REDAKTOR: Pr o f. Dr. ICAZrMIERZ K L I N G SEKRETARZ: Dr. L E C H S U C H O W I A K ORGAN CHEM ICZNEGO IN STY TU TU BADAWCZEGO I POLSKIEGO TOW ARZYSTW A CHEMICZNEGO
W Y D A W A N Y Z Z A S I Ł K I E M W Y D Z I A Ł U N A U K I M IN I S T E R S T W A W Y Z N A Ń R E L I G I JN Y C H i O Ś W IE C E N IA P U B L IC Z N E G O
R O C Z N I K X I X M A R Z E C 1935 3
Sprawozdanie Chemicznego Instytutu Badawcz
C o m p te re n d u cle l ‘I n s t i t u l des R e ch e rc h es C h im iąu cs.
ODSŁONIĘCIE TABLICY PAMIĄTKOWEJ W CHEMICZNYM INSTYTUCIE BADAWCZYM
P r a c o w n i c y C h e m i c z n e g o I n s t y t u t u B a d a w c z e g o u f u n d o w a l i b r o n z o w ą t a b l i c ę p a m i ą t k o w ą k u czci T w ó r c y I n s t y t u t u P a n a P r e z y d e n t a R z e c z y p o s p o l i t e j I g n a c e g o M o ścic k ie g o . O d s ło n ię c ie t e j t a b l i c y , w m u r o w a n e j w h o l l u I n s t y t u t u , o d b y ł o się p r z e d p o s i e d z e n i e m K u r a t o r j u m p o p r z e d z a j ą c e m W a l n e Z g r o m a d z e n i e w d n i u 12 g r u d n i a u b . r.
P r z e m a w i a j ą c i m i e n i e m K o m i t e t u P r a c o w n i k ó w D r . C h o r ą ż y p o d k r e ś l i ł , że m y ś l u f u n d o w a n i a t a b l i c y w y s z ł a z p o ś r ó d p r a c o w n i k ó w I n s t y t u t u , z a r ó w n o u m y s ł o w y c h j a k i f i z y c z n y c h j a k o w y r a z g łę b o k i e g o h o ł d u i u c z u ć s e r d e c z n y c h j a k i e ż y w i ą d la Z a ł o ż y ciela I n s t y t u t u P r o f e s o r a I g n a c e g o M o ści
c k ie g o .
N a s t ę p n i e p r z e m ó w i ł K u r a t o r I n s t y t u t u D y r . in ż. E . K w i a t k o w s k i k r e ś l ą c p o s t a ć p r o f e s o r a M o ścick ieg o n a tle je g o d z ia ła ln o ś c i n a u k o w e j : C e c h ą c h a r a k t e r y s t y c z n ą p r a c P a n a P r e z y d e n t a b y ło , że i m a ł y się z a w s z e z a g a d n i e ń n a s u w a j ą c y c h p r z e m o ż n e t r u d n o ś c i , że n i e i s t n i a ł y d l a N ie g o p r z e s z k o d y , p r z e d k t ó r e m i b y się c o f n ą ł l u b s t a n ą ł b e z r a d n i e , w s z y s t k i e t r u d n o ś c i p r z e z w y c i ę ż a ł p r o s t e m i i d o s k o n a ł e m i r o w z i ą z a n i a m i . P r o b l e m y , k t ó re p r z e d s i ę b r a ł d o t y c z y ł y z a w s z e z a g a d n i e ń z w i ą z a n y c h z ż y c i e m i z p o t r z e b a m i c z ło w ie k a i p a ń s t w a . W w y s i ł k a c h s w y c h n i e u l e g a ł k o s m o p o l i t y z m o w i , j a k w i e l u u c z o n y c h , lecz p o d k r e ś l a ł z a w s z e s w ą n a r o d o w o ś ć . W s p o m n i a w s z y o u r u c h o m i o n y c h l u b z a ł o ż o n y c h
M Y Ś L C H E M I C Z N Y
34 P R Z E M Y S Ł C H E M I C Z N Y 19 (1935)
p r z e z P a n a P r e z y d e n t a i n s t y t u c j a c h — C h o r z o w ie , M o ś c i c a c h i C h e m i c z n y m I n s t y t u c i e B a d a w c z y m in ż . K w i a t k o w s k i z a k o ń c z y ł sw e p r z e m ó w i e n i e o k r z y k i e m n a c z e ść P a n a P r e z y d e n t a , k t ó r y z e b r a n i z z a p a ł e m p o d j ę l i , p o c z e m d o k o n a ł o d k r y c i a t a b l i c y p a m i ą t k o w e j, n a k t ó r e j w i d n i e j e n a s t ę p u j ą c y n a p i s : In icja to ro w i i T w órcy Chemicznego In sty tutu Badawczego P a n u P rezyd en to w i Rzeczy
p o sp o litej P o ls k ie j profesorow i Ignacem u M o ścickiem u w 30 -ią rocznicę Je g o p ra cy nauko
w ej praco w n icy Instytutu w hołdzie.
O g o d z i n i e 1 1 -te j p r z y b y ł d o I n s t y t u t u P a n P r e z y d e n t p o w i t a n y u w e j ś c i a p r z e z k u r a t o r ó w i p r a c o w n i k ó w I n s t y t u t u .
W s a li b i b l j o t e c z n e j g d z ie z e b r a l i się w s z y s c y u c z e s t n i c y u r o c z y s t o ś c i d y r e k t o r I n s t y t u t u D r . Z e n o n M a r t y n o w i c z w y g ł o sił n a s t ę p u j ą c e p r z e m ó w i e n i e :
P a n i e P r e z y d e n c i e R z e c z y p o s p o l i t e j ! K o r z y s t a j ą c z T w e j u n a s b y t n o ś c i p r a g n i e m y i m y , p r a c o w n i c y C h e m i c z n e g o I n s t y t u t u B a d a w c z e g o , p r z y ł ą c z y ć się do t y c h h o ł d ó w , j a k i e Ci, D o s t o j n y P a n i e P r e z y d e n c i e , s k ł a d a ś w i a t n a u k o w y z o k a z j i T w o i c h g o d ó w z n a u k ą . P r z e d p i ę t n a s t u l a t y rz u c iłe ś i n i c j a t y w ę u t w o r z e n i a o g ó l n o p o l s k i e g o i n s t y t u t u c h e m i c z n e g o . Że id e a , p r z e z C ieb ie P a n i e P r e
z y d e n c i e , r z u c o n a , b y ł a i d e ą n a w s k r o ś ż y w ą i r e a l n ą , b y ł a i d e ą o b y w a t e l a , c z u ją c e g o p o t r z e b y swrego k r a j u — d o w o d z i t e g o f a k t n i e t y l k o s z y b k i e g o p o w s t a n i a g m a c h ó w I n s t y
t u t u , a le i ro z w ó j w n i m t y l u i t a k r ó ż n o r o d n y c h p r a c b a d a w c z y c h , że z a k r e s ic h o b e j m u j e c o r a z to s z e r s z e d z i e d z i n y ż y c i a g o s p o d a r czego.
P a n i e P r e z y d e n c i e R z e c z y p o s p o l i t e j ! T w o j e g ł ę b o k i e u m i ł o w a n i e id e i u p r z e m y s ł o w i e n i a z ie m i o j c z y s t e j s p o w o d o w a ł o p o w s t a n i e ty c h g m a c h ó w , T w e , P a n i e P r e z y d e n c i e , u m i ł o w a n i e t w ó r c z e j p r a c y b a d a w c z e j s k u p i ł o w t y m o ś r o d k u c a ł y s z e r e g T w o i c h u c z n i ó w , k tó r z y , w m y ś l h a s e ł i i d e j i p r z e z C iebie, P a n i e P r e z y d e n c i e , g ł o s z o n y c h , s t a r a j ą się c a ł ą swą w ie d z ę , p r z e z C ieb ie, P a n i e P r e z y d e n c i e , w d u s z e i c h w s z c z e p i o n ą , w p r o w a d z i ć w czyn.
R e a l n y m d o w o d e m tej p r a c y j e s t zbiór s p r a w o z d a ń z b a d a ń w y k o n a n y c h w n a s z y m I n s t y t u c i e , k t ó r y w i m i e n i u w s z y s t k i c h p r a co w n ik ó w ', p r a g n ę Ci, P a n i e P r e z y d e n c i e , zło
ż y ć w h o ł d z i e z t e m z a p e w n i e n i e m , że nie u s t a n i e m y n a d r o d z e p r z e z C ieb ie, P a n i e P r e z y d e n c i e , w s k a z a n e j w n a s z y c h s t a r a n i a c h n a d u p r z e m y s ł o w i e n i e m n a s z e j z i e m i o jc z y s t e j .
P r z y s ł o w a c h t y c h d y r e k t o r M a r t y n o w ic z w r ę c z y ł P a n u P r e z y d e n t o w i d w a to m y Pan Prezydent w gronie Kuratorów Chemicznego Instytutu Badawczego.
( 1935) 1!) P R Z E M Y S Ł C H E M I C Z N Y 3 5
Fan Prezydent Rzeczypospolitejdnia12.XII.1934w salibibljotecznejChemicznegoInstytutuBadawczegow groniepracowników. Instytutu
36 P R Z E M Y Ś L C H E M I C Z N Y 1!) (1935)
, , S p ra w ozdań z p rac Chem icznego In s ly lu lu B adaw czego” .
O s t a t n i p r z e m ó w i ! in ż. Z. Z a l e s k i w i m i e n i u p r a c o w n i k ó w I n s t y t u t u w t e s ło w a :
D o s t o j n y P a n i e P r e z y d e n c i e ! W h o łd z ie , j a k i Ci s k ł a d a k r a j c a ł y w u z n a n i u za t r z y d z i e s t o l e t n i ą t w ó r c z ą p r a c ę n a p o l u t e c h n i k i , m y , p r a c o w n i c y C h e m i c z n e g o I n s t y t u t u B a d a w c z e g o , n i e t y l k o u c z e s t n i c z y m y w n a l e ż - ' n y c h Ci, D o s t o j n y J u b i l a c i e , w y r a z a c h u z n a n i a , a le r ó w n o c z e ś n i e w t e m u r o c z y s t e m ś w i ę cie n a u k i p o ls k ie j s e r c a n a s z e o g a r n i a u c z u cie d u m y , że w a r s z t a t n a s z e j c o d z i e n n e j p r a c y j e s t j e d n e m z D z ie ł T w e g o t w ó r c z e g o u m y s łu , s z l a c h e t n e g o s e r c a i p r a c o w i t y c h r ą k .
