje Malcolma Tighta oraz Richarda Richardsona dotyczą wprost metod prowadzenia badań nad systemem szkolnictwa wyższego, w tym i w zakresie polityki wobec szkolnictwa. W ich pracach można odnaleźć przegląd najważniejszych teorii, metod oraz metodologii możliwych do zastosowania także i w odniesieniu do formowania federalnej polityki w tym zakresie.
Ciekawym punktem wyjścia dla zrozumienia istoty polityki publicznej w ogólności jest koncepcja sformułowana przez Woodrowa Wilsona. Co jeszcze ważniejsze -
założenia jego teorii zostały opublikowane w 1887 roku, a więc w czasie kiedy nadal tworzono podwaliny pod federalną politykę wobec szkolnictwa wyższego. Esej Wilsona, The Study of Administration, jest nowatorską jak na owe czasy próbą pokazania, że działania na rzecz dobra publicznego powinny zostać oddzielone od bieżącej polityki i dlatego powinny stać się domeną niezależnej administracji.
Spośród prac odnoszących się bezpośrednio do polityki wobec szkolnictwa wyższego, mogących w największym stopniu przyczynić się do lepszego
zrozumienia formowania federalnego modelu wspierania uczelni i badań naukowych, najważniejsze są dzieła autorstwa Howarda R. Bowena, Edwarda P. St. Johna, Michaela D. Parsona, Richarda Richardsona oraz Malcolma Tighta. Dzięki prowadzonym przez nich badaniom można kompleksowo spojrzeć na sprawy
wzajemnej zależności polityki i szkolnictwa wyższego i dzięki temu łatwiej jest odpowiedzieć na pytanie, dlaczego władza federalna zdecydowała się na wykorzystanie edukacji jako narzędzia wspierania rozwoju kraju, oraz dlaczego wykorzystano takie, a nie inne, rozwiązania.
Str. 14
Rozdział drugi, Czasy kolonialne - powstanie pierwszych uczelni i ich relacje z władzami, stanowi syntetyczne ujęcie formowania się uczelni oraz zmiany ich miejsca w porządku prawnym, politycznym i społecznym od powstania pierwszego koledżu w 1636 roku do lat 20. 19 wieku. Na przykładzie pięciu szkół: Harvard, Yale, College of William and Mary, King’s College in New York (dzisiejszy Columbia
University in the City of New York) oraz Dartmouth College jest pokazany proces kształtowania się zewnętrznego ładu akademickiego w USA. Każda z tych uczelni powstała jako instytucja publiczna mająca za zadanie służyć dobrobytowi kolonii, nawet jeśli ten cel był rozumiany przede wszystkim w kontekście religijnym - jako kształcenie duchownych. Sposób sprawowania nadzoru nad uczelniami oraz finansowania ich działalności nie pozostawia wątpliwości, że używając dzisiejszych kategorii należałoby je określić jako publiczne. Spośród uczelni powołanych w czasach kolonialnych zostały pominięte University of Pennsylvania (powołany w 1740 roku jako Academy of Philadelphia), Princeton University (1746, College of New Jersey), Brown University (1764, Rhode Island College) oraz Rutgers University (1766, Queen’s College). Podstawowym powodem ich pominięcia jest to, że drogi ich rozwoju zasadniczo powieliły dzieje omawianych pięciu szkół. Dodatkowo University of Pennsylvania rozpoczął działalność jako akademia, co ówcześnie sytuowało go poniżej szkół wyższych, Rutgers w swoich początkach miał ogromne trudności finansowe i pozostawał w stanie marazmu do momentu przejęcia szkoły przez władze stanu New Jersey. Zaś Princeton i Brown, ze swoimi religijnymi afiliacjami bliskie były modelowi Harvardu i Yale.
Spośród omawianych szkół szczególnie ciekawe są dwa przypadki królewskich koledżów: powstałych decyzją króla, mających za zadanie wspierać angielską administrację w brytyjskich koloniach w Ameryce Północnej. College of William and Mary pozostał jednak do dzisiaj uczelnią stanową, kulisy oddzielenia King’s College in New York od władzy stanowej stanowią natomiast doskonałą ilustrację procesu
typowego dla większości uczelni mających swoje początki jeszcze w czasach kolonialnych.
Taki rodzaj historycznego wstępu jest niezbędny dla zrozumienia kontekstu
tworzenia federalnej polityki, choćby z tego względu, że w późniejszych dyskusjach kongresmeni wielokrotnie będą odwoływać się do działających z sukcesem szkół.
Poza tym, jak podkreślają to badacze we wszystkich krajach, uczelnie bardzo mocno są zakorzenione w tradycji i na ich dzisiejsze decyzje często wpływają rozwiązania przyjęte ponad sto lat temu.
Narodowy Uniwersytet Stanów Zjednoczonych to rozdział poświęcony
przedstawieniu pierwszego przejawu federalnego zainteresowania sprawami szkolnictwa wyższego. Już w czasie debaty nad kształtem konstytucji padła propozycja, by zawierała ona także szczegółowe uprawnienie Kongresu do
„utworzenia uniwersytetu, do którego kandydaci byliby przyjmowani bez względu na wyznawaną religię”. Propozycja została odrzucona, bo panowało przekonanie, że stworzeniem takiej szkoły w przyszłej stolicy kraju powinna się zająć jej legalna władza, czyli właśnie Kongres.
Propozycja utworzenia centralnej, federalnej instytucji szkolnictwa wyższego, która miała służyć kształceniu przygotowanych do życia w demokratycznym państwie obywateli, powróciła za sprawą pierwszego prezydenta - George’a Washingtona.
Str. 15
Wielokrotnie w swoich wystąpieniach przed Kongresem wskazywał na konieczność utworzenia narodowego uniwersytetu oraz uczelni wojskowych. W swoim
zaangażowaniu posunął się na tyle daleko, że przekazał posiadane udziały w Potomac River Company na rzecz utworzenia przyszłej szkoły. Dopiero po odejściu Washingtona z urzędu Kongres podjął dyskusję nad utworzeniem National University in the Federal District, dyskusję, która nie doprowadziła do żadnego rozstrzygnięcia.
