Kras podmorenowy Doliny Pańszczycy w Tatrach

Jerzy GŁAZEK

Kras podmorenowy Doliny Pańszczycy W Tatrach

WSTĘP

W Dolinie Pańszczycy, powyżej ha1i tej samej nazwy, wśród lasów

porasltających stosunkowo płaskie dno doliny, występują bardZo. liczne

zagłębienia o stromych ścianach (fig. 1; ta'bI. I, fig. 5 i 6) osiągające

niekiedy ponad 50 metrów średnicy i kilkanaście metrów głębokości.

Formy te długi czas nie były dostrzegane przez badaczy tego terenu, nie ma też o nicll wzmianki w jedynej dotychczas pracy zajmującej się ca'łością zjawisk kraso.wych w Tatrach (A. Wrzosek, 193'3). Pierwszą wiadomość o tych fo'l"tIllach znajdujemy dopiero rw pracy B. Halickiego (1955), który zarejestrował je na mapie jako. leje krasowe, :r:P.e dał jednak opisu i nie przedyskutował ich genezy. Leje te zarejegl;rował również

K. Guzik podczas wykonywania 'zdjęcia geologicznego do arkusza Ko-

ścielec Marpy Geologicznej TatrPo.lskich w skaB 1 : 10 000 (rękopis mapy

był lwystawiony w Instytucie Geologicznym na wystawie z okazji kon- gresu IlNQA). Następnie wspomina o .nich Z. Wójcik (195'9) w oparciu o pracę B. Halickiego (1955). Formami tymi zainteresowałem się podczas

badań geolo.gi,cznych (J. Głazek, 1959), które rozpocząłem w 1956 roku na zlecenie Instytutu Geologicznego. pod kierunkiem prof. K. Guzika, a następnie kontynuowałem z ramienia Uni:rwersy!f;etuWarszaJWskiego pod kierunkiem prof. dr E. Passendorfera.

Podobne leje, występujące w zbliżonych warunkac:h, znane są z wielu miejsc Tatr polskich: B. Halicki (1955) st,wierdził je w Dolinie Suchej Wody i na północnych zboczach Kotlinowego Wierchu; K. Kowalski (1953) na zboczach Woqoszyna; na Mapie Tatr Polskich w skali 1 : 10 000 zaznaczono je rw dolinach Kondratowej, Goryczkowej i Kasprowej - na arkuszu Czerwone Wierchy (K. Guzik, 1958) oraz w dolinie Mię­

tusiej - na arkuszu Kominy Tylkowe (K. GUzik, 1959); ponadto znane mi są ,z Doliny. Waksmundzkiej. Leje te są więc częstymi fOTmami na obszarze lesistych, pła.skich· den zlo.dorwaconych do:lintatrzańskich

(J. Głazek, Z. Wójcik, 1961), a .ooarZa.ją się również na zalesionych Z1bo- czach pokrytych morenami. Występują one na wysokościach 1100+

1500 m (Z. Wójcik, 1959), a głównie ich skupienie stwierdzono w pobliżu

górnej części tej strefy. Dlatego też ,wyjaśnienie genezy tyCh form na

K'W6ł'tl!llnlk Geolog!c21n:y - 11

typowym obszarze Doliny Pańszczycy, gdzie występuje ich największe

skupienie w całych Tatrach, ma szersze znaczenie jako przyczynek do poznania procesów morfogenetycznych Tatr.

OPIS L~JÓW I ICH OTOCZENIA

Pawyżej Hali lPańs:zczycy dno Doliny Pańszczycy wyścieła morena denna wraz ,z !występującymi miejs:c.ami utworami fluwioglacjalnymi.

