¡ S A M O U C Z E K T E C H N I C Z N Y
W y d a w n i c t w o p o p u l
Kinematogr
Budowa aparatu kinematograficznego.
O p ra co w a ł J. OLSZEWSKI.
Z 2 l-m a rysunkami w tekście.
Nr. 39.
CIESZYN 1923.
NAKŁADEM K SIĘG A R N I B. K O TU LI.
SAM O U C ZE K TE C H N IC ZN Y.
W y d a w n i c t w o P o p u l a r n o - N a u k o w e .
Nr. 39.
Kinematograf.
Budowa aparatu kinematograficznego.
N ap isał ] OLSZEW SKI.
Z 2 1 -m a rysu n k am i w tek ście
C I E S Z Y N .
N ak ład em księgarni B. Kotuli.
Drukarnia P. M itręgi w C ieszy n ie.
W S T Ę P .
P r a w ie k a ż d y p rz e c z y ta w s z y ty tu ł tego S a m o u czk a, d o m y ślił się o d ra z u jaki to p r z y rz ą d m am y n a m yśli.
K tóż b o w iem nie w ie, co to je s t k in e m a to g ra f?
W k a ż d y m w ielkim m ieście je s t icli k ilk a naście, w k a ż d y m w ię k sz y m m iasteczk u , lSył p rz y n ajm n iej p rz e z k ró tk i c z a s k in e m a to g ra f w ę d ro w n y .
W ielu C z y te ln ik ó w b y ło w „kinie“, w ielu w id ziało W ielkie a p a r a ty k in e m a to g ra ficz n e , lub p rz y n a jm n ie j m iało lub w id ziało dziecinne a p a r a ty k in e m ato g raficzn e.
B ę d ą c w kinie (k in o te a trz e ) w id zieliście te o b ra z y p o ru sz a ją c e się na ek ra n ie , w idzieliście ty c h „ ż y w y c h “ ludzi ¿fiodzącycli.
P r z e s u w a ły się p rz e d W a sz e m i o czam i licz
ne w id o k i z o d leg ły ch k rain . W id zieliście d zi
kie z w ie rz ę ta , p u sty n ie , m iasta, fa b ry k i i t. d.
C z y nie z a p ra g n ę liśc ie w te d y , p o sią ść taki p rz y rz ą d , k tó r y b y d a w a ł tak ie o b r a z y ?
O tó ż ten S a m o u c z e k n a u c z y W a s, w jaki sp o só b m ożeęie so b ie sam i, a co g łó w n e m a ły m k o sztem , tak i p rz y rz ą d z b u d o w a ć .
Nie będ zie to ła tw a p ra c a . T r z e b a k a ż d ą część k in e m a to g ra fu b a rd z o d o k ład n ie i s ta ra ń -
nie w y k o n a ć , a ż e b y ś m y po sk o ń czen iu nie d o znali z a w o d u .
D o b rz e będzie, g d y C z y te ln ik z a o p a trz y sit;
o d ra z u w S am o u c z e k p o d ty tu łe m : W y ś w ie tlanie film ów k in e m a to g ra ficz n y c h .
P ie r w s z y k in e m a to g ra f z b u d o w a ł w ła ś c i
w ie, a m e ry k a ń sk i w y n a la z c a , T o m a sz A lva E dison (1895). B y ł to k in cm ato sco p , p rz y rz ą d , k tó r y s p ro w a d z a ł p rz e d o c z y w id z a s z e re g sz y b k o po sobie n a stę p u ją c y c h o b ra z ó w , ja k ie g o ś p rz e d m io tu b ę d ą c e g o w ru c h u tak , że w i
d zo w i z d a w a ło się, ja k o b y w id z ia ł sa m p rz e d m iot w ruchu.
O b ra z y do teg o p rz y rz ą d u o trz y m y w a n o z a p o m o cą fo to g rafji m o m en taln ej.
W k in e m ato sk o p ie E d iso n a w 30 sek u n d ach p rz e su w a ło się 1400 o b ra z ó w . Z a s a d a d ziałan ia p rz y rz ą d u b y ła p o d o b n a d o z a s a d y dzisiej
szego k in em ato g rafu .