N i e m n i e j w d n i u t y m z d a j e m y s o b ie t e m j a ś n i e j s p r a w ę z c i ą ż ą c y c h n a n a s o b o w i ą z k ó w , b y p o d w a l i n y z b u d o w a n e g o p r z e z C ieb ie, P a n i e P r e z y d e n c i e , g m a c h u i t c h n i ę t e g o w e ń d u c h a p r a c y t w ó r c z e j w r ę k a c h i u m y s ł a c h n a s z y c h i n a s z y c h n a s t ę p c ó w s p e ł n i ł y w y z n a c z o n ą i m p r z e z C ieb ie rolę.
P r a c a t a , b i o r ą c ż y w y p r z y k ł a d z T w ó r c y I n s t y t u t u , w i n n a b y ć b e z i n t e r e s o w n a , a s ł u ż y ć m a j e d y n i e r o z w o j o w i r o d z i m e g o p r z e m y s ł u , s t a n o w i ą c e g o w d z i s i e j s z y m u k ł a d z i e sił j e d n ą z z a s a d n i c z y c h k a r t w k s ię d z e , k t ó rej n a i m i ę M o c a r s t w o w a P o l s k a .
I m i e n i e m p r a c o w n i k ó w C h e m i c z n e g o I n s t y t u t u B a d a w c z e g o d z i ę k u j ę Ci, D o s t o j n y
J u b i l a c i e , za s t w o r z e n i e te g o w a r s z t a t u p r a cy. j a k o p l a c ó w k i d la r o z w i ą z y w a n i a a k t u a l n y c h z a g a d n i e ń , z w i ą z a n y c h z s a m o o b r o n ą i ż y c i e m g o s p o d a r c z e m n a s z e g o k r a j u , o r a z d la k s z t a ł c e n i a p o d T w e m i o p i e k u ń c z e m i s k r z y d ł a m i ś w i e ż y c h , m ł o d y c h sił t e c h n o l o g i c z n y c h .
R ó w n o c z e ś n i e d z i ę k u j e Ci, P a n i c P r e z y d e n c ie , za w y t k n i ę t y n a m d r o g o w s k a z ż y c i o w y w n a s z e j p r a c y z a w o d o w e j , k t ó r e g o j e d n ą z c e c h — to u m i ł o w a n i e s a m e j p r a c y dla d o b r a l u d z k o ś c i p r z y g łę b o k o p o j ę t e j i d e o w o - ści s t o s u n k u do ż y c ia ; n a s t ę p n i e d z i ę k u j e Ci, P a n i e P r e z y d e n c i e , za g o r ą c e s e r c e i ż y c z l i w ą o p i e k ę , j a k ą r o z t a c z a s z n a d n a m i , o r a z za h o j n e d z ie le n ie się z n a m i g ł ę b o k ą w i e d z ą i s p r a w n o ś c i ą t e c h n i c z n ą w ś r ó d l i c z n y c h z a j ę ć S t e r n i k a N a w y P a ń s t w a .
Ś l u b u j e m y Ci, C z c i g o d n y J u b i l a c i e , d o ł o ż y ć z n a s z e j s t r o n y w s z e l k i c h sił i s t a r a ń w r e a l i z a c j i T w y c h w i e l k i c h , w p r z y s z ł o ś ć w y b i e g a j ą c y c h , z a m i e r z e ń .
U c z o n y i w y n a l a z c a ś w i a t o w e j s ł a w y , p i o n i e r p o l s k i e g o p r z e m y s ł u c h e m i c z n e g o , o n i e z ł o m n e j w o li o s i ą g n i ę c i a w y n i k ó w p o d j ę t y c h z a g a d n i e ń , t w ó r c a i z a ło ż y c ie l C h e m i c z n e g o I n s t y t u t u B a d a w c z e g o , P a n P r e z y d e n t R z e c z y p o s p o l i t e j , P r o f . D r. h . c. I g n a c y M o ś c i c k i , n i e c h n a m ż y je !
P o s k o ń c z e n i u u r o c z y s t o ś c i o d b y ł o się p o s i e d z e n i e K u r a t o r j u m I n s t y t u t u .
S P R A W O Z D A N I E
Z POSIEDZENIA KURATORJUM CHEMICZNEGO INSTYTUTU BADAWCZEGO
D n i a 12 g r u d n i a 1934 r. o d b y ł o się w o b e c n o ś c i P a n a P re z y d e n ta R . P . , P r o f . I g n a c e g o M o ś c i c k i e g o , X V p o s i e d z e n i e K u r a t o r j u m C h e m i c z n e g o I n s t y t u t u B a d a w c z e g o .
W p o s i e d z e n i u w z ię li u d z i a ł p p . K u r a t o r o w ie I n s t y t u t u : I n ż . E u g e n j u s z K w i a t k o w s k i , b . M i n i s t e r , N a c z e l n y D y r e k t o r Z j e d n o c z o n y c h F a b r y k Z w . A z o t o w y c h w C h o r z o w ie i M o ś c ic a c h , I n ż . C z e s ła w B e n e d e k , D y r e k t o r Z j e d n o c z o n y c h F a b r y k Z w . A z o t o w y c h w C h o r z o w ie , I n ż . A l e k s a n d e r C i s z e w s k i , G e n e r a l n y D y r e k t o r Z a k ł a d ó w H o h e n l o h e - go w K a t o w i c a c h , J ó z e f C z i k i e l , e m . g e n e r a ł W . P . , D r . R o m a n G ó r e c k i , g e n e r a ł , P r e z e s B a n k u G o s p o d a r s t w a K r a j o w e g o , I n ż . C z e s ła w K l a m e r , b . M i n i s t e r , P r e z e s I z b y H a n d l o w o - P r z e m y s ł o w e j w W a r s z a w i e , I n ż . A n t o n i L e w a l s k i , G e n e r a l n y D y r e k t o r S. A . Z ie le n ie w s k i, I n ż . A l e k s a n d e r L i t - w i n o w i c z , g e n e r a ł b r y g . , d o w ó d c a O. K . N r . 3, D y r . I n ż . P i o t r B r o n i s ł a w M a r k i e w i c z , I n ż . T o m i s l a w M o r a w s k i , G e n e r a l n y D y r e k t o r R y b n i c k i e g o G w a r e c t w a W ę g l o w e g o , D r . S t e f a n O s s o w s k i , b . M i n i s t e r , D y r e k t o r Z j e d n o c z o n y c h E l e k t r o w n i O k r ę g u R a d o m s k o - K i e l e c k i e g o , I n ż . S z y m o n R u -
d o w s k i , N a c z e l n i k W y d z i a ł u P r z e m y s ł o w e g o W o j e w ó d z t w a Ś l ą s k i e g o .
Z r a m i e n i a I n s t y t u t u w z ię li u d z i a ł w p o s i e d z e n i u C z ło n k o w ie W y d z i a ł u C z y n n e g o , p p . D r . Z e n o n M a r t y n o w i c z , D y r e k t o r C h e m i c z n e g o I n s t y t u t u B a d a w c z e g o , D r . J a n C z o c h r a l s k i , P r o f e s o r P o l i t e c h n i k i , D r.
W o j c i e c h Ś w i ę t o s ł a w s k i , P r o f e s o r P o l i t e c h n i k i , D r . L u d w i k W a s i l e w s k i , D o c e n t P o l i t e c h n i k i .
P o s i e d z e n i e z a g a i ł P r e z e s K u r a t o r j u m , b.
M i n i s t e r I n ż . E . K w i a t k o w s k i , w i t a j ą c P a n a P r e z y d e n t a R . P . , W y s o k i e g o P r o t e k t o r a I n s t y t u t u , p o o z e m p r z y s t ą p i o n o d o o d c z y t a n i a p o r z ą d k u d z i e n n e g o p o s i e d z e n i a .
P o o d c z y t a n i u i p r z y j ę c i u d o w i a d o m o ś c i p r o t o k ó ł u o s t a t n i e g o p o s i e d z e n i a p r z y s t ą p i o n o d o o b r a d .
D y r e k t o r I n s t y t u t u , D r . Z e n o n M a r t y n o w i c z z d a j e s p r a w o z d a n i e b i l a n s o w e za p i e r w s z e p ó ł r o c z e 1934 r.
W z w i ą z k u z d e c y z j ą K u r a t o r j u m z m i a n y r o k u b u d ż e t o w e g o I n s t y t u t u , s p r a w o z d a n i e m o j e o b e j m i e o b e c n i e j e d y n i e o k r e s p r z e j ś c i o w y o d 1 s t y c z n i a do 3 0 c z e r w c a r. b . z t e m , że z d n i e m 1 l i p c a 19 3 4 r . r o z p o c z y n a m y , s t o
(1935) 19 P R Z E M Y S Ł C H E M I C Z N Y
37
s o w n ie do u c h w a ł y K u r a t o r j u m z d n i a 13 m a r c a 1934 r., n o w y r o k b u d ż e t o w y .
P r a c o I n s t y t u t u , p o d o b n i e j a k w r. 1933, o d b y w a ł y się w 6 -c iu d z i a ł a c h b a d a w c z y c h : W i e l k i e g o P r z e m y s ł u N i e o r g a n i c z n e g o , W ę g l o w y m , A n a l i t y c z n y m , M e t a l u r g i c z n y m , M i e s z a n e k S p i r y t u s o w y c h i P . W . Ze w z g l ę d u n a ś c iś le js z ą k o n t r o l ę zleceniodaw ców ", w y
d z i e l i l i ś m y k s i ą ż k o w o w o s o b n e d z i a ł y p r a c e p r z y w ę g l u a k t y w n y m o r a z a n a l i z y m e t a l i d la I n s t y t u t u M e t a l u r g j i i M e t a l o z n a w s t w a P o l i t e c h n i k i W a r s z a w s k i e j .
W o k r e s i e s p r a w o z d a w c z y m b i l a n s I n s t y t u t u z a m y k a m y w s t a n i e c z y n n y m i b i e r n y m Zł. 1 9 0 8 0 9 3 ,4 0 , k t ó r a to k w o t a r o z p a d a się n a n a s t ę p u j ą c e p o z y c j e :
B IL A N S C H EM IC ZN E G O IN S T Y T U T U BA D A W C ZE G O NA DZ. 30. VI 1934 r.
