IV POWIATOWY KONKURS JĘZYKA POLSKIEGO DLA UCZNIÓW GIMNAZJUM
„Ku innym światom”
etap powiatowy
Polszczyzna jest zobowiązaniem, a dla niektórych pasją.
Czesław Miłosz Drogi Gimnazjalisto
W drugim etapie naszego konkursu kontynuujemy temat innych światów. Tym razem są to światy pogodniejsze, bardziej przyjazne i bliższe czytelnikowi. Nim jednak zapoznasz się z nimi, proponuję Ci sprawdzenie swoich umiejętności językowych. Polszczyzna jest zobowiązaniem, a dla Ciebie, laureata konkursu szkolnego, powinna być również i pasją. Życzę powodzenia.
Autorka zadań konkursowych
Tekst nr 1.
Czy wieczne pióro naprawdę jest niezniszczalne? Dlaczego biały kruk nie lata? Czy wchodząc komuś na głowę niszczy mu się fryzurę? Czy różowe okulary są twarzowe?
Łatwo wyjaśnić, dlaczego pytania podobne do powyższych brzmią absurdalnie. Pytamy w nich przecież o wyrażenia i zwroty, traktując dosłownie poszczególne wyrazy. A to nie ma sensu.
Frazeologia to dział gramatyki określający strukturę składniową połączeń wyrazów. Ale przede wszystkim stara się określić stopień łączliwości tych wyrazów. Jednym słowem frazeologia zajmuje się badaniem stałych lub zbliżonych do stabilizacji związków wyrazowych.(Stanisław Skorupka, Wstęp do Słownika Frazeologicznego) Takie związki wyrazowe (wyrażenia, zwroty i frazy), których znaczenie jest przenośne, a nie wynika wprost (albo w ogóle nie wynika) ze znaczeń użytych w nich wyrazów, noszą nazwę związków frazeologicznych (frazeologizmów).
Znaczenie utartych, niedosłownych połączeń wyrazowych może być łatwiejsze lub trudniejsze do odgadnięcia. Znaczenia frazy „głowa mi pęka” można się w zasadzie domyślić, ponieważ jeden z wyrazów jest w niej użyty w znaczeniu dosłownym lub bliskim dosłowności. Takie związki frazeologiczne noszą nazwę związków łączliwych.
Ciekawsze i trudniejsze od nich są związki stałe, w których żaden wyraz nie jest użyty w znaczeniu dosłownym. Przykładem takiego związku jest właśnie „biały kruk” - oznacza cenną książkę, rarytas bibliofilski. Ale ani wyraz „biały”, ani wyraz „kruk” nie odnoszą się bezpośrednio do tego znaczenia. Owszem, kruk o białych piórach jest również niezwykłą rzadkością i to właśnie łączy dosłowne i przenośne znaczenie tego wyrażenia. Ale chyba nic nie tłumaczy przekonująco, dlaczego „biały kruk” to właśnie książka. Skąd się wzięły związki frazeologiczne? Jak powstawały? Nie zawsze potrafimy odpowiedzieć na to pytanie. Istnieją wyrażenia i zwroty, których pochodzenia nie potrafimy objaśnić (tak przedstawia się sytuacja ze zwrotem „pleść duby smalone"; wiemy, co oznacza – opowiadać bzdury, fantazjować - ale jego pochodzenie jest nadal niejasne). Czasami frazeologizmy nawiązują do zapomnianych wydarzeń historycznych bądź anegdotycznych („pleść jak Piekarski na mękach”, „wyjść jak Zabłocki na mydle”); niekiedy są ostatnim wspomnieniem po dawnych zwyczajach i zachowaniach („wieszać na kimś psy”, „nie
zasypiać gruszek w popiele”). Czasem łatwo rozpoznać w związku frazeologicznym wyrażenie, którego sens dosłowny ustąpił metaforycznemu („kruszyć kopie”, „walczyć z otwartą przyłbicą”). Wiele frazeologizmów zawiera motywy biblijne lub mitologiczne i to właśnie w tych tradycjach kulturalnych należy szukać ich źródeł.
