Kształt Prawny Konferencji Episkopatu Polski

Jan Dyduch

Kształt Prawny Konferencji

Episkopatu Polski

Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 56/2, 3-15

IUS CANONICUM FOLIA TRIMESTRIA

studiis canonico-historicis dedicata Założyciel i pierwszy redaktor naczelny

Redaktor naczelny ks. Józef Wroceński SCJ Zastępca redaktora naczelnego

s. Bożena Szewczul WNO Sekretarz Redakcji ks. Marek Stokłosa SCJ

Rada Naukowa:

ks. M.S. Da Costa Gomes SCJ, ks. T. Gałkowski CP, ks. W. Góralski, ks. J. Gręźlikowski, ks. W. Kiwior OCD, ks. G. Leszczyński, M. Martens, ks. J. Miras, ks. L. Navarro, ks. W. Necel TCh, ks. J. Otaduy, ks. H. Stawniak SDB,

ks. P. Valdrini, ks. A. Viana, J. Zabłocki Redaktor językowy

Laura Polkowska Redaktor statystyczny

Jolanta Rytel Recenzenci

ks. prof. dr hab. Wiesław Wenz, ks. prof. dr hab. Ambroży Skorupa

Za pozwoleniem Kurii Metropolitalnej Warszawskiej

Pozycja dofinansowana ze środków Komitetu Badań Naukowych

ISSN-0551-911X

Zgłoszenia prenumeraty przyjmuje Wydawnictwo UKSW ul. Dewajtis 5, 01-815 Warszawa, tel./fax 22 561 89 23

Adres redakcji: ul. Dewajtis 5, 01-815 Warszawa e-mail: wydawnictwo@uksw.edu.pl

www.wydawnictwo.uksw.edu.pl Druk i oprawa:

OFICYNA WYDAWNICZO-POLIGRAFICZNA „ADAM” 02-729 Warszawa, ul. Rolna 191/193,

tel. 22 843 37 23, 22 843 08 79; tel./fax 22 843 20 52 e-mail: wydawnictwo@oficyna-adam.com.pl

http://www.oficyna-adam.com.pl

ks. Marian Alfons Myrcha

KWARTALNIK IUS CANONICUM FOLIA TRIMESTRIA

studiis canonico-historicis dedicata Założyciel i pierwszy redaktor naczelny

Redaktor naczelny ks. Józef Wroceński SCJ Zastępca redaktora naczelnego

s. Bożena Szewczul WNO Sekretarz Redakcji ks. Marek Stokłosa SCJ

Rada Naukowa:

ks. M.S. Da Costa Gomes SCJ, ks. T. Gałkowski CP, ks. W. Góralski, ks. J. Gręźlikowski, ks. W. Kiwior OCD, ks. G. Leszczyński, M. Martens, ks. J. Miras, ks. L. Navarro, ks. W. Necel TCh, ks. J. Otaduy, ks. H. Stawniak SDB,

ks. P. Valdrini, ks. A. Viana, J. Zabłocki Redaktor językowy

Laura Polkowska Redaktor statystyczny

Jolanta Rytel Recenzenci

ks. prof. dr hab. Wiesław Wenz, ks. prof. dr hab. Ambroży Skorupa

Za pozwoleniem Kurii Metropolitalnej Warszawskiej

Pozycja dofinansowana ze środków Komitetu Badań Naukowych

ISSN-0551-911X

Zgłoszenia prenumeraty przyjmuje Wydawnictwo UKSW ul. Dewajtis 5, 01-815 Warszawa, tel./fax 22 561 89 23

Adres redakcji: ul. Dewajtis 5, 01-815 Warszawa e-mail: wydawnictwo@uksw.edu.pl

www.wydawnictwo.uksw.edu.pl Druk i oprawa:

OFICYNA WYDAWNICZO-POLIGRAFICZNA „ADAM” 02-729 Warszawa, ul. Rolna 191/193,

tel. 22 843 37 23, 22 843 08 79; tel./fax 22 843 20 52 e-mail: wydawnictwo@oficyna-adam.com.pl

http://www.oficyna-adam.com.pl

ks. Marian Alfons Myrcha

Prawo Kanoniczne 55 (2012) nr 2

WYMOGI OBIEKTYWNE ORAZ SUBIEKTYWNE

DOTYCZĄCE WSPÓLNOTY WPROWADZAJĄCEJ

ZWYCZAJ PRAWNY, UJĘTE W KAN. 25 KPK

Treść: Wstęp. – 1. Zdolność wspólnoty do przyjęcia prawa. – 2. Zamiar wprowa-dzenia prawa przez wspólnotę. – Zakończenie.

