Prawa duchownych w Kodeksie Kanonów Kościołów Wschodnich

Wiesław Wenz

Prawa duchownych w Kodeksie

Kanonów Kościołów Wschodnich

Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 47/1-2, 181-200

P raw o K a n o n icz n e 47 (2 0 0 4 ) n r 1-2

KS. W IE S Ł A W W E N Z

Papieski W ydział T eologiczny w e W rocław iu

PRAWA DUCHOWNYCH W KODEKSIE KANONÓW KOŚCIOŁÓW WSCHODNICH

Treść: I. W p ro w a d z e n ie . - II. P ra w a w s p ó ln e w szystkim d u c h o w n y m w K a to ­ lickich K o ś c io ła c h W sc h o d n ic h . - 1. P ra w o d u c h o w n e g o d o o trz y m a n ia u rz ę d u - posługi - z a d a n ia . - 2. P ra w o d o w y b o ru c e lib a tu . - 3. P ra w o d o w y łączn eg o kierow ania się n o rm a m i p a rty k u la rn y m i w kw estii n o s z e n ia s tro ju d u c h o w n e g o . - 4. P raw o d o k o rz y s ta n ia z g o d n o ś c i i o d z n a c z e ń . - 5. P raw o d o o d p o w ie d n ie g o u trzym ania. - 6. P ra w o d o u b e z p ie c z e n ia i o d p o w ie d n ic h w a ru n k ó w so cjaln y ch . - 7. Praw a d u c h o w n y ch d o z rz e s z a n ia się. - 8. P ra w o d o d o ro c z n e g o o d p o c z y n ­ ku. - 9. P ra w o d o św ia d c z e n ia p o m o c y p a s te rs k ie j p o z a w ła s n ą e p a rc h ią . - III. Z ak o ń czen ie.

I. Wprowadzenie

Nauka kodeksow a o k reśla fu n d a m e n taln e p raw a osoby ludzkiej wynikające z godności człow ieka, z faktu przyjęcia C h rztu św iętego, a także w skazuje na podstaw ow e upraw n ien ia tych m ężczyzn, o których - w edług ro z tro p n ej oceny w łasnego b isku pa albo kom ­ petentnego przeło żo n eg o wyższego - zdecydow ano, że praw dziw ie posiadają zdolności i przym ioty pozw alające im n a przyjęcie świę­ ceń k apłańsk ich1. Z an im je d n a k kandydaci przyjm ą św ięcenia, p o ­ winni zostać należycie przygotow ani i pouczeni o istocie święceń diakonatu i kapłaństw a, o praw ach i obow iązkach wynikających

1 Potrzebne przym ioty to m .in. nieskażona w iara, praw idłow a intencja przyjęcia święceń, w ym agana wiedza, pow szechnie d obra opinia, nienaganność w obyczajach, posiadanie wypróbow anych cnót chrześcijańskich, odpow iednie przym ioty zdrow ia fi­ zycznego i psychicznego. Por. K odeks Praw a K anonicznego (cyt. dalej = KPK), Prze­ kład polski zatw ierdzony przez K onferencję E pisk o p atu Polski, P oznań - P allottinum 1984, kan. 1029.

182 KS. W. W E N Z _{[ 2 ]} z przyjm ow anych stopni sak ram en tu W ieczernika2. R ów nież w K o­ deksie K anonów Kościołów W schodnich (K K K W ), który został prom ulgow any przez O jca Św iętego Ja n a Pawła II 18 października 1990 rok u K onstytucją A postolską Sacri C anones3, interesu jące nas z ag ad n ien ie znalazło swoje poczesne m iejsce w tytule X - D uchow ­

n i,, w kan. 323-398. O bow iązkom duchow nych w KK K W zo stało p o ­

św ięcone p o p rz ed n ie o p racow anie4. W obecnym stud iu m p orów ­ nawczym p o d ejm ę p ró b ę w skazania na podstaw ow e praw a d u ­ chow nych w K atolickich K ościołach W schodnich w kontekście praw i niektórych obow iązków obligatoryjnie w ym ienionych przez prom ulgow any 25 stycznia 1983 rok u łaciński K odeks P raw a K ano ­ nicznego5, który zaw iera w olę Praw odaw cy, aby postaw a osoby d u ­ chow nej w zględem Bożych tajem nic o p ie ra ła się na m ocnym fu n ­ d am en cie praw dziw ych cn ó t życia chrześcijańskiego6.

II. Prawa wspólne wszystkim duchownym w Katolickich Kościołach Wschodnich

W ydaje się, że w tym zakresie myśl eklezjologiczna nie m oże pom i­ nąć antropologii teologicznej, poniew aż Kościół urzeczywistniający się w pełni również w Katolickich Kościołach W schodnich, jest wspól­ n o tą ludzi odkupionych w Chrystusie. Z arów no duchow ni jak i świec­ cy stali się przez chrzest członkam i tej zbawczej wspólnoty, m ogąc re ­ alizować wspólnotowość życia w tej społeczności eklezjalnej również ze względu na swoją osobow ą godność7. W tym miejscu odnosząc się do praw duchownych obligatoryjnie wymienionych w KKKW, które są w spólne wszystkim duchow nym K atolickich Kościołów W schodnich, powinniśm y zachować w pam ięci także i te powinności, jakie przysłu­

1 Por. tam że, kan. 1027-1028; por. A. Z u b e r b i e r , Stosunek między kapłaństwem pow szechnym a kapłaństwem hierarchicznym. Teologiczny p u n k t widzenia, w: K apłań­

stwo pow szechne a kapłaństw o hierarchiczne, Lublin 1998, s. 33-41.

3 Por. Jan Paw eł II, K onstytucja A postolska Sacri Canones z dnia 18 X 1990 roku, w: K odeks K anonów Kościołów W schodnich prom ulgow any przez Papieża Ja n a Pawła II, Lublin 2002, s. 29-41.

4 W. W e n z, O bow iązki duchownych w Kodeksie K anonów Kościołów Wschodnich, w: W rocławski Przegląd Teologiczny 10 (2002) n r 1, s. 141-162.

5 Por. kan. 273-289 KPK.

4 Por. Β ί κ τ ο ρ Д. П о с π i ш i л, Cxidne К а т о ли ц ь ке Ц ерковне право. ЗеЛдно з Кодексом K anonie Cxidnux Ц ерков, U ł b i b 1997, s. 185.

7 Por. Р a w е ł V I, Przemówienie na II M iędzynarodow ym K ongresie Praw a K ano­ nicznego, 17 IX 1973, w: C om m unicationes 5 (1973) 125.

gują duchownym z racji ich podstawowej, a więc chrzcielnej przyna­ leżności do Ludu Bożego, tak by w niczym nie uchybić zasadom wyni­ kającym z praw a naturalnego, praw a Bożego i prawa kościelnego8. Okoliczności te zobowiązują również do dokładnego poznania i świa­ domego chronienia praw każdego w iernego, także praw osoby d u ­ chownej. O soba ta z racji godności ludzkiej i sakram entu C hrztu św. zawsze winna w ew nętrznie identyfikować się ze wszystkimi prawam i członków Ludu Bożego, zanim pocznie korzystać z przysługujących jej praw i w iernie realizować obowiązki, odnoszące się do aktualnie sprawowanej funkcji, zadania czy urzędu kościelnego. Taki program działania jest obowiązujący, bowiem praw odaw ca kościelny autoryta­ tywnie potw ierdził prawdziwą równość w godności i działaniu pom ię­ dzy wszystkimi wiernymi9. Prawodawca wskazał również n a nierów ­ ność pom iędzy nimi samymi, poniew aż w osobowym życiu każdy czło­ wiek aktualizuje swoje pow ołanie, k tóre Chrystus powierzył Kościo­ łowi. Tak więc każdy otrzym uje do w ypełnienia n a świecie ściśle o k re­ śloną misję, w sposób jem u właściwy, w edług w łasnego stanu praw ne­ go i własnych z a d ań 10. W takich okolicznościach płaszczyzną równości pomiędzy wszystkimi wiernymi jest ich chrzcielne w cielenie do K o­ ścioła i wejście w „posiadanie” praw i obowiązków właściwie przyna­ leżnych każdej osobie (chrześcijaninow i)11. Z aś zasygnalizowana wy­ żej nierówność o piera się na nabyciu przez duchow nego odpow ied­ nich upraw nień, wynikających z różnych funkcji i posług, opisanych przez różnorodność charyzm atów, które każdy m oże odkryć w sobie i rozwinąć je w Kościele w obrębie niepow tarzalności swego kapłań­ skiego powołania. Jednakże powinien to przeżywać ze świadomością, aby chronić w spólnotę Kościoła przed rozbiciem i wspierać innych w godnym korzystaniu z ich upraw nień, jak również w odpow iedzial­ nej realizacji istotnych obowiązków12.

