P R Z E M Y S L C H E M I C Z N Y
ORGAN CHEMICZNEGO INSTYTUTU BADAWGZEGO I POLSKIEGO TOWARZYSTWA CHEMICZNEGO
VVYDAWANY Z ZA SILK IE M W Y D Z IA tU N A U K I M IN IS T E R ST W A W Y Z N A tt R EL IG IJN Y C H I OSW 1ECENIA P U B LIC Z N EG O
R O C Z N IK X X III MARZEC
REDAKTOR: R 'Ka/.imieh-/. K L IN G SEKRETARZ: D r LECH S U C H O W IA K
S
L . - 5jj P 3
Spraw ozdanie z X V Zw yczajnego W alnego Zgrom adzenia Cztonkow Stowarzyszenia „Chemiczny Instytut Badawczy"
Oom pte-rendti do la XV A s s e m b le Genendo de I’In s titu t de R cchcrches C him iqucs Zgrom adzenia odbylo sig w gm achu Ch.
I. B. w W arszaw ie dnia 10 grudnia 1938.
O becni b yli G zlonkowie Stow arzyszenia:
dr inz. S t a n i s i a w B q k o w s k i, inz.
K a z i m i e r z G y b u 1 s k i, gen. J o z e f C z i k c 1, prof. W a l e n t y D o m i n i k, m in. K a z i in i e r z G o r s k i, prof dr K a z i in i e r z K l i n g, inz. J e r z y P f a n h a u s e r , dyr. W i t o l d S q g a j- 1 1 o, prof. K a z i m i e r z S m o l e n s k i , inz. H a 1 i n a S t a r c z e w s k a-C h o r q- z y n a, inz. J a k u b Z d z i s 1 a w Z a- l e s k i . Przez pdjnom ocnictw a bylo zastq- p ion ych 53 czlonkow'. P o n ad to obecni byli inz. S t a n i s i a w G q s i o r o w s k i i mgr.
W a c 1 a w J a w o r s k i, kierow nik biura In s ty tu tu .
D y rek to r prof. dr K a z i m i e r z K 1 i n g stw ierd zil p raw om ocnosc zebrania i zap rop on ow al na P rzew odniczqcego inz.
W i t o 1 d a S q g a j 1 1 £, co Zebrani jedno- m y sln ie u chw alili. Na sekretarza Przew od- niczqcy zaprosil inz. J. Z. Z a l e s k i e g o .
Na w stgp ie Zebrani uezcili przez p ow sta- nie pam igc zm arlych w 1938 r. Czlonkow S tow arzyszen ia s. p. M i c h a l a N i k i a i A d a m a P o d o s k i e g o .
N astgp n ie P rzew od n iczq cy o d czy ta l na- stgp u jq cy porzqdek dzienny: 1) Z agajenie, 2) O d czytan ie protokolu o sta tn ieg o W alne
go Z grom adzenia, 3) Spraw ozdanie D y rek to - ra i KierownikoAv D ziaiow z d zialalnosci Tn- sty tu tu , 4) Spraw ozdanie K uratorium , 5) W n iosk i i In terpelacje.
Po przyjgciu porzqdku obrad P rzew od- niczqcy u dzielil giosu S ekretarzow i inz. J. Z.
Z a 1 e s k i e m u, k to ry o d czy ta l protokol ostatn ieg o X IV W alnego Z grom adzenia. Pro
tokol przyjgto bez d ysk u sji.
W punkcie trzecim porzqdku obrad, na zaproszenie P rzew odniczqcego, D yrek tor In- sty tutu prof. dr K a z i m i e r z K 1 i n g zlo zy l spraw ozdanie z dzialalnosci In sty tu tu , zaznajam iajqc W alne Z grom adzenie z w y n i- kam i prac oraz w azn iejszy m i w ydarzeniam i na terenie In sty tu tu .
Po spraw ozdaniu D yrek tora sk lad ali spra- w ozdania z prac b adaw czych In sty tu tu : inz. J. Z. Z a l e s k i z prac D zialu N ie- organicznego, inz. S t. G q s i o r o w s k i,
•/. prac Dzialu W gglow ego, inz. H . S t a r- c z e w s k a-C h o r q z y n a z prac D zialu W^gla A k ty w n eg o , inz. K. G y b u l s k i z prac Dzialu S y n te z y K auczuku, dr. St.
B q k o w s k i z prac D zialu O rganicznego, inz. J. Z. Z a l e s k i w za stijp slw ie prof.
Dr. J. C z o c h r a 1 s k i e g o z prac D zialu Metalurgic.znego, inz. J. P f a n h a u s e r z prac D zialu A n a lity czn eg o .
Po spraw ozdaniu z prac badaw czych D zialu W egla A k ty w n ego w yw iqzala si? dy- sk u sja, w ktorej zabierali glos prof. K. S m o- l e n s k i i inz. II. S t a r c z e w s k a-C li o- r q z y n a.
W punkcie czw artym porzqdku dzien- nego gen. J o z e f G z i k e 1 przedlozyl W alnem u Z grom adzeniu nastgpujqce Spra
w ozdan ie K uratorium :
K uratorium Chernicznego In sty tu tu B a- daw czego na posiedzeniu o d b y ty m w dniu 6 k w ietn ia 1938 r. w obecnosci Pana Pre- zy d en ta R z eczy p o sp olitej, Prof. Dr I g n a- c e g o M o s c i c k i e g o , i M inistra W y - znan R eligijn y ch i O swiecenia P u bliczne- go, prof. dr W o j c i e c h a § w i § t o- s 1 a w s k i e g o, pod p rzew od nictw em Pre- zesa K uratorium pana W iceprem iera inz.
E u g e n i u s z a K 'w i a t k o w s k i e g o , w vslu ch alo spraw ozdania z ogolnej d zialal
nosci I n sty tu tu , zlozonego przez dyrektora prof. dr K a z i m i e r z a K 1 i n g a, oraz zapoznalo sig ze spraw ozdaniem finansow ym Zarzqdu za okres od 1 kw ietnia 1936 r. do 31 marca 1937 r. i K om isji R ew izyjn ej za p o w y zszy okres.
W d ysk u sji P an W iceprem ier pddniosl,
ze jedna czgsc p ostu la tow I n sty tu tu , a mia-
now icie zabiegi o stab ilizacj§, zostaia po-
m ysln ie zalatw iona. R ow niez pom yslnie za-
powiada si§ sprawa rozbudow y paw ilonow
sp ecjaln ych . Pan W iceprem ier sqdzi, ze tak -
ze cliem iczn y przem ysl p ry w a tn v wezm ie
udzial w rozbudowie In stv tu tu .
58
1PRZEMYSL ClIE M lC ZN Y 23 (1939)P an Prezes G i s z e w s k i osw iad czyl, ze P rzem ysl W gglow y, dla ktorego Chemicz- n y I n s ty tu t B ad aw czy je st a u to ry tetcm na- ukow o-badaw czym , nadal ufcrzyma najsci- slejszy k o n ta k t z In sty tu tem . W yk on yw an e przez I n s ty tu t prace k oksow n icze, prace nad sam ozapalaniem si§ w ggla, a n a lizy w^glowe, s:i niezm iernie w azne dla P rzem yslu W gglo- w ego.
Po wy'czerpaniu d y sk u sji P rzew odnicz^cy poddat pod glosow an ie n astgp u jacy w nio- sek, k to ry z o sta ip r z y jg ty jednonlyslnie: „ K u - ratorium Ghem icznego In sty tu tu B adaw cze- go na posiedzeniu w dniu 6 kw ietnia 1938 r., po przyjeciu do w iadom osci spraw ozdania i'inansowego Zarz^du In sty tu tu za czas od 1 k w ietn ia 1936 r. do 31 marca 1937 r., oraz spraw ozdania K om isji R ew izyjn ej In
s ty tu tu , uchw ala udzielic Zarzndowi I n s ty tu tu a b s o l u t o r i u m za p o w y z sz y okrcs sp ra w o zd aw czy ” .