O b ra z y p rz y rz ą d u E d iso n a b y ły je d n a k w i
doczn e n a ra z ty lk o d la je d n e g o w id z a . T ą nie
d o g o d n o ść usunęli b ra c ia A. i L. L u m i è r e z L yonu, d o łą c z a ją c do k in em ato sk o p u E disona la ta rn ię p ro je k c y jn ą . D zięki tem u u lepszeniu o b ra z y p rz y rz ą d u E d iso n a m o g ą b y ć o g ląd an e p rz e z w ie lk ą ilość ludzi n a ra z .
K in em ato g raf E d i s I n - L u m i e n e d o cz e k a ł się od teg o c z a su b a rd z o licznych u d o sk o n aleń .
Je d y n e j w a d y k in em ato g rafu dzisiejszeg o , m ian o w icie m ig o tan ia o b ra z ó w je sz c z e u su n ąć nie z d o łan o . N ad usunięciem tej w a d y p racu je n a s z ro d a k K. P ró s z k o w s k i, po d o b n o n a w e t z p o m y śln y m w y n ik iem .
— 5 —
Z anim p rz y s tą p im y do opisu b u d o w y k in e
m ato g rafu , m usim y p o z n a ć z a s a d ę jego d z ia ła nia, którs.A p ew n ie nie w s z y s c y C z y te ln ic y zn ają.
K in em ato g raf jak ju z w y ż e j w sp o m n iałem , słu ż y do o d d a w a n ia o b ra z u jak ieg o ś p rz e d m io tu w ruchu.
W ty m celu fo to g rafu je się n a jp ie rw , zap o - inoćfl o d p o w ied n ieg o a p a ra tu , ja k iś p rz e d m io t w ruchu. O b ra z y fo to g ra fu je się na taśm ie ce
luloidow ej, o p a trz o n e j po b rz e g a c h d ziurkam i,
0 O O P O D O 0 0 0 O O P 0 0
{ 0 § n S e ? * ! * p o tf o o o o o o o o q o
R ys. 1. Film kin em atograficzn y.
dla ła tw ie jsz e g o p rz e su w a n ia w k in e m a to g ra fie. T a śm ę ta k ą n a z y w a m y filmem.
R y s. 1 p rz e d s ta w ia nam k a w a łe k takiego filmu.
Film na ry s . 1 p o sia d a c z te ry po sobie n a stę p u ją c e o b razk i, z k tó ry c h k a ż d y p r z e d s ta w ia k o lejn e, p o ło ż e n ia w sk a z ó w k i, w jakich się z n a jd o w a ło p o d c z a s ruchu od c y fry I do H.
Je żeli d łu g ą ta śm ę film u; z o b ra z k a m i, z k tó ry c h k a ż d y p rz e d s ta w ia kolejno p o sz c z e g ó l
ne po ło żen ie ja k ie g o ś p rzed m io tu b ęd ąceg o (p o d czas fo to g ra fo w a n ia ) w ru c h u ; b ęd z ie m y sz y b k o p rz e su w a li w k in em ato g rafie, to na ek ra n ie o trz y m a m y o b ra z teg o p rz e d m io tu i b ę-
— 6 —
dzie się nam z d a w a ło , że się ten p rzed m io t rz e c z y w iśc ie p o ru sz a ,
W y tlo m a c z y ć to m o żn a ia tw o .
* R y s . 2 p rz e d s ta w ia nam sc h e m a t k in em a
tografu.
Z
R ys. 2. S c h em a t kinem atografu.
Z Z w ój film u. O ok n o, A i przegroda (m igaw k a', T tryby, W w a le c zęb aty, P p rzesu w a cz, K korba.
W k in e m a to g ra fie p o s u w a . się film, u p rz e dnio n a w in ię ty na w a lc u Z, nie ru ch em c ią g ły m lecz p rz e ry w a n y m . K ażd y w ię c ,o b r a z e k : flijnu z a trz y m a się w p ew n ej chw ili p rz e d o-
tw o re m (tak z w a n y m oknem ) w k in e m a to g ra fie (ry s . 2 O).
