Stefan Mizera
Dopuszczalność i zakres wykonania
obsługi prawnej jednostek
uspołecznionych przez zespoły
adwokackie
Palestra 8/4(76), 10-15
10 S t e f a n M i z e r a N r 4 (76)
liczą siebie do pokolenia średniego czy młodszego, w każdym razie do któregoś z tych dwu pokoleń. Pisze natom iast w yraźnie, że te pokolenia pow inny przejąć spraw y adw okatury we w łasne ręce. Do konkluzji tej a u to r dochodzi po rozważaniach zarobkowych.
Czy jednak au tor wziął pod uwagę, że młodsi i średni (wiekiem) za rab iają więcej od starszych, i to bardzo czcigodnych adwokatów? P rze cież wiadomo, że choć w naszej Izbie nikt nie m iał tych legendarnych 40 000 zł, to przecież po rekord za styczeń sięgnął jeden z najm łodszych adw okatów .
Trochę więcej rozeznania w stanie faktycznym i wówczas całe „P rze ciw wypaczeniom” sprowadzi się do wołania:
„Dajcie mi władzę, a ja Was urządzę!”.
S T E F A N M IZ E R A
Dopuszczalność i zakres w ykonyw ania
obsługi prawnej jednostek uspołecznionych przez
zespoły adw okackie
1. Na pozór mogłoby się wydawać, że z rozw ażaniam i dotyczącym i w ykładni jednego z przepisów nowej ustaw y o u stro ju adw okatury, a mianowicie art. 18, należy zaczekać, dopóki nie zostaną w ydane przez Prezesa Rady M inistrów wytyczne, stosownie do których zespoły ad wokackie w ich nowej postaci (Dz. U. z 1964 r. N r 1, poz. 4) mogą po dejmować się obsługi praw nej jednostek gospodarki uspołecznionej. Po gląd taki nie w ydaje się jednak trafn y z następujących przyczyn:
primo — ponieważ w ydanie w przyszłości przez Prezesa Rady M ini
strów w ytycznych w spraw ie obsługi praw nej będzie się odnosiło j e d y- n i e do obsługi dotyczącej j e d n o s t e k g o s p o d a r k i u s p o ł e c z n i o n e j ; poza zasięgiem więc art. 18 pozostaje kw estia obsługi praw nej przez zespoły adwokackie innych podmiotów uspołecznionych (osób praw nych), k tóre nie należą do kategorii jednostek gospodarki uspołecz nionej (zakres tego ostatniego pojęcia jest w sensie praw noorganizacyj- nym węższy);
secundo i— gdyż istnieje co najm niej kilka form w ykonyw ania obsłu
gi praw nej jednostek gospodarki uspołecznionej; w ynika to choćby z przepisów zarządzenia N r 62 Prezesa Rady M inistrów z dn. 3 lipca 1962 r. w spraw ie ogólnych zasad organizacji obsługi praw nej p rzed siębiorstw państwowych, zjednoczeń oraz banków państw ow ych (Mon. Pol. N r 62, poz. 270);
tertio — ponieważ w ykładnia przepisów ustaw y o u stro ju adw okatury
pow inna być dokonywana na tle całokształtu obowiązującego w danym mom encie praw odaw stw a w celu uniknięcia zbyt zwężającej lub zbyt rozszerzającej interpretacji obowiązujących przepisów praw nych.
N r 4 (76) O b s łu g a p r a w n a j e d n o s t e k u s p o ł . p r z e z z e s p o ł y a d w o k . 11
2. Można m. zd. założyć, zgodnie chyba z intencją ustawodawcy, wy rażoną w treści przepisu art. 18 ustaw y o u stro ju adw okatury, że zapowiedziane w ytyczne Prezesa Rady M inistrów w spraw ie podejmo w ania przez zespoły adwokackie obsługi praw nej jednostek gospo darki uspołecznionej dotyczyć m ają f o r m y s t a ł e j o b s ł u g i p r a w n e j, a więc tylko wypadków, gdy w inny sposób obsługa ta nie będzie mogła być zapewniona. Upłynie nieco czasu, zanim w yjaśni się o state cznie, jakie skutki pociągnął za sobą ustaw ow y zakaz kum ulacji wyko nyw ania zawodu adw okata z funkcją radcy prawnego w sferze działania jednostek państw ow ych i spółdzielczych. Jeśliby w w yniku ruchu ka drowego, wywołanego zakazami kum ulacji zaw artym i w art. 70 p k t 3 ustaw y o u.a. oraz w § 7 ust. 2 pkt 1 uchw ały N r 533 Rady M inistrów z dn. 13 grudnia 1961 r., okazało się, że interesy jednostek gospodarki uspołecznionej m ogłyby być narażone na szwank, to zrealizowanie dele gacji ustaw ow ej z art. 18 ustaw y o u.a. umożliwi uniknięcie tego zagro żenia. Przew idziane w ytyczne określiłyby niew ątpliw ie możliwość zle cania tej obsługi, jej zakres, w arunki jej w ykonyw ania oraz rodzaj umów, na podstaw ie których stała obsługa praw na będzie w ykonyw a na.