Stan czynny
K a s a
B a n k i: 3 663,52
P. K. O. N r. 13 4 9 1 ... 2442,38 149 S 8 1 ... 261,92
Państwowy Bank Rolny, Rb. Nr. 1 ... 92,28 2 796,58 ,, , , , , 2 ... 389.72
dep. „ 1 ... 25 626,28
■■ ,, ,, ,, , , 2 ... 52 141,80 78 157,80
Bank Gospodarstwa K r a jo w e g o ... 10 000,00 90 954.38
D ł u ż n i c y ... 58 327.04
Centrala Dostaw Aparatury, bież. Nr. 1 ... 53 349.05
.. ,, ,, Rk Inwestyc... 91 666,53
>. .. ,, ,, bieżący Nr. 2 ... 30 627,72
Zaliczki . . . ' . ... 4643.41
B ib ljo te k a ... 68 993.36
Budowa w arsztatów ... 20 186,61
W e k s le ... 200,00
Weksle p r o te s to w a n e ... 548,33
R u c h o m o ś c i... 210 613,17 N ie r u c h o m o ś c i... 1 272 291,59
A k c j e ... 708,60
M a g a z y n ... 1 320,09 Zl. 1 908 093,40
Stan bierny
B a n k i:
Bank Gospodarstwa Krajowego, Rk poż.
» i. ,, „ bieżący . .
Angielsko Polski, Rk b i e ż ą c y ...
„ N a f t o w y ...
W i e r z y c i e l e ...
Weksle g w a r a n c y jn e ...
Akcepty...
Fundusz Styp. im. śp. Fr. M ościckiego...
>> ». „ ,, T. Zwislockiego...
Fundusz Pracown. im. Prezydenta'prof. I. Mościckiego Majątek na dzień i. I. 1934 r ...
Niedobór na 30. VI. 1 9 3 4 ...
206 000,00 7 277,00 2 140,45
1 977.56 217 395.oi 212 418,17 10 000,00 1 706,95 26 016,00
52 141,80 78 157,80 28 025,00 1 383 013,18
22 622,71 1 360390,47 Zl. 1 908 093,40
Kierownik Biura Ch. I. B. Dyrektor Instytutu Komisja Rewizyjna
(—) Mgr. W. Jaworski (—) Dr. Z. Martynomcz f —J K . Gorsfo
(—) /. Zawadzki
38 P R Z E M Y S Ł C H E M I C Z N Y 1!) (1935)
Dział W. Przem. Nieorg. . 12 188,76 Wpłaty Przem. Węglowego 68 826,10
Dział Węglowy . . . . 57 655.78 Wpłaty Biura Wojsk. Min.
Oddział Węgla Aktywnego 5 926,58 Przem- i H ... 129 000,00 Dział Analityczny . . . 29 565.30 Wpłaty Inst Met. i Meta-
Oddział Analizy Metali . . 42 795.33 30 000,00
Dział Metalurgiczny . . . 9 781,68 Wpłaty Państwowego Mon.
Dział Mieszanek Spirytuso Spirytusowego . . . . 45 coo.oo
wych ... 24643,31 Wpłaty Państwow. Fabr. Zw.
Dział P. W ... 159 917.28 10 000,00
Wyd. „Przemysł Chemicz Wpływy za analizy i eks
ny” ... 13 499.12 355 973.14 pertyzy ... 12 469,00 Wpływy Wydawn. „Prze
mysł Chemiczny” . . 7 965.33 303 260,43 S u b w e n c je ... 27 690,00 Składki członków wspiera
jących ... 2 400,00
Niedobór na dz. 30. VI. 1934. 22 622,71
Zł. 355 973,14 Zł- 355:973. i 4
Kierownik Biura Ch. . B. Dyrektor Kt)misja Rewizyjn;
(—) Mgr. W. Jaworski (—) Dr. Z. Martynowicz ( —) K. Górski
( — ) E. T repka (—) J. Zawadzki
W ST O SU N K U DO P R E L IM IN A R Z A BU D ŻE T O W E G O ZA O K R E S OD 1. I. 1934 DO 30. VI. 1934 R.
Z E S T A W IE N IE TO P R Z E D S T A W IA S IĘ N A S T Ę P U JĄ C O .
P re lim in o W ydatko P relim in o Wpłynęło
wano wano wano
Dział W. P. Nieorg . . . 20 000,00 12 188,76 Wpł. Inst. Met. i Metalozn. 30 000,00 30 000,00
Dział Węglowy . . 65 000,00 57655.78 ,, Przemysłu Węgłowego 65 000,00 68 826,10
Oddział Węgla Aktywnego — 5 926,58 ,, Biura Wojsk. Min.
Dział Analityczny . . . 20 000,00 29 565.30 Przem. i H ... 75 000,00 129 000,00 Oddział Analizy Metali . 30 000,00 42 795.33 W pł. Państw. Mon. Spiry
Dział Metalurgiczny . . . 10 000,00 9 781,68 tusowego ... 45 000,00 45 000,00
Dział Mieszanek Spirytuso Wpływy Wyd. „Przemysł
wych ... 20 000,00 24643,31 Chemiczny“ ... 10 000,00 7 965,33 Dział P. W ... 90 000,00 159917.28 Wpłaty Państw. Fabr.Zw. Az. 10 000,00 10 000,00
Wyd. „Przemysł Chemicz Wpływy za analizy i eksp. 10 000,00 12 469,00
ny" ... 15 000,00 13 499.12 Subwencje i różne wpływy 25.000,00 30 090,00 333 350,43
Niedobór na 30.VI.34. . . 22 622,71
Zł. 27 0000,00 355 973.14 Zł. 270 000,00 355 973.14
j ____.
P o d d a j ą c a n a l i z i e b i l a n s I n s t y t u t u w i d z i m y , że n i e k t ó r e p o z y c j e b u d ż e t o w e z o s t a ł y a l b o n i e z m i e n i o n e , a l b o r ó ż n i ą się b a r d z o n i e w ie le o d p o p r z e d n i e g o o k r e s u s p r a w o z d a w c zeg o . M ó w i ą c to , m a m n a m y ś l i n i e z m i e n i o n e w p ł a t y I n s t y t u t u M e t a l u r g j i i M e t a l o z n a w s t w a , P a ń s t w o w e g o M o n o p o l u S p i r y t u so w e g o , P a ń s t w . F a b r . Z w i ą z k ó w A z o t o w y c h , n i e w i e l e o d b i e g a j ą c e o d z eszłeg o r o k u w p ł y w y p r z e m y s ł u w ę g lo w e g o , w p ł a t y za a n a l i z y
i e k s p e r t y z y , w p ł y w y P r z e m y s ł u C h e m i c z n e go. W y d a t n e p o w i ę k s z e n i e d o c h o d ó w w y k a z u j e n a t o m i a s t d z i a ł w o j s k o w y M in. P r z e m . i H a n d l u , k t ó r e g o w p ł a t y w y n i o s ł y Zł.
129 0 0 0 0 0 ( + 5 4 0 0 0 0 0), co p o c h o d z i s t ą d , że I n s t y t u t o t r z y m a ł s p e c j a l n ą d o t a c j ę n a s p o r z ą d z e n i e , w z g l ę d n i e z a k u p i e n i e a p a r a t u r y p o t r z e b n e j clla s y n t e z y k a u c z u k u . S k ł a d k i c z ł o n k ó w w s p i e r a j ą c y c h , m i m o p r z e p r o w a d z e n i a s p e j c a l n e j a k c j i j e d n a n i a n o w y c h
( 1935) 19 P R Z E M Y S Ł C H E M I C Z N Y 39 c z ł o n k ó w w m y ś l o s t a t n i e j u c h w a ł y K u r a
t o r j u m , p o z o s t a ł y p r a w i e b e z z m i a n y .
O b e c n i e w - r o k u b u d ż e t o w y m 1 9 3 4 /3 5 M i
n i s t e r s t w o P r z e m y s ł u i H a n d l u p r z y z n a ł o I n s t y t u t o w i s u b w e n c j ę w w y s o k o ś c i Zł.
15 00 0 , k t ó r ą w y p ł a c a w r a t a c h m i e s i ę c z n y c h po Zł. 1 2 5 0 , B a n k P o l s k i z a ś p r z y z n a ł n a m s u b w e n c j ę w w y s o k o ś c i Zł. 2 0 0 0 0 — .
K o s z t y o g ó ln e I n s t y t u t u w o k r e s i e s p r a w o z d a w c z y m w y n i o s ł y o g ó ł e m s u m ę Zł.
81 2 0 1 ,2 7 , n a k t ó r ą się s k ł a d a :
A d m i n i s t r a c j a ... Zł. 43 6 3 9 ,1 2 P r o c e n t y ... 4 0 8 8 ,7 4 U t r z y m . d o m u m i e s z k a l n e g o . 4 8 0 3 ,3 3
„ t e r e n ó w i o g ro d ó w ' . 4 2 0 5 ,9 0 ,, b i b l j o t e k i ... 3 2 2 7 ,1 0 m a g a z y n u ... 2 7 4 1 ,5 5 ,, a u t a o s o b o w e g o . . 5 5 4 9 ,1 9 K o s z t y t e c h n . o g ó l n e . . . . 4 6 5 9,51
,, ,, k o t ł o w n i a . . 4 8 7 5 ,1 0
K o n s e r w a c j a b u d y n k ó w i i n s t . 3 4 1 1 ,7 3 Zł. 81 2 0 1 ,2 7 K o s z t a m i o g ó l n e m i z o s t a ł y o b c i ą ż o n e D z ia ły p r o p o r c j o n a l n i e do s w o i c h w y d a t k ó w . W r o k u 1933 m i e l i ś m y w p ł y w u o g ó łe m
5 0 3 9 1 4 ,2 7 W I - s z e m p ó ł r o c z u r. b . . . . 3 5 3 3 5 0 ,4 3 W y d a t k i p e r s o n a l n e w 1933 r. 3 0 9 6 7 1 ,8 7
,, ,, ,, I - s z e m
p ó ł r o c z u r. b . . . . , 170 1 6 7,82
K o r z y s t a j ą c z d z i s ie js z e g o p o s i e d z e n i a o ra z z o b e c n o ś c i n a n i m n a s z e g o W y s o k i e g o P r o t e k t o r a , P a n a P r e z y d e n t a R z p l i t e j , p r a g n ą ł b y m j e s z c z e z w r ó c i ć u w a g ę P a n ó w ' K u r a t o r ó w n a n a s z ą w i e l k ą b o l ą c z k ę , k t ó r a o d l a t s t a j e się p r o b l e m e m , w y m a g a j ą c y m b e z w z g lę d n ie r o z s t r z y g n i ę c i a . T ą n a s z ą b o l ą c z ką, n i e s ł y c h a n i e p r z y k r ą d l a D y r e k t o r a o r a z W y d z i a ł u C z y n n e g o , a n i e z r o z u m i a ł ą d l a s z e ro k ieg o o g ó łu n a s z y c h z l e c e n i o d a w c ó w , s ą k o s z t y o g ó l n e I n s t y t u t u , k t ó r y c h w y s o k o ś ć d o c h o d z i do 3 0 % o g ó l n y c h w y d a t k ó w I n s t y t u t u .