Za czasów prezydenta Jamesa Madisona idea utworzenia federalnego uniwersytetu powróciła, ponownie to władza wykonawcza była inicjatorem starań o powstanie takiej uczelni. Propozycje Madisona doczekały się konkretniejszych konsekwencji. W toku dyskusji w 1821 roku zgłoszono projekt ustawy o utworzeniu narodowego uniwersytetu, który jednak ostatecznie upadł. Idea stworzenia specjalnej uczelni nastawionej na kształcenie obywateli federacji powróciła po zakończeniu wojny secesyjnej, ale spotkała się ze zdecydowanym sprzeciwem władz wielu uczelni
prywatnych. Co więcej, powstały system stanowych koledżów agrotechnicznych był już wtedy traktowany jako realizacja pierwotnego pomysłu stworzenia federalnej instytucji zapewniającej naukę na poziomie szkół wyższych.
W kolejnym rozdziale, Ziemia dla szkół, omówiono proces powstawania pierwszego uwieńczonego sukcesem rozwiązania o przekazywaniu federalnego wsparcia dla szkolnictwa wyższego. Wywodząca się jeszcze z czasów Konfederacji i Wieczystej Unii koncepcja wykorzystania ziemi dla tworzenia podwalin dla dobrobytu przyszłych stanów została rozwinięta w projekcie stworzonym przez Jonathana B. Turnera. Ten profesor z Illinois zaproponował stworzenie systemu „uniwersytetów
przemysłowych”, które w poszczególnych stanach miały zapewnić przygotowanie kompetentnych pracowników dla rozwijającego się rolnictwa i przemysłu. Pomysł Turnera stał się następnie podstawą projektu ustawy zgłoszonej przez Justina Smitha Morrilla. Ten zasiadający w Izbie Reprezentantów przedstawiciel z Vermontu wielokrotnie zwracał się z prośbą, by rozpocząć dyskusje nad projektem.
Ostatecznie do takiej dyskusji doszło w 1859 roku. Pokazała ona, jakie wątpliwości budziło wykorzystanie federalnych zasobów dla wsparcia publicznych, w tym wypadku stanowych, instytucji. Argumenty dotyczyły konstytucyjności takiego działania, stosowności używania federalnych zasobów wobec innych potrzeb oraz ewentualnych korzyści, jakie miało przynieść państwu i społeczeństwu szkolnictwo agrotechniczne. Projekt został przyjęty w Kongresie, ale potem zawetował go prezydent James Buchanan. Prezydenckie weto zostało oparte na bardzo szczegółowej argumentacji, a podstawowy zarzut dotyczył uzurpowania przez władzę federalną nadmiernych uprawnień, które wprost nie zostały zapisane w Konstytucji.
W czasie trwania wojny secesyjnej Justin Morrill po raz kolejny zgłosił projekt ustawy. Pomimo jednak nieobecności niechętnego ustawie Południa, Izba
Reprezentantów w ogóle nie chciała rozpocząć prac na projektem. Dlatego Morrill poprosił senatora Benjamina Wade’a, by przedstawił niemal identyczny projekt w Senacie w 1861 roku. To tam doszło do dyskusji, choć już nie tak burzliwej jak w roku 1859, i ustawa została przyjęta. Izba Reprezentantów zaaprobowała projekt Wade’a i 2 lipca 1862 roku prezydent Abraham Lincoln podpisał ustawę. Tym samym po raz pierwszy w historii mogło dojść do skutku wykorzystanie federalnego wsparcia na rzecz funkcjonowania wyższych uczelni.
Str. 16
Ustawa Wade’a, znana jednak jako pierwsza ustawa Morrilla, była dopiero
początkiem federalnej polityki wobec szkolnictwa wyższego. W 1862 wykorzystano leżącą odłogiem ziemię jako zasoby, które posłużyły do utrzymywania założonych przez stany i terytoria uczelnie agrotechniczne. Wkrótce przykłady krajów
europejskich wykazały, że uczelnie bez odpowiednio wyposażonych rolniczych stacji badawczych (albo inaczej - farm eksperymentalnych) oraz bez stałego finansowego wsparcia nie mogą w wystarczającym stopniu przyczyniać się do rozwoju rolnictwa.
Kolejny rozdział, Nie tylko ziemia, omawia losy dwóch inicjatyw: ustawy Hatcha z 1887 roku oraz drugiej ustawy Morrilla z roku 1890 (Morrill zasiadał już wówczas w Senacie). Najważniejszą nowością obydwu ustaw była zgoda na coroczne finansowe wsparcie publicznych uczelni. O ile ustawa z 1862 roku wiązała się z jednorazowym uposażeniem uczelni i zabezpieczeniem ich w ten sposób na przyszłość, o tyle od 1887 roku akceptowano ideę ciągłego zaangażowania.
Jeszcze wyraźniej uwidoczniło się to w drugiej ustawie Morrilla, której zasadniczym celem było zapewnienie dostępu do wyższego wykształcenia potomkom dawnych niewolników, czyli Afroamerykanom. W czasie senackich dyskusji nad ustawą dowodzono, że dzięki jej wprowadzeniu będzie możliwe otwarcie nowych miejsc na studiach, rozszerzenie oferty badawczej i dydaktycznej oraz zapewnienie szerszego dostępu za pomocą stypendiów. Co ciekawe - także w 21 wieku władza federalna nadal podejmuje działania na tych czterech polach. I podobnie jak w 1890 roku dokonuje tego za pomocą corocznie akceptowanego finansowego wspierania szkolnictwa wyższego. Z tego powodu należy uznać, że trzy przyjęte w 19 wieku ustawy otworzyły drogę do dzisiejszej federalnej polityki wobec szkolnictwa wyższego.
Zamykające niniejszą publikację Zakończenie stanowi podsumowanie
przeprowadzonych badań. Szczególnie istotne jest ukazanie tworzenia federalnej polityki wobec szkolnictwa wyższego w Stanach Zjednoczonych jako procesu, w którym wiele mniej i bardziej udanych pomysłów i zabiegów doprowadziło do trwałego zaangażowania Waszyngtonu w sprawy studiów i badań naukowych.