Wstęp

W obszarze regulacji dotyczących zwyczaju prawnego (kann. 23 – 28 KPK) znajduje się kan. 25 KPK, w którym Ustawodawca sprecy-zował warunki odnoszące się do wspólnoty wprowadzającej zwyczaj w systemie kanonicznym. Pierwszy z nich, mający charakter obiek-tywny, został zawarty w normatywnym stwierdzeniu, iż może to uczy-nić społeczność zdolna przynajmniej do przyjęcia prawa; drugi z kolei o walorze subiektywnym wiąże się z intencją, mianowicie, został on określony jako zamiar wprowadzenia prawa.

1. Zdolność wspólnoty do przyjęcia prawa

Wymóg obiektywny odnoszący się do wspólnoty skodyfikowany w kan. 25 KPK w doktrynie po raz pierwszy w tej formie został sfor-mułowany przez F. Suareza1_{. W takiej postaci został on przejęty przez}

Prawodawcę w kodyfikacji pio-benedyktyńskiej (kan. 26 KPK). W myśl kan. 25 KPK Tylko ten zwyczaj uzyskuje moc ustawy […] któ-ry jest zachowywany […] przez wspólnotę zdolną przynajmniej do jego przyjęcia. Na marginesie należy dodać, iż z podobnym zwrotem normatywnym spotykamy się w kan. 29 KPK z 1983 r., dotyczącym dekretów ogólnych.

1 _{Por. F. Suarez, Tractatus de legibus, Conimbricae 1612, s. 808-813.} KS. GINTER DZIERŻON

Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie

R O Z P R A W Y i A R T Y K U ł Y

Prawo Kanoniczne 56 (2013) nr 2

KSZTAŁT PRAWNY KONFERENCJI EPISKOPATU

POLSKI

Treść: Wstęp. – 1. Ogólna charakterystyka Statutu Konferencji Episkopatu Polski (=KEP). – 2. Organizacja KEP. – 3. Kompetencje KEP. – Zakończenie.

Wstęp

Coraz większą rolę w działalności apostolskiej Kościoła odgrywają konferencje biskupie. Podkreśla to bł. Jan Paweł II w liście progra-mowym na nowe stulecie: „Od czasu Soboru Watykańskiego II wiele uczyniono też na polu reformy Kurii Rzymskiej, organizacji synodów, funkcjonowania konferencji episkopatów. Z pewnością jednak wiele należy jeszcze zrobić, aby jak najlepiej wykorzystać możliwości tych koniecznych instytucji służących komunii, szczególnie ważnych dzi-siaj, gdy trzeba szybko i skutecznie rozwiązywać problemy, z jakimi styka się Kościół w niezwykle dynamicznie zmieniającej się rzeczywi-stości naszej epoki”1_{. Konferencji Episkopatu Polski (=KEP) szybkie}

i skuteczne rozwiązywanie problemów duszpasterskich ma ułatwić od-nowiony w 2009 roku jej statut. Warto zatem rozważyć nadany przez niego kształt prawny, mający zdynamizować jej aktywność.

1. Ogólna charakterystyka Statutu Konferencji Episkopatu Polski

Sobór Watykański II postanawia: „Skoro zaś konferencje bisku-pów – ustanowione już wśród bardzo wielu narodów – dostarczyły wspaniałych dowodów bardziej owocnego apostolstwa, obecny święty

1 _{Novo millennio ineunte, 6 I 2001, LEV, n. 44.} KS. JAN DYDUCH

4

Sobór uważa za wielce pożyteczne, aby na całym świecie biskupi tego samego narodu bądź regionu łączyli się w jeden zespół..., aby dzięki wymianie wiedzy i doświadczeń oraz wzajemnemu udzielaniu sobie rad, zaistniało święte zespolenie sił dla wspólnego dobra Kościołów”2_.

Tak więc postanowienia Vaticanum II nie powołują nowej instytucji w Kościele, ale istniejącej nadają nową formę prawną, określają jej kompetencje i zadania3_.

Ustanowienie konferencji biskupów sporo wyprzedza Sobór Waty-kański II. Przyjmuje się, że pierwsza konferencja biskupia miała miej-sce 16 listopada 1830 roku w Malines, na której zebrali się biskupi belgijscy. Od 1832 roku spotykali się oni regularnie co roku. W ich ślad poszli biskupi innych krajów, takich jak: Niemcy, Austria, Irlan-dia, Węgry, Szwajcaria, Francja, Hiszpania, Anglia i Holandia. W Pol-sce zebrania biskupów zaczęły się odbywać regularnie po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku. Uroczyste spotkanie biskupów polskich w Gnieźnie w 1919 roku jest uważane za I Konferencję Episkopatu Polski. Nie można nie wspomnieć, że zebrania biskupów polskich od-bywały się dużo wcześniej jeszcze przed rozbiorami. W okresie roz-biorów zebrania takie odbywały się zarówno w poszczególnych zabo-rach, jak i wspólnie z całego terytorium Polski. Służyło to jednoczeniu się narodu polskiego4_.