W c z a sie , w k t ó r y m t w o r z y l i ś m y I n s t y t u t i u r u c h o m i l i p o s z c z e g ó l n e j e g o p r a c o w n i e , k o n j u n k t u r a g o s p o d a r c z a w P o l s c e s t a ł a b a r d z o w y s o k o . T o t e ż w p i e r w s z y c h l a t a c h i s t n i e n i a I n s t y t u t u z d u ż ą ł a t w o ś c i ą u z y s k i w a ł o n r ó ż n e s u b w e n c j e , z a r ó w n o z i n s t y t u c y j p r z e m y s ło w y c h i f i n a n s o w y c h , j a k i w ł a d z p a ń s t w o w y c h . S u b w e n c j e t e n i e m i a ł y w ó w c z a s ż a d nego s p e c j a l n e g o p r z e z n a c z e n i a , le c z b y ł y o d d a w a n e do r o z p o r z ą d z e n i a D y r e k c j i I n s t y t u tu , k t ó r a z n i c h m o g ł a p o k r y w a ć o g ó ln e w y d a t k i a d m i n i s t r a c y j n e , j a k : p o b o r y p e r s o n e lu a d m i n i s t r a c y j n e g o , o p a ł , ś w i a t ł o , w o d a , u t r z y m a n i e te re n ó w ', k o n s e r w a c j a b u d y n k ó w
i i n s t a l a c y j , u t r z y m y w a n i e b i u r a , z a k u p o w a - n i e k s i ą ż e k i c z a s o p i s m . O p r ó c z p o w y ż s z y c h s u b w e n c y j , o d d a w a n y c h I n s t y t u t o w i do d o w o l n e g o d y s p o n o w a n i a , b y ł y je s z c z e p r z e k a z y w a n e I n s t y t u t o w i t a k p r z e z r ó ż n e o r g a n i z a c j e p r z e m y s ł o w e , j a k i m i a r o d a j n e c z y n n i k i r z ą d o w e , f u n d u s z e n a w y k o n a n i e p e w n y c h ściśle o k r e ś l o n y c h t e m a t ó w '. F u n d u s z e t e w s t u p r o c e n t a c h b y ł y w ó w c z a s o b r a c a n e w y ł ą c z n i e n a w y d a t k i r z e c z o w e i o s o b o w e , z w i ą z a n e z w y k o n y w a n i e m p r a c b a d a w c z y c h , w y d a t k i z a ś o g ó l n e p o k r y w a n e b y ł y z w y ż e j w s p o m n i a n y c h s u b w e n c y j .
Z c h w i l ą , g d y w e s z l i ś m y w f a z ę k r y z y s u , g d y ż y c ie g o s p o d a r c z e z a c z ę ło się k u r c z y ć , s u b w e n c j e d l a I n s t y t u t u z o s t a ł y m o c n o o g r a n i c z o n e i w r e s z c ie s p a d ł y do m i n i m u m . I j e żeli w t y m c z a s ie w p ł y w a ł y f u n d u s z e , t o b y ł y p r z e z n a c z o n e n a w y d a t k i o s o b o w e i r z e c z o w e ściśle o k r e ś l o n y c h p r a c b a d a w c z y c h .
W k i l k u o s t a t n i c h l a t a c h w y t w o r z y ł a się t a k a s y t u a c j a , że s u b w e n c j e n a cele o g ó ln e I n s t y t u t u s p a d ł y z k w o t y 4 0 0 0 0 0 do k w o t y zł. 5 5 0 0 0 ro c z n ie , p o d c z a s k i e d y p o m y ś l n y r o z w ó j p r a c b a d a w c z y c h p r z y s p a r z a ł I n s t y t u t o w i c o r a z t o n o w y c h z l e c e n i o d a w c ó w , k t ó r z y j e d n a k z a s t r z e g a j ą s o b ie , a b y f u n d u s z e , p r z e z n i c h p r z e k a z y w a n e , b y ł y o b r a c a n e w y ł ą c z n i e n a w y d a t k i r z e c z o w e i o s o b o w e . P o cz ę ła się p r z e t o w y t w a r z a ć w I n s t y t u c i e p a r a d o k s a l n a s y t a u c j a , że I n s t y t u t w czasie, w k t ó r y m d o c h o d y (jego z m a l a ł y do 3 0 % p i e r w o t n y c h w p ł y w ó w , p o s i a d a p r a c o w n i k ó w t e c h n i c z n y c h w'ięcej, a n iż e li w cz a sie n a j l e p s z e j k o n j u n k t u r y , n a t o m i a s t w y d a t k i j e g o r z e c z o w e , k t ó r e p o w i n n y r ó w n i e ż r o s n ą ć wr m i a r ę z w i ę k s z a n i a się ilo ści p r a c o w n i k ó w w p o r ó w n a n i u do o k r e s ó w u b i e g ł y c h , w n i e k t ó r y c h d z i a ł a c h u t r z y m u j ą się w d a w n e j w y s o k o ś c i, w i n n y c h n a w e t m a l e j ą .
Z u p e ł n e n a t o m i a s t z a m i e s z a n i e w y t w o r z y ło się z b i e g i e m l a t z k o s z t a m i a d m i n i s t r a c j i
I n s t y t u t u . J a k t o j u ż p o w y ż e j w s p o m n i a ł e m , k o s z t a u t r z y m a n i a b u d y n k ó w I n s t y t u t u o r a z o p ł a t y z a w ę g ie l, w o d ę , ś w i a t ł o , p o b o r y p e r s o n e l u a d m i n i s t r a c y j n e g o , w y n o s z ą o k o ło 160 0 0 0 zł. r o c z n ie . T e w y d a t k i s ą j u ż o g r a n i c z o n e do m i n i m u m i t u t a j ż a d n y c h d a l s z y c h o s z c z ę d n o ś c i z r o b i ć się n i e d a . P o m i m o j e d n a k o g r a n i c z e n i a w y d a t k ó w a d m i n i s t r a c y j n y c h do m i n i m u m , w o b e c b r a k u w s z e l k i c h f u n d u s z ó w s p e c j a l n y c h n a p o w y ż s z e cele o g ó ln e , f u n d u s z e , a r a c z e j d o t a c j e I n s t y t u t u , z k t ó r y c h d y r e k c j a n i e p o t r z e b u j e się s p e c j a l n i e w y l i c z a ć , s ą j u ż t a k s z c z u p łe , że n i e w y s t a r c z a j ą n a p o k r y c i e k o s z t ó w a d m i n i s t r a c y j n y c h u t r z y m a n i a I n s t y t u t u .
W y t w a r z a się t u t a j n i e s ł y c h a n i e k ł o p o t l i w a s y t u a c j a d l a o d p o w i e d z i a l n e g o za p r o w a d z e n i e c a ł o k s z t a ł t u s p r a w I n s t y t u t u D y r e k t o r a , k t ó r y , p o s i a d a j ą c t y l k o n i e z n a c z n e f u n
40 P R Z E M Y Ś L C H E M I C Z N Y
li)
(1935)d u s z e n a o g ó l n e k o s z t y a d m i n i s t r a c y j n e , m u si, k o n i e c z n o ś c i ą z m u s z o n y , o b c i ą ż a ć d z i a ł y b a d a w c z e k o s z t a m i a d m i n i s t r a c y j n e m i , co z n o w u n ie z a w s z e j e s t w z g o d z i e z ż y c z e n i a m i n a s z y c h z l e c e n i o d a w c ó w .
W y j ś c i e z tej s y t u a c j i m o g ł o b y się z n a l e ź ć t y l k o t a k i e , g d y b y w b u d ż e c i e M in . P r z e m . i H a n d l u z n a l a z ł a się p o z y c j a b u d ż e t o w a t a kiej w y s o k o ś c i , k t ó r a b y p o z w o l i ł a n a s t a l e w p r z y s z ł o ś c i p o k r y w a n i e k o s z t ó w a d m i n i s t r a c y j n y c h I n s t y t u t u .
P r z e c h o d z ą c d o O d d z i a ł u I n s t y t u t u p. n . C e n t r a l a D o s t a w A p a r a t u r y d l a L a b o r a t o r - j ó w i P r z e m y s ł u , m o g ę p o d a ć do w i a d o m o ś c i P P . K u r a t o r ó w , co n a s t ę p u j e :
B i e ż ą c y r o k j e s t p r z e ł o m o w y d l a C e n t r a l i D o s t a w A p a r a t u r y . D o t y c h c z a s o w a b o l ą c z k a I n s t y t u t u n i e t y l k o p r z e s t a ł a b y ć c i ę ż a r e m , lecz w y k a z u j e p e w n e z y s k i.
P r a c ę C e n t r a l i D o s t a w A p a r a t u r y m o ż n a p o d z i e l i ć n a k i l k a o d d z i e l n y c h z u p e ł n i e d z i a łów .
P i e r w s z y — to d z i a ł m a s o w e j f a b r y k a c j i p r z y r z ą d ó w l a b o r a t o r y j n y c h . P r z e z m a s o w ą p r o d u k c j ę u z y s k a n o o b n i ż e n i e c e n , a co za t e m id z ie , o p a n o w a n i e c a łe g o p o l s k i e g o r y n k u i t e r e n u W . M. G d a ń s k a . W D z ia le t y m w y r a b i a m y w ł a s n e g o p o m y s ł u a p a r a t y do d y s t y - l a c j i w o d y , w s z e lk ie g o r o d z a j u ła ź n i e , s t a t y w y , ł ą c z n i k i , p a l n i k i B u n s e n a , M e c k e r a , p ie c e M a r s a , s u s z a r k i , u c h w y t y i t. d.
