• Nie Znaleziono Wyników

Sole potasowe na kuli ziemskiej i warunki rozwoju ich kopalnictwa w Polsce

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2022

Share "Sole potasowe na kuli ziemskiej i warunki rozwoju ich kopalnictwa w Polsce"

Copied!
68
0
0

Pełen tekst

(1)

Ini. EDWARD STRĄCZYI

n

SKI.

/

Sole potasowe na kuli ziemskiej i warunki rozwoju

ich kopalnictwa w Polsce.

N a k ł a d e m firm y : P r z e d s i ę b i o r s t w o w i e r t n i c z e i r o b ó t g ó rn i c z y c b „M . L E M P I C K I “ S p ó ł k a A k c y j n a w S o s n o w c u .

\ ' -»ci . ■

(2)
(3)

liii. EDWARD STRĄCZYŃSKI.

Sole potasowe na kuli ziemskiej i warunki rozwoju

ich kopalnictwa w Polsce.

N a k ł a d e m firm y : P r z e d s i ę b i o r s t w o w i e r t n i c z e i r o b ó t g ó r n i ­ c z y c h „M . Ł E M P I C K I “ S p ó ł k a A k c y j n a w S o s n o w c u .

Druk. Edm und M irek i S-ka w D ą b ro w ie

(4)

553.G3 Í 9 ^

ue>

(5)

T R E Ś Ć . P rzed m ow a.

W stęp : Z n a c z en ie so li p o ta so w y ch , ich odk rycie i p o w sta w a n ie z łó ż . . . . . . str. 4

S o le p o ta s o w e na kuli ziem sk iej p o za granicam i

Polaki . . . . . . . . 8

Z ło ż a w P o ls c e :

z ło ż a M a ło p o lsk ie . . . . w 18 z ło ż a K u ja w sk o -W ielk o p o lsk ie . . 33 Rynki zbytu dla p o lsk ich so li p o ta so w y c h . . 47 Warunki praw ne rozw oju p rzem y słu p o t a s o w e g o : R ozw ój p rzem y słu p o ta s o w e g o w N ie m cz ec h na tle s t o ­

su n k ów praw nych . . . . „ 53

O b e cn e p ra w o d a w stw o w P o ls c e i p o żą d a n e

zm ian y. . . . . . . 57

O góln n sy n tez a . . . . . . . . 62

(6)
(7)

E D W A R D S T R Ą C Z Y Ń S K I in żyn ier górniczy.

S o tn o w ie c , listo p a d r. 1927.

Sole potasowe na kuli ziem skiej i warunki rozwoju ich kopalnictwa w Polsce.

P r z e d m o w a .

Z a i n t e r e s o w a n i e s o l a m i p o t a s o w e m i w P o l s c e k o n c e n t r o w a ł o s ię d o t y c h c z a s n a k o p a l n i a c h K a ł u s z i S t e b n i k . T y m i o b j e k t a m i i n t e r e s o w a ł y s ię g ł ó w ­ n i e r ó ż n e z a g r a n i c z n e g r u p y f i n a n s o w e , o r o z w o j u t y c h k o p a l ń m y ś l a ł d o t y c h c z a s r z ą d , i m p o ś w i ę c a ł a p r z e d e w s z y s t k i e m u w a g ę p r a s a p e r j o d y c z n a i n i e ­ l i c z n e b r o s z u r y , o m a w i a j ą c e g ł ó w n i e k w e s t j e soli, a d o d a t k o w o i s o li p o t a s o w y c h .

Z e t k n ą w s z y s ię b e z p o ś r e d n i o p r z e d 5 l a t y z e s p r a w ą soli p o t a s o w y c h p r z y w y k o n y w a n i u p o s z u ­ k i w a ń i p o z n a w s z y je j o l b r z y m i e z n a c z e n i e d l a k r a ­ ju , u s i ł o w a ł e m p r z y j m o w a ć u d z i a ł w e w s z y s t k i c h p o c z y n a n i a c h , g d z i e s p r a w a t a m o g ł a z n a l e ź ć o ś w i e ­ tle n ie . W w y n i k u d o s z e d ł e m d o p r z e k o n a n i a , iż k o p a l n i e m a ł o p o l s k i e s t a n o w i ą z a l e d w i e c z ą s t k ę p r o b l e m a t u soli p o t a s o w y c h w P o l s c e . P u n k t c i ę ż ­ k o ś c i s p o c z y w a z a ś n a p ó ł n o c n y m z a c h o d z i e p o ­ m i ę d z y W i s ł ą i W a r t ą g d z i e n a l e ż y s p o d z i e w a ć s i ę w i e l k i c h z ł ó ż — a n a l o g i c z n y c h d o z ł ó ż n i e m i e c k i c h . Z ł o ż a m i t e m i i n t e r e s o w a l i s ię N i e m c y j u ż p r z e d w o j n ą i w c z a s i e w o j n y , a i o b e c n i e m o ż n a w y ­ c z u ć ic h b a c z n e o k o w s z ę d z i e , g d z i e c z y n i s ię w P o l s c e c o ś z w i ą z a n e g o z e s p r a w ą so li p o t a s o w y c h .

W c h w ili o b e c n e j , g d y s p r a w y g o s p o d a r c z e w y s u n ę ł y s i ę n a c z o ł o z a g a d n i e ń p a ń s t w o w y c h , a

(8)

w i ę c i s p r a w a p r z e m y s ł u p o t a s o w e g o s t a n i e n a p o ­ r z ą d k u d z i e n n y m , p o s t a r a ł e m s i ę u j ą ć p o k r ó t c e c a ­ ł o k s z t a ł t t e g o z a g a d n i e n i a . W p r a c y s w e j p o d a j ę z n a n e j u ż d a n e g e o l o g i c z n e , j e d n o c z e ś n i e z a ś r o z ­ p a t r u j ę e w o l u c j ę p r z e m y s ł u p o t a s o w e g o w N i e m ­ c z e c h . O p i e r a j ą c s i ę n a t y c h d a n y c h , u s i ł u j ę z n a ­ l e ź ć d r o g i , n a k t ó r e w k r o c z y ć p o w i n i e n p r z e m y s ł p o t a s o w y w P o l s c e , a b y b y ł z d r o w y m , s i l n y m i s t a ł s ię j e d n y m z c z y n n i k ó w p o t ę g i n a s z e g o k r a j u .

Z n a c z e n i e s o l i p o t a s o w y c h d l a r o z w o j u e k o n o m i c z n e j p o t ę g i p a ń s t w a .

J e d n y m z s u r o w c ó w , n i e z b ę d n y e h d l a p o d n i e ­ s i e n i a w y d a j n o ś c i g l e b y , a w i ę c p o s t a w i e n i a r o l n i ­ c t w a n a n a l e ż y t y m p o z i o m i e — s ą s o le p o t a s o w e . S ą o n e s t o s o w a n e w p r z e m y ś l e c h e m i c z n y m i s t a ­ n o w i ą p o d s t a w o w y s u r o w i e c p r z y f a b r y k a c j i s a l e ­ try , n i e z b ę d n e j d la p r o d u k c j i m a t e r j a ł ó w w y b u c h o ­ w y c h — a w i ę c o b r o n y k r a ju .

N ic w i ę c d z i w n e g o , ż e p o s i a d a n i e i e k s p l o a ­ t a c j a p r z e z N i e m c y o l b r z y m i c h z ł ó ż s o li i n i e m a l m o n o p o l ś w i a t o w y te j g a ł ę z i p r z e m y s ł u g ó r n i c z e ­ g o , j e s t u w a ż a n e p o w s z e c h n i e z a j e d e n z g ł ó w n y c h c z y n n i k ó w p o t ę g i e k o n o m i c z n e j p r z e d w o j e n n y c h N i e m i e c — j e d e n z c z y n n i k ó w , u m o ż l i w i a j ą c y c h t a k d ł u g i e p r o w a d z e n i e w o j n y i s z y b k ą p o p r a w ę w a ­ r u n k ó w e k o n o m i c z n y c h p o w o j n i e .

Z a g a d n i e n i e m o ż n o ś c i w y t w o r z e n i a w k r a j u s i l n e g o p r z e m y s ł u so li p o t a s o w y c h m a z n a c z e n i e o c h a r a k t e r z e p a ń s t w o w y m ; s t a n o w i j e d e n z p o d s t a ­ w o w y c h c z y n n i k ó w s z y b k i e g o w z r o s t u e k o n o m i c z ­ n e j s i ł y i n i e z a l e ż n o ś c i p a ń s t w o w e j d l a P o l s k i , k t ó ­ r a m o ż n o ś c i t e p o s i a d a .

P o w s t a n i e p r z e m y s ł u p o t a s o w e g o . P o t a s , k t ó r y d o p o ł o w y p r z e s z ł e g o w i e k u b y ł u ż y w a n y w n i e w i e l k i c h t y l k o i l o ś c i a c h d l a c e l ó w p r z e m y s ł o w y c h , j a k n p .: f a b r y k a c j a s z k ł a , m y d ł a , w y r o b ó w f a r m a c e u t y c z n y c h i t. p., o t r z y m y w a n o g ł ó w n i e z p o p i o ł u d r z e w i ro ślin , a r ó w n i e ż z w o ­ d y m o r s k i e j . O d k r y c i e i r o z p o c z ę c i e e k s p l o a t a c j i

(9)

b o g a t y c h z ł ó ż n a t u r a l n y c h s o li p o t a s o w y c h w r.