Wskazania Vaticanum II stwierdzają istnienie już w wielu krajach konferencji biskupich, usilnie zalecając powołanie ich tam, gdzie były nieobecne. Normy wykonawcze do dekretu soborowego „Christus Dominus” poszły jeszcze dalej, nakazując: „Biskupi tych krajów czy terytoriów, gdzie nie ma jeszcze konferencji biskupiej, niech się za-troszczą, zgodnie z dekretem „Christus Dominus”, o ustanowienie jej jak najszybciej oraz o sporządzenie dla niej statutów, które zatwierdzi Stolica Apostolska”5_{. Przywołane motu proprio odwołuje się do}

de-2 _{Dekret soborowy „Christus Dominus” (= DB), n. 37.} 3 _{Por. tamże, n. 38.}

4 _{Por. E. SztafrowSki, Konferencje biskupie, Warszawa 1984, s. 23-27.}

5 _{Paweł VI, Motu proprio „Ecclesiae Sanctae”, 6 VIII 1966, AAS 58(1966) I, n. 41}

§ 1, w: Posoborowe Prawodawstwo Kościelne, zebrał i przetłumaczył E. Sztafrowski, Warszawa 1969, t. I, z. 1, s. 74.

kretu „Christus Dominus”, który zobowiązuje konferencje biskupie do sporządzenia własnych statutów i przedstawienia ich do zatwierdzenia Stolicy Apostolskiej6_.

Pierwszy Statut KEP został uchwalony 13 lutego 1969 roku, a za-twierdzony przez Stolicę Apostolską 15 marca 1969 roku. Po opubli-kowaniu KPK przez papieża Jana Pawła II w 1983 roku zaszła potrze-ba podjęcia prac nad odnowieniem Statutu KEP. Podjęto je w roku 1986. Znowelizowany (drugi) Statut został zatwierdzony 10 paździer-nika 1987 roku. Wydarzenia społeczno-polityczne 1989 roku, ustawa „O stosunku Państwa do Kościoła” z 17 maja 1989 roku, wznowienie stosunków dyplomatycznych między Polską a Stolicą Apostolską, utworzenie ordynariatu polowego oraz poważne zmiany w strukturze organizacyjnej Kościoła w Polsce dokonane przez Stolicę Apostolską w 1992 roku stały się okolicznościami powodującymi przystąpienie do kolejnej odnowy dotychczasowego Statutu KEP. Prace nad Sta-tutem, angażując wszystkich biskupów polskich trwały kilka lat. Po dekrecie Stolicy Apostolskiej z 20 listopada 1995 roku dokonującego recognitio Statutu, decyzją KEP wszedł on w życie 23 kwietnia 1996 roku (trzeci)7_.

Dynamika działalności konferencji biskupów stworzyła potrzebę wydania nowego dokumentu pogłębiającego nauczanie o ich kondycji teologicznej i strukturze prawnej. Dokonał tego Jan Paweł II w motu proprio o naturze teologicznej i prawnej konferencji episkopatów8_{. Do}

konferencji biskupich nawiązuje posynodalna adhortacja o biskupie słudze Ewangelii Jezusa Chrystusa dla nadziei świata9 _oraz

dyrek-torium o pasterskiej posłudze biskupów10_{. Przywołane dokumenty,}

6 _{Por. DB, n. 38.}

7 _{Por. Wstęp do Statutu 2009, Akta Konferencji Episkopatu Polski (=AKEP),}

nr 15(2009) s. 11.

8 _{AAS 90(1998)641-658; w artykule korzystano z tłum. w: L’Osservatore Romano,}

20(1999) nr 209, s. 17-25.

9 _{Jan Paweł II, Adhortacja, „Pastores gregis”, 16 X 2003, Wydawnictwo Św.}

Sta-nisława B.M. Archidiecezji Krakowskiej, Kraków 2003, n. 63.

10 _{kongrEgacjadoSpraw BiSkupów, „Apostolorum successores”, 22 II 2004, Kielce}

6

a w szczególności motu proprio „Apostolos suos” stały się powodem kolejnej nowelizacji Statutu KEP. Tym bardziej, że papież w motu proprio zobowiązuje do odnowy statutów: „Konferencje episkopatów winny dokonać rewizji swoich statutów, aby były one zgodne z wy-jaśnieniami i przepisami zawartymi w niniejszym dokumencie oraz z Kodeksem Prawa Kanonicznego, a następnie przesłać je do Stolicy Apostolskiej do potwierdzenia (recognitio) w myśl kan. 451 KPK”11_.