D r u g i — to d z i a ł p r o d u k c j i u r z ą d z e ń , z a b e z p i e c z a j ą c y c h o d w y p a d k ó w . T u t a j p r o d u k u j e m y t y l k o m a s k i p y ł o c h r o n n e , k t ó r e o k a z a ł y się w u ż y c i u b a r d z o d o b r e . W r o k u b i e ż ą c y m s p r z e d a n o d a l s z y c h 1500 s z t u k , w t e m o k . 3 0 0 s z t . n a t e r e n i e W . M. G d a ń s k a .
T r z e c i — to d z i a ł b u d o w y a p a r a t u r y g a l- w a n o t e c h n i c z n e j , o k t ó r y m w s p o m i n a m y p o n iż e j.
C z w a r t y — to d z i a ł r e m o n t u , p r z e r ó b e k , o r a z u r z ą d z e ń d l a p o s z c z e g ó l n y c h D z i a ł ó w I n s t y t u t u , k t ó r y c h t o r o b ó t wry k o n a n o w b i e ż ą c y m r o k u za 5 0 0 0 0 zl.
P i ą t y m z k o le i; n a j n o w s z y m d z i a ł e m — t o d z ia ł b u d o w y a p a r a t u r y d o o t r z y m y w a n i a p o w i e t r z a z b l i ż o n e g o w ł a s n o ś c i a m i d o p o w i e t r z a g ó r s k i e g o w e d ł u g p o m y s ł u P a n a P r e z y d e n t a R . P . , P r o f . I g n a c e g o M o ś c ic k ie g o . W b i e ż ą c y m r o k u w y k o n a n o d w i e a p a r a t u r y łą c z n i e z a Zł. 65 00 0 , a w n a j b l i ż s z y m .c z a sie z o s t a n i e w y k o ń c z o n a t a k a ż a p a r a t u r a d la s z p i t a l a O b o z u W a r o w n e g o w W i l n i e . R ó w n o c z e ś n i e r o z p o c z ę l i ś m y b u d o w ę a p a r a t u r y t a k i e j ż c o r a z k o m o r y d o ś w i a d c z a l n e j d la P a ń s t w o w e g o Z a k ł a d u H i g j e n y .
N a r a z i e m a m y w p r o j e k c i e n a n a j b l i ż s z y c z a s b u d o w ę je s z c z e t r z e c h p o d o b n y c h i n s t a - l a c y j .
S z ó s t y m z k o le i d z i a ł e m — to d z i a ł r o b ó t w a r s z t a t o w y c h d l a i n n y c h o d b i o r c ó w , m i ę
d z y i n n e m i : S. E . P . , Z a k ł a d C h e m j i F i z y c z n e j P o l i t e c h n i k i W a r s z a w s k i e j , Z a k ł a d W y s o k i c h N a p i ę ć P o l i t e c h n i k i W a r s z a w s k i e j , U n i w e r s y t e t W a r s z a w s k i i t. d. O b r ó t w t y m d z ia le w y n o s i ł o k . 3 0 000.
N a w i ą z u j ą c do u p r z e d n i e g o s p r a w o z d a n i a , w k t ó r y m z o b r a z o w a ł e m w y s i ł k i n a d r o z w o j e m d z i a ł u g a l w a n o t e c h n i c z n e g o , m o g ę s t w i e r d z i ć , że p l a c ó w k a t a w y k a z u j e d u ż ą ż y w o t n o ś ć i w z m a g a j ą c ą się r u c h l i w o ś ć . M i
m o o p o r u p r o d u c e n t ó w z a g r a n i c z n y c h , k t ó r z y z a k ł a d a j ą w P o l s c e o d d z i a ł y f a b r y c z n e , o b r o t y n a s z e s t a l e się z w i ę k s z a j ą i w z r o s ł y j u ż t r z y k r o t n i e w p o r ó w n a n i u z r o k i e m u b i e g ł y m . W c ią g u o s t a t n i c h s z e ś c iu m i e s i ę c y w y p r o d u k o w a l i ś m y m . i. p r z e s z ł o 2 0 0 0 l i t r ó w | k ą p i e l i c h r o m o w e j , 6 0 0 0 kg soli n i k l o w y c h ,
1000 kg p o d w ó j n e j soli m o s ię ż n e j, 700 kg p r e p a r a t u do k a d m o w a n i a , a lic z b a n a s z y c h o d b i o r c ó w z w i ę k s z y ł a się z o k . 5 0 do 150. W z w i ą z k u z t e m z m u s z e n i b y l i ś m y p o w i ę k s z y ć i o b s ł u g ę te g o d z i a ł u o j e d n e g o • c h e m i k a - t e c h - n i k a .
P r z y n a s z e j w s p ó ł p r a c y p o c z ę ł y C z ę s to - i c h o w s k i e Z a k ł a d y C h e m i c z n e p r o d u k o w a ć i k w a s c h r o m o w y , k t ó r y w p r o w a d z i l i ś m y n a j
r y n e k i p o w s t r z y m a l i ś m y w f e n s p o s ó b d o w ó z je g o z z a g r a n i c y .
R ó w n o l e g l e z w y r o b e m p r e p a r a t ó w r o z w i j a się t a k ż e p r o d u k c j a i n s t a l a c y j g a l w a n o - t e c h n i c z n y c h . W o s t a t n i c h m i e s i ą c a c h w o d r ó ż n i e n i u o d u p r z e d n i e g o p ó ł r o c z a w a r s z t a t y j C e n t r a l i D o s t a w A p a r a t u r y s ą s t a l e z a j ę t e ; w y r o b e m a p a r a t ó w g a l w a n o t e c h n i c z n y c h . M i ę d z y i n n e m i w y k o n a l i ś m y a p a r a t y b ę b n o w e o r a z k i e l i c h o w e d o m a s o w e j g a l w a n i z a c j i d r o b n y c h p r z e d m i o t ó w d l a c a łe g o s z e r e g u f irm .
R o z w ó j D z i a ł u G a l w a n o t e c h n i c z n e g o p r z y p i s a ć n a l e ż y w d u ż e j m i e r z e r e o r g a n i z a c j i d z i a ł u h a n d l o w e g o i z w i ę k s z o n e j p r o p a g a n d z ie . M a m y j u ż p r z e d s t a w i c i e l i w e w s z y s t k i c h i g ł ó w n y c h o ś r o d k a c h s p r z e d a ż y , a w C z ę sto - ! c h o w i e s t w o r z y l i ś m y n a w e t s k ł a d k o n s y g n a c y j n y . W y s t a w i l i ś m y n a s z e e k s p o n a t y n a T a r - 1 g a c h P o z n a ń s k i c h i n a G ó r n y m Ś l ą s k u . W t y c h t e ż o ś r o d k a c h z w i ę k s z y ł się z n a c z n i e z b y t n a s z y c h a r t y k u ł ó w i n p . n a G ó r n y m Ś lą s k u d o s t a r c z y l i ś m y o s t a t n i o j e d n e j f i r m i e k ą p ie li c h r o m o w e j z a 8 0 0 0 z ł o t y c h . Z d o b y c i e r y n k u ś l ą s k i e g o j e s t b a r d z o d u ż y m s u k c e s e m , g d y ż lo- i k a l n i o d b i o r c y o d z n a c z a j ą się d u ż y m k o n s e r w a t y z m e m , co j e s t r ę k o j m i ą t r w a ł o ś c i s t o s u n - j k ó w h a n d l o w y c h . N i e m n i e j u w a ż a m , że z b y ł s ł a b o j e s z c z e r e k l a m u j e m y n a s z e w y r o b y i m a m z a m i a r w i ę k s z ą u w a g ę z w r ó c i ć n a tę s t r o n ę n a s z e j d z i a ł a l n o ś c i .
N ie j e s t d la n a s , j a k o d l a C h e m ic z n e g o I n s t y t u t u B a d a w c z e g o , b e z z n a c z e n i a z a g a d n i e n i e celowrości u t r z y m a n i a te j p l a c ó w k i , m i m o je j k o m e r c j a l n e g o c h a r a k t e r u . P r a c a ta j e d n a k j e s t w d a l s z y m c i ą g u p i o n i e r s k a i ma
(1935) 1» P R Z E M Y Ś L C H E M I C Z N Y 'II
d u ż e z n a c z e n i e s p o łe c z n e , a p r ó c z te g o d a j e m o ż n o ś ć n a s z y m i n ż y n i e r o m o p r a c o w y w a n i a c o ra z n o w y c h p r e p a r a t ó w , u s z l a c h e t n i a j ą c y c h p o w i e r z c h n i ę m e t a l o w ą . Z t e g o s t a n o w i s k a p o d n i e ś ć n a l e ż y , że k o m p o z y c j e n a s z e s ą s t a l e d o s k o n a l o n e .
K o ń c z ą c m o j e s p r a w o z d a n i e , c h c ę p o d a ć je sz c z e do w i a d o m o ś c i P P . K u r a t o r ó w s p r a w y, k t ó r e s ą je s z c z e w t o k u p e r t r a k t a c y j , w z g l ę d n i e z a k o ń c z e n i a .
S p r a w a p r z e w ł a s z c z e n i a t e r e n ó w I n s t y t u tu , o k t ó r e j w s p o m i n a ł e m n a o s t a t n i e m p o s ie d z e n iu K u r a t o r j u m , w c h o d z i o b e c n i e w s t a d j u m o s t a t e c z n e g o z a ł a t w i e n i a . M a m w r a żenie, że w o b e c w y g ł a d z e n i a w s z e l k i c h k w e - s ty j s p o r n y c h , s p r a w a p o w y ż s z a z o s t a n i e w n a j b l i ż s z y c h t y g o d n i a c h o s t a t e c z n i e z a ł a t w i o n ą , a t e m s a m e m I n s t y t u t w e j d z i e w p o s i a d a nie h i p o t e c z n e t e r e n ó w , co o s t a t e c z n i e r o z w iąże s p r a w ę d a ls z e j j e g o r o z b u d o w y i w y k o ń c z e n i a r o z p o c z ę t y c h j u ż b u d y n k ó w .
D a ls z e p e r t r a k t a c j e co d o w s p ó ł p r a c y z P a ń s t w o w y m M o n o p o l e m T y t u n i o w y m , o k t ó r y c h r ó w n i e ż n a o s t a t n i e m p o s i e d z e n i u w s p o m n i a ł e m , n i e d o p r o w a d z i ł y n i e s t e t y do p o z y t y w n y c h r e z u l t a t ó w , n a t o m i a s t j e s t e ś m y w p r z e d e d n i u z a w a r c i a u m o w y z B i u r e m W o j - sk o w e m M i n i s t e r s t w a P r z e m y s ł u i H a n d l u , k t ó r a to u m o w a u n o r m u j e w p r z y s z ł o ś c i w s p ó ł p r a c ę z I n s t y t u t e m .