1861 w S t a s s f u r c i e , z m o d y f i k o w a ł o z a s a d n i c z o w a ­ r u n k i t e g o p r z e m y s ł u , d z i ę k i w i e l k i e j p o d a ż y t e g o t a n i e g o t e r a z p r o d u k t u n a r y n k u . Z a s t o s o w a n i e z a ś s o li p o t a s o w y c h w r o l n i c t w i e i o t r z y m a n e p o ­ m y ś l n e w y n i k i , s t w o r z y ł y d l a te j g a ł ę z i p r z e m y s ł u n i e z m i e r n i e w i e l k i r y n e k z b y t u . R y n e k t e n m a j e s z c z e t ę z a l e t ę , iż s t a l e p o w i ę k s z a się w r a z z w z r o s t e m l u d n o ś c i n a g l o b i e z i e m s k i m , a w i ę c z p o t r z e b ą z w i ę k s z a n i a i n t e n s y w n o ś c i p r o d u k c j i r o l ­ n ic z e j.

Z ł o ż a soli p o t a s o w y c h p o w s t a j ą w n a s t ę p u j ą ­ c y s p o s ó b :

P o w s t a n i e s o l i z w y k ł e j .

S ó l z w y k ł a , w z w i ą z k u z k t ó r ą w y s t ę p u j ą i z ł o ż a so li p o t a s o w y c h , j a k o p r o d u k t w y p a r o w y w a ­ n i a i w y s y c h a n i a w o d y m o r s k i e j , p o w s t a w a ł a w e w s z y s t k i c h o k r e s a c h h i s t o r j i z ie m i, p o c z ą w s z y o d d o l n y c h p i ę t e r e r y p a l e o z o i c z n e j a ż d o c h w i l i o b e c ­ n ej. P r o c e s y p o w s t a w a n i a n o w y c h z ł ó ż s o li m o ż e ­ m y i o b e c n i e o b s e r w o w a ć i s t w i e r d z i ć w z a m k n i ę ­ t y c h z b i o r n i k a c h w o d y m o r s k i e j , s z c z ą t k a c h d a w ­ n y c h m ó r z w i e l k i c h , j a k n p . w M o r z u M a r t w e m , w z a t o c e K a r a b u g a s ( M o r z e K a s p i j s k i e ) , w j e z i o r z e E l t o ń s k i e m w R o s ji, w w i e l k i c h s ł o n y c h j e z i o r a c h A m e r y k i P ó ł n o c n e j ( n p . j e z i o r o U t a h ) i t. d.

M a ł e t y l k o ilości s o li z n a j d u j e m y w s t a r s z y c h i m ł o d s z y c h s k a ł a c h w y b u c h o w y c h , n a t o m i a s t p o ­ m i ę d z y s k a ł a m i o s a d o w e m i s ó l w y s t ę p u j e b. c z ę ­ s to , a s z c z e g ó l n i e j z n a n e s ą o s a d y s o l n e w f o r m a ­ cji P e r m s k i e j , w N i e m c z e c h ,- w p ó ł n o c n e j P o l s c e , w R o s j i ( O r e n b u r g , B a c h m u t ) .

W A n g l j i — w K a j p r z e , w p ó ł n o c n y c h A l p a c h

— w ś r e d n i m trja s ie , o r a z w H i s z p a n j i k o ł o C o r d o - n y — w t r z e c i o r z ę d z i e , u p o d n ó ż a K a r p a t , w S i e d ­ m i o g r o d z i e , w R u m u n j i , M a ł o p o l s c e n a G ó r n y m Ś l ą s k u , w B a d e n j i i A l z a c j i , w y s t ę p u j ą s o l e w m io - c e n i e i o l i g o c e n i e ; w i e l k a k o t l i n a T h e G r e a t B a s in w T e x a s — A m e r y k a — w t r z e c i o r z ę d z i e .

(10)

6

R z a d k o ś ć w y s t ę p o w a n i a s o l i p o t a s o w y c h .

W i e l k i e r o z p o w s z e c h n i e n i e soli ( N a C l ) n a k u ­ li z i e m s k i e j m o g ł o b y w s k a z y w a ć z a r a z e m i n a r o z ­ p o w s z e c h n i e n i e s o li p o t a s o w y c h , k t ó r e s ą r ó w n i e ż o s a d a m i w ó d s ł o n y c h — o s a d a m i w y s y c h a j ą c y c h 'm ó r z . J e d n a k ż e z n a n e f a k t y , s t w i e r d z a j ą c e r z a d ­ k o ś ć w y s t ę p o w a n i a soli p o t a s o w y c h , z a p r z e c z a j ą t e m u .

D o ś w i a d c z e n i a U s i g l i o .

P r z e p r o w a d z o n e d o ś w i a d c z e n i a n a d o d p a r o ­ w a n i e m w o d y m o r s k i e j p r z e z U s ig lio w p o ł u d n i o ­ w e j F r a n c j i w r. 1849, w t. z w . o g r o d a c h s o l n y c h , w m i e j s c o w o ś c i C e t t e , p o ł o ż o n e j n a d M o r z e m Ś r ó d - z i e m n e m , w y k a z a ł y , iż p o t r z e b a s z c z e g ó l n i e k o r z y s ­ t n y c h w a r u n k ó w , a ż e b y n a s t ą p i ł o w y d z i e l a n i e się z w i ą z k ó w p o t a s o w y c h . T e d o ś w i a d c z e n i a U s ig lio p r z e p r o w a d z o n e w n a t u r z e , d a ł y w y n i k i z g o d n e z p r ó b a m i l a b o r a t o r y j n e m i i w y k a z a ł y , iż p r z y p a r o ­ w a n i u w o d y m o r s k i e j o d d z i e l a j ą s i ę n a j p i e r w m a ł e ilo ś c i t l e n k u ż e l a z n e g o ( F e 20 3), w ę g l a n u w a p n i o ­ w e g o ( C a C 0 3), n a s t ę p n i e a n h i d r y t u ( C a S 0 4), d a le j s ó l p o c z ą t k o w o z a n h i d r y t e m (N a C l i C a S O J , a n a s t ę p n i e z m i e s z a n a z s o l a m i m a g n e z o w e m i ( N a C l, 2 M g S 0 4 i 3 M g C l 2).

W k o ń c u d o p i e r o p r z y d o p r o w a d z e n i u o b j ę t o ­ ści w o d y z 1 000 j e d n o s t e k d o 16,2, z o s t a t n i e g o ł u g u z a c z y n a j ą s i ę w y d z i e l a ć s i a r c z a n y m a g n e z u ( M g S O J , s ó l ( N a C l ) , s z e n i t ( K 2SO.[, M g S O „ 6 H 20 , k a r n a l i t (KC1, M g C l 2, 6 H 20 ) i M g C l 2, p o d c z a s g d y s y l w i n KC1 w y k r y s t a l i z o w u j e s ię n a j t r u d n i e j w k o ń ­ c u p r o c e s u o d p a r o w y w a n i a . S t ą d t e o r e t y c z n y p r o ­ fil u j a w n i e n i a w a r s t w p o w i n i e n p o w s t a ć m n i e j w i ę ­ c e j t a k i j a k w z a ł ą c z n i k u .

A n a l o g i c z n y p o r z ą d e k u k ł a d u w a r s t w s o l n y c h s p o s t r z e ż o n o w S t a s s f u r c i e i s t ą d p i e r w o t n i e t r a k ­ t o w a n o ó w p r o f il z a n o r m a l n y i t y p o w y .

T r u d n o ś c i t w o r z e n i a s i ę w i e l k i c h z ł ó ż s o l i p o t a s o w y c h .

J e d n a k ż e p ó ź n i e j s z e o d k r y c i a i n n y c h r o d z a i z łó ż w y k a z a ł y p r z e d e w s z y s t k i e m , iż g r u b o ś ć z łó ż

(11)

syzyy/ai KCl

KARNALIT s z e i / i T ilatwor o z p u s t c z. s o l e K C h M g C lz , Kz SO u, N a C l, M g 50.Ł

■'¿l';Lllljr/(//i/ll/lŚlt//S//jt{}lJ

S o l

z P R Z E R O S T A M I A H W D R Y T U /

¿S O L ! M A G N E Z O W Y C H

i Z P R ZE R O S TA M I A N H /D R Y Tl/

A N H Y D R Y T H W P /E N i T LE N K IE M ¿ E L A T A

N a C l, CaSOk .

C a lSOą

Ccl C0¿ t T i20¿

R y s . I.

(12)

_ 8

n i e o d p o w i a d a il o ś c i o m o s a d ó w , k t ó r e b y m o g ł y p o ­ w s t a ć p r z y s p o k o j n e m o d p a r o w a n i u . P r z y z a w a r ­ to ś c i soli w o c e a n i e , w ilo ści 3J,— 4/0 i 1 000 m e t r o ­ w e j g ł ę b o k o ś c i p i e r w o t n e g o m o r z a m o g ł y p o w s t a ­ w a ć o s a d y s o l n e o g r u b o ś c i 3 0 — 40 m, w c z e m s o ­ le p o t a s o w e s t a n o w i ć m o g ą z a l e d w i e 1®— 2%, a w i ę c 0 , 3 - 0,8 m, t y m c z a s e m i s t n i e j ą o s a d y s o l n e o g r u b o ś c i z w y ż 500 m, i w te r n p o t ę ż n e z ł o ż a soli p o t a s o w y c h . P o w s t a n i e p r z e t o t a k i c h z łó ż , z d a t ­ n y c h d o o d b u d o w y i n a g r o m a d z o n y c h w w i ę k s z y c h i l o ś c i a c h n a m a ł y c h w z g l ę d n i e p r z e s t r z e n i a c h , w y ­ m a g a ł o s p e c j a l n i e s p r z y j a j ą c y c h w a r u n k ó w i s z c z ę ­ ś l i w e g o z b i e g u s z e r e g u o k o l i c z n o ś c i , j a k to p o ł o ­ ż e n i a d a n e j z a t o k i w s t o s u n k u d o m o r z a ( t e o r j e L y e l l ’a, H u g h ’a, O x e n i u s a , E v e r a i n g ’a, v a n t ’ H o f f a ) , s p r z y j a j ą c e g o w p ł y w u p r o c e s ó w g ó r o t w ó r c z y c h , o d ­ p o w i e d n i c h w a r u n k ó w t e m p e r a t u r , j a k p r z y p o w ­ s t a n i u , t a k i p ó ź n i e j s z y c h p r o c e s a c h i z m i a n a c h i t. d.