Wypełniając ten postulat, KEP podjęła prace nad nowelizacją Statu-tu, które zostały uwieńczone dekretem Stolicy Apostolskiej z 28 maja 2009, udzielającym „nihil obstat” i jego promulgowaniem przez KEP 7 października 2009 roku (czwarty)12_.

Znowelizowany Statut KEP w pełni odzwierciedla ducha kolegial-ności, o czym naucza Vaticanum II i motu proprio „Apostolos suos”. Nauczanie soborowe rozróżnia kolegialność w sensie ścisłym „effectus collegialis” od kolegialności w sensie szerszym „affectus collegialis”. Kolegialność w sensie ścisłym sprawuje Kolegium Biskupów wraz ze swoją Głową - Biskupem Rzymu. Kolegium Biskupów jest podmio-tem najwyższej i pełnej władzy w Kościele, ale zawsze „sub Petro et cum Petro”13_{. Naucza motu proprio „Apostolos suos”: „ ...kolegialność}

biskupia we właściwym i ścisłym sensie jest wyłącznym przywilejem całego Kolegium Biskupów, które jako podmiot teologiczny jest nie-podzielne. Jest to zgodne z wolą wyrażoną przez Chrystusa”14_{. Zatem}

konferencja biskupia nie wyraża kolegialności w sensie ścisłym, ale nie jest jej obca idea kolegialności, gdyż jest wyrazem ducha kole-gialnego. Naucza przywołane motu proprio: „Kiedy biskupi na jakimś obszarze sprawują razem pewne funkcje pastoralne dla dobra swoich wiernych, to wspólne spełnianie posługi biskupiej staje się konkretną realizacją ducha kolegialnego „affectus collegialis”, który jest duszą współpracy między biskupami na szczeblu regionalnym, krajowym i międzynarodowym. Jednakże nie nabiera ona nigdy charakteru

ko-11 _{Apostolos suos, IV, art. 4.}

12 _{Wstęp do Statutu 2009, AKEP, s. 12-13.} 13 _{Por. Apostolos suos, n. 8-10.}

14 _{Tamże, n. 12.}

[4] KS. J. DYDUCH

legialnego właściwego dla aktów stanu biskupiego jako podmiotu naj-wyższej władzy nad całym Kościołem”15_.

Tak więc biskupi zgromadzeni w konferencjach biskupich urzeczy-wistniają kolegialność w znaczeniu szerszym, analogicznym, nazy-waną w nauczaniu soborowym „pragnieniem kolegialności” czy „po-czuciem kolegialności” – affectus collegialis16_{. Można ją postrzegać}

także jako zmysł kolegialności, stanowiący coś w rodzaju instynktu odpowiedzialności biskupów za cały Kościół17_{. Chociaż kolegialność}

w znaczeniu ścisłym rożni się od kolegialności w znaczeniu szerszym, to jednak nie są to rzeczywistości całkiem odrębne, są ze sobą, powią-zane. Ma to uzasadnienie w słynnej formule soborowej „ex quibus et in quibus”: „Poszczególni zaś biskupi są widzialnym źródłem i fun-damentem jedności w Kościołach partykularnych, uformowanych na wzór Kościoła powszechnego, w których istnieje i z których się składa jeden jedyny Kościół katolicki”18_.

Konferencja Episkopatu Polski urzeczywistnia kolegialność w zna-czeniu szerszym a jej aktualny, odnowiony Statut jest narzędziem współpracy między biskupami polskimi i wyraża ich jedność z Bisku-pem Rzymu oraz umacnia ich kościelną wspólnotę. Podkreśla on także wspólną działalność dla dobra Kościoła powszechnego i Kościołów partykularnych: „Mocą tej komunii biskupi są złączeni z Biskupem Rzymskim i ze sobą węzłem jedności wiary, miłości i pokoju celem wspólnego rozstrzygania ważniejszych spraw, działając w duchu kole-gialnym, zgodnie z natura episkopatu dla dobra Kościoła powszechne-go i partykularnepowszechne-go”19_.

2. Organizacja KEP

Statut określając KEP, nawiązuje do KPK i do motu proprio „Apo-stolos suos”: „Konferencja Episkopatu Polski jest stałą instytucją,

15 _{Tamże, n. 12.} 16 _{Por. KK, n. 23.}

17 _{Por. S. nagy, Doktryna Synodu, Analecta Cracoviensia, 2(1970)162.} 18 _{KK, n. 23.}