J a k k o l w i e k z p o w y ż s z e g o m e g o s p r a w o
z d a n i a w i d o c z n e je s t, że I n s t y t u t , m i m o b a r d z o t r u d n y c h c ią g łe w a r u n k ó w f i n a n s o w y c h i s ł a b y c h p o d s t a w m a t e r j a l n y c h sw ego i s t n i e n i a , k r o c z y n i e u s t a n n i e n a p r z ó d po id e o w e j lin ji s w e g o r o z w o j u , to j e d n a k n ie m o g ę z a t a i ć f a k t u , że I n s t y t u t w ł a ś c i w i e n ie p o s i a d a ż a c ln y c h s t a ł y c h p o d s t a w f i n a n s o w y c h , a i s t n i e n i e j e g o u z a l e ż n i o n e m j e s t o d p r z y p a d k o w y c h u m ó w , k t ó r e w d o d a t k u , w o b e c o b e c n e g o o k r e s u k r y z y s o w e g o , n i e z a w s z e d o s t a r c z a j ą n a m p r z e w i d z i a n y c h u m o w ą k w o t j a k to m a m i e j s c e z n i e k t ó r e m i T o w a r z y s t w a m i W ę g l o w e m i , k t ó r e z a l e g a j ą w r o k u b i e ż ą c y m z o p ł a t ą s k ł a d e k , d o c h o d z ą c ą do 3 0 % w p ł y w ó w z c a łe g o p r z e m y s ł u w ę g lo w e g o .
N a d s p r a w o z d a n i e m D y r e k t o r a I n s t y t u t u D r . Z e n o n a M a r t y n o w i c z a , w y w i ą z a ł a się o ż y w i o n a d y s k u s j a , w k t ó r e j z a b i e r a l i głos:
P a n P r e z y d e n t R z p l i t e j , P r o f . I g n a c y Mo ś c i e k i , o r a z K u r a t o r z y .
P o z a p o z n a n i u się z p r o t o k ó ł e m K o m i s j i R e w i z y j n e j I n s t y t u t u , K u r a t o r j u m u c h w a l i ł o p r z e d ł o ż y ć W a l n e m u Z g r o m a d z e n i u w n i o s e k o u d z i e l e n i e W y d z i a ł o w i C z y n n e m u a b s o l u - t o r j u m za o k r e s s p r a w o z d a w c z y , p o c z e m p r z y j ę t o p r z e d s t a w i o n y p r z e z D y r . D r . Z.
M a r t y n o w i c z a , p r e l i m i n a r z b u d ż e t o w y . Ze w z g l ę d u n a o b s z e r n ą d y s k u s j ę w s p r a w a c h f i n a n s o w y c h I n s t y t u t u , r e f e r o w a n i e p r a c p o s z c z e g ó l n y c h D z i a ł ó w o d ł o ż o n o d o n a s t ę p n e g o Z e b r a n i a .
SPRAWOZDANIE Z WALNEGO ZGROMADZENIA STOWARZYSZENIA „CHEMICZNY INSTYTUT BADAWCZY'
W d n i u 12 g r u d n i a 1934 r. o g o d z . 13 m . 30 w g m a c h u I n s t y t u t u o d b y ł o się X I I Z w y c z a j ne W a l n e Z g r o m a d z e n i e C z ł o n k ó w S t o w a r z y szenia „ C h e m i c z n y I n s t y t u t B a d a w c z y ” .
W W a l n e m Z g r o m a d z e n i u w zięło u d z i a ł osobiście l u b p r z e z p e ł n o m o c n i c t w o 54 c z ł o n ków n a o g ó l n ą ilo ść 7 9 c z ł o n k ó w . P r z e w o d n i czył Z e b r a n i u P r o f . S ł a w i ń s k i K a z i m i e r z , s e k r e t a r z o w a ł D o c . D r . W a s i l e w s k i L u d w i k . Po o d c z y t a n i u i p r z y j ę c i u p r o t o k ó ł u o s t a t n i e go W a l n e g o Z g r o m a d z e n i a , o b s z e r n e s p r a w o z d a n ie o g ó l ń e z d z i a ł a l n o ś c i I n s t y t u t u o r a z b ila n s o w e z a o k r e s o d 1.1 1933 r. — 3 0 . V I . 1934 r. z ło ż y ł D y r e k t o r I n s t y t u t u , D r . Z e n o n M a r t y n o w i c z .
Sprawozdanie z w y d a w n ic tw a miesięczni
k a „ P r z e m y s ł C h e m i c z n y ” z ło ż y ł w z a s t ę p s t w i e c h o r e g o r e d a k t o r a , P r o f . D r a K a z i m i e r z a K l i n g a , D y r . D r . Z e n o n M a r t y n o w i c z ,
P o k r ó t k i e j d y s k u s j i n a d s p r a w o z d a n i a m i W a l n e Z g r o m a d z e n i e n a w n i o s e k K u r a t o r j u m u c h w a l i ł o u d z i e l e n i e a b s o l u t o r j u m W y d z i a ł o w i C z y n n e m u za o k r e s o d 1.1 1933 r. — 3 0 . V I 1934 r.
D o K o m i s j i R e w i z y j n e j I n s t y t u t u z o s t a l i w y b r a n i p p . In ż . G ó r s k i K a z i m i e r z , D y r . I n ż . T r e p k a E d m u n d , o r a z P r o f . D r . Z a w a d z k i J ó z e f . W o b e c n ie z g ło s z e n ia p r z e z c z ł o n k ó w w n i o s k ó w a n i i n t e r p e l a c y j , p r z e w o d n i c z ą c y p. P r o f . K . S ł a w i ń s k i u z n a ł W a l n e Z e b r a n i e za z a m k n i ę t e .
O przyczynie pow staw ania ,,m lecznych” plam na jedwabiu wiskozowym
L a causo d es ta c h e s „ la ite u s e s ” s u r la soie d e viscoso S t e f a n P O Z N A Ń S K I .
L a b o r a to rju m B a d aw c ze T o m a sz o w sk ie j .F a b r y k i S ztu c z n e g o J e d w a b iu . N adeszło 4 g ru d n ia 1934.
42 P R Z E M Y Ś L C H E M I C Z N Y 1<) (1 9 3 5)
P o w s z e c h n i e z n a n e w p r z e m y ś l e z j a w i s k o p o j a w i a n i a się w p e w n y c h w y p a d k a c h t. zwr.
mlecznych plam n a j e d w a b i u w i s k o z o w y m p o s i a d a n i e t y l k o p r a k t y c z n e , lecz i o g ó ln ie js z e , z a s a d n i c z e z n a c z e n i e d l a t e c h n o l o g j i te g o j e d w a b i u . P o n i e w a ż w i ą ż e się o n o ściśle z c a ł y m p r o c e s e m w y t w a r z a n i a j e d w a b i u w i s k o z o w e g o , p r z e t o n a l e ż y u p r z y t o m n i ć s o b ie w o g ó l n y m z a r y s i e p r z e b i e g te g o p r o c e s u . Z o s t a ł o n n i e d a w n o o p i s a n y n a ł a m a c h „ P r z e m y ś l u C h e m i c z n e g o ” 1), o b e c n i e w i ę c o g r a n i c z y m y się do p o d k r e ś l e n i a t y c h m o m e n t ó w , k t ó r e w i ą ż ą się b liż e j z o m a w i a n e m z a g a d n i e n i e m .
W i s k o z ę , b ę d ą c ą r o z t w o r e m k o l o i d a l n y m c e l u l o z o k s a n t o g e n i a n u s o d o w e g o w ł u g u , c h a r a k t e r y z u j ą d w ie w ie lk o ś c i: 1) l e p k o ś ć — t e m m n i e j s z a , i m d a le j b y ł o p o s u n i ę t e d o j r z e w a n i e a l k a l i c e l u l o z y ; 2) dojrzałość c z y li s t o p i e ń z d o ln o ś c i do k o a g u l a c j i — t e m w i ę k s z a , im d a le j b y ł o p o s u n i ę t e d o j r z e w a n i e s a m e j w i s k o z y . D o j r z a ł o ś ć w i s k o z y w y r a ż a się z a z w y c z a j t. zw . l i c z b ą H o t t e n r o t h a , p o d a j ą c ą w c m 3 o b j ę t o ś ć r o z t w o r u c h l o r k u a m o n u (1 0 0 g w l itr z e ) , p o t r z e b n ą d l a s k o a g u l o w a n i a n a żel m i e s z a n i n y 2 0 g w is k o z y i 30 g w o d y w ściśle o k r e ś l o n y c h w a r u n k a c h . W i ę k s z e j d o j r z a ł o ś c i o d p o w i a d a o c z y w iś c ie m n i e j s z a l i c z b a H o t t e n - r o t h a . P r z y d o j r z e w a n i u w i s k o z y n a s t ę p u j e s t o p n i o w e o d s z c z e p i a n i e r e s z t d w u t i o w ę g l o - w y c li czy li c z ę śc io w e z m y d l e n i e k s a n t o g e n i a - n u . J e g o s k ł a d p i e r w o t n y (w ś w ie ż o p r z y g o t o w a n e j w is k o z ie ) o d p o w i a d a w z o r o w i
( C eH l0O , . C ,H ,O t . 0 . C S . S N a ) n gdzie n jest liczbą, zm ieniającą się równolegle z lepkością, rzędu setek. P o w s ta ją c y przy z m y dlaniu clwutiowęglan sodu przechodzi w m ieszaninę tró jtio w ę glan u i węglanu. J u ż wi
skoza zupełnie świeża posiada pewne ilości tych s u b s ta n c y j, pochodzące z reakcji m ię
dzy n a d m ia re m wolnego ługu a n a d m ia re m siarczku węgla, zachodzącej podczas działa
nia siarczku węgla na alkalicelulozę. Z powo
du czerwonego zabarw ienia trójtio w ęglanu sodowego techn iczn y k s antog en ian i świeża wiskoza p osiad ają zabarwienie p o m ara ń cz o we, w m iarę dojrzew ania zaś wiskoza p rzy biera barw ę czerwoną.
l) F. W iś lic k i. O sztucznych włóknach ciętych. Prze
mysł Chem. 18. 659 (1934).