Na czym polega trudność w posługiwaniu się frazeologizmami? Otóż są one właściwie podobne do wyrazów: ich znaczenia trzeba się nauczyć, aby poprawnie ich używać.
Frazeologizmy w zasadzie powinny pojawiać się jako odrębne hasła w słownikach ogólnych, a nie tylko w słownikach frazeologicznych. Ponadto związki frazeologiczne (zwłaszcza stałe) są bardzo wrażliwe na zmianę składu leksykalnego lub właściwości gramatycznych połączonych w nim wyrazów. Użycie innego, choć bliskoznacznego wyrazu albo zmiana formy gramatycznej prowadzi do nieporozumień, zdradza
niekompetencję mówiącego, może wreszcie wywołać niezamierzony efekt komiczny (co by się działo, gdyby beztrosko żonglować zwrotami różniącymi się tylko aspektem czasownika: „wyciągać nogi”, czyli „spieszyć się”, i „wyciągnąć nogi” – „umrzeć”). Jak uczyć się frazeologii? Można metodycznie, ale żmudnie – czytając słowniki
frazeologiczne; można też mimowiednie i z przyjemnością – czytając interesujące i napisane pięknym językiem dzieła literackie.
Rozwiązując poniższe zadania sprawdzisz swoją wiedzę z tej dziedziny, a może także czegoś się nauczysz?
Zadania do tekstu 1.
1. Tekst informuje, że związki frazeologiczne dzielimy ze względu na budowę gramatyczną i łączliwość stylistyczną. Do pierwszej grupy
należą:
...
... ,
do drugiej zaśzaliczamy
... .
2. Podaj cztery źródła pochodzenia związków frazeologicznych.
a.
...
b.
...
c.
...
d.
...
3. Dlaczego frazeologizmy powinny pojawiać się jako osobne hasła w słownikach ogólnych?
...
4. Kiedy najczęściej popełniamy błędy frazeologiczne?
a.
...
b.
...
5. Podaj trzy możliwe skutki popełniania błędów frazeologicznych.
a.
...
b.
...
c.
...
6. Wyjaśnij znaczenie poniższych związków frazeologicznych:
a. Drzeć z kimś koty:
...
b. Marzenie ściętej głowy:
...
c. Sprawić komuś zimny prysznic:
...
d. Grom z jasnego nieba:
...
e. Zjeść z kimś beczkę soli:
...
f. Zbić z pantałyku:
...
Tekst nr 2.
Termin „skrzydlate słowa” pochodzi od niemieckiego filologa Georga Büchmanna, który w roku 1864 wydał zbiór wyrażeń pt. Geflügelte Worte. Choć skrzydlate słowa interesują frazeologów, ci na ogół nie uważają ich za związki frazeologiczne. Skrzydlate słowa są to cytaty z dzieł, tytuły utworów, strzępy przemówień, powiedzonka osób publicznych.
Łatwo zapadają w pamięć, są obrazowe, aluzyjne i dzięki temu używane przez ogół do wyrażania jakichś treści.
Zadania do tekstu nr 2.
7. Kto jest autorem poniższych skrzydlatych słów?
a. „Ciemno wszędzie, głucho wszędzie, co to będzie, co to będzie?”
b. „Jeśli nie chcesz mojej zguby, krokodyla daj mi luby”.
c. „Nie rzucim ziemi, skąd nasz ród”.
d. „Quo vadis, Domine?”
8. Skrzydlate słowa są często wykorzystywane w reklamach i tytułach czasopism. Jakie mogłyby być tematy artykułów prasowych noszących poniższe tytuły? Swoją odpowiedź sformułuj w 2 – 3 treściwych zdaniach.
a. „I my sobie, i wy sobie, każdy sobie rzepkę skrobie”.
(S. Wyspiański „Wesele”)
...
...
...
...
...
b. „Miej serce i patrzaj w serce”. (A.
Mickiewicz „Romantyczność”)
...
...
...
...
...
c. „Być albo nie być, oto jest pytanie”. (W. Szekspir „Hamlet”)
...
...
...
...
...
Tekst nr 3.
