Zasoby wody w przyrodzie
Wprowadzenie Przeczytaj
Grafika interaktywna Sprawdź się
Dla nauczyciela
Istnieje kilka teorii wyjaśniających pojawienie się wody na Ziemi. Hipoteza geotermalna opiera się na obecności pary wodnej w gorącej magmie, która znajduje się wewnątrz skorupy ziemskiej. Podczas wybuchu wulkanu woda ta zostaje uwolniona do atmosfery lub hydrosfery. Hipoteza solarna z kolei dowodzi, że atomy wodoru przynoszone są przez wiatr słoneczny. Wchodzą one w reakcję z tlenem, tworząc wodę. Jednak najpopularniejszą hipotezą jest przyniesienie wody na powierzchnię Ziemi przez lodowe komety, które niejednokrotnie uderzyły w naszą planetę.
Ten materiał dostarczy ci informacji na temat zasobów wodnych Ziemi oraz ich rozmiarów i specyfiki.
Twoje cele
Dowiesz się, czym są zasoby wodne.
Poznasz zasoby wodne na Ziemi.
Wyjaśnisz, skąd w przyrodzie bierze się woda pitna.
Zasoby wody w przyrodzie
Źródło: licencja: CC 0, dostępny w internecie:www.pixbay.com.
Przeczytaj
Hydrosferą nazywamy wodną powłokę Ziemi przenikającą atmosferę i litosferę. Obejmuje ona wody atmosferyczne, powierzchniowe i podziemne w postaci gazowej, ciekłej i stałej. Wody hydrosfery gromadzą się w oceanach, morzach, jeziorach, rzekach, bagnach, pokrywie śnieżnej, lodowcach i zbiornikach wód podziemnych. Zasoby wodne hydrosfery są stałe, co oznacza, że nie podlegają wahaniom.
Woda jest jedyną substancją występującą w przyrodzie we wszystkich stanach skupienia: ciekłym, stałym i gazowym. Całkowita objętość wód znajdujących się na naszej planecie wynosi ok. 1,386 mld km , z czego aż 96,5% to zawartość mórz i oceanów. Pozostała ilość (3,5%) to wody zgromadzone w jeziorach,
lodowcach górskich i lądolodach, a także w organizmach (woda biologiczna), glebie, atmosferze,
wieloletniej zmarzlinie, bagnach, rzekach oraz pod ziemią. Wodę występującą na Ziemi dzielimy na słodką i słoną.
Wody słodkie stanowią 2,5% objętości hydrosfery. Skupione są głównie w postaci śniegu i lodu na obszarach okołobiegunowych oraz w wysokich partiach gór. Znaczna część wód słodkich
zmagazynowana jest także pod powierzchnią ziemi.
Jezioro Bajkał to zbiornik, w którym zgromadzonych jest 20% powierzchniowych zasobów wód słodkich naszej planety.
Źródło: commons.wikimedia.org, licencja: CC BY-SA 3.0.
Wodami podziemnymi określa się wody, które występują pod powierzchnią ziemi, ale także te wypełniające pory i szczeliny skalne oraz wolne przestrzenie między skałami. Stanowią one znaczną część zasobów wody słodkiej na Ziemi. W skali świata zasoby te szacuje się na 10,5 mln km , co stanowi 30% wszystkich wód słodkich. Większość wód podziemnych jest trudno dostępna i znajduje się głęboko pod powierzchnią. Najłatwiej dostępne są wody jezior i rzek.
3
3
Wody zgromadzone w jeziorach i rzekach są uznawane za najbardziej dostępne. Jeziora posiadają wiele funkcji, m.in.
energetyczną lub rekreacyjną.
Źródło: licencja: CC 0, dostępny w internecie: pixabay.com.
Wody słone stanowią łącznie 97,5% objętości hydrosfery. Zaliczamy do nich morza i oceany, część wód podziemnych oraz wody słonych jezior. Średnie zasolenie wody morskiej w oceanach zależy od rodzaju zbiornika, waha się między 30 a 38‰. Wszechocean jest gigantycznym magazynem wody, który w 90%
zasila proces parowania.
Zasoby odnawialne wody słodkiej w mm/rok
Źródło: Petra Döll - uploaded by Hpdoell, Own work from: P. Döll, K. Fiedler, Global-Scale Modeling of Groundwater Recharge, „Hydrology and Earth System Sciences” 2008, no. 12, 863–885, CC BY-SA 3.0, h ps://crea vecommons.org/licenses/by-sa/3.0, dostępny w internecie:
commons.wikimedia.org.