W osada,ch tych wycięły swe koryta dwa potoki odwadniające na tym

Q t I 5QOm

Jtr

. _'-2

xy"'? 78

/

Fig. 1. Szkic środkowej części Donny Pańszczycy

Sketch of middle part of the' Pańszczyca valley

l - oI:lIiImr l!Ibudowa:ny ze Skał w~oh; 2 - od- krywIkl ske.l: WQglanowych w dollnle; 3 - zasięg po- kryWy morenowej na zboczu Małej Koszystej; 4 - stadialna morena czołowa; 5 - leje krasowe; 6 -

uwały; 7 - stretyponorow w ,potokach; 8 - potokl

stałe; 9 - potokl okre80we; 110 - granica lasu według

mapy fotogrametrycznej w skall l : 20 000

,I ,- area bunt ,of carbona.te rockB; 2 - outarope at

carboaJate l'ICXlks In the valliey; 3 - exteut of mor&1n4e cover on the BI10pe at the M1Iła Koazys;ta summlt; 4 - staid1al BUd mora.!ne; 5 - slinlk holles; 6 - uva.la8;

7 - zOIle ot awa.Ilow hidlles 1ID. oreek bedS; 8 - per- manent cree'ks; 9 - eeaaonaJ. creeks; 10 - boImdary

ot forest. a.ooolld1ng to the p~trdc map

in the BCaaLe 1:20000

odcinku dolinę. Utwory glacjalne w tej ,części doliny zaJi.czone zostały

do starsżego 'Stadium ostatniego zlodowacenia. Ponadto w górnej części

doliny iWyraźnie zaznaczają się jeszcze dwa młodsze stadia' recesyjne.

Kras podmorenowy Doliny Pańszczycy 163 których moreny końcowe znajdują się na wysokości 1530+1570 i 1680+

1720 lJIl n.p.m. Moreny starszego stadium mają relief silnie zrównany wskutek denudacji.

Fig. 2 Fig. 3 ^{" ",-}

Fig. 2. Szkic uwału z Doliny Pańszczycy

Sketch of an. uvala in the Pańszczyca vallęy

Fig. 3. Szkic miejsca zwężania się Potoku Pańszczyckiego wskutek znikania wody w ponorach ·

Sketch of narrowing of the Pańszczyca creek sector. The narrowing are caused by disappearance of water in swallow holes

l - odkrywki Ska.ł węg1l1i1lOWYoh tr111B\l ~o; 2 - leje~; 3 - ponory;

4 - żwłr (a.) ł bloki (b) na. d:n!1e koryta. ,poVoku; 5 ~ ilt1el11l:00k: odpłyWU wód w lt'O- ryc1e potaku

l . - outcrops ot the Middle Trtassio carbonate rock.s; 2 - sink. hOles; 3 - swallow holes; 4 - gravel (a) and blocks (b) in the creek bed; 5 - direction on water now

In the creek bed ' .

W tym spokojnym krajobrazie bardzo ostro wyodrębniają się lejko- wate zagłę'bienia, dochodzące do 35 m średnicy i 15 m głębokości. Leje te mają zarys kolisty i 'bardzo strome ściany, na których widać morenę złożoną z bloków granitowych (tab!. I, fig. 6). Brak na nich drzew i często również poszycia. Dno ich albo zwęża się lejkowato i wówczas

zaściełają je luźno ułożooe bloki granitoidowe pochodzące z moreny, albo jest płaskie, zasłane drobnym materiałem napływowym. Często

na:

dnie lub zboczach widać niedawno wciągnięte pnie drzew (tab!. I, fig. 5);

Brak śladów dłuższego postoju wody na dnach tych bezodpływowych zagłębień wskazuje na sZ)11bkie wsiąkanie jej w głąlb.

.j.

W kilku wypadkach sąsiednie dwa lub trzy leje łączą się ze sobą

w nieregulame !Większe zagłębienia (fig. 2), które przekraczają 5'0 m

średnicy, przy głębokOIŚci dochodzą,cej do kilkunastu metrów. Często

w zagłę'bieniach tych jedne ich części mają zbocza łagodniejsze i są sil- :niej 'zarośnięte, inne zaś strome i niezarośnięte. W jednym z lejów 'w r0-

ku 1960 ,widać było świeże obsunięcie się dna o około 0,5 m. Wszystkie te leje występują między 1370 a 1480 m n.p.m.