Bolesław Leśmian „Wiosna” (fragmenty)
Takiej wiosny rzetelnej, jaką w swym powiecie Widział Jędrek Wysmółek - nikt nie widział w świecie!
Poprzez okno karczemne1 łeb w bezmiar wyraził I o mało się w durną mgłę nie przeobraził! (...)
Wywróconą na opak do rowu ulicą Mknie Kachna i płonącą powiewa spódnicą. (...) A ten wrzeszczy od rzeczy i na koniu pstroku To skoczy, to zje malwę, to ginie w obłoku!
Dla Bolesława Leśmiana język był materią, którą twórczo przekształcał, dostosowywał do swojej poetyckiej wizji. Rozbijał istniejące związki frazeologiczne, był autorem
oryginalnych neologizmów.
Zadania do tekstu nr 3.
9. Odwołując się do kontekstu, wyjaśnij znaczenie poniższych związków wyrazowych:
a. wiosna rzetelna
...
b. okno karczemne
...
c. ulica wywrócona na opak do rowu
...
...
10. „Pstrok” to neologizm artystyczny. Dokonaj analizy słowotwórczej tego wyrazu.
...
11. B. Leśmian jest także autorem utworu stylizowanego na ludową balladę. W „Dusiołku”
ludowy gawędziarz z humorem i swadą opowiada o wydarzeniu, którego bohaterem jest chłop Bajdała. Wciel się w rolę dziennikarza i zredaguj dwa krótkie artykuły: do dziennika typu tabloid2 oraz do poważnego tygodnika. Zróżnicuj je stylistycznie. Jako tytuły
wykorzystaj popularne stałe związki frazeologiczne.
1 karczemny przym. Ia, ~ni 1. rzad. ‘typowy dla karczmy’ 2. ‘wulgarny, prostacki, ordynarny’
2 Technicznie tabloid to po prostu format gazetowy 27x37cm. W treści to szybka, krótka informacja podana w pigułce (tabloid - ang: pigułka). Tabloid żywi się sensacją i skandalem. Jest radykalny, ostry. W treści odwołuje się do wydarzeń związanych ze śmiercią, narodzinami, chorobą, strachem, seksem, radością, cierpieniem. Często wychwytuje zdarzenia niezwykłe, rzadkie przypadki losowe.
tytuł tytuł
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
12. Poniższa ilustracja i „Dusiołek” B. Leśmiana odwołują się do tego samego tematu.
Dokonaj analizy tych tekstów kultury i odnajdź dwa podobieństwa i dwie różnice zachodzące między nimi.
Uwaga: Z testu zostały wycięte ilustracje.
Jeżeli kto ś z państwa chce je wykorzystać, proszę o kontakt,
adres e-mail:
tymin0@ poczta.onet.pl
Podobieństwa:
...
...
...
...
...
...
...
Różnice:
...
...
...
...
...
...
...
...
Tekst nr 4
Zaczarowana dorożka (fragmenty) I
Allegro
Zapytajcie Artura, daję słowo: nie kłamię, ale było jak ulał
sześć słów w tym telegramie:
ZACZAROWANA DOROŻKA ZACZAROWANY DOROŻKARZ ZACZAROWANY KOŃ.
Cóż, według Ben Alego, czarnomistrza Krakowa,
„to nie jest nic takiego dorożkę zaczarować, dosyć fiakrowi w oczy błysnąć specjalną broszką i jużeś zauroczył
dorożkarza z dorożką, ale koń – nie”. Więc dzwonię:
- Serwus, to pan Ben Ali?
Czy to możliwe z koniem?
- Nie, pana nabujali.
Zadrżałem. Druga w nocy.
Pocztylion stał jak pika.
I urosły mi włosy do samego świecznika:
ZACZAROWANA DOROŻKA?
ZACZAROWANY DOROŻKARZ?
ZACZAROWANY KOŃ?
Niedobrze. Serce. Głowa.
W dodatku przez firankę:
srebrne dachy Krakowa jak „secundum Joannem”, niżej gwiazdy i liście takie duże i małe.
A może rzeczywiście zgodziłem, zapomniałem?
Może chciałem za miasto?