T e w s z y s t k i e s p r z y j a j ą c e w a r u n k i , j a k s ą d z i ć m o ż n a z d o t y c h c z a s o w o p o z n a n y c h z ł ó ż s o li p o t a ­ s o w y c h n a k u li z i e m s k i e j , m i a ł y w n a j w i ę k s z y m s t o p n i u o s a d y s o li m o r z a c e c h s z t y ń s k i e g o , a prze- d e w s z y s t k i e m m o r z a , z a l e g a j ą c e g o n a p ó ł n o c y ś r o d ­ k o w e j E u r o p y .

S o l e p o t a s o w e n a k u li z i e m s k i e j p o z a g r a n i c a m i P o ls k i.

Z ł o ż a s o li p o t a s o w y c h s ą d o t y c h c z a s z n a n e w n i e w i e l u t y l k o p u n k t a c h ku li z i e m s k i e j . M a ł o j e s z ­ c z e j e s t k r a j ó w , k t ó r e b y e k s p l o a t a c j ę t ę r o z p o c z ę ł y r a c j o n a l n i e , o d k r y c i e p r z e t o t a k i c h z ł ó ż s t a w i a d a n y k r a j n a u p r z y w i l e j o w a n e s t a n o w i s k o w s t o s u n k u d o i n n y c h , n ie p o s i a d a j ą c y c h t e g o b o g a c t w a .

K r a j e p o s i a d a j ą c e s o l e p o t a s o w e . P o z a P o l s k ą d o t y c h c z a s j e s t s t w i e r d z o n e w y ­ s t ę p o w a n i e s o li p o t a s o w y c h w n a s t ę p , k r a j a c h :

1. N i e m c y — z ł o ż a S t a s s f u r c k i e . 2. F r a n c j a — z ł o ż a w A lz a c ji.

3. H i s z p a n j a —- z ł o ż a w K a t a l o n j i .

4. A f r y k a — z ł o ż a w E r e t r j i ( k o l o n j a w ł o s k a )

(13)

ZŁOŻA PERM SK /E.

'* ■ M ŁO D S Z Y C H E O R M A C Jł

I . N iem cy. - S t a s s f v a t

JI. Francja. - Alzacja

JR. H i s z f a n j a . - K a t a l o n j a

TY. W ł o c h y - A f r y k a - E r e y r j a

Y. St.ż. rn . a m e r y k i. - T e x a s JT. R o s ja . - S o l i k a m s k . TH. P o l s k a . - M a ł o p o l s k a JW. - ' ■ Wi e l k o p o l s k a

R y s . 2.

(14)

5. S t a n y Z j e d n o c z . — z ł o ż a w G ó r a c h S k a ­ lis ty c h .

6. R o s j a — z ł o ż a w S a l i k a m s k u n a U r a l u . Z ł o ż a n i e m i e c k i e .

O d k r y c i e s o l i w S t a s s f u r c i e .

Z p o w y ż s z y c h z łó ż n a j w c z e ś n i e j z o s t a ł o o d ­ k r y t e w r. 1858 z ł o ż e w A n h a l t w p o b l i ż u S ta s s - f u r t u n a g ł ę b o k o ś c i o k o ł o 280 m w c z a s i e g ł ę b i e ­ n i a s z y b u n a só l j a d a l n ą ; s o le te j a k o n i e n a d a j ą c e s i ę d o u ż y t k u , j a k o só l j a d a l n a z w a l o n o n a h a ł d y , j a k o n i e u ż y t e c z n e o d p a d k i , i s t ą d ich n i e m i e c k a n a z w a „A b r a u m s a l z e " .

D o p i e r o a n a l i z y , d o k o n a n e w r. 1859 p r z e z W . R o s e g o i F r e u n d a , o k r e ś l i ł y d o k ł a d n i e z a w a r ­ t o ś ć w t y c h „ z a n i e c z y s z c z e n i a c h “ z n a c z n y c h ilo ści p o t a s u , w t a k i e j s a m e j p o s t a c i , w j a k i e j n a p o ł u ­ d n i u F r a n c j i o t r z y m y w a n o g o p r z e z k o n c e n t r a c j ę w o d y m o r s k i e j .

O d k r y c i e t o z w r ó c i ł o u w a g ę n a n o w e ź r ó d ł o t a n i e g o p r o d u k t u , t a k n i e z b ę d n e g o d l a r o l n i c t w a i s t a ł o s i ę p u n k t e m z w r o t n y m w r o z w o j u p r z e m y s ł u p o t a s o w e g o .

R o z w ó j k o p a l n i c t w a w N i e m c z e c h . R a c j o n a l n ą o d b u d o w ę z ł ó ż w S t a s s f u r c i e r o z ­ p o c z ę t o w r. 1861. P o m i m o z n a c z n y c h t r u d n o ś c i t e c h n i c z n y c h , j a k z a t o p i e n i e k o p a l ń , w y k l i n o w a n i e z ł ó ż i t. d., r o z b u d o w a t e g o p r z e m y s ł u p o s z ł a s z y b ­ k i m i k r o k a m i n a p r z ó d . P r z e d s i ę w z i ę t o s e t k i w i e r ­ c e ń b a d a w c z y c h , k t ó r e w y k a z a ł y , iż z ł o ż a so li p o ­ t a s o w y c h z r ó ż n e m i p r z e r w a m i o b e j m u j ą z n a c z n e p r z e s t r z e n i e . K o p a l n i e , k t ó r y c h l i c z b a w r. 1913 d o s z ł a d o 250 i s e t k i w i e r c e ń o d k r y ł y w p r z e c i ą g u 60 l a t o b s z a r p r z e s z ł o 50 000 k m 2, o b e j m u j ą c y c z ę ś ć A l z a c j i o r a z z n a c z n ą c z ę ś ć p r z e s t r z e n i p o m i ę d z y E l b ą i W e z e r ą o d B a w a r j i a ż p o . M o r z e P ó ł n o c n e .

Ilo ś ć s z y b ó w i p r o d u k c j a w z r a s t a ł y s z y b k o j a k w y k a z u j e n a s t ę p u j ą c e z e s t a w i e n i e :

10

(15)

R o k S z y b y P r o d u k c j a

1861 1 2 293 to n

1870 2 288 598 „

1880 4 668 596 „

1890 8 1 279 265 „

1900 13 3 037 035 „

1910 69 8 160 778 „

1913 164 1 1 6 0 7 5 1 0 „

Z a p o t r z e b o w a n i e s o l i p o t a s o w w r o l n i c t w i e i p r z e m y ś l e .

Z n a c z n e p o w i ę k s z e n i e ilości w y d o b y c i a w l a ­ t a c h 1 9 1 0 — 1913 s p o w o d o w a n e z o s t a ł o u r u c h o m i e ­ n i e m k o p a l ń n a n o w o o d k r y t y c h p o d ó w c z a s t e r e ­ n a c h w A l z a c j i .

T a k s z y b k o p o s t ę p u j ą c y w z r o s t p r o d u k c j i o d ­ p o w i a d a ł w z r a s t a j ą c e m u w c i ą ż z a p o t r z e b o w a n i u s o li p o t a s o w y c h , s z c z e g ó l n i e j d l a c e l ó w r o l n i c z y c h p o d ­ c z a s g d y z a p o t r z e b o w a n i e d l a c e l ó w t e c h n i c z n y c h w z r a s t a ł o w z n a c z n i e w o l n i e j s z e m t e m p i e , j a k w i ­ d a ć z n a s t ę p u j ą c e j t a b l i c y z u ż y c i a s o li p o t a s o w y c h w N i e m c z e c h ( z u ż y c i e w y r a ż o n o w t o n a c h c z y s t e ­ g o t l e n k u p o t a s u K 20 ) .

W y w ó z P r o d u k c j a R o k R o l n i c t w o P r z e m y s ł R a z e m z a g r a n i c ę

1880 4 203 24 284 28 487 40 092

1890 26 700 26 318 53 018 69 284

1900 1 17211 45 765 162 976 140 634

1910 359 336 59 408 418 744 439 139

1913 536 103 •6 3180 604 283 506 037

1920 646 421 44 097 690 518 223 126

1925 698 S23 68 341 7 6 9 1 6 4 45S 343

194 355 311 892

O r g a n i z a c j a p r z e m y s ł u p o t a s o w e g o . P o m i m o w i d o c z n e g o z p o w y ż s z y c h t a b l i c s t a ­ ł e g o w z r o s t u w z a p o t r z e b o w a n i u so li p o t a s o w y c h , p r z e m y s ł t e n j u ż w p o c z ą t k a c h s w e g o r o z w o j u p r z e ż y w a ł c h w i l o w e k r y z y s y , w y n i k a j ą c e z h i p e r -

(16)

12

p r o d u k c j i w s k u t e k b r a k u z b y t u d l a p e w n y c h g a t u n ­ k ó w . K r y z y s y te m i j a ł y s z y b k o d z i ę k i w z r o s t o w i z a p o t r z e b o w a n i a , w y w o ł y w a ł y j e d n a k o n e s t a ł ą d ą ż n o ś ć p r z e m y s ł u d o o r g a n i z a c j i p o r o z u m i e ń i k a r t e l i z a c j i p r z e m y s ł u .

P o r o z u m i e n i e p o s z c z e g ó l n y c h g r u p k o p a l ń i f a b r y k w r ó ż n y c h o k r e s a c h d o p r o w a d z i ł o ju ż w r.