W potokach na obszarze występowania lejów widać wyraźnie ubytek wody, który spowodowany jest 'występowaniem w ich dnach licznych ponorów. W górnej ^części tego systemu ponorów, w sąsiedztwie naj,więk­

szych lejów, znika ^cała woda ^płynąca Potokiem Pońszczyckim. Tylko po deszczach i 'w okresie roztopów część wód spływa potokiem poniżej tych ponorów. O ogromnym ubytku wód w tym miejscu świadczy nie noro- wany 'w Tatrach fakt nagłego 'zwężenia koxyta potoku poniżej ponorów (fig. 3). W okresowym potoku płyną'cym dalej 'w dół występują następne

ponory. W miejscu silnego ^zwęż,enia potoku, na brzegach ^występują od-

słonięcia wynurzających się spod moreny wapieni i dolomitów ^środko­

wego triasu.

ZAGADNIENIE GENEZY LEJÓW

PrzedStawione fakty ^pozwalają na przedyskutowanie i wyjaśnienie

genezy opisywanych lejów. Lejkowate zagłębienia mogły po,wstać w mo- renie nie ,tylko w konsekwencji skr?sowienia ,węgląnowego podłoża mo- reny, jako leje krasowe reprodukowane, lecz także w wyniku suffozji, powierzchniowych ruchów masowych i wytapiania brył martwego lodu w czasie deglacjacji. Możliwe jest również ich powstanie wskutek skra- lowienia samej moreny. Na złożonOIŚć tego zagadnienia Zowracali mi uwa-

gę prof. dr S. Z. ^Różycki i geolog jugosłowiański dr M. Rakic (wiadomOIŚć

ustna). Dlatego ,też genezy tych zagłębień nie można przesądzać bez przeprowadzenia dokładnych obserwacji.

Obecność lejów na zboczach oraz na płaskim dnie doliny, gdzie ich jest

najwięcej, a także ich kolisty kształt pozwala wykluczyć możliowość pow- .stania tych lejów ^iW :wyniku powierzchniowy,ch ruchów masowyCh.

Ponieważ opisy,wane leje mają świ'eżą rz,eźbę i do dziś jeszcze są ak- ty,wne, dlatego nie mogą to być zagłębienia z okresu deglacjacji, ~wią­

zane z ^bryłami martwego lodu.

Z uwagi na to, ^że w ^skład moreny ^wchodzą tylko okruchy ^skał nie-

Krasowiejących (granitoitdy i nieco piaskowców kwarcytycznych seisu) , nie można powstania tych zagłębień tłumaczyć krasowieniem moreny.

Przeciw suffozyjnemu charakterowi tych form przemawia znikoma

ilOlŚć iW moranie materiału pylastego (do 5%), który mógłby być wypłu­

kiwany.

Fakt ,występowania opisywanych lejów na przedłużeniu intersekcyj- nym iwęglanowych warstw środkowego triasu Małej Koszystej, w są­

siedztwie akty,wnych ponmów wchłaniających prawie całą wodę poto- ków, pozwala przypuszczać 'za B. Halickim (1955), ż·e są to formy kra,- sowe. Pogląd ten potwierdzają odsłonięcia środkowego triasu w pobliżu największychponoxów w Potoku rPańszczyckim (nie znane B. Halickie- mu) oraz .na zboczach małego wyniesienia znajdującego się w południa-

Kras podmorenowy Doliny 'Pańszczycy 165 wej części Hali Pańszczycy. W dna,Ch lejów nie strwierdzono wychodni

krasowiejących skał węglano,wycl1, co świadczy o stosunkowo grubej pokrywie morenowej.