W niosek Prezesa C i s z e w s k i e g o o koordynacji prac nad p olsk im wgglem uchw alono przekazac Zarz;*dowi In sty tu tu .
Sprawozdania z prac I n s ty tu tu zlozyli k ierow n icy D zialow .
Po w yslu ch a n iu spraw ozdan z prac ba- daw czych K uratorium uchw alito nastgpujq.cy vvniosek: , , K uratorium po rozpatrzeniu spra- w ozdah za rok 1936/37 w yraza peine uzna- nie za dokonanti pracg przede w szystk im p. prof. dr K 1 i n g o w i oraz w szy stk im pp. K ierow nikom D zialow Ch. I. B .”
P rzew od n iczq cy poddal glosow aniu wnio- sek D yrektora In sty tu tu n a st§ p u j|te j tre-
sci: ,,K uratorium Ghem icznego In sty tu tu B adaw czego uchw ala serdeczne podzigk ow a- nie T ow arzystw om W eglow yn i, ktore zade- k larow aly pom oc finansow ^ na cele b u d ow y paw ilonu w gglow ego I n s ty tu tu ” . K urato
rium p o w y zszy w n iosek -uchwalilo jedno- glosnie.
Prelim inarz b u d zetow y I n s ty tu tu na okres od 1. IV. 1938 r. do 31 marca 1939 r.
w edlug ukladu rzeczow ego oraz d zialow ego, zam ykajqcy sig w w p lyw a ch i w yd a tk a ch ogolntj sum q 1 5 3 2 00 0 zl, referowal D yrek - tor I n sty tu tu , k to ry zw rocil uwagg K u rato
rium na p rzew id yw a n y niedobor w w y so k o - sci 69 000 zl, o ile I n s ty tu t nie o trzym a od- pow iednich su b w en cyj na rozszerzone prace.
Prelim inarz b u d zeto w y na rok 1938/39 K uratorium przyjglo jed n o m ysln ie.
K uratorium u ch w alilo zap rosic do K o
m isji R ew izyjn ej I n sty tu tu :
1. B . W icem in istra inz. K a z i m i e r z a G o r s k i e g o ,
2. Inspektora B ank u Gosp. K rajow ego, G u s t a w a S c h o I t z a.
P o w y z sze Spraw ozdanie K uratorium Ze- brani przyjgli bez d y sk u sji po czy m Prze- w odniczficy zlo zy l w im ieniu W alnego Zgro- m adzenia podzigkow anie D yrek torow i i Czionkom Zarz;\du za w yczerpu jq ce zazna- jom ienie W alnego Z grom adzenia z p om y sl- n ym i w yn ik a m i prac I n s ty tu tu .
W obec nie zgloszenia w oln y ch w n ioskow i in terp elacji P rzew od n iczq cy zaniknql ze
bra nie.
O szelaku syntetycznym 1)
La laque en 6eailles sy n lh etiq u e T. DOMAINSKI i S. DZIACZICOWSKI
Lignoza
S .A. K atow ice, W ytw 6rnia K ryw ald, L aboratorium Nadeszlo 8 listo p ad a 1938
Zagadnienie zasL;\picnia szelaku natural- nego produktam i sy n tety c zn y m i w yd aje si§ interesujqce zarowno ze wzglgdu na sa- m ow ystarczaln osc, jak row niez ze wzgl^du na stale wzrastaj e\ce u zycie ty c h srodkow sy n tety c zn y ch do celow lakierniczvch, co przem awia za oplacalnosciq dobrego rozwui- zania tej k w estii. O w aznosci tego zagadnie- nia sw iad czy row niez fakt istn ien ia calego szeregu tak ich srodkow zastgpczych oraz df^znosc do opracow yw ania coraz to now- szyeh i dostosow ania ich do roznorodnvch wym agari, jakie im staw ia tech nik a lakier- nicza.
’) R eferat wygloszony na IV Z jezdzie Chemik6w Polskich w W iln ie 29/V I — 2/V II 193S I
D o ty ch cza s u zyw an e srodki sy n te ty c z n e zastQpcze dla szelaku naturalnego nalezfj przew aznie do gru p y zyw ic sztu c zn y ch , pro
duktow k ondensacji fenolow o-form ald eh yd o- wej. C zynnikam i h am u jq cym i przez czas d lu zszy zastosow an ie ty c h produktow b yly:
kruchosc film u , jego w razliw osc na sw ia tlo oraz p rzyk ry zapach. T rudnosci te w duzej m ierze usuni^to z p rod uk tow ob ecn ie sto sc - w anych, a zn an vch pod rozm aity m i n azw a- mi ja k np. Laccain, Celoresen itp. Zwlaszcza duze zastosow anie zn alazl ca lv szereg alber- toli jak Albertol 110 K , Albertol K 6 S, A l- berlol 35 K i w iele in n y ch .
Druga grupa ty ch srodkow zastepczych
oparta jest na zn an yin od dawna zjaw isku
p olikondensacji aldehyd ow pod w p iyw em al-
(1939) 23 P R Z E M Y S L CHEMICZNY
59
kaliow . 0 ile nam w iad om o, zagad n ienie Lo zostalo p rak tyczn ie dobrze rozw iqzanc, jed y - nie przez firm? dr Aleks. Wacker w M ona- chiuni, ktora wprowadzila na ryn ek pro- d u k ty oparte na lej reakcji pod nazwq Synlellaclc lub Wackerkunstsclicllack.
R ozw ijajq cy sig ob ecn ie p rzem yst a cety - lenu i jego p och odn ycb , a wigc i aldehyd ow , sld on il nas do zbadania p rzyd atn osci alde- hydu octow ego do s y n te z y szelaku sztucz- nego.
L iteratura om aw ia to zagad n ienie ogolni- kowo i nie dostarcza w skazow ek odnoszq- cych sig tlo przebiegu tcj sy n tez y . W srod p aten tow bgdacych w lasnosciq firm y Aleks.
Whacker jed yn ie niem . pat. 639624 odnosi sig do w yzej om aw ian ycli produktow , p rzy czym chroni on zastoso w a n ie do tego celu tylk o aldehyd ow w y z sz y ch , to je s t k rotonow ego, b u ty low eg o i kapronow ego.
P oczqtkow o p rzeprow ad zilism y dosw iad- czenia w m y sl cy to w a n eg o p aten tu , przy czym okazalo s i
q, ze reakcjc przebiegajq na ogol zgod n ie z opisem , p rod u k ty otrzym an e sq dobre, jedn ak w ysoka cena stosow an ych t u w y z sz y ch a ld eh yd o w w yk lu cza prak tycz- ne za sto so w an ie ty ch m etod w n aszych w a
rn nkach.
Z kolei sto so w a lism y aldehvd o cto w y i w odorotlenek sod ow y. R eakcja zachodzila w praw dzie dobrze, jednakze produkt w y k a- zy w a l poczqtkow o szereg w ad, ktore utrud- n ialy jego zasto so w a n ie lakiernicze. Zada- niem w igc n a szy m b y lo p rod uk t ten uszla- ch etn ic w ty m stop n iu , b y w u zyciu w y k a - zyw al w szelk ie cech y szelak u n aturalnego.
N ajw azn iejszq z w ad b y la z b y t ciem na bar- wa surow ego produktu. R o ztw o r bow iem al- k oh olow y b arw y ciem n o-w isn iow ej, dawal film o n iem al ty m sa m y m od cien iu, w prze- ciw ien stw ie do film ow szelaku naturalnego, ktore cechujq sig barwq zoltq lub jasno-bru- natnji, m im o row niez ciem nej b arw y roztw o- row alk oh olo w y ch . R ow n iez niski pun k t topnienia, oraz mala w y tr zy in a lo sc pow odo- w aly b ezu zy teczn o sc w o m a w ia n y m przez nas za stosow a n iu .
T rudnosci te udalo sig p rzezw ycigzyc i ostateczn ie p rzyrzq dzic zyw icg dw om a ine- todam i, o p arty m i na polik on densacji alde- hydu octow ego pod w p lyw em w odorotlenku sodow ego z za sto so w a n iem dodatku kwasu salicylow ego oraz odpow iedniej obrobki cieplnej.