P o w ię k s z o n y o b ra z e k filmu, dzięki św ia tłu id ącem u z la ta rn i p ro jek cy jn ej i so c z e w k o m
— 7
(la ta rn ia i s o c z e w k i na ry s. 2 nie są z a z n a c z o ne) p rz y rz ą d u p ro je k c y jn e g o , u jrz y m y n a e k r a nie w tej chw ili, g d y się z a trz y m a p rz e d oknem .
W sk u te k p rz e s u w a n ia się filmu, dzięki o tw o rom n a jego b rz e g a c h i dzięki zębom n a w a l
cu W , o b ra z e k filmu się u su w a , u stę p u ją c m iej
sc a n a stę p n e m u . P r z e z c z a s jego r u d u t p rz e d oknem św ia tło id ące z la ta rn i z a k r y w a s k r z y dło o b ra c a ją ce j się p rz e g ro d y (m igaw ki) M (R y s. 2) :i dzięki tem u, p rz e su w a n ia się o b ra z ków na e k ra n ie nie w id ać.
G d y n a s tę p n y o b ra z e k sta n ie p rz e d oknem O, to s k rz y d ło p rz e g ro d y o d sła n ia św ia tło i o- trz y m u je m y n a e k ra n ie o b ra z , d ru g ieg o o b ra z k a filmu.
P r z y szy b k im p rz e su w a n iu się filmu i o b ro cie p rz e g ro d y , o trz y m u je m y na ek ra n ie , s z y b ko po sobie n a stę p u ją c e o b ra z y jak ieg o ś p rz e d m iotu w ruchu. O b ra z y te zle w a ją się w je d n ą cało ść, ta k że p a trz ą c y m się, zd aje się ja k o b y ten p rz e d m io t na o b ra z ie się rz e c z y w iś c ie p o ru sz a ł.
B udow a kinem atografu.
K in em ato g raf s k ła d a się : z a p a ra tu k in em a
to g raficzn eg o i p r z y r z ą d ó w p o m o c n ic z y c h (fil
mu. p rz e w ija c z y film ów , e k ra n u i t. d.).
W ty m S am o u czk u zajm iem y się ty lk o s a m ym a p a ra te m k in e m a to g ra ficz n y m . D alsze części o p iszem y w d ru g im S am o u czk u pod t y tu łem : „ W y św ie tla n ie film ów k in e m a to g ra fic z n y c h “.
A p a ra t k in e m a to g ra ficz n y s k ła d a się z n a stę p u ją c y c h g łó w n y c h c z ęści:
1. P o d s ta w y . 2. L a tarn i.
3. P r z y r z ą d u (m echanizm u) p ro je k c y jn e g o .
1. P o d sta w a aparatu.
P o d s ta w a k in e m a to g ra fu p o w in n a b y ć m oc
ną i ciężk ą.
Je ż e li b o w iem ch cem y o trz y m a ć d o b re o- b ra z y , to c a ły a p a r a t p ow inien sta ć b e z ja k ie g o k o lw iek ch w ian ia.
P o d s ta w a s k ła d a się z cz ę śc i dolnej i g ó r
nej. O bie części s p o rz ą d z a m y z d e se k d ę b o w y ch . Do części dolnej (deski 4 cm g ru b ej, 40 cm sz ero k iej, 50 cm długiej) p rz y ś ru b o w u je m y
— o -
c z ę ść g ó rn ą , to Jest d e sk ę 2 cm g ru b ą . 36 cm d łu g ą, 20 cm s z e ro k ą .
Rys. 4.Krój pudla lalami. S SposóbumocowaniaścianyStdoSi.
— 10 —
C z ę ś ć g ó rn ą w y c in a m y w e d łu g ry s. 3.
D o p o d s ta w y p rz y m o c o w u je m y w szysftkie p o z o sta łe części k in e m a to g ra fu (z w y ją tk ie m ek ran u ).