( 3 ] PRAW A D U C H O W N Y C H 1 8 3

* Por. G. G h i r 1 a n d a, W prowadzenie do prawa kościelnego, Kraków 1996, s. 79. 9 Źródłem takiego stanu rzeczy jest chrzcielna tajem nica w cielenia w Chrystusa i ukonstytuowanie w L ud Boży, a przez to b ezpośrednie uczestnictw o w Chrystusow ej misji kapłańskiej, prorockiej i królewskiej. Por. kan. 204 § 1, 208 KPK.

10 Por. J a n P a w e ł l l , A dh o rtacja A postolska Christifideles laici z dnia 30 grudnia 1988 roku, n r 17, w: A dhortacje Ojca Św iętego Ja n a Pawła II, 1 .1, K raków 1996, s. 293.

" Por. kan. 96 KPK.

12 „Zadaniem własnym prawa kościelnego jest właśnie to, by wierni przezwyciężali wła­ sny indywidualizm i urzeczywistniali swoje powołanie, zarówno osobiste jak i wspólnotowe, ponieważ cel prawa w Kościele jest dwojaki: chronić wspólnotę kościelną i wspierać prawa poszczególnych wiernych”. G. G h i r 1 a n d a, Wprowadzenie do prawa kościelnego, s. 84.

1 8 4 KS. W. W E N Z _{[4 ]} Podstaw ow ym źródłem praw w iernych świeckich m oże być ich faktyczna przynależność do w spólnoty L u du B ożego", udział w p o ­ trójnej misji C hrystusa (n au czan ia - uśw ięcania - pasterzo w a­ n ia )'4 i w ypełnianie szczególnego p ow ołania kapłańskiego ". Z aś podstaw ow ym źró dłem praw dla duchow nych obu obrządków staje się ich b ez p o śred n i udział w m isterium kapłaństw a Jezu sa C hrystu­ sa, od chwili przyjęcia św ięceń kapłańskich w sto pniu d iak on a i p re ­ z b ite ra 16. R ozdział III tytułu X K odeksu K anonów Kościołów W schodnich został zatytułow any jak o praw a i obow iązki duchow ­

nych. Tak w ięc niniejsze opracow anie, przy zachow aniu kodeksow ej

system atyki, zo stan ie pośw ięcone wyłącznie praw om w spólnym wszystkim duchow nym K atolickich K ościołów W schodnich.

1. P raw o duchow nego do o trzym ania u rz ęd u - posługi - zadan ia W system atyce KKKW pierwszym praw em duchow nego K atolic­ kich K ościołów W schodnich jest praw o otrzym ania od w łasnego bi­ skupa eparch iałn ego, z uw zględnieniem wymogów praw a, jakiegoś u rzędu, posługi lub zadania do w ykonania w eklezjalnym posługiw a­ n iu 17. Ten sam P raw odaw ca kościelny w K odeksie łacińskim z d e te r­ m inacją rozstrzygnął, że tylko duchow ni m ogą otrzym ać urzędy, do w ykonywania których jest ko nieczna w ładza przyjętych święceń lub kościelna w ładza rz ąd ze n ia18. D latego ten , kto nie został jeszcze wy­ święcony n a k apłana, nie m oże w ażnie otrzym ać u rzędu kościelnego zw iązanego z pełnym duszpasterstw em . R ów nież w K atolickich K o ­ ściołach W schodnich do w ypełniania u rz ęd u kościelnego p o trzeb n e

13 Por. J. D y d u с h, O bowiązki i prawa wiernych świeckich w prawodawstwie soboro­ wym, K raków 1985, s. 74-119.

14 Por. S obór W atykański II, D ek ret o apostolstw ie świeckich „Apostolicam actuosi- tatem ", n r 2; K onstytucja dogm atyczna o K ościele „L um en gen tiu m ”, n r 31; Por. In ­ strukcja o niektórych kwestiach dotyczących współpracy wiernych świeckich w ministerial­ nej posłudze kapłanów , w: U O sservatore R om ano, wyd. polskie, 12 (208) 1998, s. 30-40. 15 Por. J. D y d u с h, O bowiązki i prawa wiernych świeckich w prawodawstwie soboro­ wym, s. 179-211.

16 Por. kan. 266 § 1 KPK; „N a mocy u stanow ienia Bożego /.../ są oni mianowicie kon­ sekrow ani i przeznaczeni ażeby - każdy odpow iednio do swojego stopnia, wypełniając w osobie C hrystusa - Głowy zadania nauczania, uśw ięcania i kierow ania - byli p aste­ rzam i L udu B ożego”. Kan. 1008 KPK.

17 „Ius h ab en t clerici obtinendi a p ro p rio E piscopo eparchiali praem issis iure re q u ­ isitis aliquod officium , m inisterium vel m unus in servitium Ecclesiae exercendum ” , kan. 371§ 1, KKKW.

PRAW A D U C H O W N Y C H ₁₈₅ jest wykonywanie władzy św ięceń14 oraz władzy rządzenia. W reali­ zacji tej posługi m ogą z duchow nym aktywnie w spółdziałać, zgodnie z przepisami praw a, rów nież w ierni świeccy2“. W tym m iejscu trzeba przywołać zasadę, w myśl której w ierni świeccy w p o rząd ku K ościoła Łacińskiego m ogą pełnić tylko te urzędy, k tóre nie w ym agają w ła­ dzy święceń i władzy rząd zen ia21, chociaż są także powoływani na urzędy kościelne. P oprzez nie otrzym ują b ezpo średn ią możliwość istotnego w spółdziałania w wykonywaniu władzy rządzenia, np. wy­ konując urząd sędziego w try bun ale kolegialnym 22 oraz pełniąc inne ważne funkcje, jak urząd notariusza, obrońcy w ęzła m ałżeńskiego czy rzecznika sprawiedliw ości. Gdyby zaistniała faktyczna w ątpli­ wość czy p ełn ien ie d an eg o u rzęd u jest w prost zastrzeżone tylko d u ­ chownemu, to właściwa w ładza kościelna na pew no p o d a słuszne rozstrzygnięcie w tej kwestii.

W KKK W znajdu je się rów nież norm a, dotycząca możliwości wypełniania p rzez duchow nych K atolickich K ościołów W schodnich zawodu świeckiego. Ta fo rm a ln a m ożliwość u p raw ian ia rów noległe zawodu św ieckiego m oże stać się praw em duchow nego K atolickich Kościołów W schodnich. D la ścisłości w egzem plifikacji należy d o ­ dać, że m oże się to je d n a k dokonyw ać w yłącznie po uzyskaniu zgo­ dy od w łasnego H ierarc h y 23. O becnie za tru d n ian ie duchow nych w zawodach cywilnych, zw łaszcza w K ościołach W schodnich ze względu n a liczebnie m ałe w spólnoty, je st konieczne w wielu k ra ­ jach w celu za b ezpieczenia socjalnego m inim um życiowego danej osoby. W skazuje się ak tu aln ie na m ożliwości po djęcia przez d u ­ chownych pracy w n iepełnym w ym iarze godzin roboczych, zw łasz­ cza jako nauczających w szkołach katolickich24, aby m ogli zapew nić

" Por. kan. 150 KPK.

20 Por. kan. 129 § 1 KPK; J. D y d u с h, Udział świeckich w potrójnej misji Kościoła w świetle instrukcji „Ecclesiae de mysterio, w: K apłaństw o pow szechne a kapłaństw o hie­ rarchiczne, Lublin 1998, s. 43-53; por. W. W e n z, „Różnorodnośćposługiw ania” wier­ nych świeckich w posłannictwie Kościoła partykularnego w myśl Instrukcji Stolicy A postol­ skiej z 15 V I I I 1997 r., w: W rocławski P rzegląd Teologiczny 7 (1999) n r 1, s. 175-187.

21 Por. kan. 228 § 1 KPK.

22 Por. kan. 1421 § 2; 1435 KPK; por. I. G o r d o n, N ovus processus nullitatis m atri­ monii iter cum adnotationibus, R om ae 1983, s. 5-7; T. P a w 1 u к, Prawo kanoniczne we­ dług Kodeksu Jana Pawła II, t. IV, Olsztyn 1990, s. 84.