B adania porow naw cze p om igdzy produk- tam i n aszym i, z k tory ch ja sn iejszy nazw a- lism y L ignolakiem A , zas ciem n iejszy Ligno- lakiem B , a szelakam i n a tu raln ym i gatunku Lemon i Orange p olegaly na porow naniu;
1) rozpuszczalnosci, 2) barw y, 3) p olysk u , 1) w ytrzy m a lo sci m echanicznej i chem icz- nej.
1) R o z p u s z c z a l n o s c badan o w kilku rozpuszczalnikach organ iczn ych . P rob y prowadzono je d y n ie do k o n cen lra cji m a k sy - m alnej 50% -ej w yrazonej liczb.'i 100.
Szelak
Rozpuszczalnik M e-
tanol E ta-
nol P en- tanol
A ce- to n
Kw.
octowy
Lemon 93 93 97 62 90
Orange 93 93 97 62 90
Lignolak A 100 100 100 55 100
Lignolak B 100 100 100 60 100
2) B a r w a. T rw aiosc b arw y a) s]>rosz- k ow an ych szelakow n atu raln y ch i sztu cz- n ych , badano w kom paratorze od b lask ow ym llellige. W y k aza n o, co u w idoczn ia w yk res, ze szelaki n atu ralne w y sta w io n e na dziala- nie sw iatla i p ow ietrza, ciem nieju (krzyw e
R ycina 1.
opadajqce L i 0 ), podczas g d y szelak i sztu cz- ne w sla b y m stop n iu jasnicjq (w zrost krzy- w ych A i B ) co, jak stw ierd zon o nie w p lyw a na pogorszenic film u. b) B ad an ie nad trw a- losciq b arw y 50% -ow ych roztw orow szelaku w alkoholu w y k o n y w a n o w kolorym elrze
Barwa 5 0 % -ow ych roztw ordw alkoholow ych Szelak
Lemon Orange Lignolak A Lignolak B
Barwa R cztw or
b ru n atn a ciem no-brunatna czerw ona ciem no-czerw ona
m ?tny m ^tny klarow ny klarow ny
60
PR Z E M Y SL CU EM lCZ N Y 23 (1939)Lungego. P om iary przez ca ly czas obserw acji w yk a za ly niezm iennq adsorpcj? sw ia tla, w y - razajqc;{ dla Lignolaku A — 78,5% , zas dla Lignolaku B — 88,5% .
3) B a d a n i e p o 1 y s k u i b a r w y f i l m u | )rzepro.vai<1 zo no przez porow nanie ze sobq film ow szelakow natu ralnych i sztucz- nych w yk o n an y ch a) na drzew ie i b) na szkle.
P o iy sk obu par p rod uk tow je s t id en ty ezn y:
roznica w b anvie m ffd z y szelakiem Lemon i Lignolakie.nl A poczqtkow o nie istniejg.ca, po pew nym czasie pojaw ila sig w postaci sciem - nicnia szelaku n atu ralnego. Porow nanie sze- laku Orange, i Lign olaku B row niez w y k a - zalo zm iang w kierunku sciefnnienia O ran
ge’u.
a) Darwa i poiysk na drzewie.
Szelak Barwa Roztw or
Lemon z6lta b. dobry
Orange b ru n a tn a b. dobry
Lignolak A jasno-z61ta b. dobry
Lignolak B z61to-brunatna b. dobry
b) Barwa film dw na szkle.
Szelak Barwa PrzezroczystoSd
Lemon b. jasn o -b ru n atn a przezroczysty Orange b. jasn o -b ru n atn a przezroczysty
Lignolak A b. jasno-z61la przezroczysty
Lignolak B jasno -z6 lto -b ru n atn a przezroczysty
4) B a d a n i e w y t r z y m a 1 o s c i m e e h a n i c z n e j przeprow adzone \v apa- racie E richsena dla pomiaru:
a) e la s ty c z n o s c i—w yk azalo, ze odpornosc film u na blaszkach m etalow ych dla szela
kow sztu czn ych charakteryzuje siQ la samq cyfr^ co i dla szelakow naturalnych, przy czym film Lignolaku B jest nieco slab szy, przewyzsza jedn ak normg w ytrzym alosci w y - inaganq dla szelaku n atu ralnego (4 m m ).
1j)
P om iary scieralnosci filmu na blaszce w yk on ane \v aparaeie Gardnera row niez w y- kazaly identyczn q prawie odpornosc dla obu
n aturalnych szelakow i Lignolaku A , oraz nieco m niejszq dla Lignolaku B , co pokryw a sig z ocen;| w yn ik o w osi^ gn igtych na apara- r.io E rich sen a.
W ytrzym aiosc film u na blaszkach:
a) w aparaeie Erichsena.
Szelak W y trz y m a lcs i w m m ugi?cia blaszki Lemon
Orange Lignolak A Lignolak B
7.0 1 pom iar w ykonany 7.0 > az do Pfkni?cia 7.0 J blaszki 5,2
b) w aparaeie G ardnera.
Szelak W y trzym aiosc w kg
przesypanego k arb o ru n d u Lemon
Orange Lignolak A Lignolak B
u y trz y m u je 2,5 kg w ytrzym uje 3,0 kg w ytrzym uje 3 ,0 kg w ytrzym uje 1,75 kg
B adan ia wplyvvu rozciericzonych k w asow i zasad na film y przeprow adzono przez za- nurzenie w odpowdednich roztw orach dese- czek poci.'ignietych szelak iem . Po dw och ty - god niach stw ierdzono podob n e na ogol za- ch ow an ie si? szelakow sztu c zn y ch i n atu ral
n y ch w ob ec tych roztw orow , co ujgto w ze- staw ieniu na tab licy 1.
W n i o s k i .
Ja k z p ow yzszy ch zesta w ien w y n ik a , L ign olaki nasze odpow iadaj^ na og ol w ym a- ganiom staw ia n ym szelak om n atu raln y m , a n a w et przew yzszajq te o sta tn ie pod w zgl?- dcm trw aiosci b arw y. P ra k ty czn e zn aczen ie opisanej m etod y ich o trzy m y w a n ia w y d aje si§ b y e jedn ak ogran iczon e, ze w zglgdu na wysolcq cen§ surow cow w y jsc io w y ch na ryn - ku krajow ym . M ozliw osc k onk u ren cji tych produktow z szelak am i n a tu ra ln y m i zjaw i- la b y sig dopiero p rzy zn a czn y m potanieniu aldehyd u octow ego, co m oze b y e w y n ik iem rozwoju przem yslu a cety len o w eg o w Polsce.
T A B L IG A 1.
W roztw orze _ O /o
Szelak ---
HC1 h*s o4 H N O , N a sB , 0 , N a.C O a N a O H
Lemon, Orange, Lignoiafc A, Ligno- nie ulega nie ulega stabo slabo silniej b. silnie lak B ... zm ianie z m m i e rozpuszczalny rozpuszczalny rozpuszczalny, rozpuszczalny
W ' g 1 q d f i I m u p o w y s u s z e n i u :
Lemon . . . ... slabo bez zrnian slabo silnie silnie film zupelnie
zm atow any zm atow any zmatowany zm atow any zeszedl
O r a n g e ... zmatowany slabo slabo silnie silnie film zupelnie
zmatowany zmatowany zmatowany zm atowany zeszedl
Lignolak A ... bez zmian slabo zm atow any b. silnie zmatowany
zmatowany zm atowany zmatowany
Lignolak B ... sl^bo slabo slabo silnie b. silnie silnie zmatowany
# • /
zmatowany zm atowany zmatowany zm atowany zmatowany
(1939) 23 PR Z E M Y SL CHEMICZNY
61
S l r e s z c z e n i e .