2. Latarnia aparatu.
L a ta rn ia s k ła d a się z p u d ła i kom ina. O b y d w ie części s p o rz ą d z a m y z c z a rn e j b lach y . B la
cha ta p o w in n a b y ć d o sta te c z n ie g ru b ą , tak.»
jed n ak , a ż e b y ś m y ją m ogli z p e w n y m w y s il- <
kiem rę k ą zginać.
A ż e b y sp o rz ą d z ić pudło, w y c in a m y k a w a łe k (krój p u d ła) fo rm a tu i w y m ia ró w p o d łu g ry s.
4. W y c in a m y , o tw o r y : A n a d rz w ic z k i, B na okno p u d ła i n a d a ch u D o tw ó r n a kom in.
W z d łu ż linji k re s k o w a n y c h zg in a m y blachę, pod k ą te k p ro s ty m do w n ę trz a , z a ś w z d łu ż linji, z a z n a c z o n y c h n a ry s . 4, n a p rz e m ia n k i e
skam i i k ro p k a m i z g in a m y ró w n ie ż pod k ątem p ro sty m le c z n a z e w n ą trz .
P o zgięciu kroju, o trz y m a m y k s z ta łt g ra n ia sty , k tó ry łą c z y m y , łą c z ą c k ra w ę d z ie x -x z y - y za po m o cą w y ro s tk ó w Wj, w 2, w ;„ w „ v „ v 2, v ;i, v ,. M ianow icie p rz e s u w a m y w y r o stk i w , \v ; , w.i, w 4, p rz e z n a c ięcia n t , n-, n:„ 11, i z a g in a m y ta k jak to w id a ć n a szkicu S (ry s.
4 ).
N acięcia ro b im y d łó tem .
P o d o b n ie p rz e s u w a m y w y r o s tk i: v>, v 2) v s, v „ p rz e z n acięcia: m „ m 2, m 3, m 4 i zag in am y w e d łu g szk icu S.
N astęp n ie s p o rz ą d z a m y kom inek, k tó re g o k ró j p r z e d s ta w ia ry s. 5. P o w y c ię c iu kroju zgi
n a m y go, w z d łu ż linji k re sk o w a n y c h , pod k ą tem p ro s ty m do w n ę trz a .
K raw ęd zie k -k z 1-1 łą c z y m y zap o m o cą o d p o w ied n ich w y ro s tk ó w , podobnie Jak k r a w ę dzie b o czn e p u d ła la ta rn i.
D ach D k o m in k a p rz y tw ie rd z a m y do śc ia n y S n je d y n y m w y ro s tk ie m w (ry s. 5).
K om inek p r z y tw ie rd z a m y do d ac h u p u d ła, z g in a ją c p o d łu ż n e w y ro s tk i p ro s to p a d le do g ó ry , zaś w y ro s tk i m niejsze p rz e m in ą w sz y p rz e z n acięcia w śc ia n a c h k o m inka, z a g in a m y ró w n o leg le d o w y r o s tk ó w p o d łu żn y ch .
P rz y tw ie rd z iw s z y " k o m in ek do dach u pudła, p rz y m o c o w u je m y te n ż e do śc ia n p u d ła z a p o m ocą w y ro s tk ó w , p o d o b n ie ja k k ra w ę d z ie x -x do y -y . D a sz e k k o m in k a z g in a m y ta k ja k to w id a ć na ry s . 6.
- - 11 —
— 12 —
O tw ó r A, w ścianie S , p u d ła la ta rn i, s łu ż y do w su w a n ia lam py- Z a m y k a m y go d rz w ic z k a m i.
M ożem y sp o rz ą d z ić d rz w ic z k i lub z a su w ę . Z ró b m y z a su w ę , bo i ła tw ie j m o żn a ją sp o rz ą d z ić i m niej p rz e p u sz c z a św ia tła .
T a k s a m ą z a s u w ę jak i s z y n y , po k tó ry c h z a s u w ę w s u w a m y i w y s u w a m y , w y c in a m y z
i R y s. 6. Latarnia kinem atografu.
c z a rn e j b la c h y . S z y n y p ra y lu to w u je m y w z d łu ż b o c z n y c h k ra w ę d z i o tw o ru A (ry s. 6).
