Stefan Moysa
"Befragte Katholiken - zur Zukunft
von Glaube und Kirche :
Auswertungen und Kommentare zu
den Umfragen für die gemeinsame
Synode der Bistümer in der
Bundesrepublik Deutschland", wyd.
Karl Forster, Freiburg-Basel-Wien
1973 : [recenzja]
Collectanea Theologica 44/4, 198-199
RECENZJE
N ie sposób naw et w yliczyć, ile autor staw ia podobnych zagadnień, które kipią aktualnością i muszą, w yw ołać żyw e zainteresow anie zarówno teologa pragnącego konfrontow ać doktrynę z życiem, jak też duszpasterza, który chce św iadom ie stosować środki do swoich zam ierzeń. Chociaż niepodobna żądać, aby zagadnienia postaw ione zostały opracowane szczegółowo, to jednak autor ukazuje jasno, jak dialpg m iędzy socjologią a teologią jest konieczny, jak m o że się przyczynić do wzajem nego wzbogacenia obu dyscyplin i pozytyw nie w płynąć na działalność duszpasterską.
K s. S tefan M oysa SJ, W arszaw a B efragte K ath o lik en — Zur Z u ku n ft von G laube und K irche. A u sw e rtu n gen und K om m en tare zu den U m fragen für die G em einsam e S yn ode der B istü m er in der B undesrepublik D eutschland, wyd. Karl F o r s t e r , F rei-
burg-B asel-W ien 1973, Verlag Herder, s. 276.
Episkopat N iem iec zachodnich zorganizował wśród katolików tego k ra ju $zeroko zakrojoną ankietę, obejmującą cały stan religijn y tam tejszego społeczeństwa. Bezpośrednio m iała ona posłużyć do zorganizowania synodu biskupów na tam tejszym obszarze. Otrzymano 4,4 m iliona odpowiedzi, co da ło olbrzymi m ateriał, który został opublikowany w syntetycznym raporcie- Książka recenzow ana jest próbą w ykorzystania tego raportu dla celów pa storalnych i teologicznych. W ydawca jej zw rócił się do specjalistów z prośbą 0 zajęcie stanow iska odnośnie do pewnych zagadnień, jakie raport narzucał. Opracowanie uzyskane w ten sposób mają duże, nie tylko praktyczne, ale również naukow e znaczenie, daleko wykraczające poza w łaściw e problem y Kościoła zachodnioniem ieckiego.
N ie byłoby celow e w yliczanie w szystkich tem atów poruszonych w k siąż ce. N iektóre z nich mają w yraźne teologiczne zorientow anie, jak na przy kład w stępne opracowanie w ydaw cy dotyczące teologicznej m otyw acji i p a storalnych konsekw encji ankiety. Inne noszą charakter bardziej socjologicz ny, jak na przykład artykuł L e n g e l i n g a , zajm ujący się problemem praktyki niedzielnej katolików i jej zw iązkiem z przynależnością kościelną. Inne znowu mają na oku bezpośrednio pastoralne cele, jak opracowanie R a u s c h e r a dotyczące społecznej i politycznej orientacji katolików. J e szcze inne są jakby rzutem oka na całość i oceną ankiety rozważającą celo w ość podejm owania tego rodzaju prac.
Tę celow ość szeroko uzasadnia w ydaw ca książki. W yprowadza ją przede w szystkim z sytuacji, w jakiej w iafa w iernych m usi się wyrażać. Jest to sytuacja szybko zm ieniającego się św iata i głęboko sięgających przemian w sam ym Kościele. Jeżeli tej sytuacji należycie się n ie rozezna i nie podej- m ią jej nakazów, może to doprowadzić do powstania nowego „w yznania”, jakiegoś pochrześcijańskiego humanizmu, który z kolei stwarza niebezpie czeństwo utopijnego totalitaryzm u. Autor stwierdza poza tym, że ankieta może się przyczynić do zw iększenia osobistego zaangażowania katolików’ 1 zasugerowoć struktury kościelne bardziej do tego celu przydatne.