Człowiek pragnie podróży, Dryndziarz czekał i zasnął, sen mu wąsy wydłużył i go zaczarowali wiatr i noc, i Ben Ali?
ZACZAROWANY DOROŻKARZ ZACZAROWANA DOROŻKA ZACZAROWANY KOŃ
IV
Allegro ma non troppo
Przystanęliśmy pod domem „Pod Murzynami”
(ech, dużo bym dał za ten dom)
i nagle: patrzcie: tak jak było w telegramie:
przed samymi, uważacie, Sukiennicami:
ZACZAROWANA DOROŻKA ZACZAROWANY DOROŻKARZ ZACZAROWANY KOŃ.
Z wieży Mariackiej światłem prószy.
A koń, wyobraźcie sobie, miał autentyczne uszy.
V
Allegro cantabile
Grzywa mu się i ogon bielą,
wiatr dmucha w grzywę i w biały welon.
Do ślubu w dryndzie jedzie dziewczyna, a przy dziewczynie siedzi marynarz.
Marynarz łajdak zdradził dziewczynę, myślał: Na morze sobie popłynę.
Lecz go wieloryb zjadł na głębinie.
Ona umarła potem z miłości, z owej tęsknoty i samotności.
Ale że miłość to wielka siła, miłość po śmierci ich połączyła.
Teraz dorożką zaczarowaną jedzie pan młody z tą młodą panną za miasto, gdzie jest stara kaplica, i tam, jak w ślicznej starej piosence, wiąże im stułą stęsknione ręce ksiądz, co podobny jest od księżyca.
Noc szumi. Grucha kochany z kochaną, ale niestety, co rano
przez barokową bramę pełną sznerklów i wzorów wszystko znika na amen in saecula saeculorum:
ZACZAROWANA DOROŻKA ZACZAROWANY DOROŻKARZ ZACZAROWANY KOŃ.
Konstanty Ildefons Gałczyński
Zadania do tekstu nr 4.
13. Utwór odwołuje się do realnej przestrzeni. Wypisz dwa cytaty, które to potwierdzają.
a...
b...
14. Przestrzeń poetycką tworzą: a. światło, dźwięki, przedmioty, pejzaż, b. zapachy, barwy, światło, przedmioty, c. przedmioty, światło, barwy, pejzaż, d. zapachy, dźwięki, barwy, pejzaż.
15. W części I odnajdź trzy konkretne składniki przestrzeni poetyckiej mającej wpływ na nastrój wiersza.
..., ..., ...,
16. Podaj trzy motywy literackie, które pojawiają się w wierszu.
a. ...
b ...
c. ...
17 „Było jak ulał”, „dryndziarz”, „łajdak”, „grucha kochany z kochanką” to:
a. neologizmy, b. archaizmy, c. prozaizmy, d. regionalizmy.
18 Funkcją zdań pytających w wierszu nie jest:
a. ukazanie niezwykłości nocy, b. przedstawienie stanu psychicznego podmiotu lirycznego, c. usytuowanie wydarzeń między jawą a „nie jawą”, d. podkreślenie przekonania osoby mówiącej.
19. Odwołaj się do utworów literackich (minimum trzy pozycje, w tym z zestawu utworów konkursowych - obowiązkowo jedna, lektura własna – nieobowiązkowo) i napisz
rozprawkę na jeden z trzech proponowanych tematów:
a. Tworzenie literackich obrazów innych lub podobnych światów to jeden ze sposobów naprawiania naszej rzeczywistości.
b. „ Światy na opak” bawią, przerażają, budzą ciekawość...
c. Bohaterowie innych światów - to my sami.
Kryteria oceny zadań otwartych i zamkniętych
Nr zad.
Ilość
punktów Proponowane odpowiedzi
1. 2 p. Wyrażenia, zwroty, frazy/ łączliwe, stałe Za jedną pełną odpowiedź – 1 p., za drugą pełną – 1 p.
2. 2 p. Wydarzenia historyczne, zwyczaje, obyczaje,
Biblia, mitologia, Za 3 od. – 1 p., za 4 odp. 2- p.
3. 1 p. Ponieważ są podobne do wyrazów.