D o ln y b rz e g p u d ła z g ię ty ta k ja k to w id a ć na ry s . 6, s ta n o w i p o d s ta w ę la ta rn i, k tó rą p r z y k rę c a m y do p o d s ta w y a p a rtu w m iejscu u w i
d o czn io n y m n a ry s . 3.
13 —
3. P rzyrząd (m echanizm ) projekcyjny.
P r z y r z ą d p ro je k c y jn y k in e m a to g ra fu s k ła d a sie z n a stę p u ją c y c h części:
1. P o d s ta w y . O bjektsrw u .
R ys. 7. Krój p o d sta w y przyrządu p r o je k cy jn eg o .
3. P r z e g r o d y (m igaw ki) o si g łó w n ej.
4. P r z e s u w a c z a filmu.
5. W a łk a p rz y c isk a ją c e g o . 6. U s ta w ia c z a (re g u la to ra ).
7. K o ło w ro tu .
1. P o d sta w a m echanizm u projekcyjnego.
Na tej p o d s ta w ie sp o c z y w a ją inne części m ech an izm u projekcyjny D lateg o te ż p o w in n a
— 14 —
b y ć d o sta te c z n ie silną. S p o rz ą d z a m y ją z b la c h y żelazn ej 2 m m g ru b ej, d o ść silnej, takiej a ż e b y ś m y ją mogli zginać.
Krój p o d s ta w y p o d a je ry s . 7. W ielkie o tw o ry w y b ija m y dfótcm , p r z y ło ż y w s z y up rzed n io
R ys. 8. O b jek tyw .
P P o d sta w a przyrządu p ro jek cy jn eg o .
blachę do. p ły ty o ło w ian ej. O tw o ry o p iło w u je- m y g ła d k o . W p u n k ta c h n a z n a c z o n y c h na ry s.
7 k rz y ż y k a m i w ie rc im y o tw o r y W ielkości p o d anej na ry s. 7 (śre d n ic a ). W k o ń c u zgin am y krój p o d s ta w y , o d p o w ied n io w e d łu g linji k r e sk o w a n y c h i k re sk o -k ro p k o w 'a n y c h .
2. O b iektyw .
D o n a sz e g o p rz y rz ą d u p o trz e b u je m y p rz e - d e w s z y s tk ie m tr z y so c z e w k i. J e d n a z nich S 3
— 15 —
(ry s. 8) s łu ż y do sk u p ia n ia p rom ieni w y c h o d z ą cy ch z la ta rn i i silnego n a św ie tla n ia p o sz c z e g ó lnych o b ra z k ó w filmu, p o z o sta łe S a i S i do rz u can ia p o w ię k sz o n y c h o b ra z ó w n a ek ran .
S o c z e w k i o sa d z a m y odp o w ied n io . \
S o c z e w k ę S;, (śre d n ic a = 30 m m , o d leg ło ść o g n isk a = 60 m m ) o s a d z a m y na p o d sta w ie p rz y rz ą d u p ro je k c y jn e g o (ry s. 8). W ty m celu s p o rz ą d z a m y b la sz a n y p ie rścień P lt 5 m m szc-
R ys. 9. S p rężyn a przytrzym ująca so c zew k i.
i
roki o ś re d n ic y 30 m m (ry s. 8). W su n ię ta so- , cz e w k a S ;! do p ierścien ia P j p o w in n a ściśle do n ie g o p rz y le g a ć . G o to w y p ie rśc ie ń p rz y lu to - w u jem y do ty ln ej śc ia n y p o d s ta w y , w ró w n e j odległości od b rz e g ó w w y c ię c ia A.
P r z y lu to w a n y p ie rścień w s u w a m y w eń s o c z e w k ę S :.„ a ż e b y z a ś nie w y p a d a ła p rz y c is k a m y ją s p rę ż y n a s, do śc ia n y p o d s ta w y . S p rę ż y n ę s p o rz ą d z a m y z d ru tu sta lo w e g o , s k rę c o nego w e d łu g ry s . 9.