3. Pow staje z kolei pytanie, czy zespoły adwokackie w swej nowej postaci mogą obecnie podejmować się s t a ł e j obsługi praw nej innych jednostek uspołecznionych aniżeli jednostki gospodarki uspołecznionej.
Należy w yjaśnić, że przez formę stałej obsługi praw nej rozumiemy te wszystkie elem enty pomocy praw nej, jakiej zespoły mogą w ogóle udzielać (art. 17 ustaw y o u.a.) i jaka jest jednocześnie niezbędna w in teresie obsługiwanej jednostki, a więc w granicach obowiązków, do któ rych w ykonyw ania jest powołany radca praw ny przedsiębiorstw a pań stwowego (§ 3 uchw ały N r 533 i załącznik N r 2 do zarządzenia N r 62). Otóż w świetle obowiązującego ustaw odaw stw a w ydaje się /edynie praw idłow y pogląd, że podejmowanie się przez zespoły adwokackie s t a -
ł e j obsługi praw nej innych jednostek uspołecznionych aniżeli jednostki
gospodarki uspołecznionej jest dopuszczalne. S ytuacja ta nie będzie jednak dotyczyć organizacji (jednostek) spółdzielczych, gdyż na mocy uchw ały P rezydium Naczelnej Rady Spółdzielczej z dn. 2 stycznia 1963 r. w spraw ie obsługi praw nej spółdzielni i ich zw iązków 1 zostały odpowiednio rozciągnięte na te jednostki postanowienia uchw ały N r 533 R ady M inistrów z dn. 13 grudnia 1962 r. w spraw ie obsługi praw nej przedsiębiorstw państw ow ych, zjednoczeń oraz banków państw ow ych 2.
4. Pozostaje o tw arta droga do udzielania przez zespoły adwokackie s t a ł e j pomocy praw nej innym osobom praw nym aniżeli jednostki państw ow e i spółdzielcze (np. stowarzyszenia, związki). Brak w tej dzie dzinie jakichkolw iek przeciwwskazań n atu ry praw nej, uzasadnia przy jęcie poglądu, że stała obsługa praw na jest w ty m w ypadku w pełni do puszczalna. W te n sposób określone potrzeby będą decydowały o tym , czy „inne osoby p raw n e” będą zlecały zespołom adwokackim w nowej postaci stałą obsługę praw ną. Dalej idąc, można naw et dopuścić zapatry
i M onitor Spółdzielczy z 1963 r . N r 1, poz. 1. s M onitor P o lsk i z 1961 r. N r 96, poz. 406.
12 S t e f a n M i z e r a N r 4 (76*
wanie, że zespoły adwokackie mogłyby z w łasnej inicjatyw y zgłaszać oferty co do ich gotowości do świadczeń usług stałej pomocy praw nej ty m innym osobom praw nym (np. zrzeszeniom gospodarczym rzem iosła, zrzeszeniom pryw atnych właścicieli domów itp.).
5. Było i jest nadal obecnie dopuszczalne pow ierzanie zespołom adwo kackim udzielania pomocy praw nej w szystkim jednostkom uspołecznio nym oraz osobom praw nym , które nie są jednostkam i gospodarki uspo łecznionej, w f o r m i e p r a w n e j i n n e j a n i ż e l i s t a ł a o b s ł u g a p r a w n a .
W pew nych dziedzinach form a i zakres tej pomocy praw nej są ak tu alnie uregulow ane szczególnymi przepisam i praw a. Na podstawie tych przepisów do form obsługi (pomocy) praw nej w ykonyw anej przez ze społy adwokackie zalicza się:
a) doraźne usługi prawne, b) doraźne zastępstwo praw ne.
Do pow stania sytuacji, w których obie te form y obsługi praw nej okażą się konieczne, mogą przyczynić się różne okoliczności, przede wszystkim zaś luki kadrow e w stałej obsłudze praw nej, potrzeby w zakresie specja lizacji branżowej w obsłudze, zapewnienie skutecznego spełniania za dań zastępstw a sądowego, wreszcie — względy ekonomiczne.