Ilość dostępnej wody zależy od kilku czynników: opadów, szybkości parowania, wielkości przepływu w rzekach, wód podziemnych oraz zużycia związanego z działalnością człowieka. Duża dysproporcja warunków klimatycznych powoduje, że łatwy dostęp do wody występuje na obszarach
okołorównikowych, a w porze deszczowej - w klimacie podrównikowym i monsunowym. Dostateczny dostęp do wody gwarantuje klimat podzwrotnikowy morski w porze zimowej oraz klimaty umiarkowane w odmianach morskich i przejściowych. Olbrzymie połacie kuli ziemskiej znajdujące się w strefie
klimatów zwrotnikowych i podzwrotnikowych suchych pokrywają tereny pustynne i półpustynne. Notuje się tam brak wody przez cały rok lub przez jego większą część.
Samoa. W klimacie równikowym występują duże zasoby odnawialne wody słodkiej.
Źródło: licencja: CC 0, dostępny w internecie: www.pixbay.com.
Deficyt wody występuje także okresowo (np. w porze suchej) w klimatach podrównikowych i podzwrotnikowych morskich i przejściowych. Niedostatek wody można również odnotować w klimatach kontynentalnych latem.
Dust Bowl jest okresem (1931–1938) kojarzącym się z klęską ekologiczną na obszarze 19 stanów USA znajdujących się w obrębie prerii. Przyczyną tego zjawiska była susza, która przyczyniła się do silnej erozji gleb.
Źródło: commons.wikimedia.org, licencja: CC BY-SA 3.0.
Odnawialność ziemskich zasobów wodnych zależy głownie od ilości oraz od intensywności opadów atmosferycznych. Głównym źródłem dla odnowienia zasobów wody są opady atmosferyczne, które przenikają w głąb podłoża i zasilają wody podziemne lub spływają z wodami powierzchniowymi do morza.
Słownik
asteroida
ciało niebieskie o budowie zbliżonej do planety, lecz o małej średnicy; krąży wokół Słońca kometa
[gr. komḗtēs ‘długowłosy’] - małe ciało Układu Słonecznego, które odróżnia od pozostałych (planetoid, meteoroidów) przede wszystkim charakterystyczny wygląd na niebie; przypomina „gwiazdę
z warkoczem”
preria
[fr. prairie 'łąka'] – formacja roślinności stepowej występująca na Wielkich Równinach w centralnej części Ameryki Północnej
Grafika interaktywna
Polecenie 1
Zinterpretuj wykresy przedstawiające zasoby wody na Ziemi. Wskaż, jakie zasoby mogą być użyte w razie susz do celów gospodarczych.
Zasoby wody słonej i słodkiej
Źródło: R. Malarz, M. Więckowski, Oblicza geografii 1 ZR, Nowa Era, Warszawa 2015,
grafika pod nr 2: Pixabay License, h ps://pixabay.com/pl/service/terms/#license, dostępny w internecie: pixabay.com.
Zasoby wody słodkiej
Źródło: R. Malarz R., M. Więckowski, Oblicza geografii 1 ZR, Nowa Era, Warszawa 2015,
grafika pod nr 2 oraz 4: Pixabay License, h ps://pixabay.com/pl/service/terms/#license, dostępny w internecie: pixabay.com.
Inne zasoby wody słodkiej składające się w sumie na 0,13% całościowych zasobów wody słodkiej Źródło: R. Malarz, M. Więckowski, Oblicza geografii 1 ZR, Nowa Era, Warszawa 2015,
grafika pod 3: Lysy, Praca własna, CC BY-SA 3.0, h ps://crea vecommons.org/licenses/by-sa/3.0, dostępny w internecie:
commons.wikimedia.org
grafika pod 4: Pixabay License, h ps://pixabay.com/pl/service/terms/#license, dostępny w internecie: pixabay.com.
Sprawdź się
Pokaż ćwiczenia: 輸醙難
Ćwiczenie 1 Ćwiczenie 2 Ćwiczenie 3 Ćwiczenie 4 Ćwiczenie 5
Opisz, w jaki sposób można oszczędzać zasoby wody w przyrodzie.
Źródło: Pixabay License, h ps://pixabay.com/pl/service/terms/#license, dostępny w internecie: pixabay.com .
Ćwiczenie 6
Wyjaśnij, dlaczego woda morska nie nadaje się do spożycia. Podaj przykład sposobu dostosowania słonej wody do celów spożywczych oraz wady takiego rozwiązania.
輸 輸 輸 醙 難
難
Ćwiczenie 7
Na poniższych mapach przedstawiono dostępność do wody na osobę w 2013 roku oraz przewidywaną dostępność na osobę w 2025 roku. Porównaj mapy i opisz, jak zmienią się zasoby wodne na Ziemi i które obszary będą cierpieć na ich niedobór.
Źródło: United Na ons Environment Programme, dostępny w internecie: h ps://thecasefortheplanet.org/water/.
Ćwiczenie 8
Korzystając z różnych źródeł informacji, oceń skuteczność działań podejmowanych na świecie w celu ochrony zasobów wody.