1883 d o u t w o r z e n i a s y n d y k a t u d l a s p r z e d a ż y r o z ­ s z e r z o n e g o k o ł o r. 1888 n a c a ł ą p r o d u k c j ę i p r z e ­ r ó b k ę . W o b e c r ó ż n o r o d n o ś c i s t r u k t u r i r o z b i e ż n o ­ ści i n t e r e s ó w p o s z c z e g ó l n y c h p r z e d s i ę b i o r s t w z k t ó r y c h j e d n e p r o w a d z i ł y t y l k o k o p a l n i e , i n n e t y l ­ k o p r z e r ó b k ę , a i n n e z a j m o w a ł y s ię w y d o b y c i e m s o li i p r z e r ó b k ą , s y n d y k a t t e n r o z p a d ł się, z a c h o ­ w u j ą c j e d n a k w s p ó l n e b i u r o s p r z e d a ż y , k t ó r e w r.

1891 z n ó w o b j ę ł o w s z y s t k i e d z i e d z i n y w y t w ó r c z o ­ ści, z o r g a n i z o w a w s z y s i ę p o d n a z w ą „ V e r k a u f s y n - d i c a t d e r K a l i w e r k e “. S y n d y k a t t e n z s i e d z i b ą w S t a s s f u r c i e , p o w i e l u j e s z c z e z m i a n a c h u z n a n y i u s a n k c j o n o w a n y p r z e z p r a w o w y d a n e w r. 1910 o w y d o b y c i u s o li p o t a s o w y c h , z o s t a ł s t o s o w n i e d o n o ­ w y c h p r z e p i s ó w z r e f o r m o w a n y i n a z w a n y „ K a lis y n - d i c a t G . M . B. H . “ z s i e d z i b ą p r a w n ą w B e rlin ie .

U j e m n y w p ł y w K a l i s y n d i c a t u n a r o z ­ w ó j p r z e m y s ł u w i n n y c h k r a j a c h .

W i d z i m y p r z e t o , iż, o d p o w s t a n i a p r z e m y s ł u p o t a s o w e g o w N i e m c z e c h , d ą ż y ł o n s t a l e d o w s p ó l ­ n e j o r g a n i z a c j i , i o r g a n i z a c j ę t ę p o s i a d a ł , a r ó w ­ n i e ż m i a ł z a s o b ą p o p a r c i e r z ą d u d z i ę k i c z e m u m ó g ł w p ł y w a ć h a m u j ą c o n a w s z e l k i e u s i ł o w a n i a p o w s t a n i a p r z e m y s ł u p o t a s o w e g o p o z a g r a n i c a m i N i e m i e c .

T o t e ż d o c z a s u w o j n y ś w i a t o w e j p a r a l i ż o w a ­ n o s k u t e c z n i e w s z e l k i e u s i ł o w a n i a r o z w o j u n o w y c h p r z e d s i ę b i o r s t w w tej d z i e d z i n i e , j a k n p . w H is z - p a n j i , g d z i e o d k r y t o d o ś ć b o g a t e z ł o ż a w r. 1912.

R ó w n i e ż w e W s c h o d n i e j M a ł o p o l s c e z n a l e z i o n o s o l e p o t a s o w e w k o p a l n i K a ł u s z w r. 1854. W r.

1869 z o r g a n i z o w a n o p r y w a t n e p r z e d s i ę b i o r s t w o d l a ic h e k s p l o a t a c j i , p r z y c z e m w y d o b y t o d o r. 1872—

25 368 t o n s y l w i n u .

(17)

13

T o w a r z y s t w o to n i e r o z w i n ę ł o się , g d y ż k o ­ p a l n i ę p r z e j ą ł r z ą d a u s t r j a c k i , k t ó r y p o d w p ł y w e m B e r l i n a z a h a m o w a ł p r o d u k c j ę soli p o t a s o w y c h w

• z u p e łn o ś c i n a la t 20 i p o t e m p o m i m o u s i ł o w a ń i w p ł y w ó w s e j m u g a l i c y j s k i e g o , n i e p o z w o l i ł je j się n a l e ż y c i e r o z w i j a ć . W y d o b y t o o d r. 1873 d o 1892

— 9 3 0 3 t o n , a p o t e m o d r. 1892 d o 1912 o k o ł o 182 0 0 0 t o n , czyli p r z e c i ę t n i e o k o ł o 9 0 0 0 t o n ro c z n ie .

Z ł o ż a f r a n c u s k i e . O d k r y c i e z ł ó ż w A l z a c j i .

N a o b e c n e m t e r y t o r j u m F r a n c j i z ł o ż a soli p o ­ t a s o w y c h w y s t ę p u j ą w A l z a c j i . O d k r y t e o n e b y ł y p r z y p a d k o w o w r. 1904 p r z e z J ó z e f a V o g t ’a, a lz a t- c z y k a , p r z y p o s z u k i w a n i u w ę g l a i o le ju s k a l n e g o , w o k o l i c y W i t t e l s h e i m , n a p ó ł n o c o - z a c h ó d o d Mil- h u z y . Z ł o ż a p o w y ż s z e z a l e g a j ą w d o l n e j c z ę ś c i o l i g o c e n u ś r o d k o w e g o , p r z y c z e m s o l e p o t a s o w e w y s t ę p u j ą w d w u c h p o k ł a d a c h , o d d a l o n y c h o d s i e b i e p r z e c i ę t n i e o 20 m.

C h a r a k t e r y s t y k a .

G r u b o ś ć g ó r n e g o p o k ł a d u w y n o s i o k o ł o 1,2 m i z a w i e r a s o l e w y s o k o w a r t o ś c i o w e ; g r u b o ś ć d o l ­ n e g o p o k ł a d u w y n o s i o k o ł o 4 m P r z e c i ę t n a z a ­ w a r t o ś ć t l e n k u p o t a s u ( K 20 ) w z ł o ż a c h a l z a c k i c h w y n o s i o k o ł o I6U0.

S o l e p o t a s o w e z a l e g a j ą n a t e r e n i e o k o ł o 200 k ln r .

E k s p l o a t a c j ę ich r o z p o c z ę t o w r. 1910, i ju ż w r. 1914 b y ł o c z y n n y c h 12 s z y b ó w o o g ó l n e j w y ­ d a j n o ś c i 7 000 t o n d z i e n n i e , 5 s z y b ó w z a ś n o w y c h w p r z y g o t o w a n i u . G ł ę b o k o ś ć s z y b ó w w y n o s i ł a 400

1000 m .

P r o d u k c j a .

P r o d u k c j a soli, w y d o b y w a n y c h w A l z a c j i , j a ­ k o t e r y t o r j u m , w c h o d z ą c e g o p o d ó w c z a s w s k ł a d p a ń s t w a n i e m i e c k i e g o , j e s t u j ę t a w p o p r z e d n i c h t a ­ b l i c a c h , j a k o p r o d u k c j a n i e m i e c k a .

W r. 1918 t e r y t o r j u m to z o s t a ł o p r z y w r ó c o n e F r a n c j i .

(18)

- 14

P r o d u k c j a f r a n c u s k a p r z e d s t a w i a s ię w s p o ­ s ó b n a s t ę p u j ą c y :

w r. 1919 w y d o b y t o . . . 592 000 t z a w a r t o ś ć K 20 . 96 500 „ w r. 1920 w y d o b y t o . . . 1 2 2 2 0 0 0 „

z a w a r t o ś ć K 20 . 194 000 „ w r. 1921 w y d o b y t o . . . 903 300 „ z a w a r t o ś ć K 20 . 144 800 „ w r. 1922 w y d o b y t o . . . I 3 2 7 0 0 0 „ z a w a r t o ś ć K sO . 2 1 1 6 0 0 „ w r. 1923 w y d o b y t o . . . 1 5 7 8 0 0 0 „ z a w a r t o ś ć K 20 . 262 200 „ w r. 1924 w y d o b y t o . . . 1 6 6 5 0 0 0 „ z a w a r t o ś ć K 20 . 271 600 „ w r. 1925 w y d o b y t o . . . 1 9 2 6 0 0 0 t z a w a r t o ś ć K . , 0 . 3 1 1 9 0 0 „ W a r t o ś ć z ł ó ż a l z a c k i c h w e d ł u g s p r a w o z d a n i a d e R e t z ’a o c e n i o n a j e s t n a 1 800 milj. t o n s o li s u ­ r o w y c h , czyli o k o ł o 300 miij. t o n t l e n k u p o t a s u .

W a l k a i p o r o z u m i e n i e z K a l i s y n - d i c a t e m.

W y j ś c i e k o p a l ń a l z a c k i c h z K a l i s y n d i c a t u , b ę ­ d ą c e w y n i k i e m w o j n y , w y w o ł a ł o s i l n ą w a l k ę k o n k u r e n c y j n ą p o m i ę d z y K a l i s y n d i c a t e m a g r u p ą k o p a l ń f r a n c u s k i c h . D z i ę k i k o r z y s t n y m w a r u n k o m n a t u r a l n y m i siln e j o r g a n i z a c j i p r z e m y s ł u f r a n c u s ­ k i e g o , w a l k a t a z o s t a ł a z a k o ń c z o n a w r. 1925 p o ­ r o z u m i e n i e m . U z n a n o w a l k ę k o n k u r e n c y j n ą z a s z k o d l i w ą , p o z o s t a w i o n o s w o b o d ę z a o p a t r y w a n i a N i e m i e c K a l i s y n d i c a t o w i , g r u p i e a l z a c k i e j z a o p a t r y ­ w a n i e F r a n c j i i jej k o lo n ji. D l a p o z o s t a ł y c h r y n ­ k ó w c e n y i p r z y d z i a ł u s t a l a w s p ó l n y k o m i t e t .

Z ł o ż a w H is z p a n ji.

P o s z u k i w a n i a w K a t a l o n j i .