P odano sposob otrzy m y w a n ia 2-ch sze- lakow sy n te ty c z n y c h , op artych na podsta- wie polik on densacji aldehydu octow ego pod w p lyw em stalego w odorotlenku sodow ego oraz om ow iono w lasn osci tych produktow pod wzglgdem : barw y i jej trw alosci, po- lysku , w ytrzy m a lo sci m echanicznej i che- inicznej, p rzy czy m stw ierd zon o, ze te pro- d u k ty sztu czn e odpow iadajii w ym agan iom dla szelak ow natu ralnych i nadajq si? do ich zastqpienia.
Z U S A M M E N F A S S U N G U c b e r S y n t h e t i s c h e S c h c l l a c k e . Verfasser b erich ten iiber zwei, a u f d c r Polykondensa- tio n von A zetaldehyd u n ter dem E in flu ss von festem N a- triu m h y d ro x y d o eru h en d e V erfahren d e r D arstellu n g von synth etisch en Schellacken. D ie E ig en sch aften d er so e r- haltenen P ro d u k te, wie F arbe, G lanz, m ech an isch er W id e r- stand, w erden im V ergleich m it n a tiirlich e n Schellacken b esprochen. E s vvird festgestellt, dass diese k u n stlich en Pro- d u k te den an die natiirlich en Schellacke gestellten A n fo r- d eru n g en e n tsp rech en u n d die natiirlich en Stoffe ersetzen konnen.
O pew nych wlasnosciach w odnych roztworow jednoetylowego eteru glikolu
Sur quelques p ro p rie ty caracleristiques des solutions aqucuses de l’6 thcr m onoelhylique du glycol W . D O M IN IK i J. W O JG IEG IIO W SK A
Nadeszlo 16 stycznia 1939 W pracy jednego z nas, w ykonanej
w spolnie z M. H a u s c m 1) zw rocono uwagg na szczegolnfi p rzyd atn osc eteru je d n o ety lo wego glik olu , zw anego tak ze celosolw em , do ekstrakcji drew na, przy czym jako pozosta- losc stahj d ostaje sig m niej tub wigcej czy- stq celulozg, podczas g d y w roztw orze zn aj- duje sig obok drobnej ilosci kw asu reszta, ktora przy od pow iedn ich w arunkach goto- wania p rzedstaw ia 5 0 — 5 5 % pierw otnej m a- sy drew na. W w ym ien ion ej p racy stw ierd zo
no, ze eter je d n o e ty lo w y glikolu nie l^czy sig na trw ale zw i^zki ani z celulozg ani ze skladnikam i ek strak tu , gd y z daje sig i z je
dnego i z drugiego z Lycli m aterialow w ypg- dzic za pom ocu pary w od n ej. W ypgdzanie to u sk u teczn ian o w tem peraturze 130°. Do oznaczania rozpuszczalnika poslugiw ano sig przeprow adzaniem go na brom ek ety lu , k to ry zbierano w probow ce z podzialkq i przeli- czano na eter e ty lo w y glikolu w edlu g row- nania:
C2H 50 ■ C ,H 4OH + 2H B r =
= CoH5Br + 11,0 (- BrC2H 4OH Jesli szukanfi ilose celosolw u w gram ach ozn aczym y przez X zas od czy ta n q ilosc bromku etv lu w cm 3 n a zw iem y a, w te d y ma- m y X = 1,18 a.
Gelem niniejszej p racy b ylo szczegolow e zbadanie ty c h w lasnosci celosolw u, ktore mogq m iec znaczenie p rzy jego regenoracji.
Nalezalo wigc przede w szy stk im zbadac tem - peratury wrzenia roznych m ieszanin om a- wianego zw iqzku z wodq i z ew entualriym i
*) W . D o m i n i k i M . H a u s. Ekstrakcja dretvna zapomocq jednoetvlowego eteru glikolu. Przem . chem . 22, 97— 107. (193S).
d odatkam i azeotrop u jiicym i. N ad to zajgli- sm y sig ilosciow o zjaw iskiem kontrakeji, za- chodzqcej przy m ieszaniu tego rozpuszczal
nika z wodfi. W reszcie zw ro cilism y uwagg na w ym razan ie w od n ych roztw orow jedn o- etylo w eg o eteru glikolu.
P o n iew a z chodzilo tu czgsto o analizg bardzo rozcien czon ych w od n ych roztw orow celosolw u , m u sielism y naprzod uspraw nic samfi m etodg oznaczania. O stateczn ie zasto- sow'alismy do oznaczen n astgp uju cy sposob p ostgpow ania. Do ilosciow ego oznaczania ce
losolwu w rozcienczonych roztw orach w o dnych brano 40 cm 3 roztw oru, m ieszano go z 39 cm 3 stgzonego kw asu siarkow ego i do tego dodaw ano 3 2 g KBr. W szy stk o razem ogrzew ano powoli w kolbie d esty lacy jn ej na 500 cm 3 w ciqgu ]/2 godz., po czym bromek ety lu od d esty lo w y w a n o do probow ki z po- dzialkii i ch w y ta n o pod wodq nasyconq brom kiem ety lu . Poniew az jedn ak wraz z brom kiem ety lu d esty lu je okolo 25 cm 3 w odnego roztw oru brom owodoru, k tory ta k ze rozpuszcza brom ek ety lu , nalezalo u sta- lic poprawkg, jakq trzeba w prow adzic na roz- puszczalnosc brom ku eLylu w ty m ze roztw o- rze. Popraw kg tg n alezy dodac do o d czy ta - nej objgtosci brom ku. W artosc tg znalezio- no przez kilkakrotne oznaczenie bromku e t y lu w w od n ych roztw orach celosolw u o zna- nym stgzeniu, przy czym poslugiw ano sig 2 % -o w y m roztworem celosolw u. Srednio po- prawka w yn osila 0,13 cm 3. W obec tego po- slu giw alism y sig w przeliczeniach wzorem : X = 1,18 (0,13 + a)
Po uspraw nieniu m eto d y oznaczania przy-
stq p ilism y do badan w lasciw ych, ktore po
kolei op iszem y.
62
PR ZEM Y SL CHEMICZNY 23 (1939)I . K r z y w a w r z e n i a m i e s z a n i n c I c r u j e d n o e t y l o w e g o g l i k o l u
z w o d q.
Do oznaczeri p un k tow wrzenia roznych m ieszanin poslugiw ano si§ ebulioskopem W. S w i e t o s 1 a w s k i e g o2).
Z astosow ano n ast^ p u jacy sposob poslg- powa.nia: Do sucliego cbuliom etru dano 25 cm 3 d estylow an ej w o d y i oznaczono je.j tem perature w rzenia. N ast§p n ie w prow adza- no porcjam i celosolw i oznaczano tem p era
tu ry wrzenia poszczegolnych m ieszanin, po- w igkszajqc za k a zd y m razem stgzenic cello- solw u w roztw orze w przyblizeniu o 1%. Po- st^pow ano tak dotfid, az objQtosc cieezy w eb u liom etrze w yn iosla 50 cm 3. N ast§pnie znow u do su ch ego cbuliom etru dano 25 cm 3 celosolw u i dodaw ano stop n iow o wod§ pod- noszfic st^zenie w o d y w roztw orze za k azd ym pom iarem w przyblizeniu o 1 %. R ow nocze- snie n otow ano tem p eratu ry w rzenia otrzym a- n ych m ieszanin.
o//o zawartoSc
cell- w roztworze
T em p.