8

utworzoną przez Stolicę Apostolską, którą stanowią biskupi kano-nicznie związani z terenem Rzeczypospolitej Polskiej, pozostający w jedności z Biskupem Rzymskim i pod jego autorytetem wypełnia-jący wspólnie pasterskie zadania....”20_{. Przywołane określenie KEP}

podkreśla jej ścisłą łączność ze Stolicą Apostolską, która ją erygowała i jedność z Biskupem Rzymskim, którego autorytetem wypełnia swoje pasterskie zadania. Do Konferencji należą: prymas Polski, arcybisku-pi i biskuarcybisku-pi diecezjalni oraz prawnie z nimi zrównani: biskup polo-wy, biskupi obrządku bizantyjsko-ukraińsiego, biskupi koadiutorzy, biskupi pomocniczy i biskupi tytularni pełniący na terytorium Polski szczególne zadania powierzone im przez Stolicę Apostolską lub Kon-ferencję Episkopatu21_{. Prymas Polski zachowuje honorowe}

pierwszeń-stwo wśród biskupów polskich, niemniej jednak nie spełnia z urzędu funkcji przewodniczącego Konferencji, jak to było w pierwszym Sta-tucie KEP. Wśród członków Konferencji zrównanych z arcybiskupa-mi i biskupaarcybiskupa-mi diecezjalnyarcybiskupa-mi, na terenie Polski, możliwa jest jedynie przynależność tymczasowych administratorów diecezjalnych. Biskupi pomocniczy i inni wymienieni w Statucie biskupi tytularni należą do Konferencji i na zebraniach plenarnych przysługuje im głos decydują-cy, wyjąwszy uchwalenie Statutu i wprowadzeniu w nim zmian, wów-czas bowiem głos decydujący mają tylko arcybiskupi i biskupi die-cezjalni oraz prawnie z nimi zrównani biskupi i koadiutorzy22_{. Takie}

rozwiązanie przewiduje KPK (kan. 454).

Wśród należących do Konferencji Episkopatu Polski wymienia Statut biskupów obrządku bizantyjsko-ukraińskiego. Taką możliwość stwarza KPK (kan. 450). Z tej możliwości skorzystano w Statucie KEP, zaliczając ich do członków Konferencji Episkopatu i przyznając im głos decydujący23_{. Można zapytać: czy przysługuje im głos}

decy-dujący w sprawach uchwalenia i zmiany Statutu. Wydaje się, że skoro są biskupami eparchialnymi i pełnią funkcję biskupów diecezjalnych,

20 _{Statut KEP, art. 1; por. kan. 447 KPK; por. Apostolos suos, n. 14.} 21 _{Statut KEP, art. 4.}

22 _{Por. tamże, art. 16.} 23 _{Por. tamże, art 3 i art. 16.}

[6] KS. J. DYDUCH

taki głos posiadają. Do Konferencji Episkopatu nie należy nuncjusz apostolski, jednak bierze udział w jej zebraniach plenarnych na zapro-szenie przewodniczącego Konferencji24_{. Biskupi seniorzy (emeryci)}

nie należą do KEP, lecz są zapraszani na zebrania plenarne, podczas których mają głos doradczy25_{. W tym postanowieniu Statut nawiązuje}

do norm dyrektorium „Apostolorum successores”: „Biskupi emeryci nie są prawnymi członkami Konferencji, lecz jest mile widziane, aby byli zapraszani na jej posiedzenia plenarne, podczas których mają głos doradczy”26_{. Przywołane dyrektorium radzi, aby biskupów emerytów}

angażować w prace zebrań i komisji działających w ramach konferen-cji biskupiej, zwłaszcza jeśli są ekspertami w jakiejś dziedzinie27_{. Tę}

wskazówkę przejmuje Statut KEP stwierdzając: „Członkami komisji są biskupi, również seniorzy wspomagani przez konsultorów duchow-nych i świeckich...”28_{. Wydaje się, że działalność biskupów emerytów}

w konferencjach biskupich będzie poszerzana ze względu na ich rolę w Kościele, bowiem nadal są członkami Kolegium Biskupów, nadal są pasterzami i uczestniczą w potrójnej misji Chrystusa i Kościoła29_.

Strukturę KEP tworzą: zebrania plenarne, rada biskupów diece-zjalnych, przewodniczący konferencji i jego zastępca, prezydium konferencji, rada stała, sekretarz generalny i stałe komisje episkopa-tu30_{. Zwyczajna praca Konferencji dokonuje się podczas zebrań}

ple-narnych, w których mają prawo i obowiązek brać udział wszyscy jej członkowie. Zebrania zwołuje przewodniczący Konferencji. Mają one charakter podwójny: zwyczajny i nadzwyczajny, zwyczajne zebrania odbywają się dwa razy w roku, nadzwyczajne na wniosek prezydium31_.

W strukturze KEP istnieje rada biskupów diecezjalnych,

nieprzewi-24 _{Por. tamże, art. 8.} 25 _{Por. tamże, art. 8.}

26 _{Apostolorum successores, n. 29.} 27 _{Por. tamże, n. 29.}

28 _{Art. 48.}

29 _{Szerzej na ten temat por. j. dyduch, Rola biskupów emerytów w Kościele,}

Anna-les Canonici, 6(2010)95-104.