W o j n a ś w i a t o w a , o s ł a b i w s z y w p ł y w y N i e m i e c , w y w o ł a ł a s i l n e d ą ż e n i a d o s a m o w y s t a r c z a l n o ś c i w e w s z y s t k i c h P a ń s t w a c h i s p o w o d o w a ł a o s ł a b i e n i e w p ł y w ó w K a l i s y n d i c a t u w H i s z p a n j i . P o c i ą g n ę ł o t o z a s o b ą b l i ż s z e z b a d a n i e o d k r y ć s o li p o t a s o w y c h

(19)

H I S Z P A N J I

K IE R U N E K A N T Y K U N A U G RANICA

OUGOCENU Z Ł O Ż A SOU POTASOWYCH

w K a t a l o n j i , g d z i e w o k o l i c y m i a s t a M a n r e s a p r z y w y d o b y w a n i u s o li j a d a l n e j s t w i e r d z o n o o b e c r r o ś ć s o li p o t a s o w y c h j u ż w r. 1912.

¡ 5

R y s . 3.

P o s z u k i w a n i a p o w y ż s z e w y k a z a ł y , iż n a p r z e ­ s t r z e n i p r z e s z ł o 6 0 0 km~ z a l e g a j ą s o l e p o t a s o w e w p o w a ż n y c h ilo ś c ia c h , p r z y c z e m z a w a r t o ś ć p o t a s u w p o k ł a d a c h j e s t z n a c z n i e w y ż s z a , niż w p o k ł a d a c h n i e m i e c k i c h i f r a n c u s k i c h .

(20)

16

W y n i k i w i e r c e ń w o k o l i c y L a r d e l l a . L i c z n e w i e r c e n i a p o z w o l i ł y s t w i e r d z i ć w z a s a ­ d z ie o g ó l n e z a r y s y z a l e g a n i a t y c h z łó ż , p r z y c z e m n a j b a r d z i e j k o m p l e t n y p r z e k r ó j ic h d a ł y w i e r c e n i a w y k o n a n e o k o ł o „ L a r d e l l a " .

W i e r c e n i a t a m t e j s z e w y k a z a ł y o g ó l n ą g r u b o ś ć z ł o ż a s o li 70 m. W t e m z ł o ż u n a p o t k a n o 10 p o ­ k ł a d ó w s o li p o t a s o w y c h o g r u b o ś c i p o s z c z e g ó l n y c h p o k ł a d ó w o d 1 m d o 4,5 m. S u m a r y c z n a m i ą ż s z o ś ć t y c h p o k ł a d ó w s t a n o w i 30 m so li p o t a s o w y c h , z a ­ w i e r a j ą c y c h ś r e d n i o 15/o c z y s t e g o p o t a s u . P o k ł a d y t e z n a j d u j ą s ię n a g ł ę b o k o ś c i p r a w i e n ie n a d a j ą c e j s ię d o e k s p l o a t a c j i 1100 — 1600 m i s ą p o k r y t e t e r e ­ n a m i s iln ie z a w o d n i o n e m i . N a t o m i a s t d a l s z e b a d a ­ n i a w y k a z a ł y i s t n i e n i e s z e r e g u a n t y k l i n a l i ( m a p k a N.), g d z i e z ł o ż a w z n o s z ą się k u p o w i e r z c h n i , j a k to m a m i e j s c e w m i e j s c o w o ś c i a c h : S u r ia , w k t ó r e j w y k o n a n o b a d a n i a p r z e z f irm ę S o l v a y : (12 g ł ę b o ­ k i c h w i e r c e ń i j e d e n s z y b g ł ę b o k o ś c i 327 m), C a r- d o n a , V i l a n o w a , g d z i e g ł ę b o k o ś ć z a l e g a n i a ich w y ­ n o s i o d 200 d o 500 m.

R o z p o c z ę c i e e k s p l o a t a c j i w S u r j i . S t w o r z o n e j u ż d a w n i e j d l a e k s p l o a t a c j i soli p o t a s o w y c h w S u r i a p r z e d s i ę b i o r s t w o p r z e c h o d z i ł o z r ą k d o r ą k i n a r e s z c i e w r. 1920 p r z e s z ł o d o T o ­ w a r z y s t w a a n o n i m o w e g o p o d n a z w ą „ M i n a s d e P o - t a s a d e S u r i a “ , k t ó r e r z e c z y w i ś c i e z a j ę ł o s i ę r o b o ­ t a m i p r z y g o t o w a w c z e m i i w r. 1925 r o z p o c z ę ł o e k s ­ p l o a t a c j ę .

W n a j b l i ż s z y c h l a t a c h s p o d z i e w a n e j e s t p o ­ k r y c i e z a p o t r z e b o w a n i a r y n k u w e w n ę t r z n e g o H isz - p a n ji, c o z a o s z c z ę d z i k r a j o w i r o c z n i e o k o ł o 5 000 000 p e s t ó w , p ł a c o n y c h z a s p r o w a d z a n e d o t y c h c z a s s o le p o t a s o w e z N i e m i e c i F r a n c j i .

S o l e p o t a s o w e w ł o s k i e . Ź r ó d ł a w E r e t r j i .

W A f r y c e w k o l o n j i w ł o s k i e j E r e t r j a w D a n - k a lji o d k r y t o s o l e p o t a s o w e w ź r ó d ł a c h g o r ą c y c h ,

(21)

17

w y t r y s k u j ą c y c h z g ó r y M o n t e D a llo l. Z a w a r t o ś ć p o t a s u w te j o k o l i c y o c e n i a j ą W ł o s i w p r z y b l i ż e n i u n a 1 m i l j o n t o n p o t a s u . W o b e c z n a c z n y c h t r u d n o ­ śc i t e c h n i c z n y c h e k s p l o a t a c j i o r a z w z g l. m a ł y c h z a s o b ó w , z ł o ż a t e n ie m a j ą w i ę k s z e g o z n a c z e n i a d l a ” r y n k u w s z e c h ś w i a t o w e g o .

S o l e p o t a s o w e w A m e r y c e .

F a b r y k a c j a p o t a s u z r ó ż n o r o d n y c h m a t e r j a ł ó w.

S t a n y Z j e d n o c z o n e , b ę d ą c e n a j w i ę k s z y m k o n ­ s u m e n t e m s o li p o t a s o w y c h n i e m i e c k i c h , c z y n i ą o d d a w n a u s i ł o w a n i a u n i e z a l e ż n i e n i a s w e g o r o l n i c t w a i p r z e m y s ł u o d K a l i s y n d i c a t u . I s t n i e j e w S t a n a c h Z j e d n o c z o n y c h 17 f a b r y k d l a u z y s k a n i a p o t a s u z ł u g ó w je z io r , w o d y m o r s k i e j , r ó ż n y c h r o ś l i n ( k r z e w M o s q u i t e ) i m i n e r a ł ó w ( a lu n it, l e u c y t ) . J e d n a k ż e j a k p r o d u k c j a ta j e s t m a ł o k o r z y s t n a , w s k a z u j e s p a ­ d e k jej w o k r e s i e p o w o j e n n y m w r o k u 1920 o k o ł o 45 000 t o n , a w r. 1921 o k o ł o 1 0 0 0 0 ton.

P o s z u k i w a n i a z ł ó ż .

W y s i ł k i g e o l o g ó w a m e r y k a ń s k i c h b y ł y s k i e r o ­ w a n e n a o d k r y c i e z ł ó ż so li p o t a s o w y c h o b o g a t ­ s z y c h z a w a r t o ś c i a c h p o t a s u i w t y m c e lu z w r ó c o ­ n o s z c z e g ó l n ą u w a g ę n a w i e l k ą k o t l i n ę ( T h e G r e a t B a s in ) w z a c h o d n i e j c z ę ś c i S t a n ó w Z j e d n o c z o n y c h . N a o b s z a r z e t y m n a p o t y k a n o z ł o ż a soli k u c h e n n e j , w s t a n i e T e x a s p r z y w i e r c e n i a c h n a f t o w y c h n a t r a ­ f i o n o n a ś l a d y soli p o t a s o w y c h . A n a l i z y w y k o n a ­ n e p r z y t y c h w i e r c e n i a c h w y k a z a ł y n a g ł ę b o k o ś c i 300 - 800 m i s t n i e n i e o ś m i u s tr e f , z a w i e r a j ą c y c h p e w n e ilo śc i p o t a s u — 3% d o I 1°q K „ 0 . W s z y t k i e te p r ó b y n i e d a ł y d o t y c h c z a s r e z u l t a t ó w o t y l e p o ­ m y ś l n y c h , b y m o ż n a r o k o w a ć A m e r y c e s z e r s z y r o z ­ w ó j k o p a l n i c t w a s o li p o t a s o w y c h .

Z ł o ż a w R o s ji.

S o l i k a m s k n a U r a l u .

Z ł o ż a w R o s j i w o k o l i c y S o l i k a m s k a n a U r a ' lu, z e w z g l ę d u n a z n a c z n e o b s z a r y i p ł y t k o ś ć z a l e ­

(22)

18

g a n i a m o g ł y b y m i e ć p e w n e z n a c z e n i e n a r y n k u w s z e c h ś w i a t o w y m , g d y b y n i e s p e c y f i c z n e w a r u n k i r o s y j s k i e , w k t ó r y c h o b e c n i e n i e m o ż n a w o g ó l e m ó w i ć o t w o r z e n i u p r z e m y s ł u , a r ó w n i e ż d u ż e o d ­ l e g ł o ś c i , s u r o w y k l i m a t , m a ł e u p r z e m y s ł o w i e n i e i k u l t u r a l u d n o ś c i — c o j e s z c z e n a d z i e s i ą t k i l a t p r z e ­ s z k o d z i r o z w o j o w i w i ę k s z e g o p r z e m y s ł u soli p o ­ t a s o w y c h .

Z ł o ż a w P o l s c e . M a ł o p o l s k a .