難
難
Dla nauczyciela
SCENARIUSZ LEKCJI
Imię i nazwisko autora: Monika Piechowicz‑Kruk Przedmiot: geografia
Temat zajęć: Zasoby wody w przyrodzie
Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum ogólnokształcące/technikum, zakres podstawowy, klasa I Podstawa programowa:
Zakres podstawowy: IV. Hydrosfera: zasoby wód na Ziemi, morza, prądy morskie, sieć rzeczna, lodowce.
Uczeń:
1) wyjaśnia zróżnicowanie rodzajów i wielkości zasobów wód na Ziemi oraz we własnym regionie.
Kształtowane kompetencje kluczowe
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,
kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii,
kompetencje cyfrowe.
Cele operacyjne Uczeń:
wyjaśnia, skąd w przyrodzie bierze się woda pitna,
opisuje zasoby wodne Ziemi i analizuje ich znaczenie tak dla środowiska naturalnego, jak i życia i gospodarki człowieka,
szacuje ilość zasobów wodnych na Ziemi.
Strategie nauczania: konektywizm
Metody nauczania: burza mózgów, miniwykład, pogadanka, grafika interaktywna, plakaty, mapa myśli, JIGSAW, czyli „uczenie się we współpracy”
Formy zajęć: praca indywidualna, praca w parach/praca w grupach, plenum
Środki dydaktyczne: tablica interaktywna/monitor dotykowy lub tablety, atlas, mapa świata, plakat, podręcznik, atlas, mapa świata
Materiały pomocnicze
E. Bajakiewicz‑Grabowska, Hydrologia ogólna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000.
PRZEBIEG LEKCJI Faza wprowadzająca
Nauczyciel dzieli uczniów na grupy. Każdemu zespołowi rozdaje kartkę formatu A3, pisaki i prosi uczniów, aby metodą „burzy mózgów” podali wszystkie zasoby wody pitnej i zapisali je na kartkach.
Każda grupa, odwołując się do już posiadanej wiedzy i doświadczeń, zapisuje notatki lub przedstawia je graficznie, a następnie rozwiesza swój plakat i opowiada, co udało się na ten temat ustalić.
Uczniowie zapoznają się z treścią wstępu do e‑materiału i omawiają z nauczycielem nowe treści.
Faza realizacyjna
Uczniowie zapoznają się z tekstem bloku tematycznego. Następnie nauczyciel dzieli uczniów na cztery grupy. Każda grupa wybiera lidera i opracowuje plakat metodą „mapy myśli” na temat zasobów wody w przyrodzie – ich rodzajów i roli odgrywanej w środowisku i życiu człowieka.
Po przygotowaniu prac nauczyciel wywiesza plakaty na ścianie. Każdy uczeń może podejść i sam zapoznać się z ich treścią. Uczniowie prezentują i omawiają na plenum swoją mapę myśli, a reszta może zadawać pytania i porównywać z własnymi spostrzeżeniami.
Na plenum uczniowie wspólnie zapoznają się z treściami grafiki interaktywnej prezentującymi wykresy dotyczące zasobów wód na Ziemi. Nauczyciel dzieli uczniów na trzy grupy, które pracują zgodnie z zasadami metody JIGSAW, czyli „uczeniem się we współpracy”. Każda grupa analizuje wylosowany wykres z grafiki interaktywnej i omawia przedstawione tam informacje.
Następnie uczniowie wymieniają się między grupami, a pozostawiony w każdej grupie ekspert przedstawia wykres i omawia zawarte w nim treści, konfrontując z treściami poznanymi w innych grupach. Następuje tyle wymian uczniów, aby każdy mógł omówić każdy wykres do tematu.
Następnie na plenum nauczyciel podsumowuje zebrane informacje za pomocą miniwykładu.
Na zakończenie tej części lekcji nauczyciel zadaje uczniom pytanie, czy na podstawie zdobytej wiedzy są w stanie oszacować rodzaj wód i ich ilość w regionie szkoły. Chętni uczniowie podają swoje propozycje. Nauczyciel prosi również, by uczniowie zaproponowali narzędzia, przy pomocy których można uzyskać takie informacje.
Faza podsumowująca
Nauczyciel podsumowuje etapy lekcji, zestawiając je z założonymi celami i wprowadza do fazy ćwiczeń na podstawie poznanego materiału. Uczniowie wykonują ćwiczenia z e‑materiału.
Omówienie wyników ćwiczeń. Nauczyciel pyta o ewentualne trudności i oczywistości w temacie, co było nową wiedzą dla uczniów. Uczniowie dzielą się swoimi doświadczeniami.
Praca domowa
Która z poznanych hipotez pojawienia się wody na Ziemi jest dla ciebie najbardziej przekonująca?
Uzasadnij swoją wypowiedź.
Korzystając z dostępnych źródeł informacji geograficznej, określ rodzaj wód w regionie twojego miejsca zamieszkania.
Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania danego multimedium
Grafika interaktywna może zostać wykorzystana w podsumowaniu lub podczas zajęć na temat bilansu wodnego Ziemi i jego zróżnicowania.