Ja k wiadomo, na podstawie przepisów d ekretu z dn. 2 czerwca 1954 r. o zastępstw ie sądowym władz, urzędów, in sty tu cji i przedsiębiorstw państw ow ych 3 została wprowadzona u nas zasada dekoncentracji obsługi praw nej w zakresie zastępstwa sądowego jednostek p ań stw ow ych4. W w ykonaniu przepisów tego dekretu zostały podjęte przez Radę Mi nistrów uchw ały N r 294 z dn. 2 czerwca 1954 r. i N r 423 z dn. 7 listo pada 1957 r. w sprawie zastępstwa sądowego i obsługi praw nej tereno wych organów władzy państw ow ej (rad narodowych).
Szczegółowe w yjaśnienia w tej m aterii są zamieszczone w piśmie okól nym N r 255 Prezesa Rady M inistrów z dn. 20 października 1954 r. w spraw ie zasad organizacji zastępstwa sądowego w urzędach, insty tucjach i przedsiębiorstw ach państw ow ych5. Pismo okólne N r 255 wy jaśnia ni. in., że w spraw ach wszczętych po dniu 30 czerwca 1954 r. m ają działać zamiast dotychczasowych organów zastępstw a prawnego kierow nicy zainteresow anych jednostek państw ow ych lub pełnomocnicy ustanow ieni przez tych kierow ników albo przez ich organy nadrzędne. W tym że akcie praw nym (tj. piśmie okólnym N r 255) znalazło się posta nowienie, które dotychczas nadal obowiązuje i może być przedm iotem zainteresow ania każdego zespołu adwokackiego. Gwoli przypom nienia przepisu, wydanego bądź co bądź 10 lat tem u, w arto przypom nieć pełne jego brzmienie:
„8) Jeżeliby w siedzibie sądu nie było odpowiedniej (równorzędnej z jednostką zainteresowaną) jednostki podległej tem uż organowi nad rzędnem u, delegowanie zaś pracow nika jednostki zainteresow anej, je dnostki bezpośrednio nadrzędnej lub m inisterstw a (urzędu centralnego}
* Dz. U. N r 25, poz. 93.
4 E. W e n g e r e k : O bsługa p ra w n a je d n o s te k g o sp o d a rk i p a ń stw o w e j (uspołecznionej) K u rs U staw odaw stw a G ospodarczego Z PP , zeszyt XX X V II, W arszaw a 1963 r.
N r 4 (76) O b s łu g a p r a w n a j e d n o s t e k u s p o ł . p r z e z z e s p o ł y a d w o l c. 13
byłoby zbyt utrudnione lub niewspółm iernie kosztowne — dopuszczalne je st pow ierzenie prow adzenia spraw y lub wzięcia udziału w czynności sądow ej miejscowemu lub znajdującem u się w najbliższej miejscowości zespołowi adwokackiemu”.
Tak więc cytow any przepis, ze względów jasno w nim w yrażonych, otw iera drogę do w spółpracy zespołów adwokackich w dziedzinie do raźnej obsługi praw nej z adresatam i, do których było skierow ane pis m o okólne N r 255 Prezesa Rady M inistrów. Należy tu jednak w prow a dzić m ałą popraw kę: na mocy zarządzenia N r 62 P rezesa Rady Mi n istrów z dn. 3 lipca 1962 r. pismo okólne N r 255 przestało obowiązy w ać przedsiębiorstw a państwowe (równorzędne jednostki na rozrachun k u gospodarczym), zjednoczenia (jednostki równorzędne) oraz banki państw ow e. Tym sam ym więc został ograniczony krąg podmiotów, które w sposób doraźny mogą być obsługiwane w zakresie pomocy praw nej przez zespoły adwokackie. Pomoc praw na udzielana w tej formie przez zespoły adwokackie może mieć miejsce w tych w ypadkach na ogólnych
zasadach.