M ó w i ą c o s o l a c h p o t a s o w y c h w P o l s c e , z a ­ z w y c z a j m a s ię n a m y ś l i k o p a l n i e K a ł u s z i S t e b ­ n ik , p o ł o ż o n e w M a ł o p o l s c e , k t ó r e d o t y c h c z a s s t a ­ n o w i ą j e d y n e ź r ó d ł o w k r a j u p o k r y c i a z a p o t r z e b o ­ w a n i a w e w n ę t r z n e g o soli p o t a s o w y c h .

K o p a l n i a K a ł u s z .

K o p a l n i a K a ł u s z b y ł a z a ł o ż o n a j u ż w X V w ., j a k o w a r z e l n i a s o li j a d a l n e j . P o m i m o s t w i e r d z e n i a w n ie j p o k ł a d ó w soli p o t a s o w y c h ju ż w r. 1854, d o p i e r o w r. 1892 r z ą d a u s t r j a c k i r o z p o c z ą ł s t a ł e w y d o b y w a n i e soli p o t a s o w y c h w b a r d z o o g r a n i c z o ­

n y m z a k r e s i e . W r. 1915 w y d z i e r ż a w i o n o k o p a l n i ę T o w . A k c . K a ł u s z , k t ó r e p o o b j ę c i u k o p a l ń p r z e z P a ń s t w o P o l s k i e w r. 1921 p r z e k s z t a ł c i ł o s i ę n a S p ó ł k ę A k c y j n ą e k s p l o a t a c j i s o li p o t a s o w y c h w e L w o w i e ( T e s p ) z 6 7 ^ u d z i a ł e m R z ą d u . K o p a l n i a K a ł u s z l e ż y w p a s i e P o d k a r p a c k i m , p o m i ę d z y r z e ­ k a m i Ł o m n i c ą i S i w k ą . S o l e p o t a s o w e z a l e g a j ą w i l a s t y m p o k ł a d z i e ż u b r u s o l n e g o , k t ó r y s t a n o w i j e ­ d e n z o s a d ó w m i o c e ń s k i e g o m o r z a . M i ą ż s z o ś ć ż u b ­ r u s o l n e g o b y w a b a r d z o r ó ż n o r o d n a , o d 80 d o 300 m. S o l e p o t a s o w e , w y s t ę p u j ą c e w f o r m i e s y lw in i- tu o r a z k a i n i t u , s ą r o z m i e s z c z o n e w ż u b r z e s o l n y m b a r d z o n i e r e g u l a r n i e w f o r m i e s o c z e w e k i g n i a z d o r o z m a i t e j w i e l k o ś c i , n i e m a j ą c y c h p r z e w a ż n i e ze s o b ą łą c z n o ś c i . N a p o d s t a w i e d o t y c h c z a s o w y c h r o ­ b ó t k o p a l n i a n y c h m o ż n a z a u w a ż y ć , iż s y l w i n i t w y ­ s t ę p u j e w d w u c h w a r s t w a c h : j e d n a b liż e j s t r o p u , d r u g a b l i s k o s p ą g u ż u b r u s o l n e g o : g n i a z d a z a ś k a i- n i t ó w t r a f i a j ą s i ę w ś r o d k u p o k ł a d u ż u b r u s o l n e g o .

(23)

K O P A L N I A K A Ł U S Z . P r z e k r ó j ś r o d k o w e j c i ę ś c i k o p a l n i .

nadkład

PRZEKRÓ J POŁUDNIOWO-WSCHODNIEJ CZĘŚCI KOPPLN/

PRZEKRÓJ PÓ ŁNO CNO -ZACHO DNIEJ C ZE Ś C / K O P A LN I

R y s . 4.

(24)

2 0

Z a w a r t o ś ć t l e n k u p o t a s u w s y l w i n i e w p o k ł a ­ d z i e g ó r n y m d o c h o d z i ł a d o 34%, w p o k ł a d z i e z a ś d o l n y m d o 29^, j e d n a k ż e p r z e w a ż a j ą w c a ł e j m a ­ s ie s o l e p o t a s o w e u b o ż s z e . K a i n i t y k a ł u s k i e z a w i e ­ r a j ą 10%— \2% K , 0 .

W y d o b y c i e s o li p o t a s o w y c h w K a ł u s z u o d b y ­ w a s i ę z a p o m o c ą s z y b u „ S y l w i n “, g ł ę b o k o ś c i 275 m, z s z e ś c i u p o z i o m ó w w y d o b y w a l n y c h . S t w i e r d z o ­ n o d o t y c h c z a s , ż e r o z c i ą g ł o ś ć p o k ł a d ó w w y n o s i o k o ł o 1 500 m.

Z a p a s y soli p o t a s o w y c h n i e s ą d o t y c h c z a s u s t a l o n e . W e d ł u g d - r a O l s z e w s k i e g o o c e n i o n e b y ­ ł y d o r. 1901 n a 200 000 to n , w k i l k a la t p ó ź n i e j n a 300 000 to n . W r. 1913, n a p o d s t a w i e ó w c z e s ­ n y c h d a n y c h , o s z a c o w a ł je dr. O l s z e w s k i n a 1 050 0 0 0 t o n , a ’ w r. 1924 o k o ł o 13 000 000 to n , z a z n a c z a j ą c p r z y t e m , iż w y k o n y w a n e w c i ą ż r o b o t y b a d a w c z e , o d k r y w a j ą n o w e z a s o b y soli, j a k o to: p o k ł a d s y lw i- n i t u i k a i n i t u , o g r u b o ś c i 20— 40 m , j e d e n p o k ł a d s y l w i n i t u o z a w a r t o ś c i 27,87“,, K 20 i t. d. i to w g ł ę b o k o ś c i a c h n ie p r z e k r a c z a j ą c y c h 300 m.

D r. O l s z e w s k i z a z n a c z a , iż w m i a r ę r o z w i j a ­ n i a s i ę r o b ó t p r z y g o t o w a w c z y c h , o d k r y w a j ą s ię c o ­ r a z t o n o w e z a p a s y soli.

W y t w ó r c z o ś ć soli p o t a s o w y c h o d p o c z ą t k u d z i a ł a l n o ś c i „ T e s p u “ , w y n o s i ł a :

R o k T o n y

1021 — 15 5 .il 1922 — 46 0S3 1925 — 52 124 1924 — 03 719 1029 — 100 875 1926 — 1H3 041

U r z ą d z e n i a k o p a l n i s ą o b l i c z o n e n a 250 000 t p r o d u k c j i r o c z n e j .

W c e l u w y k o r z y s t a n i a u b o ż s z y c h s y l w i n i t ó w p r z y s t ą p i o n o w r 1925 d o b u d o w y z a k ł a d u k o n ­ c e n t r a c y j n e g o , w z o r o w a n e g o n a z a k ł a d a c h n i e ­ m i e c k i c h .

(25)

U r u c h o m i e n i e z a k ł a d u n a p o t y k a t r u d n o ś c i ze w z g l ę d u n a d u ż ą z a w a r t o ś ć i ł ó w w w y d o b y w a n y c h s o l a c h .

K o p a l n i a S t e b n i k .

C z a s p o w s t a n i a s a l i n y w S t e b n i k u , p o ł o ż o n e j n a p o ł u d n i o w s c h ó d o d D r o h o b y c z a m e j e s t d o -

K O P A L N I A S T E B N I K S z e m a t y c z n y p l a n k o p a l n i .

N

21

PR ZEKR Ó J POPRZECZKA KO PflLN i

Sb — s ó l hcgaisza Sm • uboxsxa K — ' potasow a

NE

(26)

- 2 2

k ł a d n i e z n a n y . W i a d o m e m j e s t , iż w r. 1773 p r z e ­ s z ł a z r ą k hr. S e w e r y n a R z e w u s k i e g o n a w ł a s n o ś ć R z ą d u a u s t r j a c k i e g o .

S o l e p o t a s o w e s p o s t r z e ż o n o w ł u g o w n i a c h w r. 1854. W p ó ź n i e j s z y m z a ś c z a s i e k o ł o r. 1901 p o d j ę t e z o s t a ł y b a d a n i a s o li p o t a s o w y c h w i s t n i e ­ j ą c y c h c h o d n i k a c h p r z e z ó w c z e s n e g o k i e r o w n i k a ż u p y inż. E d w a r d a W i n d a k i e w i c z a . S t w i e r d z i ł o n p o d ó w c z a s z ł o ż a p o l i h a l i t ó w o r a z p o k ł a d y z a w i e ­ r a j ą c e m i e s z a n i n ę soli k a m i e n n e j , k a i n i t u , s y l w i n u o r a z so li g l a u b e r s k i e j .

O d k r y ć t y c h r z ą d a u s t r j a c k i n i e w y k o r z y s t a ł . D o p i e r o w r. 1923 p o w y d z i e r ż a w i e n i u s a l i n y tej p r z e z T . S. P., r o z p o c z ę t o n a s z e r s z ą s k a l ę p o s z u ­ k i w a n i a i e k s p l o a t a c j ę soli p o t a s o w y c h .

Z ł o ż a s t e b n i c k i e s ą d o t y c h c z a s z b a d a n e j e s z ­ c z e m n i e j n iż z ł o ż a k a ł u s k i e . Z a l e g a j ą o n e w p o ­ t ę ż n e j w a r s t w i e ż u b r u s o l n e g o o z n a c z n i e w i ę k s z y m n a s y c e n i u s o lą , n iż to m a m i e j s c e w K a ł u s z u .

D o t y c h c z a s o w ą e k s p l o a t a c j ę p r o w a d z i s ię j e d ­ n y m s z y b e m g ł ę b o k i m n a 152 m z 4 p o z i o m ó w . N a r a z i e r o b o t y s ą s k o n c e n t r o w a n e w j e d n > m ze s k r z y d e ł k o p a l n i , g d z i e n a p o t k a n o i z ł o ż a soli p o ­ t a s o w y c h , s k ł a d a j ą c y c h s ię , p r z e w a ż n i e z s i a r c z a ­ n ó w o z a w a r t o ś c i 1 O/ó— \5% K 20 . J a k o d o m i n u j ą ­ c y m i n e r a ł w y s t ę p u j e tu k a i n i t i s o l e te p o d n a z ­ w ą k a i n i t ó w s t e b n i c k i c h s ą w y s y ł a n e n a r y n e k .