Opisane zagłębienia są więc lejami lcrasowymi oraz formami po- chodnymi (uwaŁami), reprodukolWanymi w nadkładzie moreno,wym. Naj- prawdopodobniej wszystkie omawiane leje krasowe sąforrnamiz raz..;

mycia. Swiadczy o tym znikanie wód opadowych i roztopowych, stwier- dzone kilkakrotnie w ,czasie badań w Dolinie iPańs'zczycy. Wody te roz-

puszczają podłoże węglanowe i jednocześnie wciągają do powstałych za-

głębień krasowych dro,bny materiał z moreny, co pmwadzi do stopnio- wego polWiększania się tych form. W niektórych ,wypadkach 'blisko siebie

leżące leJe kr,asowe rozwijając się obniżają ro'rozielające je grzędy i two-

rzą większe zagłębienia z,wane uwałami (fig. 2).

PRZYCZYNY INTENSYWNEGO ROZWOJU LEJÓW KRASOWYCH W OGRANICZONEJ STREFIE, WYSO~OŚCIaWEJ

Po wykazaniu, że omawiane zagłębienia są formami krasowymi, spró-

buję wyjaśnić w oparciu o dane zaczerpnięte z literatury przyczyny bar- dzo charakterystycznego rozmieszczenia tych form IW ograniczonej stre- fie wysokościowej. Jak już na wstępie 'zaznaczyłem, formy te ,występują

w Ta,trach na wysokości między 1100 a 1500 m n.p.m. (J. Głazek, Z. Wój- cik, 1961). W Dolinie Pańsz,czycy są one liczniejsze IW górnej części tej strefy. Wyraźna strefowość intensywnego krasowienia węglanowego pod-

łoża pod utworami morenowymi ZJWiązana jest z następującymi zja..;

wiskami';

1. Wyst~powanie zwartego lasu świerkowego 'z poszyciem borówki, pod którym wody przesiąkające przez glebę są silnie zakwaszane humu- sem i CO₂ (T. Komornicki, 1952; M. Str.zems'ki, 1953). Powoduje to inten- sYwne rozpusz,czanie skał węglanowych podłoża przez wody wsiąkające na obszarze lasu. Obecność lasu ułatwia też wsiąkanie wód opadowych,

ponieważ gleby leśne 'w porównaniu z glebami obszarów bezleśnych m.ają

bardzo dużą przepuszczalność (K. Dębski, 1951). Zwarty las świerkowy sięga w Dolinie Pańs2lCżycy właśnie do około 1480 \Ill n.p.m. Powyżej (aż do 1580 m) znajduje się strefa, przejściowa między 'zwartym lasem

a kosówką. .

2. Niska temperatura wód wsiąkających, dzięki czemu może się w nich

rozpuścić znacznie większa ilość CO₂• Temperatura ta najpraW1dopoldblb..;

niej obniża się s.tale wraz ze wzrostem ,wysokości, o c'zym świadczą po-- miary ciepłoty powietrza (J. Michalczewski, 1955; M: Orlicz, 1960) i wody

źródeł morenowych 'CZ. Ziemońska, 1960). Najniższe teIlłperatury będą 'Więc miały wody wsiąkające w najwyższych partiach lasu.

3. Duże opady (około 1500 mm - według wykresu I. Gieysztórowej, 1960). Wody z opadów na obszarach lesistych i sm'bo nachylonych IW wi~k..;

soości wsiąkają w głąb. Opady te, jak ,wynika ze wspomnianego wykresu;

wraz ze s.padkiem wysokości zna'cznie się 1Jlllniejszają, przy ,wzroście wy-

sokości - zwiększają się, osiągając na wysokOlŚCi 1700+1800 m n.p.m.

nieco ponad 1600 mm. Woda ta przesiąkając przez glebę ulega silnemu zakwaszeniu i zachowuje się agresywnie w stosunku do węglanowego

podłoża. .

4. ~twe przesiąkanie :wód nie tylko przez glebę, lecz r6wnież przez

morenę złożoną z grubego ^materiału okruchowego. Wykonane przeze mnie analizy granulometrycznepróbek i planimetryczne odkrywek wy- 'kazały, ze moreny te zawierają mniejniż 5% frakcji mniejszej od 0,1 mm,

czy1imateriału pylastego i ilaStego utrUdniającego przepły!w wody ,mię-

..ł~,' • .

~J 'ZLarnamJ..