W i s k o z a o o d p o w i e d n i e j d o j r z a ł o ś c i p r z e t ł a c z a n a j e s t p r z e z u k ł a d k i l k u n a s t u l u b k i l k u d z ie s ię c iu o t w o r k ó w (o ś r e d n i c y o k o ło 0,1 m m ) d o t. z w . k w a ś n e j k ą p i e l i , s t a n o w i ą cej ro z cień czc n y k w a s s i a r k o w y z s i a r c z a n e m s o d u i z d o m i e s z k ą i n n y c h soli, j a k n p . s i a r c z a n u m a g n e z u l u b c y n k u , a n i e k i e d y jeszcze p e w n y c h s u b s t a n c y j o r g a n i c z n y c h ( j a k n p . g l u k o z a l u b s u l f o n o w a n e w ę g l o w o d o r y a r o m a t y c z n e ) . W o l n y łu g w i s k o z y u l e g a z o b o j ę t n i e n i u , a t r ó j t i o w ę g l a n s o d u r o z k ł a d o w i w m y ś l r ó w n a n i a :
N a ,C S3 + H ,S O { = N a ,S O , - f H.,S + C S,.
J e d n o c z e ś n i e w y t r ą c a się p o d w p ł y w e m soli żel c e l u l o z o k s a n t o g e n i a n u s o d o w e g o (c z ę ścio w o , w s t o p n i u z a l e ż n y m o d d o jr z a ło ś c i, z m y d l o n e g o ) , r o z k ł a d a j ą c y się s t o p n i o w o p o d d z i a ł a n i e m k w a s u , p r z y c z e m j a k o p r o d u k t y r e a k c j i p o w i t a j ą : w o l n a c e lu lo z a , s i a r c z e k w ę g la i s i a r c z a n s o d u . P o d k r e ś l i ć n a l e ż y , że im w i s k o z a j e s t b a r d z i e j d o j r z a ł a , t e m w ięcej z a w i e r a t r ó j t i o w ę g l a n u , a w ię c t e m wrięcej w y d z i e l a w k w a ś n e j k ą p i e l i s i a r k o w o d o r u , a t e m m n i e j s i a r c z k u w ę g l a : j a k p o d a l i ś m y , t r ó j t i o w ę g l a n w y d z i e l a 1/3 s i a r k i w p o s t a c i s i a r k o w o d o r u , a 2 / 3 w p o s t a c i s i a r c z k u w ę g la , g d y z k s a n t o g e n i a n u w y d z i e l a się w y ł ą c z n i e s i a r c z e k w ę g l a . Z p o w y ż s z e g o w y n i k a , że w i
s k o z a , z a w i e r a j ą c a c z ę ś c io w o t y l k o z m y d l o n y k s a n t o g e n i a n (w s t o p n i u , j a k i w y s t ę p u j e w r o z t w o r a c h o s t o s o w a n e j w t e c h n i c e d o j r z a łości) w y d z i e l a — z a l e ż n i e o d s t o p n i a d o j r z a łości — m n i e j s i a r c z k u w ę g l a , n i ż ś w ie ż o p r z y g o t o w a n a , p r z y c z e m z m n i e j s z e n i e to n i e p r z e k r a c z a o k o ło 1 0 % . P o d k r e ś l i ć n a t o m i a s t n a leży , że t r ó j t i o w ę g l a n ł a t w i e j je s z c z e r o z k ł a d a się p o d d z i a ł a n i e m k w a s u , n i ż k s a n t o g e n i a n , w o b e c czego w y d z i e l e n i e s ię c a łe g o s ia r c z k u w ę g l a z w i s k o z y d o j r z a ł e j n a s t ę p u j e z n a c z n ie w c z e ś n ie j, n i ż w n i e d o j r z a ł e j .
W y p ł y w a j ą c y z k a ż d e g o o t w o r k a cien k i 1 s t r u m y k w i s k o z y z a m i e n i a się n a n i t e c z k ę z r e g e n e r o w a n e j c e lu lo z y . N i t e c z k i z w s z y s t k i c h o t w o r k ó w ' p r o w a d z i się r ó w n o l e g l e , tw o-1 r z ą c z n i c h n i ć j e d w a b i u . C a ło ś ć p r o c e s u d z i a ł a n i a k w a ś n e j k ą p i e l i n a w i s k o z ę i w y t w a r z a n i a n ic i n a z y w a się p r z ę d z e n i e m . J e d w a b po w y p ł ó k a n i u o d k w a s u i soli, a c z ę ś c io w o i od i k r o p e l e k s i a r c z k u wTę g la , z o s t a j e w y s u s z o n y f l u b p r z e p ł ó k a n y g o r ą c ą w o d ą , p r z y c z e m t r a c i | r e s z t ę s i a r c z k u w ę g l a . W r e s z c i e z a p o m o c ą od-
(1 0 3 5) 1!) P R Z E M Y Ś L C H E M I C Z N Y 43
p o w ie w n ie j k ą p i e l i j e d w a b d e s u l f u r u j e się, t. j.
p o z b a w i a się go n i e w i e l k i c h ilości w o l n e j s i a r ki, p o w s t a ł e j p r z e z u t l e n i e n i e , bieli się i s u s z y o s t a t e c z n i e .
W s p o m n i a n e w y ż e j d o j r z e w a n i e w i s k o z y je s t „ z i e m k o n i e c z n e m ” . N a s k u t e k z a c h o d z ą c y c h z m i a n o c h a r a k t e r z e k o l o i d o c h e m i c z n y m o t r z y m u j e się z b a r d z i e j d o j r z a ł e j w i s k o z y j e d w a b s ł a b s z y , z d r u g i e j j e d n a k s t r o n y z w i s k o z y n i e d o ś c d o j r z a ł e j o t r z y m u j e się je d w a b z m i e j s c a m i o z m n i e j s z o n y m p o ł y s k u , czyli z L. zw . p la m a m i m lecznem i, p r z y b i e r a - j ą c c m i , w m i a r ę p r z e c h o d z e n i a do c o r a z m n ie j d o j r z a ł y c h w is k o z , p o s t a ć m l e c z n y c h s m u g , a w reszcie c a łej p o w i e r z c h n i m l e c z n e j , t. j . m a ł o i n i e r ó w n o m i e r n i e p o ł y s k l i w e j . M le c z n e p l a m y n i e d a j ą się u s u n ą ć z j e d w a b i u z a p o m o c ą ż a d n y c h ś r o d k ó w . P o j a w i e n i e się i c h c z y n i p r o d u k t b e z w a r t o ś c i o w y m , t o t e ż k o n i e c z n e j e s t z r o b i e n i e p e w n y c h u s t ę p s t w z w y t r z y m a ło ś c i j e d w a b i u d la z a b e z p i e c z e n i a się p r z e d ich p o w s t a w a n i e m . B a d a n i e m i k r o s k o p o w e m l e c z n y c h p l a m z w y k ł e m i s p o s o b a m i n i e w y ja ś n i a p r z y c z y n y t e g o e f e k t u . D o n i e d a w n a nie o g ł a s z a n o ż a d n y c h p r a c , k t ó r e b y w y j a ś n i a ł y to z j a w i s k o .
P r a k t y k a f a b r y k a c y j n a u s t a l i ł a , p r z y j a kiej l i c z b i e H o t t e n r o t h ’a p o j a w i a j ą się m l e c z ne p l a m y , co p o z w a l a , s t o s u j ą c d o j r z a l s z ą w isk o z ę , u n i k n ą ć p o w y ż s z e g o n i e b e z p i e c z e ń s tw a . O d p o w i e d n i a w a r t o ś ć l i c z b y I l o t t e n - r o t h ’a , k t ó r ą n a z w i e m y t u gra n icą mlecznych plam , j e s t ściśle z d e f i n j o w a n a t y l k o d la o k r e ś lonego z e s p o łu w s z y s t k i c h w a r u n k ó w f a b r y - k a c y j n y c h , o b e j m u j ą c y c h s t o s u n k i ilo ścio w e, c z a s y i t e m p e r a t u r y p o s z c z e g ó l n y c h p r o c e sów. O g r a n i c z y m y się t u d o r o z p a t r z e n i a k i l ku c z y n n i k ó w , w y w i e r a j ą c y c h n a j w y b i t n i e j szy w p ł y w n a g r a n i c ę m l e c z n y c h p l a m . U l e g a ona p o d w y ż s z e n i u ( p l a m y p o j a w i a j ą się d o piero p r z y m n i e j d o j r z a ł y c h w i s k o z a c h ) p o d w p ł y w e m n a s t ę p u j ą c y c h c z y n n i k ó w :
1. Z m n i e j s z e n i e ilości s i a r c z k u w ę g l a , u ż y t e g o do o t r z y m a n i a k s a n t o g e n i a n u . W p ł y w te g o c z y n n i k a u w i d o c z n i a się j u ż p r z y n i e w i e l k i c h r ó ż n i c a c h .
2. Z m n i e j s z e n i e l e p k o ś c i w i s k o z y ( z w ię k s z e n ie d o j r z a ł o ś c i a l k a l i c e l u l o z y ) .
3. Z w i ę k s z e n i e s t ę ż e n i a w o ln e g o ł u g u w w i sk o z ie .
"I- W prow adzenie niewielkiej n a w e t do
mieszki sulfonowanych olejów tłuszczo
wych do wiskozy,
o. Zwiększenie kwasowości kwaśnej kąpieli.
6. W razie obecności siarczanu cyn k u w kwaśnej kąpieli, zmniejszenie jego z a w a r
tości.
'• Zmniejszenie grubości niteczek.
8. Zmniejszenie ilości niteczek.
Doniedawna, j a k zaznaczyliśmy, b r a k b y ło zupełnie objaśnienia isto ty samego zja
wiska m lecznych plam , a tem bardziej p rzy
c z y n y p o w y ż s z y c h , j a k te ż i i n n y c h je szcze, r ó w n i e ż e m p i r y c z n i e u s t a l o n y c h z a le ż n o ś c i.
P i e r w s z y k r o k u c z y n i ł w t y m k i e r u n k u J . M.