Najważniejsza przemiana polega na odejściu od wizji jednostkowej uczelni, która miała się stać rodzajem centralnego uniwersytetu, na rzecz systemu wspieranych publicznych instytucji. Drugim najważniejszym osiągnięciem 19 wieku jest
zaakceptowanie ciągłego finansowego zaangażowania, które uczelniom pozwoliło
na spokojne funkcjonowanie nie tylko w 19 wieku, ale aż po dzisiejsze czasy.
Ostatnim, najważniejszym osiągnięciem etapu tworzenia federalnej polityki jest zdefiniowanie zasad współpracy władzy federalnej i stanowej w tym zakresie.
Uznanie konstytucyjności ustaw Morrilla i Hatcha umożliwiło późniejsze działania na rzecz wsparcia innych instytucji publicznych, nie tylko szkół wyższych.
Integralną część pracy stanowią cztery załączniki. Są to przetłumaczone teksty trzech przyjętych ustaw oraz uzasadnienie weta prezydenta Jamesa Buchanana. Do tej pory nie zostały one przetłumaczone na język polski, a bez zapoznania się z nimi nie sposób należycie ocenić wagi przyjętych rozstrzygnięć oraz zrozumieć istoty prowadzonych w 19 wieku dyskusji nad słusznością federalnego zaangażowania w sprawy szkolnictwa wyższego.
Str. 17
PRZEGLĄD DOTYCHCZASOWYCH BADAŃ
Trzej amerykańscy autorzy - John Thelin, Edward P. St. John oraz Michael D.
Parsons - dowodzą, że w amerykańskich publikacjach dotyczących rozwoju
szkolnictwa wyższego w tym kraju łatwo można dostrzec lekceważący stosunek do osiągnięć wyników badań nauk społecznych. Thelin, w artykule Higher Education and the Public Trough: A Historical Perspective, wykazał, że nadal brakuje
kompleksowych opracowań, które pomogłyby zrozumieć proces przemiany amerykańskiej (nie tylko federalnej) polityki wobec szkolnictwa wyższego. A tylko biorąc pod uwagę zarówno rozwój samych uczelni, jak i działania władz, można wyjaśnić tajemnicę sukcesu amerykańskich szkół [przypis 0 .15 ]. St. John i Parsons podkreślali zaś, że badania i teorie wyjaśniające przemiany polityki wobec
szkolnictwa wyższego są w dalszym ciągu nawet w samych Stanach Zjednoczonych bardzo słabo opracowane. W gronie badaczy dominuje sposób ujęcia polegający na skupieniu się na zagadnieniach ściśle związanych z edukacją (programy nauczania, pedagogika, losy absolwentów), pomija się zaś możliwe do wykorzystania ustalenia politologii [przypis 0 .16 ].
Problematyka związków pomiędzy polityką federalną a amerykańskim szkolnictwem wyższym, szczególnie ich historyczny rozwój, nie jest należycie zbadana i opisana.
Dzieło History of Higher Education pod redakcją Harolda S. Wechslera oraz Lestera F. Goodchilda, stanowiące podstawę każdego kursu historii amerykańskiej edukacji akademickiej, sprawom polityki poświęca niewiele miejsca. Z tych wydarzeń, które
miały związek z polityką i zostały dokładniej omówione, można tam przeczytać jedynie o Sprawie Dartmouth, która rozstrzygnęła zasady interpretowania autonomii prywatnych (choć nie tylko) uczelni [przypis 0 .17 ].
Dla zrozumienia kontekstu powstania pierwszej ustawy Morrilla bardzo cenną
pomocą jest praca Edmunda Jamesa z 1910 roku: The Origin of the Land Grant Act of 1862 (The So-called Morrill Act) and Some Account of its Author: Jonathan B.
Turner. Autor, sam związany ze stanem Illinois, wykazywał, że w dyskusjach nad zasługami Justina Smitha Morrilla niemal całkowicie pomija się osobę Jonathana Turnera. Ten działający w Illinois profesor wykazał się w latach 50. 19 wieku ogromnym zaangażowaniem we wspieraniu idei powołania „uniwersytetu
przemysłowego”. Początkowo pomysł ten miał się ograniczać tylko do tego jednego stanu, ale wkrótce uznano, że takie „uniwersytety przemysłowe” powinny powstać w każdym ze stanów. Przy dbałości o szczegółowe zaprezentowanie zasług Turnera autor niepotrzebnie dyskredytuje działania Morrilla. Wynika to między innymi z tego, że James nie dostrzegał znaczenia politycznego zaangażowania dla powodzenia federalnego wspierania edukacji agrotechnicznej [przypis 0 .18 ].
Str. 18
George N. Rainsford opublikował w 1972 roku książkę teoretycznie w znacznym stopniu odpowiadającą tematyce niniejszej pracy - Congress and Higher Education in the Nineteenth Century. Rainsford na zaledwie 130 stronach tekstu w sposób bardzo pobieżny pokazał działania Kongresu na rzecz szkolnictwa wyższego. W odniesieniu do pierwszej ustawy Morrilla więcej miejsca poświęcił omówieniu uczelni, które dzięki niej powstały, niż procesowi tworzenia ustawy. Dyskusje nad przyjęciem tego aktu w 1862 roku zostały podsumowane w jednym akapicie, co nie oddaje rzeczywistego przebiegu obrad Kongresu [przypis 0 .19 ].
Wobec znaczenia Justina Smitha Morrilla dla rozwoju amerykańskiego szkolnictwa wyższego wprost zadziwiające jest, że powstało tak mało publikacji poświęconych jego osobie. W 1971 roku opublikowano książkę Williama Parkera, Life and Public Services of Justin Smith Morrill, ale po pierwsze jest to wznowienie książki z 1924 roku, a po drugie - Parker zajmuje się całą działalnością polityczną Morrilla i siłą rzeczy nie mógł sprawom szkolnictwa wyższego poświęcić wystarczająco dużo miejsca [przypis 0 .20 ]. W 1999 roku Coy F. Cross wydał książkę Justin Smith Morrill.