5. Stosunkowo niegruba pokrywa morenowa, zapewne nie przekra-

'Czająca kilkunastu metrów miąższości, pozwalająca na obfite przesiąkanie

wód opadowych.

Można ,więc stwierdzić, że w Tatrach, w obszarach zbudowanych ze

skałkrasoswiejących, przykrytych .niezbyt grubą pokTywą przepuszcZal- nych utworów' czwartorzędowych (np. IW Dolinie IPańszczycy - . moreną gruzową), wyżej wymienione zj~wiska wyznaczają zasięg masowego wy-

stępowania lejów między górną granicą lasu - około 1500 m, a wyso-

kością około 1200 m. Poniżej tej strefy ilość opadów zna<:znie maleje, W'zramatemperatura ,wód. wsiąkających, przez 00 zmniejsza się ilość

i agresywność lWód atakujących węglanowe podłoze.

IPROBLEMPRZEPŁ YWU WÓD KRASOWYCH

. .Ponmy rowa:tzySzące lejom: krarowym w dnie Doliny Pańszczycy sta-

:nowią wejście do-duzegosystemu podziemnych kanałów krasowych. Ka-

riabi:inityml W1OdygiD.ące w ponorach odpływają z Doliny Pańszczycy

Toporowa Cyrhla Q 0,5 1,okm

.:.' -'

Fig. 4. Prawdopodobne drogi ·podziemnego krasowego odpływu wód Potoku

Pańszczyckiego do Suchej Wody Pro babie ways of underground karst drainage of the lPańmczyca

creek waters into the Sucha Woda valley ...

l - lPotQld. 9tałe; 2 - potoki okreIiowe;

3 - wywl!J~: • - ·p~obny ltteru!Ilek: od!PłyW'u; 5 -·.ponQl"Y • 1 - PemI1!1/IlieIl:t creeki;·-^{2 -} BelliBonllil areeks; 3 - vauolius1a.n. sprtngs; 4 - proba.ble d1rection ot dralnage; 5 - BWal-

.law bolas

j szukać ich należy w wywierzyskach Doliny Suchej Wody (fig. 4). Zda-

:niem:S~ 'Zwolińskiego,wOJdy giną'ce, powyżej HaliPańszczycy wypływają 'W Dolinie Suchej Wody w wywierzysku na prawym brzegu. potoku,

Kras podmorenowy Doliny Pańszczycy

. mniej Więcej wpołO'wie drogi :między Psią Tra.wką a: Halą Gąsienicową

(informacja ustna, a także Zwoliński, 1961). Wody te przepływałyby

systemem kanałów krasO'wych rozwiniętych w utwora'ch ,Ś,I"qtdkO'wego

triasu, odsłO'niętych m.in. w okolicy Hali IPańS2:czycy na grzbiecie two-

rzącym wododział powierzchnioWy między dolinami. P{lńsz<:zycy . i Suchej Wody O'raz w Dolinie Suchej Wody. Przepływ ten pra,wdO'podobnie od- . bywa . się w Iwarunkachcyrkula,cji freatycznej i O'becnie powodliJe pow- stawanie n:ieregularnych próżni krasowych Q dłUgości 00 najmniej J'500 m

{odległość w linii prostej między poIIDra:mi a wyTWierzyskiem).

Mniej prawdO'PodO'bne, 'choć nie wykluczone jest wypływanie części

wód. znikają,cych IW O'kolicy Hali tPańs'zczyey w wi'elkim wywierzysku pod Kaziarczyskami, na prawym 'brzegu Suchej Wody. W tym wypadku wody płyri.ęłyby około 3700 m zgodnie z upadem warstw środkowego

triasu reglowego pod Kopami Sołtysimi i wypływałyby spod przykrywa-

jących . trias środkowy utworów triasu górnego i liasu na granicy Tatr z fliszem podhalańskim.

Problem,w którym z tych wywierzysk 'wypływają wody Potoku Pań­

szczyckiegO', mogą definitywnie rozstrzygnąć ty'lkO' badania za pomocą

ooczynników chemicznych (np. fluO'rysceiny). .