P r e s t o n - ) . B a d a j ą c p r z e k r o j e n i t e c z e k j e d w a b i u z m l e c z n e m i p l a m a m i w ś w i e t l e sp o - l a r y z o w a n e m , s t w i e r d z i ł o n i s t n i e n i e w n i c h p u s t y c h p r z e s t r z e n i t u ż p o d s a m ą p o w i e r z c h n i ą n i t e c z e k . D a j ą o n e e f e k t z m a t o w a n i a n a s k u t e k r o z p r o s z e n i a ś w i a t ł a . O b s e r w a c j ę tę p o w i ą z a ł z w y k r y t ą p r z e z s ie b ie ( t ą s a m ą m e t o d ą ) i o p i s a n ą w t e j ż e p r a c y r ó ż n i c ą w b u d o w ie c i e n i u t k i e j skórki n it e c z e k i całej p o z o s t a ł e j ich m a s y : j e d w a b w i s k o z o w y p o s i a d a skórkę, s k ł a d a j ą c ą się z m ic e l, u ł o ż o n y c h w k i e r u n k u s a m e j n i t e c z k i , g d y w p o z o s t a ł e j m a s i e le ż ą o n e c h a o t y c z n i e ( p o m i j a m y t u ś w i a d o m i e w p ł y w w y c i ą g a n i a n i t k i p r z y p r z ę d z e n i u n a z o r j e n t o w a n i e p r z e s t r z e n n e m ic e l w e w n ę t r z n y c h ) . M le c z n e p l a m y p o w s t a j ą w e d ł u g P r e s t o n ’a w t y m w y p a d k u , g d y n a s t ę p u j e o d r y w a n i e się s k ó r k i o d r d z e n i a ( c h y b a n a s k u t e k w y t w o r z o n e g o p r z e z r ó ż n i c ę s t r u k t u r y n a p r ę ż e n i a ? ) . T a t e o r j a p ę k n i ę ć {crack) n i e U ó m a c z y p o d a n e g o w y ż e j w p ł y w u r o z m a i t y c h c z y n n i k ó w n a p o w s t a w a n i e m l e c z n y c h p l a m , n i c m o ż e w ię c m i e ć z a s t o s o w a n i a d o o m a w i a n e g o t u t a j z j a w i s k a .
W y j a ś n i e n i e te j s p r a w y o s i ą g n i ę t o p r z e z b a d a n i e m i k r o s k o p o w e j e d w a b i u , w y p r z ę d z o - n e g o z w i s k o z o b a r d z o w y s o k i e j z a w a r t o ś c i s i a r c z k u w ę g la . Z d o ł a n o s t w i e r d z i ć p r z y t e m że p o w s t a w a n i e p u s t y c h p r z e s t r z e n i n a p e r y - fe r ji n i t e c z e k , k t ó r e j e s t p r z y c z y n ą m l e c z n y c h p l a m , n i c j e s t z w i ą z a n e z r ó ż n i c ą w s t r u k t u r z e w a r s t w .
W s p o m n i a n e w i s k o z y p r z y g o t o w y w a n o w t e n s p o s ó b , że z a m i a s t z w y k ł e j ilości s i a r c z k u w ę g l a , w y n o s z ą c e j 3 0 — 4 0 % u ż y t e j ilości s u c h e j c e lu lo z y (p o o d l i c z e n i u s u b s t a n c y j , r o z p u s z c z a l n y c h p r z y ł u g o w a n i u ) , s t o s o w a n o 5 0 % , 6 0 % i 7 0 % s i a r c z k u w ę g l a . P r z ę d z o n o z n i c h d w a r o d z a j e j e d w a b i u : 1) j e d w a b z w y k ł y , z ł o ż o n y z n i t e c z e k o g r u b o ś c i 5 ,5 drs ( d e n i e r s ) 3); 2) j e d w a b cienko p rzędn y — z ło żo n y z n i t e c z e k o g r u b o ś c i 2 ,9 drs.
F o t o g r a f j e 4) 1, 2 i 3 w y o b r a ż a j ą w p o w i ę k s z e n i u 6 5 0 - k r o t n e m p r z e k r o j e j e d w a b iu z w y k ł e g o (5,5 drs) p r z y 5 0 % s ia r c z k u w ę g la , p i e r w s z e d w a z a t o p i o n e w b a l s a m i e k a n a d y j s k i m , t r z e c i w m i e s z a n i n i e ż e l a t y n y z g l i c e r y n ą . O s t a t n i w y k a z u j e z w i ę k s z e n i e p o la p r z e k r o j ó w n i t e c z e k w s k u t e k n a p ę c z n i e n i a w m i e s z a n i n i e g l i c e r y n y z ż e l a t y n ą . W s z y s t k i c h z d j ę ć d o k o n a n o w ś w i e t l e z w y k ł e m , n i e s p o - l a r y z o w a n e m . R y c i n ę 1 o t r z y m a n o z w i s k o z y n o r m a l n i e d o j r z a ł e j ( lic z b a H o t t e n r o t h a = 8 ) ,
a) J. M. P re sto n , Soc. Chem. Ind. 50, 199 T (1931) i Modern Textile Microscopy, Londyn 1933, str. 82.
a) Ilość deniers oznacza w gramach ciężar niteczki dłu
gości 9000 metrów.
ł) Preparaty mikroskopowe i zdjęcia wykona! p. inż.
J a n A. H e rtz .
44 P R Z E M Y Ś L C H E M I C Z N Y 19 ( 1935) r y c i n ę 2 — z w i s k o z y m a ł o d o j r z a ł e j (lic z b a
H o t t e r i r o t h a = 13), r y c i n ę 3 — z w i s k o z y z u p e ł n i e n i e d o j r z a ł e j (lic z b a H o t f c e n r o t h a n i e d a j e się o z n a c z y ć ) . J a k j u ż p o d a w a l i ś m y , j e d w a b z w i s k o z y m n i e j d o j r z a ł e j o d z n a c z a się b a r d z i e j i n t e n s y w n e m z m a t o w a n i e m i w i ę k s z y m r o z m i a r e m m l e c z n e j p o w i e r z c h n i , je d n a k p r z y Lak z n a c z n e j ilości s i a r c z k u w ę g l a n a w e t z n a j b a r d z i e j d o j r z a ł e j w i s k o z y n i c d a -
a
R y c in a 1.
•>i
R y c in a 2.
l o b y się o t r z y m a ć j e d w a b i u b e z m l e c z n y c h p l a m . W e w s z y s t k i c h t r z e c h p r z e k r o j a c h s t w i e r d z a m y i s t n i e n i e p a s ó w o b w o d o w y c h , z ł o ż o n y c h z p ę c h e r z y k ó w , l e ż ą c y c h p o d p o w i e r z c h n i ą n i t e c z k i . P r z e k r ó j j e d w a b i u z w i s k o z y d o j r z a ł e j ( r y c i n a 1) p r z y p o m i n a P r e - s t o n ’o w s k i e p r z e k r o j e j e d w a b i u z m l e c z n e m i p l a m a m i , m o ż n a w n i m j e d n a k z a u w a ż y ć ,
p r ó c z w ą s k i e g o p a s a z e w n ę t r z n e g o , p o s z c z e g ó ln e p ę c h e r z y k i w e w n ę t r z u n i t e c z e k , n i e m a j ą c e o c z y w i ś c i e n i c w s p ó l n e g o z o p i s a n e m p r z e z te g o a u t o r a o d r y w a n i e m się s k ó r k i . P r z e k r o j e j e d w a b i u z m a ł o d o j r z a ł e j ( r y c i n a 2) i z z u p e ł n i e n i e d o j r z a ł e j w i s k o z y ( r y c i n a 3) d a j ą , d z ię k i s z e r o k i m p a s o m , o b r a z , z g o d n y j u ż t y l k o z n a s z ą i n t e r p r e t a c j ą . Z a u w a ż y ć n a l e ż y , że u t w o r z e n i e się p ę c h e r z y k ó w n a s t ą piło p r z e d o s t a t e c z n e m z e s t a l e n i e m się n i t e cz e k , g d y ż p a s y u l e g ł y z d e f o r m o w a n i u w r a z z k o n t u r e m .
T w o r z e n i e się t a k z n a c z n y c h ilo ści p ę c h e r z y k ó w m u s i m y p r z y p i s a ć n a d m i a r o w i s i a r c z k u w ę g l a , k t ó r y p o z o s t a ł w n i t e c z k a c h w c h w ili z e s t a l a n i a się s k ó r k i , u l o t n i ł się zaś d o p i e r o p o d w p ł y w e m c i e p ł a . P ę c h e r z y k i , p o z o s t a ł e w n i t e c z k a c h p o s i a r c z k u w ę g l a , s ą w ł a ś n i e p r z y c z y n ą m l e c z n y c h p l a m , s m u g
O
i * ‘M i ś
m sm w
.< '
4
'R y c in a 3.
i t. p . J a k j u ż w y j a ś n i a l i ś m y , w m i a r ę d o j r z e w a n i a w i s k o z y m a l e j e ilo ś ć w y d z i e l a n e g o s i a r c z k u w ę g l a n a r z e c z ilości s i a r k o w o d o r u , k t ó r y , j a k o g a z , z ł a t w o ś c i ą d y f u n d u j e przez b ł o n k ę p o w i e r z c h n i o w ą , j e d n o c z e ś n i e z a ś n a s t ę p u j e p r z y ś p i e s z e n i e w y d z i e l a n i a s ię s i a r c z k u w ę g la . T e m i z m i a n a m i t ł ó m a c z y się w i d o c z n a n a f o t o g r a f j a c h r ó ż n i c a w ilo ści p o z o s t a j ą c e g o w n i t e c z k a c h s i a r c z k u w ę g ł a , z a l e ż n i e o d d o j r z a ło ś c i ( r ó ż n a s z e r o k o ś ć p a s ó w ) , p o w o d u j ą c a r ó ż n i c ę w s t o p n i u m l e c z n o ś c i .
F o t o g r a f j e 4, 5 i 6 w y o b r a ż a j ą w p o w i ę k s z e n iu 6 5 0 - k r o t n e m p r z e k r o j e j e d w a b i u cien- k o p r z ę d n e g o (2,9 drs) p r z y 6 0 % ( r y c i n y 4 i 5) i 7 0 % ( r y c i n a 6) s i a r c z k u w ę g l a , w s z y s t k i e z a t o p i o n e w m i e s z a n i n i e ż e l a t y n y z g lic e r y n ą , a w ię c n a p ę c z n i a ł e . W s z y s t k i e o n e o d n o s z ą się do w i s k o z z u p e ł n i e n i e d o j r z a ł y c h (liczba H o t t e n r o t h ’a n i e d a j e się o z n a c z y ć ) . F o to - g r a f i j t y c h n i e m o ż n a ściśle p o r ó w n y w a ć z