Father of the Land-Grant Colleges. Ta publikacja zdecydowanie pełniej pokazuje
dokonania Morrilla w sprawach związanych z przygotowaniem i przegłosowaniem ustaw z 1862 i 1890 roku. Autor jednak skupia się na życiu prywatnym kongresmena z Vermontu, zapominając o tym, że o powodzeniu inicjatyw ustawodawczych
zadecydowała polityczna współpraca. To dzięki takiej współpracy z senatorem Benjaminem Wade’em pierwsza ustawa została przyjęta jako projekt senacki, a nie w wersji złożonej przez samego Morrilla. Książka Crossa jest więc portretem
sprawnego członka Izby Reprezentantów, a potem Senatu, ale nie staje się analizą federalnej polityki wobec uczelni [przypis 0 .21 ].
W porównaniu z wcześniej omówionymi pracami, książka Rogera Williamsa The Origins of Federal Support for Higher Education. George W. Atherton and the Land- Grant College Movement jawi się jako dzieło zdecydowanie bardziej kompetentne i kompletne. Autor stara się pokazać, jak George Atherton, pierwszy prezydent Pennsylvania State University, zaangażował się w działania o charakterze politycznym, by zapewnić dalsze wsparcie dla uczelni agrotechnicznych. Autor opisuje kulisy spotkań z kongresmenami, z politykami stanowymi i w końcu z prezydentami innych uczelni, które miały doprowadzić do kolejnych ustaw, w tym ustawy Hatcha. Używając amerykańskiej terminologii, Williams analizuje
zaangażowanie Athertona w policy-making, czyli proces tworzenia polityki przez zaangażowanych w jej kształtowanie ludzi.
Str. 19
Jednocześnie skupia się na zasługach Athertona, co sprawia, że całościowe
spojrzenie na federalną politykę wobec szkolnictwa wyższego jest w znacznej części pominięte [przypis 0 .22 ].
Zdecydowanie mniej publikacji poświęconych zostało idei stworzenia federalnego uniwersytetu, który miał się stać centralną instytucją kształcącą absolwentów na potrzeby młodego państwa amerykańskiego. Istnieje tylko jedno całościowe
opracowanie autorstwa Davida Madsena - The National University: Enduring Dream of the USA opublikowane w 1966 roku. Ta niezbyt obszerna (178 stron) książka stara się przybliżyć kontekst dyskusji w Kongresie na temat ewentualnego utworzenia takiej szkoły. Autor skupia się jednak przede wszystkim na
zaprezentowaniu samej idei narodowego uniwersytetu, a w dużo mniejszym stopniu na wyjaśnieniu politycznego znaczenia dyskusji i podjętych lub niepodjętych decyzji.
Jak w zauważał w swojej recenzji Laurence Veysey, książka nie przyczynia się do
poszerzenia wiedzy o polityce publicznej Stanów Zjednoczonych w ciągu pierwszego wieku istnienia tego kraju [przypis 0 .23 ].
Oprócz tej jednej pozycji książkowej powstały artykuły analizujące przyczyny niepowodzenia idei utworzenia narodowego, federalnego uniwersytetu. Prace te jednak stają się często przykładem pobieżnego traktowania tej tematyki. Autorzy niejednokrotnie popełniają błędy w chronologii wydarzeń, bywa nawet, że zmieniają pisownię dokumentów, by wyglądały na starsze, niż były w rzeczywistości. A co najważniejsze - pomimo zawartych w tytułach zapowiedzi - autorzy niemal nie zauważają, że prowadzone w Kongresie dyskusje, wysuwane przez prezydentów propozycje zawsze znajdują oparcie w szerszym kontekście politycznym: ideologii reprezentowanych przez dyskutantów oraz wydarzeń rozgrywających się w młodej republice [przypis 0.24].
Spośród opracowań historii amerykańskiego szkolnictwa wyższego dla badań nad powstawaniem federalnej polityki szczególnie istotnych jest zaledwie kilka prac. John S. Whitehead opublikował książkę omawiającą kształtowanie relacji pomiędzy
uczelniami a władzami stanowymi - The Separation of College and State; Columbia, Dartmouth, Harvard, and Yale, 1776-1876. Na przykładzie tytułowych koledżów Whitehead przeanalizował, w jaki sposób uczelnie te przestały pełnić funkcje uczelni publicznych (a takimi były w czasach kolonialnych) i stały się szkołami prywatnymi.
Przywołany Dartmouth College jest też szczególnie ważny dla pokazania kształtowania zasady autonomii amerykańskich prywatnych uczelni, bo
rozstrzygnięcie w procesie Dartmourth przeciwko Woodwordowi z 1819 roku do dzisiaj jest podstawą interpretowania niezależności szkół wyższych.
Str. 20
Praca Whiteheada pomimo ogromnego wysiłku włożonego przez autora w przeszukiwanie licznych archiwów ma jednak istotne wady, wynikające przede wszystkim z tego, że nie jest on zainteresowany pokazaniem działań wobec uczelni jako elementu stanowej polityki. Dlatego wielokrotnie w tekście książki padają stwierdzenia typu: „stan podjął decyzję”, a bez wyjaśnienia, czy chodzi o decyzję legislatury czy gubernatora, czy wspólną decyzję władzy wykonawczej i
ustawodawczej, trudno zrozumieć wagę przyjętych rozstrzygnięć. Toczone w
stanowych parlamentach dyskusje niejednokrotnie są streszczane w jednym zdaniu - dowodzi to rozpowszechnionego zwłaszcza w latach 70. minionego wieku podejścia
amerykańskich historyków, dla których ważniejsze były rezultaty prowadzonych polityk przez stany, niż sam sposób kształtowania polityki [przypis 0.25].