wrzenia 0
CiSnie- nic w m m H r
zawartoȣ % cell, w roztw orze
T em p . wrzenia
0
CiSnie- n ;e w mm H r
0, 100° 760 46.03 99,247 760,5 mm
0,76 99,974 47,03 99,264
,,
1,88 99,944
,,
48,00 99,2742,87 99,870
,,
49,05 99,293,
3,80 99,S22
,,
50.06 99,313, f
4,69 99,800
,,
51,04 99,335,
5,55 99,740
,,
52,00 99,3496,36 99,710
,,
53,01 99,3857 27 99,660 54,00 99,413
„
H, 12 99,600
,,
55,03 9'*,447n
8,92 99,610
,,
56,04 99,481M
9,71 99,573
,,
57,00 99,515,,
10,49 99,560 762 58,00 99,560 755,5 mm
11,25 99,540 (i 59,01 99,622
M
12,28 99,532
,,
60,06 99,674,,
12,74 99,478 61,00 99,726
13,46 99,498
,,
62,01 99,781,,
14,18 99,485
,,
62,91 99,851,,
14,88 99,453 63,94 99,940
15,57 99,480 65.00 100,020
,,
16,25 99,470 66.02 100,110
,,
16.92 99,456
„
67,00 100,210,,
17,57 99,446 764 67,99 100,320
,,
18,22 99,419
,,
68,98 100.470,,
18,86 99,409
, (
70,00 100,620,t
19,49 99,384 70,96 100,780
,,
20,10 99,352
,,
71,95 100,940,,
20,74 99,368 72,84 101,120
,,
21,36 99,359
,,
73,77 101,320„
21,95 99,331
,,
74,85 101,590„
22,53 99,314
,,
75,97 101,870 758 mm23,10 99,305 77,09 102,150
,,
23,64 99,292 78,04 102.350
,,
24,25 99,284
M
78,99 102,85024,84 99,282 758 79,94 103,130
,,
26,03 99,279 80,91 103,450
,,
27,04 99,275 81,90 104,010
>t
28,02 99,270 763 82,92 104,630
,,
28,98 99.267 83,99 105,150 759 mm
30,04 99,265
, ,
85,00 105,710„ .
31,06 99,266 85,95 106,520
,,
32,06 99,261
,,
86,92 107,430„
33,03 99,255
,,
87,90 108,320,,
33,98 99.258
,,
88,93 109,200,,
35,01 99,254
,,
89,94 110,425,,
30,00 99.225
,,
91,00 111,609,,
36,98 99,217 92,00 113,230
,,
38,01 99,213
,,
92,96 114,520,,
39,02 99,224
,,
93,94 116,410 760,5 mm40,00 99.124
,,
94,90 118,500,,
41,04 99.199 95,96 120,805
„
42,04 99,204
,,
97,00 123.300,,
43,00 99,210
,
98,00 126,350,,
44,03 99,219 '
,,
99,00 129,450,,
45,01 99,230 .. 100,00 133,930
..
x) Prof. dr W . S w i ? t o s 1 a \v s k i. E buliom etria, Warszawa 1935 str. 12.
Podana powyzej tablica zawiera p u n k ty wrzenia roznych m ieszanin pod cisn ien iem zb lizon ym do 1 atm osfery.
W rezultacie dochodzi si§ do k rzyw ej, przedstaw'ionej na rvcin ie 1. M inimum tem - p eratury wrzenia przypada dla ty c h m iesza
nin na 99,2° o,o odpow iada zaw artosci okolo 40% eteru w w odzie. Jed n ak w granicach od 2 0 %— 50 % eteru tem p eratu ry wrzenia niew iele si§ roznifi m igd zy sobq.
Z krzyw ej 1 w id ac, ze rozdzielenie eteru jed n o ety lo w eg o glikolu od w o d y przez zw v - czajnq d estyla cj§ nie je s t m ozliw e. N alezalo p o m yslec o usuw aniu w o d y z ta k ich roztw o- row przy p om ocy m iesza n in y azeotropow ej trojskladnikow ej. Jak o d od atek w y b ralism y naprzod sy m e try cz n y dw u ch loroetan , k to rv mo ze b y e prod uk tem u b o czn y m p rzy fabry- kacji eterow glikolu. W zw iqzku z ty m przv- stfjpilism y do u stalen ia, ja k zachow ujq si§
podczas wrzenia m ieszan in y tej su bstan cji z cellosolw em .
II. K r z y w a w r z e n i a m i e s z a n i n e t e r u j e d n o e t y l o w e g o g l i k o l u i s y m e t r y c z n e g o d w u c h l o r o e -
t a n u
S u b stan cje Lc nie daj<i m iesza n in y azeo
tropow ej, ja k to w id ac z p odan ych ponizej p u n k tow wrzenia oraz z w ykresu na rycin ie 2 otrzym an ego p rzy ich pom ocy.
% zawarto£d e te iu w chlorku etylenu
T em p . w rzenia
0 83,2
9,71 85,6
20,2 SS,4
30,7 91,4
39,9S 94,0
49,6 97,5
52,6 98,8
63,2 104,S
74,2 112,0
90,2 127,7
100,0 134,0
(1939) 23 PR Z E M Y SL CHEMICZNY
63
R ycina 2.
D e s t y 1 a c j a a /, e o L r o p o w a . S y m etry cz n y dw uchloroetan daje sig wigc oddzielic przez zw yczajn a d estyla cjg od cel- losolw u. Z wodft n a to m ia st daje ten zwiqzek m ieszaning azeotropow q o p. wrz. 72° pod cisnieniem 1 atm . W kilku oznaczeniach stw ierd zon o, ze z w o d n y m i roztw oram i cello- solwu daje nasz d w u ch loroetan m ieszan in y wrzfice okolo 72— 73° jak to w id ac z nastgpu- jq cych przyldadow :
Z aw artosc cellosolw u w w od n y m roz-
tw orze destylow anym z CjH^CI* 25% 3 6 % T em p eratu ra w rzenia w 0 . . . . 72,5— 73 73— 73,5 Z aw artosc cellosolwu w wodnej war-
stwie d e s t y l a t u ... 7 ,6 7 % 8 ,4 % Stosunek obj. w arstw y C iH jC Is : H 20 +35 : 55 405 : 51
Z d a n y ch ty c h w v n ik a , ze m ozna przy p om ocy C2H 4C12 osiqgnqc p rzy jednorazow ej d estyla cji w od n ego roztw oru celosolw u zna- czne zaggszczenie w o d y w d estylacie. D la pr/.ekonania sig o rezultacie w ielok rotn ego p ow lorzenia tej czy n n osci w y k o n a n o probg d estyla cji 6% -ow ego w od n ego roztw oru cel
losolwu z sy m e try cz n y m dw uchloroetancm z kolumnf} w zm acniajqcq d w u dziestop olk ow q . R ezu lta t b y l nastgpujqcy:
Zaw artosc cellosolwu w w odnym roz- tw oize destylow anym z C :H ,C U .6 % ZawartoSc cellosolwu w wodnej w ar-
stwie d e s t y l a t u ... 0,38%
Stosunek obj. warstw y C iH jC lj do
warstwy H :0 ... 9 0 0 :1 0 0
W probie powyzszej od destylow an o 20%
obj. pierw otnego w odnego roztw oru. Do- sw iadczenie to w skazuje, ze sy m e try cz n y dw uchloroetan nadaje sig w cale dobrze do stgzania w od n y ch roztw orow celosolw u na drodze d esty la cji azeotropow ej. W adq jego je st dose duze zu zycie ciepia na o d d esty lo - w anie w od y. Z jednq objgtosciq w od y prze- chodzi bow iem 9 objgtosci dw uchloroetanu o c. wl. 1,265. Na 1 kg. w o d y w yp ad a wigc 11,4 kg C2H 4C12. R e g n a u 1 t podaje cal- k o w ite cieplo parow ania dw uchloroetanu na 97,7 leal, skqd na 1 kg d estylujqcej rowno- czesnie w ody m a m y 1114 kal. Zaletq C2H 4C!2 jest n atom iast duza roznica p. wrz. inigdzy nim a celosolw em .
Dla zbadania, ja k b y sig oddzielanie w o
dy uk la da to przy uzyciu w yzej wrzqeego do- datku, zrobiono kilka oznaczen punktu w rze
nia oraz probnych d esty la cy j w odnych roz
tw orow eteru etylow ego glikolu z m row cza- nem am ilow ym . W ybrano m row czan am ilo- w y jako jeden z estrow , ktore m o g ly b y wcho- dzic w rachubg przy usuw aniu w od y. Zwifi- zek ten pod wzglgdem tem p, wrzenia zbliza sig do slosow a n eg o przy odw adnianiach octanu butylu.. ale dla n aszych celow b y l on w ygo- d n iejszy w uzyciu ze wzglgdu na stosow anq m etodg oznaczania celosolw u w d esty la cie.