30 _{Statut KEP, art. 4.}

10

dziana przez KPK. Jej powołanie i działalność w ramach KEP jest po-twierdzona statutem zaaprobowanym przez Stolicę Apostolską. Uza-sadnienie istnienia tej rady jest następujące: ponieważ większość KEP z głosem decydującym stanowią biskupi pomocniczy zachodzi potrze-ba osobnych spotkań biskupów diecezjalnych, podczas których mają oni wyrazić swoją specyficzną odpowiedzialność pasterską32_{. Należą}

do niej biskupi diecezjalni i prawnie z nimi zrównani. Rada zajmuje się: „Rada posiada kompetencje w zakresie oceny, badania i podej-mowania decyzji w sprawach dotyczących zarządu diecezji, ogólnych kierunków zadań pasterskich oraz w kwestiach administracyjno-finan-sowych”33_.

Do rady stałej należą: przewodniczący Konferencji i jego zastępca, prymas Polski, kardynałowie kierujący diecezjami, sekretarz general-ny, sześciu biskupów diecezjalnych i dwóch pomocniczych wybranych przez zebranie plenarne na pięć lat, z możliwością wyboru na drugą kadencję. Przygotowuje ona zebranie plenarne i radę biskupów diece-zjalnych oraz czuwa nad wykonaniem ich decyzji, koordynuje prace Konferencji, może zająć stanowisko w sprawach publicznych dla do-bra Kościoła. Zwołuje ją przewodniczący Konferencji34_.

Prezydium Konferencji tworzą: przewodniczący, jego zastępca i sekretarz generalny. Przewodniczącego Konferencji i jego zastępcę wybiera zebranie plenarne, spośród biskupów diecezjalnych, na okres pięciu lat. Funkcje te można pełnić bez przerwy przez dwie kadencje. Przewodniczący reprezentuje Konferencję, zwołuje zebrania plenarne, radę stałą i radę biskupów diecezjalnych oraz przewodniczy obradom podczas ich zebrań, zaprasza na zebrania plenarne osoby spoza Kon-ferencji, po wysłuchaniu opinii prezydium, a także przesyła sprawoz-dania i dokumenty z zebrań plenarnych i rad biskupów diecezjalnych do Stolicy Apostolskiej. Przewodniczącego zastępuje jego zastępca, w przypadku prawnej przeszkody35_.

32 _{Por. AKEP, nr 15(2009), s. 12.} 33 _{Statut KEP, art. 14.}

34 _{Por. Statut KEP, art. 22, 24.} 35 _{Por. tamże, art. 26-31.}

[8] KS. J. DYDUCH

Organem dokumentującym prace KEP jest sekretariat generalny. Kieruje nim sekretarz generalny. Jest on wybierany spośród członków Konferencji przez zebranie plenarne na okres pięciu lat. Może zostać wybrany na bezpośrednio po sobie następującą, drugą kadencję. Se-kretarz generalny proponuje zebraniu plenarnemu kandydata na swo-jego zastępcę, które go zatwierdza, jak również, na swo-jego wniosek, od-wołuje. Sekretarzowi generalnemu podlega biuro prasowe, kierowane przez rzecznika Konferencji, którego wybiera zebranie plenarne. Biuro prasowe utrzymuje kontakty ze środkami społecznego przekazu oraz wydaje organ urzędowy Konferencji noszący tytuł Akta Konferencji Episkopatu Polski36_.

Zebranie plenarne powołuje radę ekonomiczną i wybiera ekonoma na okres pięciu lat. Może on zostać wybrany na drugą bezpośrednio po sobie następującą kadencję. Rada ekonomiczna może składać się z trzech do pięciu członków. Wspiera ona prezydium w wypełnianiu zadań dotyczących zarządu majątkiem KEP. Zebranie plenarne wybie-ra komisję rewizyjną, któwybie-ra składa się z trzech do pięciu członków. Spełnia ona funkcje kontrolne przewidziane przez Statut lub zlecane przez zebranie plenarne, prezydium albo przewodniczącego Konferen-cji37_{. Zebranie plenarne powołuje komisje episkopatu, rady i}

zespo-ły. Są one stałe lub doraźne. Członkami komisji są biskupi również seniorzy, których wspomagają konsultorzy duchowni i świeccy, zaś członkami rad i zespołów mogą być także duchowni i świeccy. Komi-sje, rady i zespoły mają przewodniczących, których powołuje, spośród członków Konferencji zebranie plenarne. Skład komisji, rad i zespo-łów proponuje właściwy przewodniczący, a zatwierdza zebranie ple-narne, które także daje wskazania i wytyczne dla ich działalności. Ze-branie plenarne powołuje biskupów delegatów koordynujących prace różnych środowisk duszpasterskich oraz duszpasterzy krajowych. Ich działalność ma charakter pastoralny i nie narusza kompetencji bisku-pów diecezjalnych38_.