Drugim bardzo ważnym autorem, który opisywał początki istnienia amerykańskich uczelni w kontekście zmieniających się regulacji prawnych oraz kolonialnej, a potem stanowej polityki, jest Jurgen Herbst. Ten urodzony w Niemczech historyk po
wyemigrowaniu do Stanów Zjednoczonych stał się jedną z najważniejszych postaci w gronie badaczy dziejów amerykańskiej edukacji. Jego The History of American Education z 1973 roku do dzisiaj jest jednym z najbardziej kompetentnych i kompletnych opracowań. Z zakresu szkolnictwa wyższego książka From Crisis to Crisis: American College Government, 1636-1819 w bardzo precyzyjny sposób opisuje zmiany funkcjonowania amerykańskich uczelni aż do momentu wydania wyroku w procesie Dartmouth przeciwko Woodwardowi. Okres omówiony przez Herbsta pokazał kształtowanie szkół wyższych jako samodzielnych instytucji młodej amerykańskiej republiki przy uwzględnieniu ich kolonialnych korzeni [przypis 0.26].
Także jego mniejsze pod względem objętości prace nadal są wzorem dokładności badań i dlatego opracowanie dotyczące początków powstawania koledżów na podstawie Northwest Ordinance staje się bardzo ważnym źródłem przy omawianiu początków wykorzystania nadań ziemi jako sposobu wspierania i przymuszania do tworzenia systemu publicznej edukacji akademickiej [przypis 0.27].
Dzieła z zakresu teorii i praktyki amerykańskiej polityki wobec szkolnictwa wyższego są szerzej omówione w rozdziale Polityka a uczelnie - w stronę teorii. Należy jednak pamiętać, że powstające w 20 i 21 wieku prace skupiają się przede wszystkim na współczesnych problemach, bo starają się doprowadzić do opracowania
najskuteczniejszych sposobów działania władz federalnych, stanowych i lokalnych.
Dlatego publikacje z ostatnich dekad często podejmują takie tematy, jak akcja afirmatywna, powszechna dostępność do edukacji, edukacja nielegalnych imigrantów, sposoby finansowania nauki czy metody kontrolowania jakości wykształcenia. Większość z tych publikacji odwołuje się do historycznego
doświadczenia Stanów Zjednoczonych, ale jest to dokonywane w sposób na tyle pobieżny, że nie może przyczyniać się do pogłębienia znajomości etapów tworzenia federalnej polityki wobec szkolnictwa wyższego.
Str. 21
W książkach z zakresu historii Stanów Zjednoczonych opublikowanych za oceanem łatwo zauważyć, że problematyka federalnego zaangażowania w sprawy szkolnictwa wyższego jest traktowana w sposób pobieżny. Dobrą tego ilustracją jest praca Page’a Smitha The Rise of Industrial America: A People’s History of the Post- Reconstruction Era, w której w ogóle nie ma odniesienia do ustaw Morrilla czy Hatcha. George Brown Tindall razem z Davidem E. Shi w America. A Narrative History stwierdzają jedynie, że pierwsza ustawa Morrilla przyczyniła się do szybszego rozwoju gospodarczego Północy. John Garranty w swojej książce podsumowuje uczelnie agrotechniczne stwierdzeniem, że wszystkie one oferowały pełen wybór przedmiotów i wszystkie otrzymały dodatkowe wsparcie ze strony stanów. Inne instytucje stanowe także na tym skorzystały, gdyż opinia publiczna wyrażała rosnącą chęć wspierania ich działalności [przypis 0.28].
Joseph Chamberlain Furnas w swoim dziele The Americans. A Social History of the United States 1587-1914, poświęcił uczelniom, które powstały, opierając się na ustawie Morrilla, nieco więcej miejsca. Dowodził, że oferowały one stosunkowo wysoki poziom nauczania przy zdecydowanie niższych kosztach studiów. Pozwalało to nawet mniej majętnym, ambitnym rodzicom na posłanie ich dziecka na studia. A po czasy współczesne Land Grant Colleges zachowały swoją odrębność [przypis 0.29].
W książce Seana Dennisa Cashmana America in the Gilded Age nazwisko Morrilla pojawia się przede wszystkim w kontekście jego ustawy o cłach z 1861 roku [przypis 0.30]. Do pierwszej i drugiej ustawy Morrilla oraz ustawy Hatcha autor odnosi się jako do narzędzi wykorzystanych przez władzę federalną do wspierania badań naukowych w zakresie rolnictwa (tym samym całkowicie pomija działania uczelni w zakresie techniki). Zagadnieniu temu poświęca jedynie siedem linijek tekstu [przypis 0.31]. W pięciotomowej pracy pod redakcją Andrzeja Bartnickiego oraz Donalda T.
Critchlowa, Justin Morrill jest wymieniony w trzecim tomie jedynie jako autor ustawy o cłach, które miały chronić amerykańskich producentów [przypis 0.32].
Krzysztof Michałek w swoje książce Na drodze ku potędze poświęcił pierwszej ustawie Morrilla więcej miejsca. Zwracał uwagę na korzyści, jakie przyniosła ustawa, podkreślając rozwój instytucji tego typu. Dla wsparcia ambicji poszczególnych stanów następowało „przekształcenie owych instytucji oświatowych w uniwersytety dorównujące poziomem kształcenia, jak i przyjętymi rozwiązaniami organizacyjnymi najlepszym uczelniom prywatnym” [przypis 0.33].
Str. 22
Spośród książek polskich autorów, którzy odcisnęli największe piętno na niniejszej pracy, za najważniejsze uważam Stany wobec polityki rządu federalnego Stanów Zjednoczonych Ameryki lat 1798-1830 Jolanty Aliny Daszyńskiej. Ustalenia autorki pokazujące zmianę w sposobie rozumienia uprawnień stanów wchodzących w skład federacji miały istotne znaczenie i dla mojej pracy. Wprawdzie najważniejsze
dyskusje w odniesieniu do szkolnictwa wyższego odbyły się w latach 50. i 60. 19 wieku, ale opierały się one na wcześniejszych debatach. A w czasie debaty nad ustawą Morrilla niezwykle ważne było ustalenie uprawnienia władzy federalnej do działań na rzecz ogólnego dobrobytu (general welfare), o czym dyskutowano już i wcześniej. Dzięki pracy J.A. Daszyńskiej nie potrzeba przeprowadzać po raz kolejny analizy historii relacji pomiędzy federacją a stanami [przypis 0.34].