S o c z e w k ę S^ (ry s. 8), o ś re d n ic y == 30 mm, o d leg ło ści o g n isk a 75 m m , p rz y m o c o w u je m y do p o d s ta w y o b je k ty w u . P o d s ta w ę o b je k ty w u s p o rz ą d z a m y z b la c h y . Krój i sp o só b zg ięcia
p o d s ta w y ob jck t. zn ajd zie C z y te ln ik n a ry s. 10 A i B. D o tej p o d s ta w y p rz y lu to w u jc m y ru rę r „ d łu g o ści 50 m m o ś re d n ic y 30 m m (ry s. 8).
P rzylutow L ijem y ją w ten sp o só b , że o b w ó d o tw o ru w p o d sta w ie o b je k ty w u le ż y w śro d k u
— 16 —
A
Rys. 10. P od staw a o b jek ty w ó w . A Krój, B w id o k p o d sta w y z rurą rx.
o b w o d u o tw o ru ru ry . D o r u r y r, w s u w a m y so c z e w k ę S_. i p rz y c is k a m y do ś c ia n y p o d s ta w y o b je k ty w u , zo p o m o ca s p r ę ż y n y s.
S o c z e w k ę S, (śre d n ic a = 20 m m , od d alen ie o g n isk a 75 mm) p r z y tw ie rd z a m y n a końcu m niejszej r u r y r,. R u rę r , (ry s . 8) d łu g o śc i 40 mm w s u w a m y w ru rę r,, d lateg o p o w in n a ś c i
śle p rz y le g a ć do w n ę trz a r u r y r ; , o ra z po su w a ć się w niej d o ść tru d n o , ta k a ż e b y p o d c z a s ru c h u k in e m a to g ra fu ra z u sta w io n e g o p o ło ż ę -
— 17 i nia, w s k u te k w s trz ą ś n ie ń nic o p u sz c z a ła . Na koniec ru ry m niejszej p rz y lu to w u je m y o b rą c z kę z pierścien iem . Krój o b rą c z k i i p ierścien ia znajd zie C z y te ln ik n a ry s. 11 A. B.
D o p ie rścien ia, p rz y lu to w a n e g o do o b rą c z ki (ry s. 8), w s a d z a m y s o c z e w k ę Ś i. U m oco
w u je m y s o c z e w k ę S , zap o m o cą s p rę ż y n y s, podobnie jak u m o co w aliśm y so c z e w k i S- i S :;.
M ięd zy so c z e w k a m i S :, i S 2 p rz e s u w a się film. S o c z e w k a S.„ jak ju ż w y ż e j w sp o m n iałem , m a za z a d a n ie sk u p iać pro m ien ie św ie tln e w y c h o d z ą c e z la ta rn i i rz u c a ć je n a o b ra z k i filmu.
P ro m ie n ie je d n a k m ają p a d a ć ty lk o na jeden p ro s to k ą tn y o b ra z e k filmu, a nie n a ra z na kil
k a o b ra z k ó w . D lateg o sto su je m y w a p a ra c ie k in e m a to g ra ficz n y m t. zw . okno, k tó re p rz e p u sz c z a te ty lk o prom ienie, k tó re p a d a ją n a je
den o b ra z e k . O kno je s t to k a w a łe k b lach y , k tó ry p o siad a p ro s to k ą tn y o tw ó r w ielkości je d n eg o o b ra z k a filmu.
P ro m ie n ie św ie tln e p rz e n ik a ją c p rzez o tw ó r o kna n a św ie tla ją ty lk o jed en o b ra z e k filmu, zaś na e k ran ie o trz y m u je m y o b ra z y k s z ta łtu p ro sto k ą tn e g o . K rój i zgięcie o k n a p rz e d s ta w ia ry s. 12 A. B. O tw ó r p r o s to k ą tn y o k n a p ow inien b y ć ró w n o w y c ię ty , z a ś b rz e g i o tw o ru w y g ła d zone, w p rz e c iw n y m b o w iem razie, o trz y m a lib y śm y n ie d o sta te c z n ie o s tr e k o n tu ry o b razu n a e k ran ie.