36 _{Por. tamże, art. 34, 35, 36, 40.} 37 _{Por. tamże, art. 42, 43, 44, 46.} 38 _{Por. tamże, art. 48-54.}

12

3. Kompetencje KEP

Konferencja biskupia troszczy się o duszpasterstwo i ewangelizację Kościołów partykularnych do niej należących, nie naruszając upraw-nień poszczególnych biskupów diecezjalnych. Statut KEP stwierdza, że biskupi w niej zjednoczeni wspólnie wypełniają pasterską posłu-gę wśród wiernych na terytorium Polski39_{, podkreślając „... bada}

pro-blemy duszpasterskie celem znalezienia najskuteczniejszych metod ewangelizacji w uwarunkowaniach i okolicznościach życia Kościoła w Polsce...”40_{. Dla skutecznego duszpasterstwa konferencja biskupia}

posiada kompetencje ustawodawcze, chociaż w ograniczonym zakre-sie, bowiem nie posiada bezpośredniej inicjatywy ustawodawczej41_.

KPK tak to formułuje: „Konferencja Episkopatu może wydawać de-krety ogólne jedynie w tych sprawach, w których przewiduje to prawo powszechne, albo określa szczególne polecenie Stolicy Apostolskiej wydane przez nią z własnej inicjatywy lub na prośbę samej konferen-cji” (kan. 455 §1). Takie dekrety są ważnie podejmowane tylko na ze-braniu plenarnym, po uzyskaniu zgody przynajmniej dwóch trzecich biskupów, należących do konferencji z głosem decydującym (por. kan. 455 §2 KPK). Te postanowienia przejmuje Statut KEP, zaznaczając iż zebranie plenarne „... wydaje dekrety ogólne w sprawach, w których przewiduje to prawo powszechne albo określa to szczególne polecenie Stolicy Apostolskiej...”42_.

KEP posiada uprawnienia doktrynalne, które służą wykonywaniu jej posługi nauczycielsko-prorockiej: „Deklaracje doktrynalne Konfe-rencji Episkopatu, aby mogły stanowić autentyczne nauczanie i zostały opublikowane w imieniu Konferencji, muszą być przyjęte na zebraniu plenarnym jednomyślnie przez wszystkich członków biskupów lub większością, przynajmniej dwóch trzecich głosów biskupów mają-cych głos decydujący; w tym ostatnim przypadku ogłoszenie wymaga

39 _{Por. tamże, art. 1.} 40 _{Por. tamże, art. 2.}

41 _{Por. w. góralSki, Władza ustawodawcza Konferencji Episkopatu według}

Kodek-su Prawa Kanonicznego z 1983, Prawo Kanoniczne, 32(l989) nr 1-2, s. 47.

42 _{Statut KEP, art. 9.}

[10] KS. J. DYDUCH

uprzedniego uznania przez Stolicę Apostolską”43_{. To uprawnienie}

zo-stało przyznane konferencjom biskupim poprzez motu proprio „Apo-stolos suos”44_{. Wydaje się, że w obliczu szybkich zmian społecznych}

i rodzących się stąd nowych postaw moralnych zachodzi potrzeba ak-tualnych ich ocen etycznych, które w sposób kompetentny mogą wy-dawać konferencje biskupie.

Zawarty w 1993 r. „Konkordat między Stolicą Apostolską i Rzecz-pospolitą Polską” generuje dla KEP nowe zadania i kompetencje. Kon-kordat postanawia: „Sprawy wymagające nowych lub dodatkowych rozwiązań będą regulowane na drodze nowych umów między układa-jącymi się stronami albo uzgodnień między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej i Konferencję Episkopatu Polski upoważnioną do tego przez Stolicę Apostolską”45_{. Konkordat przewiduje także powołanie}

specjal-nej komisji zajmującej się sprawami finansowymi i majątkowymi Ko-ścioła, która podejmie skoordynowanie majątkowego prawa kanonicz-nego z przepisami Państwa Polskiego”46_.

W związku z powyższym KEP, stosownie do swego Statutu, „... utrzy-muje właściwe relacje między Kościołem i Państwem, z zachowaniem kompetencji Stolicy Apostolskiej oraz z respektowaniem wzajemnej autonomii i niezależności”47_{. W tym duchu zostały powołane dwie}

in-stytucje kościelno-rządowe: „Komisja Wspólna Przedstawicieli Rzą-du RP i KEP” i „Kościelna Komisja Konkordatowa”. Pracami każdej z tych instytucji kieruje dwóch współprzewodniczących; ze strony ko-ścielnej współprzewodniczących powołuje zebranie plenarne KEP, ze strony państwowej Rząd RP48_{. W stosunkach miedzy Kościołem a}

Pań-stwem zachodzą niejednokrotnie sytuacje, które wymagają szybkiego działania strony kościelnej. W tych przypadkach Statut KEP przewi-duje następujące rozwiązanie: „Sekretarz generalny może być

delego-43 _{Tamże, art. 17.} 44 _{IV, art. 1.}

45 _{Konkordat między Stolicą Apostolską i Rzeczpospolitą Polską, 28 VII 1993,}

art. 27.