Opublikowane w polskich czasopismach naukowych opracowania rzadko kiedy dotyczą historycznego rozwoju amerykańskich szkół wyższych. A już prawie wcale nie ma w nich odniesień do politycznego kontekstu ich działania. Jeśli bowiem autorzy opisują uczelnie zza oceanu, to raczej w kontekście współczesności,
szukając tam wzoru do wprowadzania ewentualnych zmian w Polsce i reformowania szkolnictwa wyższego. Nawet jeśli przytaczane przykłady nie zawsze znajdują potwierdzenie w amerykańskiej rzeczywistości. A jeśli publikacje powstające za oceanem mają wiele wskazanych niedostatków, trudno się dziwić, że w polskiej literaturze przedmiotu nie odnajdziemy prac odnoszących się bezpośrednio do procesu tworzenia federalnej polityki wobec szkolnictwa wyższego.
Należy przy tym podkreślić, że dostępne w Polsce publikacje z zakresu historii Stanów Zjednoczonych Ameryki pozwalają na rzetelne zapoznanie się z procesem tworzenia, umacniania i rozwoju tego państwa. Dzięki istnieniu tych publikacji niniejsza książka skupia się tylko na tym, co jest jej zasadniczym celem - na pokazaniu procesu kształtowania federalnej polityki wobec szkolnictwa wyższego.
Jednocześnie autor wierzy głęboko, że osoby zainteresowane poszerzaniem swej wiedzy bez trudu odnajdą odpowiednie źródła [przypis 0.35]. Tym bardziej że w bibliotekach instytutów zajmujących się badaniami nad USA bez trudu można odnaleźć liczne pozycje w języku angielskim prezentujące poszczególne okresy amerykańskiej historii czy też skupiające się dogłębnym przedstawieniu dokonań
najważniejszych osób w historii USA, czego dobrym przykładem są biografie prezydentów.
Str. 23
Z wymienionego powyżej powodu w dalszej części pracy będą podawane informacje biograficzne tylko o tych osobach, które nie są powszechnie znane. A i to - przy szczególnym uwzględnieniu tych wątków, które przyczyniły się do zwiększonej aktywności opisywanych postaci w działaniach na rzecz szkolnictwa wyższego bądź rozwoju amerykańskiego rolnictwa. W przygotowaniu biogramów niezwykle pomocny w przypadku osób zasiadających w Kongresie okazał się dostępny w internecie Biographical Dictionary of the United States Congress, prowadzony przez Bibliotekę Kongresu [przypis 0.3 6 ].
Oczywiście, niniejsza praca nie mogłaby powstać bez badań prowadzonych w bibliotekach i archiwach, zapewniających dostęp do historycznych dokumentów i publikacji. Ze względu na otrzymane stypendia najważniejszym źródłem informacji była dla mnie Bobst Library Uniwersytetu Nowojorskiego oraz Biblioteka Prawa tegoż uniwersytetu z posiadanymi przez nie zasobami dokumentów rządowych oraz materiałów dotyczących władz stanu Nowy Jork. Jeśli w którejś z tych dwóch
bibliotek nie było potrzebnych materiałów, zawsze mogłem skorzystać z Biblioteki i Archiwum New York Historical Society, które było bezcennym źródłem informacji o historii przemian w stanie Nowy Jork.
W mojej pracy bezcenne były wydawnictwa periodyczne dokumentujące działania Kongresu Stanów Zjednoczonych. Wśród nich najważniejsze okazały się: Annals of Congress. House of Representatives, Congressional Record, Journals of the
Continental Congress, 1774-1789, Journal of the House of Representatives of the United States oraz Journal of the Senate of the United States of America, 1789- 1873. Dostępne w bibliotekach NYU raporty Kongresu stanowiły uzupełnienie niezbędne dla zrozumienia dyskusji nad sposobami wspierania szkolnictwa
wyższego. Należy przy tym zauważyć, że część z tych materiałów jest dostępna w wersji elektronicznej, przygotowanej w ramach Memory Project Biblioteki Kongresu Stanów Zjednoczonych. Witryna A Century of Lawmaking [przypis 0.3 7 ] może być dla każdego cennym źródłem dla prowadzenia samodzielnych badań. Podobnie cenne są strony internetowe władz stanowych, gdyż umożliwiają zapoznanie się ze
stanowymi dokumentami (w tym z tekstami konstytucji i ustaw dotyczących szkół wyższych).
Przy cytowaniu dokumentów została przyjęta zasada, że w wypadku
najistotniejszych stwierdzeń w przypisie jest podawany tekst w języku angielskim, by łatwiej można było prześledzić podejmowane w dyskusjach wątki.
Str. 24
PODZIĘKOWANIA
Do powstania tej książki przyczyniło się tak wiele osób, że na pewno nie jestem w stanie wymienić ich tutaj wszystkich. Dlatego z góry przepraszam tych, którzy powinni się tu znaleźć, a zostali pominięci.
Chcę ogromnie podziękować Panu Profesorowi Andrzejowi Mani, który w 1995 roku zdecydował się przyjąć mnie na program studiów doktoranckich ówczesnego
Międzywydziałowego Zakładu Studiów Amerykańskich. Wielokrotnie wspierał mnie swoją radą, akceptował moje czasem dziwaczne pomysły badawcze. Zawsze mogłem liczyć na jego pomoc - zarówno w sprawach akademickich, jak i
prywatnych. Ta bezinteresowność pomocy jest tym, co na zawsze pozostanie w mojej pamięci, bardziej niż cokolwiek innego.