Bez względu na to, w którym miejscu Doliny Suchej Wodywypły­

wają wody znikające 2: POItoku PańszczyckiegO',mam.y

na:

Wodę. . .

WNIOSKI

1. Opisywane zjawiska krasowe (leje, uwały i ponO'ry) są jednO'wie- kowym. zespołem form. Ponieważ deformują O'ne mO'rfologię glacjalną

z O'kresu recesji ostatniego zlodolWa'cenia, są więc od niej młodsze. Wygląd

.tych f01'lll ś-wiadezy Q współczesnym ich rozwoju. Nie mO'żna jednak

wykluczyć starszegO' (plejstoceńskiegO') załO'żenia tychz.jawisk.

2. Porównując wyżej przedstawione wyniki opraoowaniazjawisk krasowych z Doliny Pańczczycy z poglądami na rozwój rzeź'by krasowej w wysokich górach (C. Rathjens, 1954; J. Corbel, 1957

a

·trachsą odpowiednikiem najniższej strefy krasu !wySOlkogórSkiegowy-

różnionej przez C. Rathjensa (19M).· Strefa ta charakteryzuje się, zwła- 'Bzeza W Alpach, silnym rozwojem lejków krasowych poniżej granicy

lasu. Cytowani autorzy silny rozwój. krasu w wysokich gór-ach poniżej

granicy lasutiłuma~zą wielką ilością chłodnych wódzlłJwierają~ych du-

żO' CO_2, intensywnie rO'zpuszczający'ch węglanorwe podłoże. Wyżej sta- . ralem się wykazać, że lWłaśnie takie warunki panują r6wnież, na .

bada-

nym obszarze,' a niewątpliwie i w całych TatTach na ' poda:bnej .wy-

sokości.

O wyraźnej strefO'woś'ci 'zjarwisk krasowych w Tatrach pierwszy napi- .!alZ. Wójcik. '(1959), który za badaCzami alpejskimi .wyróżnił strefę

. żłobków pOwyżej 1'700 m i poniżej - strefę lejkówkrasowyeh. Następnie

nieco lepiej spT'ecyzowane O'kreślenie dolnej strefy podaliśmy wspólnie z Z, WójtCikiem' w fO'rmie komunikatu (1961) .. Ten· artykuł :natomiast ma na celu usunięcie !Wątpliwości co· -QokrasÓlwegO' . chara'kteru lejów

stTefy leśnej na omaw.ianym terenie oraz przedstawienie warunków wy-

stępowania i rozwoju ich na przykładzie typowego o'bszaru Doliny Pailsrezycy.

3. Intensywny rozwój opisanych iWYżej zjawisk krasowych

na

Doliny iPańszczycy !wyWarł silny wpływ na morfologię tego obszaxu. Leje krasowe i uwały 'Są zagłębieniami deformującymi i urozmaicającymi rzeźbę akumulacyjną moreny dennej ostatniego zlodowacenia. Wyraźny wpływ na morfologię dolnej części I)oliny Pańs'zczycy wywarło prze- chwycenie wód Potoku Pańsrezyckiego przez próżnie krasowe powyżej

Hali lPańszczycy, które spowodowało ogroome osła,bienie erozji potoku.

W -wyniku tego koryto Potoku PańszC'zyckiego - od Hali Pańszczycy aż po ujście - jest węższe i płytsze -w porównaniu z odcinkiem znajdu-

jącym się w górnej części doliny. Podkreślić należy, że dzięki podziemnej

wędrówce wód potoków powierzchniowych rzeźtba akumulacyjno-lodow- cowa dolnej części Doliny Pańszczy'Cy (1350+12000 m n.p.m.) jest dosko- nale zachowana.

" " "'Na' zakończeniEf'pragn-ę -speł:n:ić' mily' ó1:XiWiązek'i 'zl:()fjTć"podiięko": '

wanie prof. dr E. PaSsendorferowi, prof. K. Guzikowi i doc. dr Z. Ko-

tańskiemuza dyskusję i opiekę w czasie prowadzenia badań ora1f dr Z. Wójdko.wi i S. Zwolińskiemu za przedyskutowanie porusZ<lnyc'h tu

zagadnień i dzielenie się swymi obserwa,cjami.