4. 1 p.
- Gdy nie rozumiemy ich znaczenia.
- Gdy zmieniamy skład leksykalny lub formę gramatyczną.
5. 2 p.
- Prowadzi do nieporozumień,
- zdradza niekompetencję mówiącego, może wywołać niezamierzony efekt komiczny.
6. 5 p.
Za 4 – 1 p., za 5 – 2 p., za 6 – 5 p. oraz 1 p. za poprawność językową.
7. 2 p. Mickiewicz, Fredro, Konopnicka, Sienkiewicz Za 3 od. – 1 p. za 4 – 2 p.
Mogą być same nazwiska.
8. 5 p
Za ciekawy temat po 1 p.
- za popr. język – 1 p.
- za ortografię – 1 p.
9. 2 p.
- prawdziwej, pełnej, spełniającej oczekiwania, - okno karczmy, ale także brzydkie,
- wszystko na niej dzieje się inaczej lub znajduje się poniżej „rowu”.
Za 2 – 1 p., za 3 odpowiedzi – 2 p.
10. 1 p. Pstr - ok. (od pstry)
11. 10 p.
Dwa razy po 5 punktów. Tytuł – 1 p.
Tematyka zgodna z poleceniem – 1 p.
Funkcjonalny styl 1 p.
Poprawność jęz. 1 p.
Poprawność ort. i interp. 1 p.
12. 4 p. Podobieństwa: śpiąca postać, zmora, usytuowanie dusiołka.
Różnice: pora dnia, płeć, zachowanie zmory.
Za dwa elementy 1 p., za 3 – 2 p., za 4 – 3 p.
Za popr. językowo- ort. 1 p.
13. 1 p. Za dwa cytaty
14. 1 p. C
15. 2 p. Noc, wiatr, Kraków, księżyc, gwiazdy, c Za 2 – 1 p., za 3 – 2 p.
16. 2 p.
Motywy: zdradzonej dziewczyny, niewiernego kochanka, tajemniczego ślubu, kaplicy, zjaw pojawiających się nocą, czarnoksiężnika, inne.
Za 2 – 1 p.
Za 3 – 2 p.
17. 1 p. C
18. 1 p. D
19. 24 p. Kryteria poniżej
20. Razem 24 + 45
Razem 69 p.
KRYTERIA OCENY ROZPRAWKI Punkty I
TEMAT I JEGO ROZWINIĘCIE - 10 p.
1. Tekst jest w pełni zgodny z tematem 0 – 1
2. Rozwinięcie:
a. Postawiona teza odpowiada problemowi postawionemu w temacie,
b. Uczeń podaje dwa argumenty uzasadniające tezę, c. Podaje trzeci argument uzasadniający tezę, d. Odwołuje się do trzech utworów literackich, e. Rozwija dwa argumenty.
f. Rozwija trzeci argument.
g. Podsumowuje rozważania, wnioskuje.
0 – 1 0 – 1 0 – 1 0 – 1 0 – 1 0 – 1 0 - 1 3.
Praca charakteryzuje się szczególnymi walorami
treściowymi
do 2 p.
II
KOMPOZYCJA – 3 p.
1. Tekst ma kompozycję trójdzielną z zachowaniem właściwych proporcji 0 – 1 2. Tekst jest spójny (istnieją językowe nawiązania pomiędzy
poszczególnymi częściami pracy), 0 – 1
3. Tekst jest logicznie uporządkowany (nie pojawiają się nieuzasadnione
powtórzenia) 0 – 1
III
JĘZYK I STYL –. 6 p.
1. Poprawne (pod względem znaczeniowym) słownictwo, również w
związkach frazeologicznych. 0 – 1
2. Poprawna odmiana wyrazów oraz łączenie wyrazów w zdania i zdań w zdania złożone (nie pojawia się powtarzanie tych samych struktur
zdaniowych). 0 – 1
3. Trafnie dobrane środki językowe (nie pojawiają się wulgaryzmy, nieuzasadnione kolokwializmy, wielosłowie, wieloznaczność,
nieuzasadnione powtarzanie wyrazów, nadużywanie wyrazów obcych, i nieuzadnionych wyrażeń typu: dajmy na to...)