22 „Ut vero professionem civilem exercere possint, req u iritu r licentia proprii H ierar- chae”. Kan. 371 § 3 KKKW.

24 Por. Β ί κ τ ο ρ Д. П о c n i ш i л, Cxidue К ат олицьке Ц ерковне право. 3eiduo з Кодексом К анош в CxiÔHUX Церков, s. 185-186.

1 8 6 KS. W. W E N Z _[6] sobie a często i swojej rodzinie środki konieczne do m ateria ln e g o utrzym ania. Bowiem środki m aterialn e ofiarow ane w spółcześnie przez m ałą i ubo gą w sp ó ln o tę eklezjalną m ogą zasadniczo nie wy­ starczać na zasp o k o jen ie podstaw ow ych po trzeb wynikających tak z reg u larn ie podejm ow anych posług religijnych, rodzinnych i życio­ wych25.

2. P raw o do w yboru celibatu

W yjaśnieniu tej kwestii Praw odaw ca pośw ięcił cztery kanony w prom ulgow anym K odeksie K anonów Kościołów W scho dn ich 26. W yczuwa się ju ż n a p o czątk u niezwykle pedagogiczne p odejście Praw odaw cy w p re zen to w a n iu tego praw a duchow nych, bow iem w skazuje on, że celibat duchow nych, wybrany ze w zględu na K ró le­ stwo niebieskie i ta k stosow ny dla kapłańskiego posługiw ania, p o ­ w inien być w szędzie szczególnie wysoko ceniony, zgodnie z n a k a ­ zem tradycji K ościoła P ow szechnego27. W tym m iejscu należy się Czytelnikow i zw ięzłe w yjaśnienie, że p o p u larn ie przez celibat ro z u ­ m iem y rezygnację k o n k re tn e j osoby z realizacji p raw a do zaw arcia m ałżeństw a, co sk u tk u je życiem w bezżenności i fizycznej sa m o tn o ­ ści. O dnosząc się d o łacińskiej norm y kodeksow ej, in tere su je nas p rz ed e wszystkim celibat jak o św iadom e zobow iązanie d uch o w n e­ go, w ynikające nie z nak azu K ościoła, ale z faktu przyjęcia święceń kapłańskich w sto p n iu d iakona. Tak w ięc źró dłem celibatu jest w ła­ sne zobow iązanie się k an d y d a ta do święceń. To zobow iązanie się je st je d n a k w aru nk iem koniecznym dopuszczenia tej osoby do d ia ­ k o n a tu w K ościele Ł acińskim 28. Fakt dobrow olnego przyjęcia zo b o ­ w iązania do zachow ania celib atu ujaw nia, iż k an dyd at do św ięceń ofiaru je C hrystusow i i K ościołow i swoją całkow itą gotow ość do p ełn ien ia posługi ja k o celibatariu sz, dzięki czem u niepodzielnym sercem zjednoczy się z sam ym M istrzem o raz w w olności p o d ejm ie służbę B ogu i ludziom 29.

23 Por. W. W e n z, O bow iązki duchow nych w Kodeksie K anonów Kościołów W schod­ nich, w: W rocławski Przegląd Teologiczny 10 (2002) n r 1, s. 148-149.

26 Por. kan. 373-376, KKKW. 27 Por. kan. 373, KKKW.

2“ Por. kan. 1037 KPK; por. G. G h I r 1 a n d a, De Ecclesiae munere sanctificandi. D e Ordine. A dnotationes in Codicem , R o m ae 1983, s. 26.

s Por. kan. 277 § 1 KPK; por. Sobór W atykański II, D ek ret o posłudze i życiu k a p ła ­ nów Presbyterorum ordinis, n r 16.

PRAW A DUC H O W N Y C H _{18 7} W K od eksie Praw a K anonicznego obow iązek duchow nych do zachowania ze względu na K rólestw o niebieskie doskonałej i w ie­ czystej w strzem ięźliw ości, a więc celibatu, nie oznacza tylko życia wyłącznie w stanie bezżeństw a. By kapłan m ógł autentycznie służyć celowi, na który w skazał sam Jezus C hrystus (bezżeństw o dla K ró­ lestwa) kon iecznie musi łączyć życie z praktyką doskonalej i d o ­ zgonnej czystości, a więc z dobrow olną i św iadom ą decyzją o wy­ łączności jeg o działań aseksualnych. Stąd duchow ni nie powinni narażać się na n iebezpieczeństw o u traty czystości serca i ciała, z n a ­ leżytą ro z tro p n o ścią w inni czuwać nad naw iązyw aniem znajom ości i wspólnoty osób, by nie wystawiać na u tra tę tego szczególnego d a­ ru Bożego o ra z nie spow odow ać zgorszenia w śród w iernych30. W Kościele Ł acińskim biskup diecezjalny m oże wydać norm y szczegółowe praw a party k u larn eg o , jak rów nież w jeg o k o m p e te n ­ cji leży o cena, w jak im zakresie w poszczególnych przypadkach d u ­ chowny zachow ał ten obow iązek31 lub dopuścił się istotnego w ykro­ czenia32.

B ezspornie tradycja K atolickich K ościołów W schodnich n ie­ ustannie ceni celibat duchow nych, zw łaszcza wybrany ze w zględu na Królestwo niebieskie i jak o taki uw aża go za najbardziej od p o w ied ­ ni dla stan u duchow nego33. Jed n a k że w K K K W nie znajdziem y kla­ sycznej definicji celib atu kapłańskiego, gdyż P raw odaw ca założył już w prom ulgow anym tekście K odeksu łacińskiego, że je st on

szczególnym darem Bożym , dzięki którem u święci szafarze mogą nie­ podzielnym sercem łatwiej złączyć się z Chrystusem *. Tak więc k o n se­

kwencją tak ieg o sp o jrzen ia jest fakt, że celibatariusze w swoim p o ­

* Por. kan. 277 § 2 KPK. Chodzi tu również o zakaz przebywania w otoczeniu osób podejrzanych, które m ogą osobę duchow ną narazić na niezachowanie wstrzemięźliwości, doprowadzić do zniesław ienia duchownego. Chodzi tu na pewno o osoby obojga pici. Kodeks z 1917 r. precyzował, że osób podejrzanych nie m ożna ani przetrzymywać u sie­ bie, ani uczęszczać do nich, ani się z nimi naw et spotykać. Por. KPK (1917), kan. 133.

31 Por. tam że, § 3.

33 Np. duchowny, który usiłował zawrzeć m ałżeństw o, choćby tylko cywilne, z mocy prawa traci swój urząd kościelny (por. kan. 194 § 1 n. 3), zaciąga suspensę latae senten­ tiae, a jeśli nie przyjął upom nienia i nie napraw ił zgorszenia, m oże być ukarany surow ­ szymi karam i, naw et zw olnieniem ze stanu duchow nego (kan. 1394 § 1). Z a konkubinat i inne wykroczenia duchow nych przeciw ko V I przykazaniu praw o przepisuje słuszne kary (kan. 1395).

33 Por. Β ί κ τ ο ρ Д. П о с π i ш i л, С.идне К ат олицьке Ц ерковне право. Зг1дно з Кодексом K anonie C xidnux Церков, s. 186.

sługiw aniu nie m uszą dzielić swego serca z inną o so bą np. w m ał­ żeństw ie35.