Chcę wyrazić swoją ogromną wdzięczność dwóm Profesorom ze Stanów Zjednoczonych: Philowi Hosayowi oraz Haroldowi Wechslerowi z Uniwersytetu Nowojorskiego. Phila Hosaya poznałem w 2004 roku, kiedy uczestniczyłem w Fulbright Institute on the Study of the Civilization of the United States. Dzięki jego ogromnej osobistej pomocy miałem dostęp do zasobów Bobst Library, bez czego nie byłbym w stanie napisać ani tej książki, ani żadnego z artykułów dotyczących
szkolnictwa wyższego. Harold Wechsler, który sam specjalizuje się w historii amerykańskiej edukacji, był dla mnie nieocenionym źródłem inspiracji. I zawsze wskazywał kolejne książki, które warto było jeszcze przeczytać, by przygotowywana przeze mnie praca była jeszcze lepsza.
Pragnę także podziękować Profesorowi Paulowi Axelrodowi z York University w Kanadzie. Jako naukowiec rozpoczynał on swoją pracę jako ekonomista, by potem zainteresować się kanadyjską polityką wobec szkolnictwa wyższego. Jego
otwartość, dzielenie się przemyśleniami i wynikami badań pozwoliła mi lepiej
zrozumieć miejsce uczelni w polityce publicznej. Chcę też podziękować Profesorowi Edowi St. Johnowi z University of Michigan w Ann Arbor. Jego entuzjazm dla badań
nad polityką wobec szkolnictwa wyższego rozumianego jako podejmowanie działań przez władze federalne i stanowe na rzecz zwiększania dostępu do nauki był
zaraźliwy. A jego przenikliwe oceny roli historycznych rozstrzygnięć dla współczesności były dla mnie dodatkową zachętą do prowadzenia badań.
Ogromną pomocą stały się też dla mnie sugestie Pani Recenzent niniejszej książki - Profesor Jolanty Aliny Daszyńskiej z Uniwersytetu Łódzkiego. Jej życzliwe, ale jednocześnie krytyczne, uwagi pozwoliły mi na uniknięcie wielu błędów, a także na staranniejsze dopracowanie strony edycyjnej książki. Jestem też niezmiernie
wdzięczny za to, że Pani Profesor, pomimo natłoku obowiązków, bez oporów podjęła się tego zawsze żmudnego obowiązku wnikliwej lektury.
Chcę także złożyć wyraz szacunku i uznania dla świętej pamięci Profesora Krzysztofa Michałka. Miałem nadzieję, że będzie mógł krytycznie przeczytać tę książkę. Jego słowa zachęty przekonały mnie, że tematyka, którą chciałem się zająć, jest naprawdę wartościowa. W chwilach zwątpienia nieraz przypominałem sobie jego zdanie i dalej poszukiwałem odpowiedzi na pytanie, dlaczego władze federalne zechciały zająć się szkolnictwem wyższym.
Str. 25
Jestem wdzięczny Polsko-Amerykańskiej Komisji Fulbrighta za otrzymany w 2009 roku grant, dzięki któremu mogłem spędzić wiosenny semestr w Steinhardt School of Culture, Education and Human Development Uniwersytetu Nowojorskiego.
Spotkania z tamtejszymi profesorami różnych dyscyplin, z doktorantami pozwoliły mi na lepsze sformułowanie pytań i skuteczniejsze poszukiwanie odpowiedzi. Pragnę także podziękować Skalny Center for Polish and Central European Studies
Uniwersytetu Rochester, rodzinie Skalnych, Profesorowi Randy’emu Stone’owi oraz Państwu Bożenie i Romanowi Sobolewskim za ich nieocenioną pomoc i wsparcie.
Będąc w Skalny Center, dwukrotnie prowadziłem zajęcia i miałem wtedy okazję do swobodnego prowadzenia badań, korzystając z przepastnych zasobów Rush Rhees Library. To w czasie pierwszego pobytu w 2005 roku, po dokładniejszym
rozpoznaniu dostępnych źródeł i istniejących publikacji, zrozumiałem, że etap formowania federalnej polityki wobec szkolnictwa wyższego jest ciągle mało
zbadany. A w 2008 roku miałem czas na to, by dokładnie obmyślić koncepcję badań będących podstawą niniejszej pracy.
Chcę także podziękować wszystkim studentom, którzy uczestniczyli w zajęciach dotyczących szkolnictwa wyższego prowadzonych przeze mnie w Instytucie Amerykanistyki i Studiów Polonijnych. Wasze pytania, dociekliwość, cierpliwość stanowiła dla mnie dodatkową zachętę, by zajmować się tą tematyką. A Wasza obecność na zajęciach była dla mnie dowodem, że jest to dziedzina, o której warto dyskutować i którą warto zgłębiać.
Chcę wreszcie podziękować wszystkim moim Przyjaciołom, z którymi dyskutowałem nie tylko o polityce i Ameryce. Wspierali mnie w moich pracach i moich staraniach.
Bez ich pomocy nie wystarczyłoby mi sił do tego, by doprowadzić do końca moje badania nad federalną polityką wobec szkolnictwa wyższego. A ponieważ mam nadzieję, że są to prawdziwi Przyjaciele, to nie obrażą się, jeśli użyję tylko imion.
Dziękuję więc: Adze, Asi, Ewie, Januszowi, Justynie, Łukaszowi, Magdzie, Marcinowi, Pawłowi, Robertowi, Tomkowi.
Raz jeszcze wszystkim tu wymienionym oraz jeszcze bardziej tym, których pominąłem, sedecznie dziękuję.
Str. 26 Strona pusta
Str. 27
1. POLITYKA A UCZELNIE - W STRONĘ TEORII
W kwietniu 1776 roku, a więc jeszcze przed ogłoszeniem przez kolonie
niepodległości, Dartmouth College zwrócił się do Kongresu Kontynentalnego z prośbą o udzielenie finansowego wsparcia na realizowanie misji uczelni. W tamtym czasie Dartmouth za główny cel swego działania stawiał kształcenie Indian, co miało służyć pożytkowi wszystkich kolonii. W dniu 10 kwietnia Kongres Kontynentalny odpowiedział na prośbę, stwierdzając, że „[j]akkolwiek pomyślność Koledżu
Dartmouth, znajdującego się w kolonii New Hampshire, jest pożądana, to nie jest to ani stosowny czas, ani nie jest to roztropne, by z publicznego skarbca przeznaczać środki na pomoc dla niego albo na jego rozwój” [przypis 1.1].