Z d o l n o ś ć w y t w ó r c z a i s t n i e j ą c y c h u r z ą d z e ń k o ­ p a l n i a n y c h j e s t o b l i c z o n a n a p r o d u k c j ę 100 0 0 0 t o n r o c z n i e . W r. 1925 z a s o b y tej k o p a l n i b y ł y o b l i ­ c z o n e n a 1 0 0 0 0 0 0 t o n s o li p o t a s o w y c h , w r. 1925 s z a c u j e je dr. O l s z e w s k i n a 5 000 000, n o w s z e z a ś r o b o t y p o s z u k i w a w c z e w k o p a l n i o r a z w i e r c e n i a w y k a z u j ą d a l s z e z a s o b y , a n a w e t d o t y c h c z a s n i e n a - p o t y k a n e p o k ł a d y s y l w i n i t u o z a w a r t o ś c i 40% K 20 .

W y t w ó r c z o ś ć k o p a l n i S t e b n i k :

w r. 1923 — 13 042 i

w r. 1924 — 17 707 „ w r. 1925 — 59 506 „ w r. 1926 — 74 648 „

(27)

2 3

P o r ó w n a n i e z ł ó ż m a ł o p o l s k i c h z n i e ­ m i e c k i e m i .

Z ł o ż a m a ł o p o l s k i e k a r d y n a l n i e r ó ż n i ą s i ę o d z ł ó ż s o li p o t a s o w y c h n i e m i e c k i c h , t a k co d o w i e k u g e o l o g i c z n e g o , j a k i co d o s a m e g o c h a r a k t e r u złó ż.

Z ł o ż a n i e m i e c k i e w y s t ę p u j ą w f o r m a c j i p e r m - s k i e j , z a l e g a j ą w c e h s z t y n i e ś r o d k o w y m , s ą p r z y ­ k r y t e z a z w y c z a j d o l n o - t r j a s o w y m p s t r y m p i a s k o w ­ c e m . Z ł o ż a m a ł o p o l s k i e z a l e g a j ą w m i o c e ń s k i e j p o d k a r p a c k i e j f o r m a c j j ilu s o l n e g o , p r z y c z e m i n a ­ k ł a d i p o d k ł a d tej f o r m a c j i s t a n o w i ą i ł o ł u p k i z p r z y r o s t a m i p i a s k o w c ó w , n i e m a j ą c e w y b i t n y c h c e c h p e t r o g r a f i c z n y c h , k t ó r e p o z w a l a ł y b y n a ł a t w e i b e z b ł ę d n e ic h o z n a c z e n i e i r o z r ó ż n i e n i e . N ie z a ­ w i e r a j ą o n e r ó w n i e ż p r a w i e ż a d n y c h s k a m i e n i e l i n , k t ó r e c h a r a k t e r y z o w a ł y b y p o k ł a d y s p ą g o w e i s t r o ­ p o w e i ł ó w s o l n y c h .

P o w y ż s z a o k o l i c z n o ś ć u t r u d n i a z n a c z n i e p o ­ s z u k i w a n i a , g d y ż iły s o l o n o ś n e w y s t ę p u j ą n a P o d - . k a r p a c i u w s tr e f ie o b j ę t e j s i l n e m i z a b u r z e n i a m i te k - t o n i c z n e m i i w y w o ł a n e m i te rn s f a ł d o w a n i a m i t e r e n u .

W z ł o ż a c h c e h s z t y ń s k i c h p r z e w a ż a j ą j a k o p o d ­ s t a w o w e s o l e k a r n a l i t (KC1 -J- M g C b -f- 6 H-_.0), ki- z e r y t ( M g S 0 4 -j- H ?0 ) , r z a d z i e j z n a j d u j ą s ię s y l w i n (KC1), k a i n i t ( M g Ś 0 4 -j- K C 1 4 " 3 H 20 ) i p o l i h a l i t (2 C a S O j -)- K o S Ó j -f- M g S 0 4 -f- H o O ) o r a z s c h e e n i t ( K 2S 0 4 -j- M g S O , 4 - 6 H LO ) w r o z m a i t y m s t o s u n k u z e s o b ą z s o l ą ( N a C l ) i ( a n h i d r y t e m (C aSO .,)-

W K a ł u s z u i S t e b n i k u b r a k p i e r w o t n y c h z ł ó ż p o l i h a l i t u , k a r n a l i t u i k i z e r y t u , j a k o te ż p o t ę ż n y c h a n h i d r y t ó w , n a t o m i a s t w y s t ę p u j ą g ł o w n i e k a i n i t y i s y l w i n i t y , k t ó r e w z ł o ż a c h n i e m i e c k i c h s ą u w a ż a n e , j a k o m i n e r a ł y , w y s t ę p u j ą c e , p r z e w a ż n i e n a w t ó r n e m ł o ż y s k u .

Z a s o b n o ś ć p a s a S t e b n i c k o - K a ł u s k i e g o.

P o w y ż s z e o k o l i c z n o ś c i n i e p o z w a l a j ą n a p r z e "

p r o w a d z e n i e a n a l o g j i p o m i ę d z y z ł o ż a m i s t a s s f u r c ' k i e m i , a n a w e t g ó r n o r e ń s k i e m i i b a d e ń s k i e m i a m a ł o p o l s k i e m i .

Z m u s z a n a s to d o g r o m a d z e n i a j a k n a j w i ę k ­ s z e j ilo ści w ł a s n y c h o b s e r w a c y j , n a p o d s t a w i e k t ó ­ r y c h m o ż n a b ę d z i e w y t w o r z y ć h i p o t e z y , t a k co d o

(28)

2 4

g e n e z y , j a k i s t r a t y g r a f j i z łó ż m a ł o p o l s k i c h . W ó w ­ c z a s d o p i e r o b ę d z i e m y m ie li p o d s t a w y d o ś c i ś l e j ­ szej o c e n y w a r t o ś c i i z a s o b n o ś c i t y c h z łó ż.

D o t y c h c z a s o c e n i a l i w a r t o ś ć z łó ż s t e b n i c k o - k a - l u s k i c h D r. O l s z e w s k i n a 100 m i l j o n ó w to n , inż.

z a ś W i n d a k i e w i c z p o d a j e z a a u t o r a m i n i e m i e c k i m i ic h z a s o b n o ś ć n a 70 m i l j o n ó w to n .

T r u d n o ś c i s z y b k i e g o r o z w o j u p r z f e m y s ł u p o t a s o w e g o w P o l s c e .

N i e z a l e ż n i e o d o g ó l n e g o z a s o b u soli p o t a s o ­ w y c h n a c a ł e m P o d k a r p a c i u , j u ż o b e c n i e p r z e w i ­ d z i e ć m o ż n a t r u d n o ś c i , k t ó r e p i ę t r z ą się n a d r o d z e s z y b k i e g o r o z w o j u p r z e m y s ł u p o t a s o w e g o w M a ł o - p o l s c e .

P r z y p o r ó w n a n i u z ł ó ż m a ł o p o l s k i c h z e z ł o ż a ­ m i n i e m i e c k i e m i , f r a n c u s k i e m i a n a w e t h i s z p a ń s k i e - m i u d e r z a n a s p r z e d e w s z y s t k i e m m a ł e w z g l ę d n i e s k u p i e n i e s o li p o t a s o w y c h w p o s z c z e g ó l n y c h p u n k _ t a c h . N i e w i e l k i e w y m i a r y j a k w k i e r u n k u rozcią_

g ło ś c i, t a k i p o u p a d z i e n a d a j ą o s a d o m s o li p o t a s o w y c h w M a ł o p o l s c e c h a r a k t e r s o c z e w e k .

M i ą ż s z o ś ć t y c h s o c z e w e k p r z e w a ż n i e j e s t n i e ­ z n a c z n a , s ą o n e p o r o z r z u c a n e n i e r e g u l a r n i e w ż u b ­ r z e s o l n y m .

Ł ą c z n o ś c i p o m i ę d z y p o s z c z e g ó l n e m i s o c z e w ­ k a m i b r a k , j a k t o w i d z i m y w K a ł u s z u .

C z a s a m i t y l k o , p r a w d o p o d o b n i e w s k u t e k p o ­ f a ł d o w a ń ż u b r u s o l n e g o , s o c z e w k i t a k i e l e ż ą r ó w ­ n o l e g l e j e d n a n a d d r u g ą , t w o r z ą c j a k g d y b y p o k ł a ­ d y , c z e g o p r z y k ł a d m a m y w S t e b n i k u ,

T a k i c h a r a k t e r z ł ó ż p o w o d u j e n i e m o ż l i w o ś ć k o n c e n t r a c j i w i ę k s z e j p r o d u k c j i w j e d n e m m i e j s c u , w y w o ł u j e k o n i e c z n o ś ć w ie lk ie j ilości b a d a ń , a co n a j w a ż n i e j s z e n i e p o z w a l a n a w y p r a c o w a n i e z g ó r y p l a n u p r o d u k c j i , r o z w o j u k o p a l n i i u s t a l e n i e jej z a ­ s o b ó w .

N i e d o s t a t e c z n e d a n e d l a o c e n y z a s o b ó w .

Z b y t m a ł o j e s z c z e d o k o n a n o b a d a ń i w i e r c e ń , p o ś w i ę c o n y c h s p e c j a l n i e s o l o m p o t a s o w y m , n a t a k

(29)

25

w i e l k i e j p r z e s t r z e n i , j a k ą p o k r y w a j ą m i o c e ń s k i e o s a d y s o l o n o ś n e P o d k a r p a c i a .