Praw odaw ca, p rezen tu jąc istotne praw o duchow nych Katolickich Kościołów W schodnich do wyboru celibatu kapłańskiego, je d n o ­ znacznie w skazał wiernym na obow iązek szczególnego pow ażania stanu duchow nego tych mężczyzn, którzy są związani m ałżeństw em . H istorycznie zostało to praw nie usankcjonow ane przez praktykę Kościoła pierw otnego, bezsprzecznie i nieprzerw anie kontynuow a­ ną we w spóln otach Kościołów W schodnich36. M ając zatem tak kla­ row nie i precyzyjnie określoną dyscyplinę praw ną w zakresie p rak ty ­ ki K ościołów W schodnich, należy zdecydow anie odrzucić w szelkie n iep o ro zu m ien ia i zaw irow ania, jak ie czasem m ogą wynikać z o k o ­ licznościowych doniesień prasowych i dziennikarskich m anipulacji, podnoszących np. kwestię zezw olenia O jca św. na udzielen ie świę­ ceń k apłańskich kilku osobom należącym do K ościoła Łacińskiego, a trw ającym w zw iązkach m ałżeńskich, jed n ak ż e po d w arunkiem , że zachow ają w strzem ięźliw ość od współżycia płciowego. Idąc za w olą Praw odaw cy w KKKW, należy stwierdzić, że skoro praw nie u dzielo­ no im zgody, aby m ogli dzielić swe serce pom iędzy służbą B ogu i Kościołowi a żoną to form aln e zakazanie aktów płciowych m ałżo n ­ kom w ydaje się być pozbaw ione sensu, o ile pożycie seksualne nie jest ro zu m ian e w yłącznie w znaczeniu m anichejskim 37. N orm y K o­ deksu K atolickich Kościołów W schodnich - zgodnie z w olą P raw o­ dawcy - obligują w yraźnie, aby z należnym szacunkiem i pow aża­ niem odnosić się do historycznej tradycji funkcjonow ania w e w spól­ nocie eklezjalnej duchow nych żonatych, jak m iało to m iejsce od p o ­ czątków chrześcijaństw a, a co znajduje swoją realizację i ko n ty n u ­ ację w prakty ce w spólnot K atolickich Kościołów W schodnich38. P re ­ zen tow an e wyżej praw o kandydatów do kapłaństw a, um ożliw iające im osobisty w ybór celibatu bądź życia m ałżeńskiego p rzed przyję­ ciem święceń, nadal należy odczytywać jak o w ierną aktyalizację w zachow aniu bogatej różnorodności tradycji w schodniej. R óżnice

188 k s . w . W E N Z [8 ]

35 Por. Β ί κ τ ο ρ Д. П о с π i ш i л , Cxidue К ат олицьке Ц ерковне право. Згьдно з К одексом К а н о ш в Cxidnux Ц ерков, s. 185-186.

36 „/.../ item status clericorum m atrim onio iunctorum praxi Ecclesiae prim aevae et Ec­ clesiarum orientalium per saecula sancitus in honore habendus est”, kan. 373, KKKW.

37 Por. Β ί κ τ ο ρ Д . П о с n i ш i л, Cxidue К ат олицьке Ц ерковне право. Зг1дно з Кодексом К а но ш в Сходных Ц ерков, s. 186.

[9] PRAW A D U C H O W N Y C H 189

w dyscyplinie norm kodeksowych Kościoła Łacińskiego i KKK W nie wprowadzają zam ieszania, lecz tylko ch ronią to, co przez wieki zo­ stało przyjęte jak o tożsam ość każdej wspólnoty. Praw o do wyboru celibatu, zachow ane dla kandydatów Katolickich Kościołów W schodnich, stało się w norm ach łacińskiego K odeksu Praw a K a­ nonicznego obow iązkiem wyboru bezżenności ze względu na K róle­ stwo niebieskie.

W tym m iejscu w arto je d n a k zauważyć, że w olą Prawodawcy jest, aby wszyscy duchow ni K atolickich Kościołów W schodnich, a więc żonaci i celib atariusze jaśnieli blaskiem czystości. W tym celu p ra ­ w o partykularne tych w spólnot katolickich pow inno ustanow ić o d ­ powiednie środki, um ożliw iające im osiągnięcie tego celu ” . N a d u ­ chownych żonatych spoczywa je d n a k kodeksow e zobow iązanie do dawania innym ch rześcijanon d osko n ałeg o w zoru p row adzen ia ży­ cia rodzinnego i w ychow ania dzieci40. N a to m iast o d no śn ie życia ce- libatariuszy Praw odaw ca zalecił, aby w śród nieżonatych du cho w ­

nych p o p iera n o prow adzen ie godnego pochw ały życia wspólnego.

Prawodawca je st je d n a k świadom y, że obecn e okoliczności nie za­ wsze pozw alają na w prow adzen ie tego zalecenia, aby życie w spólne celibatariuszy K atolickich K ościołów W schodnich stało się zwycza­ jem powszechnym . Jed n a k że celibatariusze pow inni w zajem nie ce­ lowo w spom agać się w p row adzeniu życia duchow ego i in te le k tu a l­ nego tak, by m ogli skuteczniej w spółdziałać w zleconym posługiw a­ niu41. Tak więc p raktyka życia w spólnego lub w spółdziałania pow in­ n a dynamizować apostolskie posługiw anie duchow nych. S tąd P ra ­ wodawca w K PK zalecił, aby duchow ni podejm ow ali je d n ą z m ożli­ wych dla nich form życia w spólnego, a tam gdzie o n o już istnieje, by zostało p rzez nich zachow an e42. N ależy zauważyć, że nikt w K oście­ le nie ukrywa, iż życie w e w spólnocie je st w ym agające i tru d n e.

Jed-34 „Clerici caelibes et coniugati castitatis decore elucere debent; iuris particularis et statuere o p p o rtu n a m edia ad hunc finem assequendum ad h ib en d a”. KKKW, kan. 374; por. kan. 277 KPK; por. Β ί κ τ ο ρ Д. П о с n i ш i л, CxiÔHe К ат олицьке Церковне право. 3eidno з Кодексом K anonie Cxidmvc Церков, s. 186.

* „In vita fam iliari ducenda atq u e filiis educandis clerici coniugati ceteris christifi-delibus p raeclaru m exem plum p ra e b e a n t” , kan. 375, KKKW.

41 „Vita com m unis in ter clericos caelibes laudanda, quatenus fieri potest, foveatur, ut ipsi in vita spirituali et intellectuali colenda m utuo adiuventur et aptius in m inisterio cooperari p ossint” , kan. 376, KKKW; por. kan. 280 KPK; por. Sobór Watykański II, Dekret o posłudze i życiu kapłanów Presbyterorum ordinis z dnia 7 grudnia 1965 r., n r 8.

190 KS. W. W E N Z [ 1 0 ] nak pojaw iające się trudności nie powinny odstraszać od podjęcia form takiego w spółistnienia i w spółdziałania. Zycie w spólne dla sa­ mych duchow nych na pew no jest korzystniejsze, skoro K ościół za­ lecił tę fo rm ę w spólnotow ości, zwłaszcza w tro sce o um ocn ien ie kondycji ludzkiej i dośw iadczenie daru b ra te rstw a43. Zycie w spólne duchow nych łacińskich i w schodnich kościołów partykularnych m o ­ że przyjąć ró ż n ą form ę, np. m oże polegać na w spólnym zam ieszka­ niu, sto łow an iu się, praktykow aniu częstych sp o tk ań form acyjnych, czy też n a o d p raw ianiu w spólnej liturgii godzin i m odlitw zgodnie z tradycją K ościoła sui iuris'\

3. P raw o do wyłącznego kierow ania się n o rm am i partykularnym i w kwestii noszenia stroju duchow nego

N orm y prom ulgow anych K odeksów J a n a Paw ła II zaw ierają zróżnicow ane zapisy dotyczące duchow nych łacińskich i K atolic­ kich K ościołów W schodnich w kwestii n oszen ia stro ju d u cho w n e­ go. P raw odaw ca w K PK zobow iązuje wszystkich duchow nych łaciń­ skich do n oszenia odpow iedniego stroju kościelnego45, zaś duchow ­ nym w schodnim daje tylko ogólne w skazanie, aby w tym co się tyczy stro ju duchow nego wyłącznie zachow ali praw o p a rty k u la rn e46. N a ­ leży dopow iedzieć, że swoim strojem duchow ni K atolickich K ościo­ łów W schodnich we wszystkich częściach św iata, zw łaszcza w śród chrześcijan w schodnich, publicznie okazali swą przynależność do służby K ościoła su i iuris. D aw niej i ob ecn ie nastaw ienie oraz zwy­ czaje w różnych krajach św iata były i są b ard zo o d m ien n e, dlatego praw odaw ca n ie zobow iązał praw em pow szechnym , lecz p arty k u ­ larnym do zachow ania dyscypliny w tej kw estii47. N a to m iast w ogól­ nym p o rz ąd k u praw nym K ościoła Ł acińskiego duchow ni zawsze pow inni nosić odpow iedni strój kościelny. P raw odaw ca w skazał, iż szczegółow e przepisy w tej spraw ie w ydaje K o n feren cja E p isk o p a ­

43 Por. J. К a t o w s к i, Życie braterskie we wspólnocie. Studium praw no-historyczne, W arszawa 1999, s. 66-72.

44 Por. S obór W atykański II, D ek ret o posłudze i życiu kapłanów Presbyterorum ordi­ nis, n r 8; por. kan. 377, KKKW; por. kan. 276 KPK.