Z octanu b utylu m ogla bow iem wigksza ilosc alkoholu b u tylow ego przedostac sig do roz
tworu w-odnego i w p lyw ac w postaci brom ku butylu na w y n ik i oznaczen celosolw u.
E ster alkoholu am ilow ego, jako Irudno w wo- dzie rozpuszczalnego, daw al wigkszq pew - nosc uniknigcia blgdu.
W y n ik i d estylacji z m row czanem amilu sa nastgpujqce:
Zaw artosc celosolwu w w odnym roz- tworze destylow anym z m row cza
nem a m ilo w y m ... 2 5 % 4 0 % T em p , w r z e n i a ... 90° 9 0 ” ZawartoSc celosolwu w w odnej w ar-
stwie d e s t y l a t u ... 16,59% 16,69%
Stosunek w arstw y estru do w arstw y
wody . . . ... '. 170 : 54 173 : 55
D esty la cja 16 %-ow'ego roztw oru wrodne- go celosolw u z nadm iarem m rowczanu am i
lu z zastosow an iem k olu m n y w zm acniajqcej dw udziestopolkow ej doprow adzila do nastg- pujqcego w yniku:
Zaw artosc celosolwu w w odnym roztw orze d e stylow anym z m row czanem a m i l u ... 16%
Z aw artosc celosolwu w wodnej w arstw ie destylatu 0,38%
Stosunek obj. w arstw y m rdw ezanu am ilu do
w arstw y w o d y ... 340 : 108
W yn ik i te sq znacznie k o rzystn iejsze od
u zysk a n y ch przy p om ocy dw uchloroetanu,
64
PRZEM YSL GHEM ICZN Y 23 (19S9)gd yz ilosc poryw acza na 1 kg w ody jesL m niojsza, a efek t pod w zglgdem rozdzielania raczej lcpszy.
FakL ten b y l do przew idzenia, gd yz po- dobne zjaw isko m ozna o b sen vow ac przy st§zaniu w odnych roztw orow kw asu octow e- go, na co jeden z nas ju z dawniej zwrocil uw ag§,s- 4).
U zycie w yzcj wrzqcego dodatku azeotro- powego redukuje w ty m w yp ad k u ilosc po- trzebnego dodatku do 2,7 4 kg m rowczanu am ilu (c.w l. 0,871) na 1 kg w od y, co przy calk ow itym cicple parowania lego zwiqzku w yn oszq cym 130 k a l/k g pozwala ob liczy c za- potrzebow anic cicpla w w ysok osci 356 K al na 1 k g destylujqcej row noczesnie w od y tj.
przeszio tr zy razy m niej niz przy zastoso- waniu dw uchloroetanu.
Przedstaw ione tu w yn ik i w skazujq, ze usuw anie w od y z celosolw u daje sig zreali- zow ac na drodze d estylacji azeotropow ej bez szczegolniejszych trudnosci i przy stosunko-
\vo m alym zuzyciu cicpla. W chizeniu do zre- dukowania rozchodu ciepla do m inim um na- lczy raczej p o s w ip ic k orzysci, w ynikaj^ce z duzej roznicy p u n k tow wrzenia migdzy cel- losolwcm a dodatkiem azeotrop u jq eym , po- szukujqc najw lasciw szych rozwiqzan przez odpow iedniq konstrukejg ap aratu ry, uwzglQ- dniajqeq krzyw q d estyla cji m ieszanin w od y i celosolw u.
K o n I r a k c j a w r u z t w o r a c li w o- d n y c h c e l o s o l w u .
Zjaw isko kontrakeji w w odnych roztw o- rach celosolw u polqczone jest, ze zn acznym efektem k a loryczn ym , o k torym przy stgza- niu tak ich roztw orow nie n a lezy zapom inac.
Sanui kontrakejg znaleziono, mierzqc objg- tosc m ieszanin zn an ych objgtosci w od y i cel- losolwu przy stalej tcm peraturze 20°. Oto w yn ik i pomiarow:
W ody c m 3
celosolwu cm 3
m iesza
niny c m 3
K ontrakcja w % -ch ogolnej
obj.
ob jft.
eteru objet.
wody
45,0 5 49,6 0,8 8 0,9
42,5 7,5 49,4 1,2 8 1,4
40,0 10 49,2 1,6 8 2,0
37,5 12,5 49,0 2,0 S 2,66
25,0 25,0 48,3 3,4 6,8 6,S
12,5 37,5 48,6 2,8 3,79 11,2
7,5 42,5 49,15 1,7 2,00 11,3
5 45,0 49,44 1,12 1,24 11,2
N alezy podkreslic, ze celosohv w nadm ia- rze w od y zm niejsza swq ob jgtosc sta le o 8%
W oda zas w nadm iarze celosolw u o 11,2% .
3) W . D o m i n i k M etody przerobki destylatow drew- na, Przeglqd chem . II. 4 (193S)
4) W . D o m i n i k. Sposob otrzymywania stezonego kwasu octowego z surowego octu drzewnego. Pat. pol. 26172.
193S-
E fek t ciep ln y ozn aczon y, jako czqstecz- kow e cicplo rozpuszczania celosolw u w wo- dzie w y n osi okolo 3700 kalorii.
Na p odstaw ie ty c h oznaczen m ozna przy- jqc, ze przy od d estylo w a n iu w od y z celo
solwu n alezy cieplo parowania w o d y obli- czac nieco w yzej niz norm alnie. Jezeli przyj- m iem y, ze przy regeneracji b gdziem y m iec do czynien ia z czterd ziesto p rocentow ym i w odnym i roztworam i rozpu szczalnik a, mo- zem y w yk o n a c rachunek nastgpujqcy:
Na w yd zielen ie jedn ego m ola tj. 90 gra- mow celosolw u z roztworu w od n ego trzeba ponad potrzebnq do w yp arow an ia w od y ilosc ciepla doprow adzic d od atk ow o 370 0 kal a zatcm w w yp ad ku 40% -ow ego roz-
4 0 1000 0 _An 0 _ ,nn . . tworu ---— 3 /0 0 = 2 /4 0 0 m alych kaloryj na 1000 g w od y. N alezy wigc do calk ow itego ciepla parow ania w od y , p rzyj- m ow anego w w yso k o sci 600 kal. d odac 27,4, a wi§c okolo 5% .
Z a c h o w a n i e s i § w o d n y c h r o z- t w o r o w c e l o s o l w u p r z y w y-
m r a z a n i u .
W p ew n ych w arunkach m og lo b y wcho- dzic w rachubg stgzan ie rozcien czon ych w o d n ych roztw orow celosolw u przez w vm raza- nie. D la teg o zw rocono uw agg w n in iejszej se- rii dosw iadczen row niez i na ob nizenie p.
zam arzania w od y przez eter e ty lo w y glikolu.
O kazalo si§ przy ty m , ze zn alezion e ob n ize- nia sq znacznie w igksze od teo rety czn ie prze- w id yw an y ch przy zalozeniu , ze eter e ty lo w y glikolu rozpuszcza sig bez h yd ra ta cji. G dy n ato m ia st za lo zy m y , ze na jednq czqsteczkg eteru ulega zw iqzaniu 4 — 5 czqstecz.ek w od y, zgodnosd z teoriq je st w y sta rcza jq ca, jak to w idac z zestaw ien ia.
Rozpuszczono na iooo R wody
Znaleziono obnizenie
p. zam.
O bnizenie tem peratury obliczone dla
C,H
Obnizenie tem peratury obliczone dl.i G,H,„0,.5H.,0
0,5275 m ola e t e r u 1,006“ 0,950“ 1,024°
1,0000
,,
2,040“ 1,850° 2,040"2,4400 ,, 5,706“ 4,514° 5,790°
Z achodzace tu zjaw isko uw odnienia celo
solwu nie w p lyw a zresztq w n iek orzvstn y sposob na m ozliw osci stgzania rozciericzo- nych roztw orow przez w ym razan ie, ktore m oglob y b ye aktualne w te d y , g d y b y z ja- kichkolw iek pow odow w trakcie przerobki w ystq p ily takie roztw ory w wigkszej ilosci i g d y b y ich stgzanie na drodze gotow an ia w yp ad alo za drogo.