46 _{Por. tamże, art. 22, u. 2.} 47 _{Statut KEP, art. 2.} 48 _{AKEP, nr 9(2004), s. 118.}

14

wany przez przewodniczącego Konferencji do kontaktów z władzami państwowymi w sprawach dotyczących stosunków między Kościołem a Państwem z zachowaniem kompetencji Stolicy Apostolskiej”49_.

Specyficzną kompetencją KEP jest troska o duszpasterstwo Pola-ków mieszkających poza granicami Polski. Emigracja PolaPola-ków trwa-jąca już ponad dwa wieki i nasilatrwa-jąca się w pewnych okresach, np. wy-nikła z sytuacji zaistniałej w czasie II wojny światowej, czy emigracja zarobkowa w drugiej połowie XX i początkach XXI wieku sprawiła, że miliony polskich katolików znalazły się na obczyźnie. Taka sytu-acja musiała być uwzględniona przez KEP zarówno w przeszłości jak i obecnie. Dlatego KEP „troszczy się o życie religijne i moralne kato-lików w kraju oraz roztacza duchową opiekę nad Polakami poza gra-nicami w porozumieniu z miejscowymi konferencjami episkopatów i w ramach określonych przez dokumenty wydane przez Stolicę Apo-stolską...”50_{. KEP powołała Komisję ds. Polonii i Polaków za Granicą}

oraz delegata KEP ds. Duszpasterstwa Emigracji Polskiej51_.

Prowadze-niu duszpasterstwa wśród emigracji polskiej służą ciągle polskie misje katolickie w różnych krajach. Kandydatów na ich rektorów przedsta-wia prezydium KEP i zabiega o ich uprawnienia u kompetentnych kon-ferencji biskupich, z którymi utrzymuje KEP stały kontakt52_.

KEP, stosownie do wskazań motu proprio „Apostolos suos”, zaj-muje się głoszeniem oraz obroną wiary i obyczajów, przygotowaniem ksiąg liturgicznych, budzeniem i pielęgnowaniem powołań kapłań-skich i zakonnych, organizacją katechezy, wspieraniem szkolnictwa katolickiego na wszystkich poziomach, ekumenizmem, obroną życia ludzkiego we wszystkich jego fazach, obroną pokoju i praw ludzkich, korzystaniem ze środków społecznego przekazu w ewangelizacji53_.

KEP kontaktuje się z wiernymi poprzez ogłaszane listy pasterskie i przez inne teksty54_.

49 _{Statut KEP, art. 39.} 50 _{Tamże, art. 2.} 51 _{Nr 9(2004) s. 112.}

52 _{Por. Statut KEP, art. 32, art. 2.} 53 _{Por. Apostolos suos, n. 15.} 54 _{Por. Statut KEP, art. 9.}

[12] KS. J. DYDUCH

Zakończenie

Konferencje biskupie jako zebrania biskupów danego kraju powsta-ły najpierw w Europie w pierwszych dziesiątkach XIX wieku, a potem w innych krajach świata. Decydujące znaczenie w ich rozwoju ode-grały wskazania Vaticanum II, które nadały im nowy kształt prawny. W oparciu o te wskazania i wypływające z nich postanowienia innych dokumentów kościelnych uchwalono Statuty KEP, w szczególności aktualny Statut z 10 marca 2009 roku normujący działalność KEP. Jest ona organem kolegialnym, utworzonym przez Stolicę Apostolską, któ-rą stanowią biskupi związani z terytorium Polski. Posiada ona odpo-wiednią strukturę i wyposażona jest w różnorodne kompetencje tak, aby organizować duszpasterstwo wiernych w Polsce i spełniać apostol-ską posługę Kościoła w narodzie polskim.

Legal shape of the Episcopal Conference of Poland

The Episcopal Conference of Poland, which traces its beginning back to the time of the partitions of Poland, has been shaped by regulations given at the Second Vatican Council and by other Church documents. These docu-ments and regulations have laid the foundation for the statutes of the Episco-pal Conference, in particular for the current ones from March 10, 2009. The 2009 Statutes determine the structure, competences and goals of the Episcopal Conference. The Conference is a collegial organ, which consists of bishops canonically connected with territory of Poland and organizes nationwide pas-toral care and apostolate.