45 Powinni to czynić zgodnie z przepisam i wydanymi przez K onferencję E piskopatu, zwyczajów miejscowych, zgodnych z przepisam i praw a. Por. kan. 284 KPK.

44 Por. kan. 387, KKKW.

43 Por. Β ί κ τ ο ρ Д . П о с π i ш i Ji, Cxidne К ат о ли ц ь ке Ц ерковне право. 3eidno з Кодексом K anonie Cxidnux Церков, s. 188.

tu, jak rów nież w ażne są m iejscow e zwyczaje, zawsze je d n a k zg o d ­ ne z przepisam i praw a48. L akoniczny przepis praw a kodeksow ego nie określa de fa cto stro ju osób duchow nych, lecz tylko stw ierdza fakt jego istnienia o raz pow inność noszenia stroju. N ależy dodać, że K onferencja E p isk o p atu Polski w ydała stosow ne przepisy o d n o ­ śnie stroju duchow nych. N orm y p arty k u la rn e i zwyczaje polskie za­ liczają do stro ju osób duchow nych czarną su tan n ę o raz g arn itu r i koszulę z k o lo ra tk ą 49. Jest to codzienny strój duchow nych, w o d ­ różnieniu od stro ju liturgicznego, do używ ania k tórego o d no szą się szczegółowe przepisy liturgiczne i praw ne wymogi spraw ow ania świętych czynności w akcie liturgicznym . N oszenie stro ju ko ścielne­ go przez duchow nych staje się rów nież o b ecnie p otrzebny m świa­ dectwem i w idzialnym znakiem , który zobow iązuje duchow nych do godnego zachow ania i p e rm a n e n tn e g o św iadczenia o jedn ości z Chrystusem i K ościołem : „S uknia k ap łań sk a w opinii większości ludu w ierzącego je st nie tylko tradycyjnym, ale bard zo czcigodnym i powszechną czcią otaczanym u biorem sług ołtarza. L ekkom yślne zerwanie z tą spuścizną licznych p oko leń kapłańskich nie tylko nie byłoby zro zu m ian e właściwie, ale w wielu w ypadkach stałoby się zgorszeniem i zew nętrznym w yrazem laicyzacji”50. W takim klim a­ cie należy rów nież p o strzegać n oszenie stro ju przez w schodnich duchownych katolickich, którzy do św iadectw a o ew angelicznej jedności z C hrystusem i K ościołem pow szechnym dołączają d ek la­ rację jedności ze swoją ek lezjalną w sp ólno tą sui iuris5'.

[ 1 1 ] PRAW A D U C H O W N Y C H 19 1

“ Por. kan. 284 KPK.

" „Episkopat Polski przypomina, że: 1 - Sutanna, względnie habit zakonny są ubiorem zasadniczym duchowieństwa polskiego; 2 - Sutanna, względnie habit zakonny są strojem bezwzględnie obowiązującym: a) podczas wszelkich funkcji liturgicznych, b) w kancelarii parafialnej, c) w nauczaniu religii w punktach katechetycznych, d) ile razy kapłan występuje w charakterze urzędowym; 3 - Inne formy stroju kapłańskiego reguluje obowiązujące pra­ wo diecezjalne (synodalne). Zawsze jednak, w tych diecezjach, obowiązuje koloratka i p o ­ ważny strój ciemny; 4 - Przywdziewanie stroju świeckiego jest zakazane. Wyjątkiem mogą być górskie wycieczki turystyczne i zabiegi kuracyjne. Zawsze jednak wymagają indywidual­ nego zezwolenia własnego ordynariusza diecezjalnego lub zakonnego. D o powyższych norm postępowania, zgodnie z uchwalą 103 Konferencji Plenarnej Episkopatu Polski, m a ściśle stosować się duchowieństwo zarówno diecezjalne, jak i zakonne”. Przypomnienie Ple­ narnej Konferencji Episkopatu Polski w sprawie stroju kaplatiskiego, z dnia 15 czerwca 1967 r., w: Prawodawstwo Kościoła w Polsce 1961-1970,1 .1, Warszawa 1971, s. 238-239.

50 Tamże, s. 238.

51 Por. Β ί κ τ ο ρ Д. П о с π i ш i л, Cxidue К ат олицьке Ц ерковне право. Зг1дно з Кодексом К анош в Cxidnux Ц ерков, s. 187-188.

192 KS. W. W E N Z _{[ 1 2 ]} 4. Praw o do korzystania z godności i odznaczeń

KKKW d o k ład n ie n o rm u je okoliczności zw iązane z korzysta­ niem przez duchow nego z praw i oznak, k tóre b ez p o śred n io są zw iązane z p iasto w an ą przez niego godnością. Z asad n iczo korzy­ stanie z nich przez duchow nego jest ograniczone tery to riu m , na którym legalnie w ykonuje w ładzę przełożony, który tak ie praw a, o znaczenia i godności n ad a ł lub na terytorium innej władzy, która bez zastrzeżeń p isem nie w yraziła zgodę na przyznanie teg o przyw i­ leju. D uchow ny m oże rów nież korzystać z godności i odznaczeń w p rzy pad ku tow arzyszenia p rzeło żo n em u , który udzielił praw nie tych łask, ja k rów nież kiedy w ładzę re p rez en tu ją , b ądź uzyskali n a korzystanie z godności i o dznaczeń zgodę H ierarchy m iejsca52. Tak więc duchow ni K atolickich K ościołów W schodnich, którzy otrzy­ m ali od swych przełożonych pew ne godności lub tytuły, z którym i zw iązane są od znaczenia, m ogą korzystać z nich tylko tam , gdzie swoje upraw n ien ia w ykonuje w ładza, k tó ra je przyznała, albo kiedy re p re z e n tu ją oni własny K ościół sui iuris5\ Powyższe rozstrzygnię­ cie kodeksow e stoi zatem w sprzeczności do daw nego po w szechn e­ go zwyczaju, istniejącego p raw d o p o d o b n ie we wszystkich K ościo­ łach W schodnich, zgodnie z którym duchow ny, otrzym ując g o d n o ­ ści czy odzn aczen ia w specjalnym obrzędzie liturgicznym , m ógł je nosić zawsze i w szędzie54.

5. P raw o do o dpow iedniego utrzym ania

P raw od aw ca w K K K W o d p o w ied zialn ie stw arza rów nież gw a­ ra n c ję i m ożliw ość realizacji p rz ez duchow nych K ato lick ich K o ­ ściołów W schod nich p rzy sługującego im zaw sze p raw a do o d p o ­ w ied n ieg o u trzy m a n ia , stosow nie d o w yp ełn ian ia p o w ierzo n eg o im u rz ę d u albo za d an ia. W yraźnie w idać m ożliw ość in te rp re ta c y j­ n eg o zró żn ico w an ia sam eg o p o jęcia odpow iednie utrzym anie u rz ę ­ dem b ąd ź za d an iem , p ełn io n y m i realizow anym p rz ez d u c h o w n e ­

52 „Clerici iuribus e t insignibus, q u ae adnexa sunt dignitatibus sibi collatis, uti non possunt extra loca, ubi suam p o testatem exercet auctoritas, q u ae dignitatem concessit vel ad eiusdem dignitatis concessionem nihil excipiens scripto consensit, a u t nisi au cto ­ ritatem , quae dignitatem concessit, co m itan tu r vel eiusdem personam g eru n t a u t nisi consensum H ierarch ae loci o b tin u e ru n t” , kan. 388, KKKW.