Streszczajqc u zysk an e w pow yzszej pracy w yniki m ozem y pow iedziec, ze:
1) je d n o ety lo w y eter glikolu daje z w'o-
dq m ieszaniny o tem p , wrzenia nizszej od
(1939) 23 PR Z E M Y S L CHEMICZNY
65
w ody, m ian ow icie pod cisn ien iem a tm osfe- rycznym okolo 99,2°, odpow iadajqcq za- w artosci okolo 40% eteru w w odzie.
2) w lasciw osc La pozw ala na latw e w y- pgdzenie za pom ocq pary wodnej resztek
■tego rozpuszczalnika Lak z celu lozy jak tez i z otrzyinan ego z drewna ekstraktu ligni- n ow o-polisacharydow ego.
3) w odne roztw ory celosolw u dajq sig odw odnic prawie bez stra t sam ego rozpusz
czalnika przez zastosow anie d esty la cji azeo- tropow ej w obecnosci tak ich d od atk ow jak sy m e try cz n y dw uchloroetan lub pewne estry kwasow tlu szczow ych , np. m row czan am i- low y.
4) Z jaw isko kohtrakcji w ystgp u jq ce w w odnych roztw orach celosolw u i zw iqza- ne ze zn a czn ym w y d zielen iem ciepla zw igk- sza nieco k o szt regeneracji rozpuszczalnika ale zw igk szenie to nie przekracza 5% kosz- tu zw y k lego odparow ania w od y.
5) zachow anie sig w o d n ych roztw orow celosolw u ponizej 0° pozw ala w nioskow ac o zachodzqcej w roztw orach h yd ratacji tego rozpuszczalnika i nic nasuw a zadnych trud-
nosci p rzy ew en tu aln ym stgzaniu rozcieii- czonvch w od n ych roztw orow przez w ym ra- zanie w ody.
ZUSAMMENFASSUNG
U b e r e i n i g e E i g e n s c h a f t e n w a s s r i g e r L o s u n g e n v o n G l y k o l m o n o a t h y l a t h e r .
D ie V erfasser besp rech en ih re V ersuche u b e r die E b u lio m etrie u n d K ryom etrie w assriger L osungen von G lykolm onoathylater. Sie fin d en , da'ss solehe L osungen leich: d u rch D e stin atio n m it A ethylenchlorid o d er m it leicht siedenden F ettsiiureestern en tw assert w erden konnen.
D ie m it W arm een tw ick lu n g stattfin d en d e K ontraktion beim V erm ischen von G ly kolm onoathylather m it W asser beein trach tig t den W arm eau fw an d bei d er Entw iisserung des A e th ers n u r in e in e m zu vern ach lassig en d en G rad e. D as M in im u m d er Siedekurve d e r G em ische von G lykol
m o n o ath y lath er u n d W asser b e fin d e t sich bei ca 99,2”
(760 m m H g) u n d ca 60% von W asser.
A us dem Institut
fur A norganische Chem ie der Landw irtschaftlichen H ochschule in W arszaw a.
Badania nad przydatnosci^ kazeiny krajowej do celow klejarskich w przem ysle dyktowym
E lu d es sur [’utilisation de la caseine d ’origine polonaise dans l ’industrie des conlre-plaqucs Dr. Inz. T. P E R K I T N Y i Mgr. H. K R A G H O W N A .
Z lab o rato riu in Paiistw ow ycli Zaklad6w Przem yshi D yktow ego i Fornierowego w Bydgoszczy Nadeszlo 17 stycznia 1939
D o produkeji k azein y, zapoczqtkow anej w roku 1920 przez S ta n y Z jednoczone A m e- ryki P o ln ocn ej, p rzystq p ily w latach 1921 — 1925 liczne inne kraje, jak A rgen tyna, A ustralia, A n glia, H olandia i Francja, a w roku 1929 row niez i P olska.
Rozwoj produkeji k azein y w P olsce cha- rakteryzujq nizej podane liczb y , zaczerpnig- te z ok oln ik ow Zwiqzku G ospodarczego Spol- dzielni M leczarskich w P ozn an iu.
T A B L IC A 1.
Produkcja kazeiny w Polsce.
Rok
Ilosc wy- p ro d . ka
zeiny w tonach
Rok
Ilosc w y- prod. k a
zeiny w tonach
Rok
Ilosc wy- p rod. k a
zeiny w tonach
1929 222 1932 37 1935 29S
1930 444 1933 82 1936 430
1931 91 1934 141 1937 442
Na sk u tek chw ilow ego braku fachow cow i odpow iednich urzqdzeh tech n iczn ych ka-
zeina w yrabiana w Polsce nie dorow nyw ala poczqtkow o pod wielom a w zglgdaini kazei- nie zagranicznej, co w plyw alo ujem nie na jej konsum pejg i poza ogolnym k ryzysem gospodarczym p rzyezyn ilo sig praw dopodob- nie do przejsciow ego spadku produkeji w la
tach 1931 do 1934.
Do glow n ych wad ow czesnej k a zein y za- liczano w y sok i stop ieh zan ieczyszczen , du- y.i\ zaw artosc tluszczu, slabti k leistosc, nad- niiernq kw asow osc i w vgorow am i ceng, kto
ra m im o wprowadzenia cel p rotek cyjn ych przewyzszala ceng towaru obcego.
Dopiero od roku 1935 m niejw igcej, dzig-
ki staiem u udoskonalaniu m etod fabrykacji
i obnizeniu kosztow produkeji zarysow uje
sig znaczniejsza poprawa zarowno jakosci
k azeiny krajowej, jak i jej p op ylu na kra-
jow ym rynku. O becny przem ysl kazeino-
w y w P olsce, koncen tru jq cy sig glow nie
w kilkunastu now oczesnych m leczarniaeh
W ojew odztw a Poznanskiego i Pom orskie-
go, n astaw ion y je st juz na rocznq produkejg
66 PR ZEM Y SL CHEMICZNY 23 (1939)
okolo 1250 ton kazein y w lokienniczej, pod- puszczkowej i kw asow ej, m im o ze w szy stk ie zainteresow ane galgzie przem yslu, jak prze- m ysl w lok ienn iczy, g ala lito w y , papierniczy, sp o zy w czy i drzew nv, zaopatrujq sig nadal w znaczne ilosci surowca na rvnkach za- granicznych.
Do g low n ych odbiorcow k a zein y kw aso
wej. bo zu zy tk o w u jq cych jq w ilosciach do tysiqca ton rocznie, nalezq liczne fabry- li d y k t w P olsce, to te z u stosu n k ow an ie sig tych w lasnie fab ryk do k w estii zakupu su rowca na rynku krajow ym lub tez zagra- n iezn ym posiada d oniosle znaczenie dla dal- szego rozwoju krajowej produkeji kazein y i stan ow i ty m sam ym wazne zagad n ien ie ogolno gospodarcze.
Zaga d nienie to zawiera w sob ie dwa o d “ d zielne problem y:
1) Problem k alk u la cyjn o-h an d low y, kto- ry, o ile autorom w iadom o nie zo sta l, dotqd d efin ityw n ie rozw iqzanv przez m iarodajne ezyn n ik i gospodarcze i zm u sil fab ryk i d y k t do przejsciow ego zw igkszenia przywozu kazein y zagranicznej.
2) Problem tech n iczn y , d o ty cz q c y w y- Iqcznie j a k o s c i k azein y, bez uwzglgd- nienia jej ceny.
A bstrahujqc w zu p elnosci od problemu pierw szego, tj. od stro n y k alk u lacyjn o-h an- dlowej zagad n ienia, stw ierd zic nalezy, ze za rzu ty t e c h n i c z n e, sta w ian e przez fab ryk an tow d y k t kazeinie k rajow ej, w y p ly - wajq raczej z d om yslow i m ajstersk ich prze- sqdow, niz z szczegolow ych obserw acji i kon-
kretnych d anych.