N i e m o ż n a w s k u t e k t e g o tw i e r d z i ć , n a p o d ­ s t a w i e d w u c h k o p a l ń n i e d o k ł a d n i e p o z n a n y c h , iż d a l s z e s p e c j a l n e b a d a n i a n i e o d k r y j ą z ł ó ż o i n n y m c h a r a k t e r z e , b a r d z i e j k o r z y s t n y m d l a r o z w o j u w i e l J k i e g o p r z e m y s ł u .

N a P o d k a r p a c i u is t n i e j e c a ły s z e r e g s a lin i w y ­ k o n a n o w p o s z u k i w a n i u o l e j u s k a l n e g o w i e l e o t w o ­ ró w , k t ó r e p r z e w i e r c a ł y f o r m a c j ę s o ln ą , p r z e t o g d y ­ b y s o l e p o t a s o w e w y s t ę p o w a ł y c z ę s t o i m a s o w o , m u s i a ł y b y z w r ó c i ć u w a g ę .

J e d n o c z e ś n i e s t w i e r d z i ć n a l e ż y , iż w c a ł y m s z e r e g u m i e j s c o w o ś c i w s c h o d n i e j c z ę ś c i u t w o r ó w s o l o n o ś n y c h P o d k a r p a c i a s ą ś l a d y w y s t ę p o w a n i a s o li p o t a s o w y c h . W j e d n y c h p u n k t a c h s o le p o t a ­ s o w e s ą j u ż s t w i e r d z o n e i e k s p l o a t o w a n e ( K a ł u s z , S t e b n i k ) , w i n n y c h n a w i e r c o n e , l e c z n i e z b a d a n e ( T u r z a W i e l k a , M o r s z y n ) j e s z c z e w i n n y c h z a ś m o ż ­ l i w o ś ć w y s t ę p o w a n i a w s k a z u j e g o r z k i e ź r ó d ł a s o l o ­ n o ś n e ( R o s u l n a , O t y n j a , K o ł o s k ó w , S t r u p k ó w , U to - r o p y ) . M i e j s c o w o ś c i te s ą j e d n a k r o z r z u c o n e n a d o ś ć d a l e k i e j p r z e s t r z e n i o k o ł o 300 km , r o z r z u c o n e w t e r e n i e g ó r z y s t y m , w k r a j u z u p e ł n i e n i e u p r z e m y - s ł o w i o n y m , b e z k o m u n i k a c j i k o le jo w e j.

P r a w d o p o d o b i e ń s t w o i s t n i e n i a n a P od- k a r p a c i u m a ł y c h k o m p l e k s ó w z ł ó ż .

P o w y ż e j p r z y t o c z o n e u w a g i w s k a z u j ą n a p r a w ­ d o p o d o b i e ń s t w o , iż w a r u n k i i s t n i e j ą c e p r z y p o w s t a ­ n i u p o d k a r p a c k i e g o u t w o r u s o l o n o ś n e g o n i e z b y t s p r z y j a ł y m a s o w e m u t w o r z e n i u w i ę k s z y c h k o m p l e k ­ s ó w z ł ó ż soli p o t a s o w y c h . Z ł o ż a j u ż i s t n i e j ą c e i te , k t ó r e m o g ą b y ć o d k r y t e , s t a n o w i ą ra c z e j d o ś ć li c z n e , le c z m n i e j s z e z ło ż a , p o w s t a ł e w m i e j s c o w o ­ ś c i a c h w y j ą t k o w o s p r z y j a j ą c y c h o s a d z a n i u s i ę soli p o t a s o w y c h .

N i e p o m y ś l n e m z j a w i s k i e m w z ł o ż a c h m a ł o p o l ­ s k i c h j e s t b r a k w i ę k s z y c h ilo ś c i j e d n o r o d n y c h m i ­ n e r a ł ó w w p o s z c z e g ó l n y c h p u n k t a c h . W K a ł u s z u n p . m a m y t y l k o c z ę ś c i o w o d o c z y n i e n i a z s o c z e w ­ k a m i d o s t a t e c z n i e b o g a t e g o w K sO s y lw in itu , k t ó ­

(30)

ry n a d a j e s ię d o b e z p o ś r e d n i e g o z a s t o s o w a n i a w roli, j a k o n a w ó z s z t u c z n y w y s o k o p r o c e n t o w y (2 0 —- 35$ K 20 ) . P o z o s t a ł e ilo śc i s y l w i n i t ó w m u s z ą b y ć w z b o g a c o n e , o b e c n o ś ć z a ś iłó w w t y m p r o d u k c i e , u t r u d n i a p r o c e s p r z e r ó b k i i z m u s z a d o p r z e p r o w a ­ d z a n i a d o p i e r o b a d a ń i z m i a n w m e t o d a c h f a b r y - k a t j i . B r a k j e s t w i ę k s z y c h z łó ż k a r n a l i t ó w , n a d a ­ j ą c y c h s ię d o t e g o ż p r o c e s u k o n c e n t r a c y j n e g o i p r z e r ó b k i n a s o l e w y s o k o p r o c e n t o w e . W y s t ę p u j ą n a t o m i a s t k a i n i t y , k t ó r e w K a ł u s z u z a w i e r a j ą d u ż e ilo ś c i s o li N a C l d o 39$, p r z y z a w a r t o ś c i KC1 ( c h l o r ­ k u p o t a s u ) o k o ł o 1 l/o i n ie n a d a j ą s ię s a m o d z i e l n i e j a k o s u r o w e s o le m i e l o n e .

T r u d n o ś c i z b y t u k a i n i t ó w .

K a i n i t y s t e b n i c k i e , z a w i e r a j ą c e w e d ł u g pro f.

R o s e n a z n a c z n e ilo śc i l a n g b e i n i t u ( s i a r c z a n y ) p r z y z a w a r t o ś c i o k o ł o 12$ K o O i m n i e j s z y c h i l o ś c ia c h N a C l , niż k a ł u s k i e , z n a j d u j ą z a s t o s o w a n i e i m a j ą d o ś ć d u ż y z b y t n a r y n k u w e w n ę t r z n y m . J e d n a k ż e z b y t t y c h soli, b e z r ó w n o c z e s n e j m o ż n o ś c i d o s t a w y w y s o k o p r o c e n t o w y c h so li p o t a s o w y c h n a p o t y k a n a z n a c z n e t r u d n o ś c i h a n d l o w e . P o d o b n o K a l i s y n d i - fcat, w i e r n y s w e j p o l i t y c e h a m o w a n i a r o z w o j u p r z e ­ m y s ł u p o t a s o w e g o w i n n y c h k r a j a c h , d o w i e d z i a w ­ s z y s ię o t r a n z a k c j a c h , z a w a r t y c h n a n i s k o p r o c e n ­ t o w e s o l e z P o l s k i , w s t r z y m u j e t a k i m k l i j e n t o m w y ­ s y ł k ę w y s o k o p r o c e n t o w y c h n a w o z ó w i ż ą d a d la s i e b i e r ó w n i e ż d o s t a w i n i s k o p r o c e n t o w y c h soli.

R ó w n o c z e ś n i e i r y n e k w e w n ę t r z n y , a s z c z e g ó l n i e j z i e m i e b y ł e g o z a b o r u p r u s k i e g o , s p r o w a d z a j ą c e p r z e d w o j n ą w i ę c e j s o li p o t a s o w y c h ( w r. 1913 — 4 2 0 000), n iż w y n o s i o b e c n i e c a ł a p r o d u k c j a k o p a l ­ ni K a ł u s z i S t e b n i k , z u ż y t k o w y w a ł y z n a c z n i e j s z e ilo ści soli w y s o k o p r o c e n t o w y c h . W o b e c z n a c z n y c h k o s z t ó w p r z e w o z u , a n i e p e w n e j k o n j u n k t u r y d l a r o l n i c t w a , s p r o w a d z a n i e n i s k o p r o c e n t o w y c h soli ze S t e b n i k a i K a ł u s z a w i d o c z n i e p r z e d s t a w i a ł o z a d u ­ ż e r y z y k o , g d y ż z a p o t r z e b o w a n i e n a s o le p o t a s o w e w tej d z i e l n i c y z m n i e j s z y ł o się z n a c z n i e w p o r ó w ­ n a n i u z p r z e d w o j e n n e m .

2 6

Cytaty

Powiązane dokumenty

Nauczyciel przypomina uczniom pojęcia, które dziś poznali oraz przykłady krajów i obszarów charakteryzująch się najwyższym i najniższym zaludnieniem oraz gęstością zaludnienia,

podzwrotnikowych (śródziemnomorski, podzwrotnikowy monsunowy, podzwrotnikowy suchy), strefa klimatów umiarkowanych ciepłych (morski, lądowy, przejsciowy, monsunowy), strefa

Raipur (Indie).... Okresowość opadów na kuli ziemskiej 359 W obu metodach największą okresowość opadu wykazuje Raipur, ale — stosując skalę Su pan a — w metodzie wahań

Ze względu na rozprzestrzeniającą się liberalizację i wynikającą stąd rosnącą mobil- ność czynników wytwórczych, zwłaszcza pracy, zmiany na regionalnych

Powiedzieliśmy ju ż wyżej, że światło tylko w przybliżeniu prostolinijnie się rozchodzi.. Zasada ta ważna dla wszelkiego

Celem rozważań jest przedstawienie warunków i tendencji rozwoju tej sfery w Polsce w ostatnich kilkunastu latach na tle dwóch pozostałych sfer gospodarki, a ponadto

Jednakże napewno wiemy tyle, że na roślinność, jaka wtedy rosła, składały się przeważnie rośliny rodniowe, a z tego przedewszystkiem paprocie i to nie z tych, jakie

to dość dobrze rozwinięty poziom próchniczy z odczynem obojętnym, słabo zasadowym lub słabo kwaśnym oraz występowanie bardzo widocznego wapnistego poziomu wmywania.. Są