6. Z chwilą w prow adzenia na podstawie uchw ały N r 533 Rady M ini strów nowych zasad organizacji obsługi praw nej jednostek gospodarki uspołecznionej (przedsiębiorstw, zjednoczeń, banków) można było przy puszczać, że nastąpi całkowity rozbrat pomiędzy zawodem adw okata a tym i jednostkam i. Ustawodawca liczył się jednak z rzeczywistym sta nem rzeczy w dziedzinie nasycenia kadram i praw niczym i państw ow ych zakładów pracy, stopnia kw alifikacji tych k ad r i ich fachowych um ie jętności. Dopóki te b ariery nie zostaną pokonane, ustaw odaw ca uznał za konieczne takie uregulow anie zaspokojenia potrzeb w dziedzinie po m ocy praw nej jednostek gospodarki uspołecznionej, które może być nie zbędne w ich interesie i w interesie ochrony mienia społecznego. Stąd w ywodzi się unorm ow anie pew nych w yjątkow ych form obsługi praw nej podmiotów objętych uchw ałą N r 533 Rady Ministrów. Form am i tym i są — jak już poprzednio wspomniano — form a doraźnych usług p raw nych i form a doraźnego zastępstwa. Spraw y te są regulow ane możliwie w yczerpująco przez przepisy działu IV (§ 13— 16) załącznika N r 1 do zarządzenia N r 62 Prezesa Rady M inistrów z dn. 3 lipca 1962 r. pn. „Wy tyczne dotyczące organizacji obsługi praw nej przedsiębiorstw ” (mające analogiczne zastosowanie do zjednoczeń i banków).
Zarządzenie N r 62 uznaje za niedopuszczalne udzielanie przez przed siębiorstw a (zjednoczenia) zespołom adwokackim zleceń obejm ujących w ykonyw anie całości lub części unorm ow anej jego przepisam i obsługi praw nej (stałej, jednostkowej lub wspólnej) oraz zleceń, których wyko nyw anie może trw ać dłużej niż 3 miesiące. Ustala ono jednak jednocze śnie możliwość i dopuszczalność świadczenia doraźnych usług praw nych na rzecz przedsiębiorstw a państwowego w drodze w ykonywania czynno ści z zakresu obsługi praw nej na podstawie każdorazowych zleceń przed siębiorstw a dotyczących określonej sprawy. Zlecenia te mogą doiyczyć np. udzielania porady praw nej, w ydania opinii praw nej, opracowania p ro jek tu umowy lub innego dokumentu, zastępstwa w postępowaniu są dow ym lub adm inistracyjnym itp. Jednostka gospodarki uspołecznionej, zlecając w ykonanie doraźnej usługi praw nej zespołowi adwokackiemu, będzie w tym celu z reguły obierała zespół m ający siedzibę w tej sa
14 S t e f a n M i z e r a N r 4 (76)
mej miejscowości lub zespół, którego siedziba znajduje się w m iejscu, gdzie toczy się spraw a sądowa (ew. arbitrażow a, adm inistracyjna). W szczególnych w ypadkach zespołem w ybranym będzie te n zespół, w którym zatrudniony jest poszukiwany w danej spraw ie praw nik-spe- c-jalista. Podobnie jak to reguluje art. 20 ust. 2 ustaw y o u.a., przedsię biorstwo udzielające zlecenia zespołowi adwokackiemu może wskazać adwokata, który m a wykonać daną usługę praw ną.
Zarządzenie N r 62 (załącznik N r 1) przew iduje w § 13 ust. 2, że do raźna obsługa praw na może mieć miejsce w tedy, gdy jednostka gospo darki uspołecznionej (przedsiębiorstwo, zjednoczenie, bank) nie ma zor ganizowanej stałej obsługi praw nej. Natomiast gdy stała obsługa praw na jest zorganizowana w przedsiębiorstwie, może ono zlecić tylko doraźne zastępstwo praw ne w określonych w ypadkach, uniem ożliwiających sko rzystanie z usług własnego radcy prawnego lub referenta prawnego.
W zasadzie nie będzie miała zorganizowanej stałej obsługi praw nej (według zasad określonych uchwałą N r 533) tylko taka jednostka gos podarki uspołecznionej, w której nie w ystępuje konieczność istnienia takiej obsługi praw nej ze względu na jej profil produkcyjny lub u słu gowy. Nieznaczne potrzeby z zakresu obsługi praw nej mogą w ykazywać przede w szystkim nieduże przedsiębiorstwa podporządkowane radom narodow ym oraz zakłady spółdzielcze, głównie w m niejszych ośrodkach miejskich. Skorzystanie z doraźnych usług praw nych zespołu adwokac kiego nie jest jednak w pełni pozostawione swobodnemu uznaniu przed siębiorstwa, gdyż na kierow nika takiej jednostki gospodarczej zostały włożone pew ne rygory (dość elastycznie sformułowane). Jeżeli m iano wicie „korzystanie z usług się pow tarza i okazuje się z doświadczenia, że pomoc taka będzie potrzebna przez czas dłuższy” — to przedsię biorstw o obowiązane jest wówczas stworzyć w łasny aparat obsługi praw nej, czyli po prostu zatrudnić stałego radcę praw nego lub referenta praw nego, albo też w porozumieniu z inną jednostką zapewnić s >bie w s p ó l n ą s t a ł ą obsługę praw ną. Ograniczenie korzystania z doraź nych usług praw nych zleconych zespołowi adwokackiemu wchodzi w ra chubę w szczególności w stosunku do zleceń, których w ykonanie trw a dłużej niż 3 miesiące, oraz w tedy, gdy łączna kw ota z ty tu łu w ynagro dzeń w ypłaconych w ciągu roku przez przedsiębiorstw o na podstaw ie um ów zlecenia przekracza równowartość trzymiesięcznego w ynagrodze nia radcy praw nego zatrudnionego na pełnym etacie. W praktyce „rów now artość” ta będzie wynosić ok. 7 000—10 000 zł w zależności od tego, do jakiej branży dane przedsiębiorstwo należy.