27 stycznia 1790 roku, a więc już po uzyskaniu niepodległości i po przyjęciu
konstytucji, z podobną petycją zwrócił się Ezra Stiles, prezydent Koledżu Yale, który prosił Izbę Reprezentantów, „… aby cła wwozowe nałożone na przyrządy naukowe, ostatnio zakupione i sprowadzone z Londynu, (…) zostały umorzone” [przypis 1.2].
Po trzech miesiącach od wystąpienia Stilesa Kongres zdecydował, że Sekretarz Skarbu powinien rozeznać sprawę, sprawdzić sprowadzone sprzęty i podjąć decyzję w tej kwestii. Ostatecznie, jeszcze w tym samym roku, Kongres ustalił cła na
importowane towary. By ostatecznie rozstrzygnąć kwestię poruszoną przez Ezrę Stilesa, ustalono cło na „przyrządy naukowe, sprowadzone specjalnie dla wyższych uczelni” („philosophical apparatus, specially imported for any seminary of learning”) na pięć procent od ich wartości. Zgodnie z ówczesnymi przepisami była to najniższa przewidziana stawka celna [przypis 1.3].
Te dwie prośby z początków historii Stanów Zjednoczonych ilustrują skomplikowaną naturę amerykańskiej polityki wobec szkolnictwa wyższego. Po pierwsze -
odpowiedź Kongresu Kontynentalnego z 1776 roku (notabene całkowicie zrozumiała i zasadna) wskazuje na to, że brak polityki czy też polityka polegająca na całkowitym powstrzymywaniu się od działań w danej dziedzinie także jest polityką rodzącą istotne konsekwencje dla studentów i uczelni.
Str. 28
Po drugie - prośba Stilesa z 1790 roku oraz odpowiedź Kongresu prowadzi do istotnego dylematu: czy państwo i reprezentujące je władze federalne w ogóle powinny w specjalny sposób traktować szkolnictwo wyższe. Inaczej ujmując - czy zdobywanie wykształcenia oraz prowadzenie badań naukowych jest korzystne dla tegoż państwa, czy może należy uczelnie traktować tak, jak wszelkie inne
przedsiębiorstwa, nakładać na nie podatki i w ten sposób przyczyniać się do wzrostu wpływów do publicznego skarbca. A ponieważ w taki sposób traktowano kulturę, podobny stosunek do potrzeb uczelni nie byłby niczym zaskakującym [przypis 1.4].
Sprawa z 1790 roku wiedzie do kolejnego, podstawowego dla polityki wobec szkolnictwa wyższego pytania - na ile zdobycie wyższego wykształcenia jest prywatną sprawą absolwentów, a na ile jest sprawą państwa, stanu czy wspólnoty lokalnej. Odpowiedź na to pytanie na fundamentalne znaczenie, gdyż w wypadku uznania wykształcenia za dobro publiczne ingerencja państwa w tej dziedzinie staje się uzasadniona, bo może to przynieść korzyści dla wszystkich, a nie tylko dla ograniczonej grupy absolwentów. Pamiętając o tym, że w momencie wybuchu wojny o niepodległość jedynie około 3000 osób było absolwentami amerykańskich
koledżów (co stanowiło mniej niż jeden promil populacji) twierdzenie o wspólnych
korzyściach było zdecydowanie trudniejsze do powszechnego zaakceptowania [przypis 1.5].
W 20 i 21 wieku sytuacja uległa radykalnej zmianie i współcześnie ukończenie koledżu nie jest dla Amerykanów niczym niezwykłym. Z tego powodu dzisiejsze pytanie o relację pomiędzy wykształceniem jako dobrem prywatnym a dobrem publicznym jest traktowane odmiennie. Niemniej jednak osiągnięcia współczesnych teorii pozwalają lepiej zrozumieć proces formowania amerykańskiej polityki wobec szkolnictwa wyższego. Wykorzystanie współczesnych teorii nie staje się przy tym anachronizmem, ale raczej zrealizowaniem postulatów formułowanych przez Johna Thelina, Edwarda P. St. Johna i Michaela D. Parsonsa, by w badaniach nad
amerykańskim szkolnictwem wyższym korzystać z osiągnięć nauk społecznych, w tym politologii. Tylko w ten sposób można wykazać, że rozwój amerykańskich uczelni i całego systemu edukacji wyższej następował w wyniku racjonalnego procesu, a nie oderwanych od siebie jednostkowych działań [przypis 1.6].
Str. 29
1.1. WYŻSZE WYKSZTAŁCENIE JAKO DOBRO PRYWATNE I DOBRO PUBLICZNE
Problematyką wykształcenia jako połączenia dobra prywatnego i publicznego
zajmowało się wielu badaczy szkolnictwa wyższego i polityki wobec niego. Prywatne (albo indywidualne) korzyści z posiadania wyższego wykształcenia można podzielić na dwie zasadnicze kategorie: materialne i niematerialne (albo finansowe i
niefinansowe). Ta pierwsza związana jest z finansowymi korzyściami, jakie odnoszą absolwenci uczelni. Dotyczy to nie tylko wyższych przeciętnych zarobków, ale także wyższej początkowej pensji, większych możliwości awansu zawodowego oraz większej zawodowej mobilności. Posiadanie dyplomu uczelni prowadzi do wyższych dochodów i wyższego statusu ekonomicznego. Ten trend można obserwować w historii Stanów Zjednoczonych od dawna. Według danych statystycznych za rok 1890 robotnicy zatrudnieni w fabrykach zarabiali w ciągu roku średnio 439 dolarów;
pracownicy zaś wyższego szczebla (w tym nadzoru technicznego, a między innymi do nich była adresowana oferta szkół agrotechnicznych powstałych na podstawie pierwszej ustawy Morrilla) osiągali dochody w wysokości 848 dolarów. W 1900 roku dochody te wynosiły odpowiednio 435 oraz 1 011 dolarów. Istotne zróżnicowanie