W ydawcy książki zdają sobie sprawę z granic m etody socjologicznej, a zwłaszcza z trudności w ykorzystania danych socjologii dla analizy proble m ów teologicznych. W szczególności, jak zwraca uw agę K a u f m a n n , bar dzo jest trudno określić, jaki jest sensus fideliu m , czyli wiara ludu dotyczą ca jakiejś prawdy- Tutaj trzeba by było jeszcze ściślejszego teologicznego określenia, czym jest ów sensus fidelium . W ogóle sprawa zw iązków m iędzy teologią a socjologią, w zajem nego przenikania się i uwarunkowania tych dyscyplin, jest trudnością, która stale powraca w poszczególnych opraco waniach. N iem niej doznaje się wrażenia, że niektóre przyczynki są pewmym trw ałym wkładem do teologii. Takim wkładem jest na przykład określenie sytuacji wiary. Wiara znajduje się według H e m m e r l e g o w sytuacji n
a-R E C E N Z J E
199
pięeia m iędzy łaską Bożą a ludzką wolnością. Jako taka jest zależna od sytuacji i nią uwarunkowana, ale zarazem znajduje się ponad nią, jest situ a -
lionsenthoben. Co w ięcej jest ona czynnikiem , który rów nież warunkuje sy
tuację i kształtuje egzystencję ludzką człowieka.
Takich pozytywnych i trw ałych osiągnięć w dziedzinie teologii, prak tyki pastoralnej i socjologii jest w książce bardzo w iele i pod tym w łaśnie kątem w idzenia należy oceniać celowość podejm owania ankiet w dziedzinie socjologii religii. K siążka zaś na pew no ożyw i problem atykę teologiczną, w ytyczy now e szlaki, a dla socjologów będzie pomocą, by m ogli bardziej konkretnie ukierunkować sw oje badania, co nie zaw sze jest łatw ym do roz w iązania problemem.
Ks. S tefan M oysa SJ, W arszaw a
Manfred BAUMOTTE, Hans-W alter SCHÜTTE, Falk WAGNER, Horst RENZ,
K r itik der politischen Theologie, München 1973, Chr. Kaiser Verlag, s. 62.
Teologia polityczna, której głów nym przedstaw icielem wśród katolików jest J. B. M e t z , nie przestaje w yw oływ ać żyw ych oddźwięków i dyskusji, co jest najlepszym dowodem, że trafia ona w jakiś n erw w spółczesnej rze czyw istości 1. Tym razem kilku autorów protestanckich wypow iada się na terriaty mniej lub bardziej z nią związane.
Jako pierwszy B a u m o t t e stara się wykazać, że teologia polityczna jest pytaniem o teologiczną strukturę rzeczyw istości politycznej. U siłuje ona zo baczyć rzeczyw istość historyczną w św ietle objawienia i wyrazić ją w po jęciach teologicznych.
Z kolei S c h ü t t e zajm uje się form ułą, która w teologii politycznej ode grała dużą rolę, a m ianowicie: „Królestwo Chrystusa”* N ie sięgając zupełnie do źródeł biblijnych, z którym i ta form uła jest ściśle związana, twierdzi on, że powstała ona w w alce Kościoła z system am i politycznym i, aby total nym roszczeniom państw a przeciwstaw iać totalne roszczenia teologów i chrześcijaństwa.
Jeszcze ostrzej, choć pośrednio, krytykuje teologię Polityczną W a g n e r , który zupełnie niedw uznacznie przeprowadza paralelę m iędzy teologią po lityczną a hitlerowską teorią natodowego socjalizmu. W tej ostatniej widzi rów nież specjalny typ teologii politycznej.
Najbardziej rzeczow y jest ostatni przyczynek, napisany przez R e n z a , w którym w skazuje on na konieczne napięcia m iędzy teorią a praktyką, w jakich znajduje się teologia polityczna. N ie wiadomo na przykład, czy teologia polityczna jest teologiczną wiedzą o rzeczyw istościach ziem skich czy też zbiorem teologicznych w skazów ek dla życia politycznego.
Krytyka teologii politycznej w literaturze w spółczesnej w skazująca na braki tej koncepcji pozostaje w dalszym ciągu potrzebna. N iem niej M e t z w skazyw ał już w swoich pism ach na nieporozum ienia, jakie tkwią w n ie których krytykach. W ydaje się, że przyczynki składające się na tę książkę nie dość uwzględniają to, co już zostało powiedziane i dlatego krytyka sta je się m iejscam i niesprawiedliwa- Trudno zaś, aby tego rodzaju krytyka przyczyniła się do posunięcia naprzód problem atyki postawionej przez teolo gię polityczną.
K s. S tefan M oysa SJ, W arszaw a
1 Por. np. J. B. M e t z , Zur Theologie der W elt, Mainz 1968 (ree. C ollec tanea Theologica 39,1969, z. 2, 164—165); D iskussion zur „politischen Theolo
gie”, wyd. H. P e u k e r t , M ainz-M ünchen 1969 (rec. Collectanea T heologi