0 – 1
Uwaga: Dopuszczalne dwa błędy, niezależnie od kategorii. Do dwóch błędów – 3 p., trzy błędy – 2p., cztery błędy – 1 p.
4. Styl funkcjonalny (dostosowany do sytuacji komunikacyjnej, tematu,
formy wypowiedzi itp.) 0 – 1
5. Praca wyróżnia się:
- bogatym słownictwem, - ciekawą frazeologią.
1 p.
1 p.
IV ZAPIS – 5 p.
1. Ortografia (do błędów I st. zaliczymy: ó/u, rz/ż, ch/h, „nie” z
wszystkimi częściami mowy, wielkie litery w nazwach własnych, w tym geograficznych, tytułach książek, czasopism, nazwy świąt)
0 b – 3 p.
1 b – 2 p 2 b – 1 p 2. Interpunkcja (dopuszczane 2 błędy) Do błędów I st. zaliczymy 2 p.
niewłaściwe postawienie lub brak znaku zapytania, wykrzyknienia, przecinka przy wyliczeniu i w zdaniach złożonych, oddz. wołacze.
3 – 4 bł.
– 1 p.
SUMA 24
DO NAUCZYCIELI
Koleżanki i Koledzy
Proponuję Wam wykorzystanie opracowanych przeze mnie testów badających różne obszary umiejętności polonistycznych i sprawdzających wiadomości na poziomie 2- 3 klasy gimnazjum.
Od kilku lat jestem pomysłodawcą konkursów polonistycznych na etapie szkolnym i powiatowym, także autorem zestawu zadań konkursowych, które nieformalnie nazywam testem. Dwuetapowość zaznaczona jest również w badanych umiejętnościach oraz w zestawie lektur. Podkreślone pozycje nie obowiązywały uczestników I etapu . Życzę powodzenia
Krystyna Raszka Umiejętności.
Uczestnik I etapu:
buduje wypowiedzi pisane zgodnie z intencją i okolicznościami (w związku z sytuacjami życiowymi i lekturą),
rozpoznaje i tworzy wypowiedzi informujące, opisujące, wartościujące oraz służące wyrażaniu opinii, przekonywaniu i uzasadnianiu poglądów,
posługuje się różnymi odmianami polszczyzny w zależności od sytuacji,
operuje strukturami gramatycznymi odpowiednio do sytuacji i kontekstu wypowiedzi oraz potrafi wyjaśnić wpływ użytych form na jej klarowność i spójność,
dostrzega i komentuje swoiste właściwości poznawanych utworów literackich i tekstów kultury, potrafi określić funkcję zaobserwowanych środków wyrazu,
posługuje się w sposób naturalny i funkcjonalny w trakcie rozważania problematyki utworów poznawanymi pojęciami i terminami literackimi i kulturowymi.
Uczestnik etapu II ponadto:
postrzega uniwersalność doświadczeń, przemyśleń, uczuć i aspiracji wpisanych w dzieła z różnych okresów i kręgów kulturowych (zwłaszcza tradycji biblijnej, antycznej, dworsko-rycerskiej, patriotycznej, społecznikowskiej – w powiązaniu z proponowanymi tekstami kultury),
samodzielne, krytyczne ustosunkowuje się do obserwowanych zjawisk kultury; formułuje, uzasadnia i broni własnych punktów widzenia, pomysłów interpretacyjnych i opinii o utworach.
Proponowany kanon utworów literackich M. Cervantes: „Don Kichote „
K. Dickens: „Opowieść wigilijna”
J. Słowacki: „Balladyna „ G. Orwell: „Folwark zwierzęcy”
K. I. Gałczyński „Teatrzyk Zielona Gęś” fragmenty
S. Mrożek opowiadania „Słoń”, „Wesele w Atomicach”, „Woda”
K. I.Gałczyński: „Zaczarowana dorożka”
B. Leśmian: „Wiosna” (Takiej wiosny...) B. Leśmian: „Dusiołek”
B. Leśmian: „Don Kichot”
K. K. Baczyński: „Groteska”