53 Por. Β ί κ τ ο ρ Д . П о с n i ш i л , Cxidne К ат олицьке Ц ерковне право. Зггдно з Кодексом Kanonie Cxidnux Ц ерков, s. 188.

go. Jed n ak że w realizacji tego praw a b a rd z o isto tn a staje się m o ż­ liwość ud ziału d u ch o w n eg o w o trzy m an iu spraw iedliw ego w yna­ grodzenia. D uchow nym - zg odnie z K K K W - przysługuje o d p o ­ wiednie w ynagrodzenie, k tó re zapew ni środki na ich u trzym anie, zaś duchow nym żo n aty m pow inno wystarczyć na utrzy m an ie ich rodziny, choć o z a b ezp iec zen ie tej kw estii praw odaw ca pozw ala zatroszczyć się rów nież w inny sp o só b 55. W ydaje się słuszny p o s tu ­ lat, aby w re alizacji p ra w a duchow nych d o o d p o w ied n ieg o u trzy ­ mania uw zględnić w szystkie ich p otrzeb y , n a po zio m ie p orów ny ­ walnym do p o trz e b osób o p odobnym w ykształceniu, z p o trz e b ą wypoczynku w łączn ie56. N o rm a k odeksow a je s t n iem al iden ty czn a z normą K o d ek su łaciń sk ieg o i z przyjętym i p o stu latam i w praw ie powszechnym K ościoła Ł acińskiego, dla k tó reg o ew ang eliczną przesłankę o słuszn ości o d p o w ied n ieg o u trzy m a n ia duchow nych i ich w y n a g ro d zen ia ia należy u p atryw ać w biblijnym tekście: z a ­

sługuje robotnik na swoją zapłatę (Ł k 10,7), ja k rów nież w słow ach

św. Pawła z p ierw szeg o L istu do K o ryntian: Pan postanow ił, aby

z Ewangelii żyli ci, którzy głoszą Ew angelię (9,14). R ów nież n au k a

Vaticanum II p o stu lu je w tej kw estii, by sam i w ierni zatroszczyli się o z a p ew n ien ie k a p ła n o m koniecznych śro dk ów do ich g o dzi­ wego życia, p on iew aż p re zb iterzy p ra c u ją d la d o b ra L u d u B o że­ go. N ato m iast p o w in n o ścią biskupów je st uw rażliw ianie w iernych odnośnie za p e w n ie n ia k a p ła n o m słuszneg o w ynag rod zen ia. P ra ­ wodawca w skazuje, aby biskupi wydali w tej m aterii słuszne n o r­ my praw ne d la sw ego duchow ieństw a. Z d a n ie m O jców S ob oru, w ynagrodzenie p o w in n o być zasadniczo jed n ak o w e dla wszystkich prezbiterów znajd u jący ch się w p o d o b n ej sytuacji, z uw zg lęd n ie­ niem p e łn io n e g o z a d a n ia , ja k rów nież okoliczności m iejsca i cza­ su57. W yn ag ro d zen ie w inn o być tak że ad e k w atn e do pozycji d u ­ chownego i w ystarczać na k o n iecz n e potrzeby , np. co d z ie n n e utrzym anie, m ieszk an ie, ub ió r, w ypoczynek o ra z pow inn o s ta r­

[13] PRAW A D U C H O W N Y C H 1 9 3

i5 „Clerici ius h ab en t ad congruam susten tatio n em et ideo pro im plendo eis com ­ misso officio vel m u n ere iustam rem u n eratio n em percipiendi, quae, si agitur de clericis coniugatis, consulere d eb et etiam eorum familiae sustentandae, nisi aliter iam suffi­ cienter provisum e st”, kan. 390 § 1, KKKW.

56 Por. Β ί κ τ ο ρ Д. П о с n i ш i л, Cxidne К ат олицьке Ц ерковне право. Згьдно з Кодексом К анош в Cxidm tx Ц ерков, s. 188.

57 Por. Sobór W atykański II, D ek ret о posłudze i życiu kapłanów Presbyterorum ordi­ nis z dnia 7 gru d n ia 1965 r., n r 20; Por. kan. 281 § 1 KPK.

czyć na w y n a g ro d zen ia dla tych, którzy p o d e jm u ją u k a p ła n a k o ­ n ieczn ą posłu g ę d o m o w ą5“.

Z atem obecnie nikt nie pow inien m ieć już wątpliwości, że d u ­ chowni - tak łacińscy jak i w schodnich Kościołów sui iuris - z tej racji, iż pośw ięcają się kanonicznej posłudze kościelnej, zasługują na wy­ nagrodzenie odpow iadające ich pozycji. W ynagrodzenie spraw iedli­ we w inno zaspokoić potrzeby ich w łasnego życia oraz zapewnić wy­ p łatę należności d la tych osób, których pom ocy prezbiterzy p o trz e ­ bują59. Praw odaw ca kodeksowy praw o do odpow iedniego utrzym ania oraz w ynagrodzenia przyznał rów nież diakonom żonatym , którzy całkowicie oddali się kościelnej posłudze. W takim przypadku wyna­ grodzenie pow inno gw arantow ać środki wystarczające n a utrzym anie samych diakonów i ich rodzin. N atom iast, jeśli otrzym ują w ynagro­ dzenie z racji w ykonywania zaw odu świeckiego, to te środki winny stanow ić podstaw ę zabezpieczenia ich m aterialn ego bytu60. W K o­ ściele Łacińskim w iele kwestii szczegółowych rozstrzyga praw odaw ­ stwo partykularne. I tak np. praw o partykularne A rchidiecezji W ro­ cławskiej norm uje spraw ę pochodzenia i wysokości środków, stan o ­ wiących b ezp ośrednio o możliwości realizacji praw a prezbiterów do odpow iedniego utrzym ania i w ynagrodzenia. Przyjęto rozw iązanie, że najniższe w ynagrodzenie osób duchow nych zaangażow anych w duszpasterstw ie, w inno odpow iadać średniej krajowej. W skład te ­ go w ynagrodzenia wchodzą: stypendia z intencji mszalnych, ofiary z kolędy i w ypom inek, w ypłacone iura stolae i koszta wyżywienia p o ­ kryte z kum ulusu iura stolae1''. O becnie do tej składowej należy dod ać pensje kapłanów -katechetów , otrzym ywane z racji nauczania w szko­ łach. N atom iast na środki utrzym ania kapłanów zaangażow anych w instytucjach kościelnych A rchidiecezji, a więc poza d u szp aster­ stwem , składają się stypendia z intencji m szalnych, m iesięczne p e n ­ sje, zapew nienie m ieszkania, ubezpieczenie w Z U S i inne świadcze­ nia, k tó re zawsze m oże przyznać A rcybiskup W rocławski62. Przyjęte

194 KS. W. W E N Z ( 1 4 ]

58 Por. Sobór W atykański II, D ek ret o posłudze i życiu kapłanów Presbyterorum ordi­ nis z dnia 7 grudnia i960 r., n r 20.

59 Por. kan. 281 § 1 KPK. “ Por. kan. 281 § 3 KPK.

61 Por. Z asady wynagradzania osób oraz finansow ania urzędów i instytucji kościelnych w Archidiecezji Wrocławskiej, w: Synod A rchidiecezji W rocławskiej 1985-1991, W rocław 1995, s. 414.

PRAW A D U C H O W N Y C H ₁₉₅ zasady zobow iązują duchow nego, w razie niewystarczalności ofiar na zabezpieczenie jego godziwego utrzym ania, by poinform ow ał o tym pisemnie w ładzę A rchidiecezji, za pośrednictw em i po zaopiniow a­ niu przez dziekana, w celu otrzym ania stosownej pom ocy m aterial­ nej. Także sprawiedliw ość wymaga, aby kapłani z zamożniejszych p a ­ rafii, otoczyli troską prezbiterów pracujących w parafiach ubogich. Również kapłanom chorym nie m oże zabraknąć środków na leczenie i inne osobiste potrzeby'’3. Praw odaw stw o partykularne szczegółowo określa podział środków pieniężnych z racji złożenia ofiar m szal­ nych, iura stolae, ofiar z kolędy i wypom inek oraz inne dochody i świadczenia przysługujące duchow nym w A rchidiecezji W rocław­ skiej. Jasność zasad stw arza zatem okoliczności pełnej realizacji norm kodeksowych w kwestii zabezpieczenia duchownym w arun­ ków, w których m ogą w pełni skorzystać z przysługującego im praw a d o odpowiedniego utrzym ania i sprawiedliw ego w ynagrodzenia64.

6. Prawo do u b ezpieczenia i odpow iednich w arunków socjalnych Duchowni m ają rów nież praw o, aby im i ich rodzinie, jeśli są żo ­ naci, zostało zapew nio ne od p o w ied n ie u b ezpieczenie i zag w aran ­ towanie godnych w arunków socjalnych oraz opiek a m edyczna65. O realizację tego praw a należy się zatroszczyć odpo w iedn io w cze­ śniej przez obow iązkow e o p łaca n ie składek ubezpieczeniow ych w instytucjach, których istn ien ie zostało przew idziane praw em wspólnym dla K atolickich K ościołów W schodnich. Praw odaw ca zo ­ bowiązał więc H ierarch ó w kościołów partykularnych sui iuris do właściwego zab ezpieczenia społecznego i opieki lekarskiej dla d u ­ chowieństwa, a także p o w ołania instytucji, k tó ra by po d k o n tro lą w ich kościołach p artyk ularn ych zapew niała realizację praw a d u ­ chownych do u bezpieczenia i odpow iednich św iadczeń66. Tak więc duchowni m ają praw o do odpow iednich św iadczeń em erytalnych, ubezpieczeń socjalnych o raz opieki zdrow otnej. Z ap ew n ien ie wszystkich tych praw je st obow iązkiem m iejscow ego hierarchy67.