Zakład GeologU DynllJlltC'lilleJ U.W.

Na.deelaalo donla 21 'młlll'Ca '1962 r.

P1SMIENNICTWO

CORBEL J. (ll95f1a) - Karst alpins de moyenne 'altitude: Interlaken, Beatenberg.

Revue de Geographie de Lyon, 32, nr 1, p. 43-66. Lyon.

OORBEL J. (J,95'7b) - Karst, Hauts-Alpins. Revue de Geographie de Lyon, 32, nr 2-, p. 11315-1158. Lyon.

,DĘBSKI K. (>1.11611) - Wpływ lasu na stosunki hydrologiczne. Wiad. Służb. hydrOlog.

i meteorolog., 2, nr 4-5, p. 57-70. Warszawa.

GŁAZEK J. (10019~ - Budowa geologiczna Koszystej w Tatrach. Acta Geol. Po!., 9.

nr 12, p. 2181,...2!lII. Warszawa.

GŁAZEK J., W6JCIlK Z. GHJ6I1~ - Covered Karst in the Tatra Mountains. Die Hoble, 12, nr 2-3, p. 52-5'3. Wien.

GIEYSZTOR l. ~19i6() - Próba obliczenia gradientu opadowego w Tatrach Polskich.

GoS'p. wodn., 20, nr 4, p. 163-170. Warszawa.

GUZlIK K. {1958) - Pokrywa czwartorzędowa in Mkhalik A: Mapa Geologiczna Tatr Polskich l': 10 000. Arkusz Ba Czerwone WierchY. Wyd. Geol.

Warszawa.

GUZ1iK K. (19'5'9) - Mapa oGeoIogkzna Tatr P>ol'skich 1 : Hl 000. Arkusz B2 Kominy Tylkowe. Wyd. Geol. Warszawa.

HALICKI B. (119551) - O przebiegu jednostek reglowych w dorzeczu Suchej Wody w Tatrach. Acta Geol. Pol., 5, nr 1, p. 81-97. Warszawa.

KLIMASZEWSKI M. (1008) - Nowe poglądy na rozw6j rzeźby' krasowej. Prz.

geogr., 30, Ilir 3, lP. ~21-'-438. Warszawa.

Streszczenie 169

KOMORNICKI T. (119a2) - Cztery profile gleb na podłożu wapiennym i krystalicz- nym w Tatrach. Pr. roln.-Ieśne, 60, p. ,1-1!517. Kraków.

KOWAlLSKI K. ~) - Jaskinie Polski, 2. Warsza''''a.

MICHALCZEWSKI J. (1955) - 'Klimat Tatr. In Tatr~ański Park Narodowy. p.317- 44. Krak6w~

ORLIOZ M. (1,960) - Temperatura powietrza na szczytach tatrzańskich. Gazeta.

Obser. PIHM, 13, nr 2, p. 3-5. Warszawa.

RATHJENS C. (Ul64l) - Karsterscheinungen in den klimatisch morphologischen.

vertikal Gliederung des Gebirges. Erdkunde; 8, nr 2, p. 100. Bonn.

STRZEMSKI M. U963:) - Problem typologii górskich gleb leśnych. Sylwan, 97~

nr 1, p. 3---11,1.' Warszaf\ra.

WOJCIK Z. (1969) - O krasie i jaskiniach Tatr. Wierchy, 28, p. 207-21116. Kraków.

WRZOSEK A. (19t3Cł) - Z badań nad zjawiskami krasowemi Tatr Polskich. Wiad.

Służby geogr., 7, p. 235-2'1'3. Warszawa.

ZIEMO~SiKA Z. (1900) - Związek temperatury źródeł morenowych' z wysokością.

ich występowania na północnych stokach Tatr ·Zachodnich. Prz. geogr."

32, . nr 3, 321'-008. Warszawa.