P on iew az zas dla rozstrzygnigcia tak waznej gospodarczej k w estii, jakq jest lech - niczna przyd atn osc krajowej k azein y do celow klejarskich, m iarodajne mogq bye, zdaniem au torow , jed y n ie scisle dane cyf- rowe, przystqpito laboratorium P an stw ow ych Zakladow Przem yslu D y k tow eg o i F orn ie
rowego w B yd g o szczy z poczqtkiem roku 1937 do od n osn ych badan na skalg zarow no l&boratoryjnq jak i fabrycznq. D o ty ch - czasow e w yn ik i ty ch badan zestaw ion e sq w pracy n in iejszej.
W l a s n o s c i c h e m i c z n e k a z e i n y B adaniom chcmicz'nym pocldano 26 roz- nych rodzajow k azein y krajow ej i 2 rodza- je k azein y zagranicznej. Probki pobrane do analiz p och odzily z 10% ilosci workow, d ostarczan ych biezqeo do fabryki, tak ze m aterial ob jg tv badaniam i w y n o sil w su- m ie 231 ton k a zein y polskiej, 30 ton ka
zein y holenderskiej i 30 ton k azein y argen- tyn sk iej.
A n alizy chem iczne przeprowadzono w m ysl Norm N iem icckich o B adaniu i Do-
staw ie K azein y R. A. L. nr. 093 B z lu leg o 1932, oznaczajqc:
1) z a w a r t o s c w o d y /. rozn icy w agi przed i po w ysu szen iu ok olo 3 g ka
zein y w tem peraturze 105°
2) z a w a r t o s c p o p i o 1 u przez spopielenie okolo 3 g k azein y w ty g lu por- celan ow ym
3) z a w a r t o s c b i a 1 k a drogq oz- naczenia azotu m etodq K jeld ah la i prze- m nozenia p rocentow a zotu przez sp o lczy n - nik k azein o w y 6,39
4) 1; w a s o w o s c przez ozn aczen ie ilosci cm 3 0,1/! lugu sod ow ego, z u z v le g o do zob ojgln ien ia 1 g k azein y.
W yn ik i p o w y zszych an aliz, w yrazon e w p rocentach w agi k azein y bczw odnej oraz dla porownania od nosn e n orm y niem ieckie zawiera tab lica 2.
T A B L IC A 2.
D ane analityczne kazeiny polskiej, argentynskiej i holenderskiej
Pochodzenie N r
Zaw arto£d w % wagi kazeiny bezw odnej
K w aso- wosc kazeiny probki
w ody po- piolu bialka
w cm 3 1,0 n N a O H
Polska . . . 1 14,94 3,59 SS,30 10,10
Polska . . . 2 12,76 3,55 S6,76 11,67
Polska . . . 3 11,38 3,79 84,11 10,64
Polska . . . 4 11,46 3,7S SS.62 10,23
Polska . . . 5 9,70 2,19 86,98 12,37
Polska . . . 6 9,96 2,S7 87,09 12,85
Polska . . . 7 10,70 4,11 85,75 14,30
Polska . . . S S,59 3,69 85,09 11,87
Polska . . . 9 8,41 4,11 84,13 12,55
Polska . . . 10 8,4S 4,10 86,37 9,96
Polska . . . 11 10,33 3,32 87,32 10,31
Polska . . . 12 9,76 3,55 86,17 10,79
Polska . . . 13 10.S3 4,39 S5,96 14,04 Polska . . . 14 10,79 3,38 87,80 10,79 Polska . . . 15 10,44 3,82 86,25 10,29
Polska . . . 16 9,19 3,37 85,52 12,62
Polska . . . 17 10,54 4,03 S5,9S 11,87 Polska . . . 18 10,86 3,29 SS,34 11,65
Polska . . . 19 7,22 3,68 85,41 12,72
Polska . . . 20 8,58 4,22 85,24 13,04
Polska . . . 21 8,74 3,73 85,26 12,22
Polska . . . 22 8,61 4,23 S5.38 12,10
Polska . . . 23 10,S9 4,46 86,44 10,88
Polska . . , 24 8,63 3,21 83,05 13,45
Polska . . . 25 10,72 4,42 S6.39 11,04 Polska . . . 26 13,57 4,10 87,08 11,84 Srednio dla
kazeiny p o l
skiej . . . 10,2 3,7 S6,2 11,S
A rgentyna 27 10,72 3,91 S9,44 9,03
H olandia . . 28 12,11 4,38 S5.53 10,03 N o rm y niem. maks. maks. m in. m aks.
R. A . L. 093 B 13,6 4,4 86,7 13,9
Ja k w yn ik a z Lablicy 2, dane a n a lity c z
ne k a zein y krajowej nie we w szy stk ich w y -
padkach odpow iadajq p odan ym norm om
niem ieckim . Z ogolnej ilosci zb ad an ych pro-
(1939) 23 PR Z E M Y SL CHEMICZNY
67
bek ok olo 4% w y k a zu jc nadm iernq w ilg o t- nosc, ok olo 8% nadmiernci zaw artosc po- piolu, ok olo 65% n ied ostateczn q zaw artosc bialka i okolo 8% nadm iernq k w asow osc.
Stw ierdzone od ch ylenia in m inus zrow now a- /.one sfi jed n a k odchyleni'am i in plus, tak ze p rzy u w zglgd nien iu w artosci p r z e - c i § t n y c h dla ealego zb ad an ego m ateria- lu, je d y n ie srednia zaw artosc bialka, w y n o - szqca 86,2% odbiega o 0,5 % od obow iq- zujqcej n orm y 86,7% . P o zo stale zas sred- nie w artosci przew yzszajq w ym agan ia norm, przy czym od ch ylenia na k orzysc k azein y krajowej w yn oszq dla w ilg otn osci 3,4% , dla za w artosci popiolu 0,7% i dla k w a so
wosci 2,1 c m 3 0 ,In N aO H .
D ane a n a lity czn e k azein y argentynsk iej przedstaw iajq sig, jak w y n ik a z ta b licy 2, m niej k o rzy stn ie od srednich d an ych k azei
n y krajow ej pod w zglgdem w ilgo tn osci i za
w artosci popiolu, k orzystn iej n a to m ia st pod w zglgdem zaw artosci bialka i k w asow osci.
Na uw agg zasluguje g low n ie w ysok a zaw ar
tosc bialka (89,4% ) u k a zein y a rgen tyn sk iej, przew yzszajqca w y m agan ia norm o 2,7% .
K azein a holenderska przedstaw ia sig je d y n ie pod w zglgdem k w asow osci k o rzy st
niej od k azein y k rajow ej, u stgp uje jej n a to m iast pod w zglgdem zaw artosci tak w o d y i p opiolu, ja k zw laszcza b ialk a, ktore stw ier- dzono w nieoczekiw anie n isk iej ilosci 85,5% , tj. o 1,2% ponizej obow ifizujqcej norm y.
Dla ostateczn ego porow nania w lasnosci ch em iczn ych k a zein y pochodzenia krajow e- go i zagranicznego, p rzeciw staw iono wresz- cie w ta b licy 3 srednim d an ym a n a lity cz- nym k azein y krajow ej row niez i srednie da- ne k a zein y zagranicznej, tj. srednie war- l.osci dla 30 ton tow aru argen tyh sk iego i 30 Lon towaru holenderskiego.
T A B L IC A 3.
Srednie dane analityczne kazeiny krajowej i zagranicznej.
Pochodzenie kazeiny
Sposdb obli- czenia danych
analitycznych
Zaw artoSc w % Kwa- sowo££
w cm*
0,1 n NaOH
wody po-
piolu bialka
K rajow a w stosunku d o wagi kaze
iny bezwodnej
10,2 3,7 86,2 11,8
Z agianiczna 11.4 4,1 87,4 9,9
Krajow a w stosunku do wagi kaze
iny handlow ej
- | 3,3 77,5 10,6
Z agraniczna - 1 3,6 77,5 8,8