“ Por. tam że, s. 414-415. “ Por. tam że, s. 412-414.

“ „Item ius habent, ut sui suaeque familiae, si coniugati sunt, congruenti praecaven- tiae et securitati sociali necnon assistentiae sanitariae provideatur”, kan. 390 § 2, KKKW.

“ Por. tam że, kan. 1021 § 2.

" Por. Β ί κ τ ο ρ Д. Π о с n i ш i л, Cxidne К ат о ли ц ь ке Ц ерковне право. Згздно з Кодексом K anonie C xidnux Церков, s. 188.

W tym sam ym d u ch u zostały określo n e norm y K odeksu łaciń ­ skiego, bow iem rów nież w diecezjach podstaw ow ym obow iązkiem B iskupa O rd y n ariu sza je st podjęcie troski, aby p re zb itero m zapew ­ nio n o o p iek ę społeczną na w ypadek choroby, niezdolności d o p o ­ sługiw ania, ze w zględu na osiągnięcie wieku em ery taln eg o bąd ź ze w zględu na starość. Z e św iadczeń i ubezpieczeń społecznych korzy­ stają dzisiaj praw ie wszyscy, stąd duchow ni nie pow inni p od tym w zględem stanow ić w yjątku68.

7. P raw o duchow nych do zrzeszania się

P raw odaw ca zdeklarow ał, że rów nież duchow ni K atolickich K o­ ściołów W schodnich m ają praw o sw obodnie zrzeszać się z innym i duchow nym i lub świeckim i dla osiągnięcia celów właściwych i o d ­ pow iednich stanow i duchow nem u. Jed n a k że biskup eparchialn y zachow uje praw o do oficjalnego w ydania o sądu o odpow iedniości tychże celów 61'. D lateg o w kw estiach spornych rozstrzygnięcie wy­ łącznie należy do biskupa eparchialnego . D o stow arzyszeń m ogą rów nież n ależeć członkow ie instytutów życia zakonnego, ilek ro ć ta ­ ką m ożliw ość przew idują statu ty stow arzyszenia lub zain teresow an i otrzy m ają w yraźną zgodę swego p rz ełożon ego . S tąd ż a d n e stow a­ rzyszenie chrześcijan nie m oże przyjąć do g ro n a w łasnych członków duchow nych, chyba że za specjalnym zezw oleniem wydanym przez S tolicę A po sto lsk ą. Jeśli chodzi o stow arzyszenie d o stę p n e dla w szystkich chrześcijan jak iegoś K ościoła p atria rch aln e g o lub m e ­ tro p o lita ln eg o sui iuńs, to zgodę m usi udzielić P atriarc h a w p o ro z u ­ m ieniu ze stałym S ynodem lub M etro p o lita w p o ro z u m ie n iu z dw o­ m a bisku pam i eparchialnym i najstarszym i św ięceniam i bisku pim i70. R ów nież K odeks Praw a K anonicznego z 1983 ro k u przyznaje, iż k ap łan o m diecezjalnym przysługuje praw o do zrzeszania się ze sobą w ram ach diecezji lub szerzej, dla osiągnięcia celów zawsze zgod­ nych ze stan em duchow nym 71. N ależy uściślić, że k apłan i diecezjalni 1 9 6 KS. W. W E N Z j l 6 )

“ Por. P. S t a n i s z, Ubezpieczenia społeczne osób duchownych, w: Praw o wyznanio­ we III R zeczypospolitej, L ublin-Sandom ierz 1999, s. 257-267; por. U. J a c k o w i a k , Ubezpieczenie społeczne duchownych, w: Przegląd U bezpieczeń Społecznych i G o sp o ­ darczych 1998 n r 5, s. 6-9.

w „Integrum est clericis firm o can. 578 § 3 se cum aliis consociare ad fines co n seq u ­ en d o s statui clericali congruentes; co m p etit autem E piscopo eparchiali d e hac congru­ e n tia au th en tice iu d ic are” . kan. 391, KKKW.

70 Por. kan. 579 i 575 § 1 n. 2, KKKW. 71 Por. kan. 278 § 1 KPK.

to duchowni żyjący w świecie, należący do konkretnej diecezji, a tym samym nie należący do instytutu życia konsekrow anego. Jed n ak w nauce soborow ej K ościoła członkow ie duchow ieństw a zak o n n e­ go, pracujący na rzecz diecezji, w której przebywają, zaliczają się w szerszym ujęciu do grona duchow ieństw a diecezjalnego72. W kon ­ tekście rozw ażania możliwości realizow ania przez duchow nych K o­ ściołów w schodnich sui iuris i K ościoła Łacińskiego praw a do zrze­

szania się należy zapytać: Jak ie cele m ogą m otywować duchow nych

do form alnego zrzeszania się? O tóż m uszą one być zgodne z celam i istotnymi dla stanu kapłańskiego i zawsze powinny m ieć na uwadze owocność posługiw ania Ludowi B ożem u oraz osiągnięcie przez sa­ mych szafarzy osobistej doskonałości. D latego praw odaw ca określił, że duchowni pow inni doceniać te w spólnoty i stowarzyszenia, które posiadają statuty zatw ierdzone przez k o m p eten tn ą w ładzę kościel­ ną. Ważne jest, by członkow ie stow arzyszenia przez odpow iedni i zaakceptowany przez K ościół sposób życia i b ratersk ą pom oc, dy­ namicznie rozwijali w łasną św iętość w p ełn ieniu u rzęd u k ap łań skie­ go oraz odpow iedzialnie pielęgnow ali w zajem ną więź b ra tersk ą i kapłańską jed n o ść ze swoim bisk upem 73. K apłani, realizując swoje podstawowe praw o do zrzeszania się, m ają rów nocześnie do zreali­ zowania istotny obow iązek pow strzym ania się od zak ładan ia lub wstępowania do stow arzyszeń, których cel lub sam a działalność nie dadzą się pogodzić z obow iązkam i duchow nych. N ie m ogą rów nież angażować się w p racę stow arzyszenia, gdy takie działanie będzie przeszkodą w sum iennym w ypełnianiu pierw szego zadania, a więc tego, k tó re zostało im zlecone przez właściwą w ładzę kościelną74. Dla jasności rzeczy trzeb a przypom nieć, iż przynależność do n iek tó ­ rych stow arzyszeń je st obw arow ana kanoniczną karą. K to zapisuje

[17] PRAW A D U C H O W N Y C H 1 9 7

v- „Kapłani zakonni wyświęceni do zad ań kapłańskich po to, by i oni byli skrzętnym i współpracownikami biskupiego stanu, m ogą dzisiaj służyć większą jeszcze pom ocą bi­ skupom w obec zw iększenia się p o trzeb dusz. D latego trzeba powiedzieć, że do pew ne­ go stopnia rzeczywiście przynależą do kleru diecezjalnego, skoro m ają udział w trosce i w pełnieniu dzieł apo sto latu pod w ładzą świętych pasterzy” . Sobór W atykański 11, D e ­ kret o pasterskich zadaniach biskupów w Kościele „Christus D om inus", n r 34.

” Por. kan. 278 § 2 KPK. Przykładow o m ożna wskazać na „U nię A postolską K leru”, której statu t został zatw ierdzony przez Stolicę A postolską w 1977 r., a następnie został przez K onferencję E p isk o p atu Polski przystosowany do specyfiki i potrzeb polskich diecezji. Por. T. P a w 1 u k, Prawo kanoniczne według Kodeksu Jana Pawia II, t. IV, O lsz­ tyn 1990, s. 92.

198 KS. W. W E N Z _[18] się do stow arzyszenia działającego przeciw Kościołowi, pow inien zostać spraw iedliw ie ukarany, zaś kto czynnie p o p iera w spom niane stow arzyszenia lub spraw uje w nich kierow niczą w ładzę, pow inien być ukarany k arą interdyktu75. Z ate m przysługujące duchow nym

praw o do zrzeszania się zawsze pow inno ich obligować do p o d ejm o ­

w ania odpow iedzialnych decyzji.