U stalenie w ynagrodzenia z ty tu łu doraźnych usług praw nych może być dokonywane oczywiście na podstawie obowiązujących staw ek taksy adwokackiej za określone czynności. Zaw ieranie umów zlecenia z zespo łem adwokackim nastąpi na ogólnych zasada ,'h.
D ruga form a doraźnej pomocy praw nej, będąca w istocie doraźnym zastępstwem praw nym , w ystąpi w tedy, gdy w razie uczestnictw a przed siębiorstw a w postępowaniu sądowym (arbitrażowym, adm inistracyjnym ) zajdą obiektywne przeszkody uniemożliwiające w ystępow anie w pro cesie zatrudnionego w przedsiębiorstwie radcy praw nego lub referen ta prawnego. Za „obiektywne przeszkody” prawodawca uznaje tu chorobę albo urlop wypoczynkowy radcy (referenta) prawnego, bezpośrednie
N r 4 (76) O b s łu g a p r a w n a j e d n o s t e k u s p o l . p r z e z z e s p o ł y a d w o k . 15
jego zainteresow anie w danej sprawie, zatrudnienie radcy praw nego w przedsiębiorstw ie w ystępującym w spraw ie jako druga strona i ew en tualnie inne istotne okoliczności, a także wypadki, gdy spraw a toczy się poza siedzibą przedsiębiorstw a i jego bliską okolicą.
Szczególny wypadek doraźnego zastępstwa praw nego może też w ystę pować w tedy, gdy niezbędne jest udzielenie pomocy praw nej — ze względu na rodzaj spraw y — przez wybitnego specjalistę w danym za gadnieniu lub szczególnie wykwalifikowanego praw nika. Także w spra wach nietypow ych i skomplikowanych przedsiębiorstwo może skorzy stać z doraźnego zastępstw a prawnego wykonywanego przez zespół ad wokacki w zakresie zastępowania zleceniodawcy w postępow aniu sądo wym (arbitrażowym , adm inistracyjnym ), gdy stałą jego obsługę praw ną w ykonuje referen t praw ny przedsiębiorstw a nie zatrudniającego radcy prawnego.
Co do doraźnego zastępstwa prawnego, to nie obowiązuje ograniczenie okresu zlecenia (3 miesiące); jest to zrozumiałe, gdyż w razie trw ania procesu, w którym uczestniczy przedsiębiorstwo, więcej niż 3 miesiące, nie jest po prostu możliwe odwoływanie udzielonego zlecenia jedynie z tej tylko przyczyny, całkiem niezależnej od zastępcy. N atom iast przy doraźnym zastępstwie praw nym zleceniodawcy państw ow i objęci uchw a łą N r 533 (a także zleceniodawcy spółdzielczy) m ają również obowiązek dopilnować, aby łączna kw ota wynagrodzeń w ypłacanych w ciągu roku wszystkim zleceniobiorcom nie przekraczała rów nowartości kw oty trzy miesięcznego wynagrodzenia, jakie przypadałoby za dodatkowe zatru d nienie radcy prawnego na pełnym etacie.
7. Poza dyskusją pozostaje, że do om awianych form doraźnych usług praw nych nie m ają zastosowania przepisy ustaw odaw stw a o dostawach, robotach i usługach.
8. Udzielone adwokatowi w ram ach doraźnej usługi praw nej (doraźne go zastępstw a prawnego) pełnomocnictwo procesowe będzie w swej tre ści odpowiadało z reguły zakresowi ustalonem u w art. 83 k.p.c. Uspołe czniony k lient może oczywiście ograniczyć zakres pełnomocnictwa, np. przez w yłączenie upraw nienia pełnomocnika do zaw arcia ugody, zrze czenia się roszczenia albo uznania powództwa. Na te okoliczności zespoły adwokackie — w stosunkach z uspołecznionymi klientam i — powinny zwracać zleceniodawcom uwagę.