ZWOLI~'SKI

s.

EJKM r JIA3EK

nO,lJ;MOPEHHLrn KAPCI' .n;O.JIIłHLI llAHLm:HULI (BLICOKHE TATPLI) Pe3lOMe

B ;U;omllie IIaHb~I HmKe rpaH~bI JIeca B MopeHe !)OJLee 1U)eBHeH CT~

OTCTyrrJIeHH.II nOCJIe~HerOOJIe~eHeHH.II pacnpoCTpaHeHbI MHOrO'iMCJIeHHble CBe1KHe yrJIy6JIeHM.II (ctlMr. 1, 5, 6). 3TO BocnpOM3BelleHHble KapCToBbIe BOPOHKH, COOllMH.IIlO-

~ec.II HHGr)l;a B BM)l;e YBa.TlOB (4JHr. 2), BbI3BaHHbIX KapcT006pa30BaHHeM' B Kap60- Ha'I'HbIX nopo)l;ax cpe,IUleTpMaCOBOI'O BoopaCTa, 3aJl'eralO~X . nó~ MOpeHOH. B )l;He-

IIaHb~oro nOTOKa conyTCTByroT HM noaopbI, B KOTOpbIX 'iaCTÓ nOJIHOCTbIO HC'ie- 3aeT Bo~a STorO nOTOKa. Pacxo~ BOllbI nPMBe.n; K ~JIbHoMy npHOC'I'aHOBJJeHHlO 3p03l%1H nO'l'OKa HmKe nOHopoB, 'iTO BbIpaJKaeTC.II CYJKeHMeM pyCJIa (<PHr. 3). BO)l;bI MC'ie3a- IOIItl%le B ;U;oJJHHe IIaHbIIt~bI BbIXO~.lIT Ha nOBepXHOCTb B paHOHe BOKJIlO3HbIX MCTO'i- HHKOB ;U;OJJHHbI Cyxotl: BO)l;bI (cpHr. 4).

OOl%lcaHHbIe .lIBJIeHH.II 60JIee MOJIO)l;bIe 'laM peJ!be<P nepMo)l;a OTCTyrrJIElHM.II no- cJIellHeI'o OJJe~eHeHH.II, KOTOpbIH OHH )l;e<P0PMHPyIOT. 3TO THOl%I'iHaR HmKH.II.II 06JIaCTb.

BbICOKOl'OPHOro KapcTa.

JerzyGŁAZEK

SUBMORAlNIC KARBT OF THE PARSZCZYCA VALLEY (HIGH TATRA) Summary

Numerous new hollows (Figs. 1, 5, 6) occur in the Pańszczyca valley below the- forest line, in a moraine of the older recession stage of the last glaciation. These- are reproduced sink holes jointing sometimes into uvalas (Fig. 2) caused by karstin&

'of the Middle Triassic carbonate rocks underlying the moraine. These forms are accompanied by swallow holes . occurring in the floor of the Panszczyca creek .

. In these holes, freguently the entire . water of creek completely disappears. This

water decrease considerably checked the erosion of the creek bed below the swallow holes, what led to a narrowing of this bed (Fig. 3). The waters disappearing in the

,Panszczyca valley, reappear in .vauclusian springs of the Sucha Wods. valley

(Fig. 4).

The phenomena discussed above are younger than the relief created during the .-recession period of the last glaciation, and deformed by them, at present. This is

,<8 typical lower zone of high. mountain karst. .

TABLICA.I

Fig. 5. Zbocze leja krasowego w Dolinie Panszczycy; widal: obsuwanie si~ materialu

w glllb leja .

Slope of sink hole' in the Panszczyca valley. Sliding of material into the deep of hole is visible

Photo by J. CHamek

,Fig; 6. Lej krasowy w Dolinie Panszczycy' .

. ',: Sink hole in the Panszczyca valley.: ^. j " ..

Kwart. geol., nr I, 1964 r. _{TABLICA I}

Fig. 5

Fig. 6

Jerzy GLAZEK - Kras podmorenowy Doliny Panszczycy.