8. Praw o do dorocznego odpoczynku

D uchow nym K atolickich K ościołów sui iuris przysługuje rów nież praw o d o należytych dorocznych w akacji, których czas pow inien być o k reślony p rzez przepisy praw a p arty k u la rn eg o 76. W p rz e k o n a ­ niu k o m en tato ró w realizacja tego praw a pow inna uw zględniać oby­ czaje społeczeństw a, w łącznie z praw em p ozo staw ania wolnym od obow iązków służbowych o raz zab ezpieczenia niezbędnych środków finansow ych n a ten cel77. N ależy w skazać, że un orm o w an ia k o d e k ­ sowe w tej kwestii stara ją się nie odb iegać od pow szechnie przyję­ tych stan d ard ó w , co wcześniej zo stało potw ierd zo n e p rzez K odeks łaciński z 1983 roku. Praw odaw ca tym sam ym potw ierdził, że p ra ­ wo d o odpoczynku należy ju ż do niekw estionow anych praw osoby ludzkiej, stąd rów nież duchow nym przysługuje praw o d o należy­ tych i w ystarczających dorocznych w akacji, określonych przep isam i praw a pow szechnego i p arty k u la rn eg o 78. R ealizacja praw a do o d ­ poczynku w p o rz ąd k u łacińskim wym aga, aby o rdyn ariusz udzielił czasow ego zw olnienia od p ełn ien ia u p rz ed n io wyznaczonych o b o ­ wiązków. Z aw sze jest to celow e d ziałanie, bow iem praw odaw cy za­ leży, aby p rzeło żen i podjęli o dpo w iedzialną tro sk ę o zdrow ie osoby pełniącej u rz ąd kościelny, um ożliwili osobie duchow nej skorzysta­ nie z sensow nego odpoczynku i d o k o n an ie regen eracji sił d o d al­ szej pracy. D ecyzja o u dzieleniu u rlo p u zaw iera w sobie rów nież m ożliw ość opuszczenia swojej diecezji, a więc zw alnia czasowo z obow iązku rezydencji79.

75 Przepis ten odnosi się do wszystkich wiernych. Por. kan. 1374 KPK; por. V. de P a o 1 i s, De sanctionibus in Ecclesia. Adnotationes in Codicem: Liber VI, Rom a 1986, s. 121.

76 „Ius clericorum est ad debitum q u otannis feriarum tem pus iure particulari d e te r­ m in an d u m ” . kan. 392, KKKW.

77 Por. Β ί κ τ ο ρ Д. Π о с n i ш i л , Cxidne К а т о ли ц ь ке Ц ерковне право. Зглдно з Кодексом K anonie Cxidnux Ц ерков, s. 188.

78 Por. кап. 283 § 2 KPK; Por. Instrukcja synodalna, I. Prawo księdza do odpoczynku, w; Synod A rchidiecezji W rocławskiej 1985-1991, W roclaw 1995, s. 423-424.

Prawo pow szechne K PK zaleca, aby sprawy zw iązane z realizacją prawa duchow nych do u rlo p u zostały określo n e przez norm y p arty ­ kularne, choć w ybrane kwestie np. urlo p proboszcza i w ikariusza określa ogólnie praw o pow szechne80, a konkretyzują je przepisy prawa p arty k u la rn eg o 81. W ydaje się więc, że jest to w prost koniecz­ ne, bowiem choć sam o praw o jest oczywiste, to je d n a k jeg o re aliza­ cja nieraz bywa złożona i wym aga kom prom isu pom iędzy racjam i jednostki i oczekiw aniam i w spólnoty82.

9. Prawo do św iadczenia pom ocy pasterskiej poza w łasną ep arch ią Zasadniczo praw odaw ca wskazał n a obowiązek duchownych K ato ­ lickich Kościołów W schodnich w zakresie odpowiedzialnej troski 0 rozwój wszystkich Kościołów sui iuris. Z tym wiąże się jed n ak goto­ wość duchow nego do spełniania posługi pasterskiej zwłaszcza na m i­ sjach albo w regionach cierpiących na brak kapłanów 83. Prawodawca wskazał, że m oże się to dokonać albo za zgodą, albo na skutek zachę­ ty swego biskupa eparchialnego łub przełożonego, co bezpośrednio implikuje praw o do w yboru miejsca pracy (np. misje czy kościół w p o ­

trzebie) i wskazuje, że duchow ny m oże wówczas wyjść z inicjatywą

1 decyzją, objawiającą jego w łasną w ew nętrzne postanow ienie o goto­ wości do pracy poza w łasną eparchią. Z atem duchow ni m ają praw ną możliwość, by świadczyć pom oc w apostolskim posługiwaniu, zwłasz­ cza w tych m iejscach, gdzie występuje b rak wystarczającej liczby ka­ płanów. Praw odaw ca oczekuje również tego, że biskupi eparchiałni oraz przełożeni zakonni b ęd ą tak zadeklarow aną pom oc ze wszech miar popierać, zwłaszcza ilekroć pozw alają na to okoliczności.

III. Zakończenie

Przedstaw ione w niniejszym artykule praw a w spólne wszystkim duchownym K atolickich K ościołów W schodnich w yraźnie ko relu ją

“ Por. kan. 533 § 2 , 550 § 3 KPK.

" W A rchidiecezji W rocławskiej w realizacji praw a duchow nego do odpoczynku można wyróżnić kilka aspektów : 1 - kodeksow a regulacja sprawy urlopu proboszcza i wikariusza; 2 - okres urlopow y określono od 25 V I do 25 V ÎII; 3 - ujednolicenie p ra ­ wa do „dnia w olnego” w tygodniu. Praw o do jed n eg o dnia w olnego w tygodniu mają wszyscy księża, łącznie z proboszczem ; 4 - obow iązek konsultacji wyjazdów poza p a ra ­ fię ze swoim proboszczem , rów nież z racji dnia wolnego. Proboszcz nie pow inien bez uzasadnionych racji odm aw iać zgody na taki wyjazd. Por. Instrukcja synodalna, I. Prawo księdza do odpoczynku, w: Synod A rchidiecezji W rocławskiej 1985-1991, s. 423.

" Por. tam że.

S! Por. kan. 393, KKKW.

2 0 0 KS. W. W E N Z [2 0 ] z praw am i prom ulgow anym i w K odeksie J a n a Paw ła II z 1983 roku. N ie m oże być inaczej, bow iem tajem nica i rzeczywistość posługiw a­ nia k apłańskiego w Tradycji W schodu i Z ac h o d u m a w spólne źró ­ dło, tak przecież isto tn e dla sam ego sak ram en taln eg o kapłaństw a. P rezen tacja praw sta ła się pełniejsza i bardziej plastyczna, dzięki zastosow aniu m eto d y porów naw czej um ożliw iającej bardziej d o ­ głęb n ą refleksję n ad n orm am i K odeksu K anonów K ościołów W schodnich i K odeksu Praw a K anonicznego. N ie tru d n o było za­ uważyć, że n ie k tó re z obow iązków duchow nych łacińskich stały się w K atolickich K ościołach W schodnich praw am i osób duchow nych, np. obow iązek zachow ania celibatu w K PK stał się praw em do wy­ b o ru celibatu w KKKW.

I u r a c le ri in C o d ice C a n o n u m E c c le s ia ru m O rie n ta liu m

C o d e x C a n o n u m E c c le sia ru m O rie n ta liu m , ab J o a n n e P a u lo P a p a II C o n s titu ­ tio n e A p o s to lica Sacri C anones, d iei 18. X. 1990 a. P ro m u lg atu s, n o v em iu ra o b li­ g a to ria to tiu s c le ri C a th o lic a ru m E c c le sia ru m O rie n ta liu m c o m m u n ia e n u m e ra t L eg isla to r, sim ilite r ac e n u m e ra n d o iu ra c leri, m u lto tie s n o rm is iam p rid e m in C o ­ d ice lu ris C a n o n ic i 1983 a n n i p ro m u lg a to u su fru itu r. T am en n o ta n d u m e st C o d i­ cem C a n o n u m E c c le sia ru m O rie n ta liu m e n u m a ra tio n e m m ag is ev o lu ta m e t s p e ­ cificam iu riu m c o m m u n iu m to tiu s c le ri C a th o lic a ru m E cc le sia ru m O rie n ta liu m su i iuris h a b e re , q u a m q u o d in C o d ice lu ris C a n o n ic i (E cc le sia e L a tin a e ) in v en i­ tu r.