Film p rz y c is k a m y do okna p rz y c isk a c ze m filmu (ry s . 8 P rz .). W y c in a m y go z ela sty c z n e j b la c h y m osiężnej. K rój zn ajd zie C z y te ln ik na r y s . 13. W y c ię ty k ró j zg in am y , ta k jak to w i
d a ć n a ry s . 8 P r z .
18
3. Przegroda (m igaw ka). Oś głów n a.
■ P rz e g r o d a albo' m ig a w k a s łu ż y do zasłania-, nia p rom ieni św ia tła , w ty m czasie, k ied y n ie c a ły o b ra z e k filmu stoi p rz e d oknem . P r z e g r o d ę i części słu ż ą c e do w p ra w ie n ia w ru c h p rz e g ro d y , n a le ż y w y k o ń c z a ć ja k n a jsta ra n n ie j, p o n ie w a ż od w y k o ń c z e n ia tych cz ę śc i a p a ra tu ,
R ys. 11. A O brączka (krój), B p ie rścień (krój).
z a le ż y szczeg ó ln ie w y r a z is to ś ć o b ra z ó w rz u co n y ch n a ek ra n .
Z anim p rz y s tą p im y d o s p o rz ą d z e n ia p rz e g ro d y , m u sim y się w y s ta r a ć o tr y b y , z a p a m o - cą k tó ry c h m o g lib y śm y p rz e n ie ść ru ch o b ro to w y z osi g łó w n e j n a oś p rz e g ro d y (ry s . 14), k tó ra je s t p ro s to p a d łą do o si p o p rzed n iej. P o trz e b u je m y d w a t r y b y s to ż k o w e o n ach y len iu 45° (R y s. 14). S to su n e k z ę b ó w o b y d w ó c h t r y b ó w w y n o s i 1 : 3 , to z n a c z y , że jeżeli o sa d z i
m y n a osi p rz e g ro d y try b o 30 zęb a c h , to na
— 19 —
osi g łó w n e j m u sim y u m o co w ać try b o 10 z ę bach.
S a m ą p rz e g ro d ę tró jś k rz y d ło w ą w y c in a m y z c z a rn e j b la c h y (ry s. 15). W śro d k u p rz e g ro d y w ie rc im y o tw ó r o ś re d n ic y 3 m m . D łu g o ść osi p rz e g ro d y w y n o si 30 m m . Je d e n k o n ie c osi z a o p a tru je m y na d łu g o ści 15 m m w g w in ty . O ś
pprnmj i | | i
Q 1 1 K m
R ys. 12. O kno.
A Krój, B w idok .
p rz e g ro d y p rz e c h o d z i p rz e z o tw ó r a, w ś ro d k o w ej ścianie p o d s ta w y p rz y rz ą d u p ro je k c y j
nego. A żeb y się oś w o tw o rz e nie c h w iała, p rz e d łu ż a m y ło ż y sk o , p rz y lu to w a w s z y d o o k o ła o tw o ru ru rk ę , s p o rz ą d z o n ą z p a sk a b la c h y 5 X 16 m m . P o n ie w a ż za ś jre d n ic a ru rk i (5 mm) je st w ię k sz ą od ś re d n ic y osi, w s a d z a m y do ru rk i s p rę ż y n ę s p o rz ą d z o n ą ze sta lo w e g o d ru tu .
— 20
N astęp n ie d o b ie ra m y d w ie n a k rę tk i, o d p o w ia d a ją c e g w in to m n a osi i s p o rz ą d z a m y d w ie p ły tk i m o siężn e (g ru b o ści 2 m m ).
T e r a z p rz y s tę p u je m y do u m ie sz c z e n ia p r z e g ro d y n a osi.
i
Il SOi-ntr,
i m m
20
rnm
S:
'O łn m- - 3 5 rnfn ' 1
R ys. 13. Krój p r z y c isk a cz a film u.
N a jp ie rw n a b ija m y n a g ład k i, u p rzed n io tro chę sp iło w a n y , koniec osi, w ię k s z y try b o 30 zęb ach . N a s u n ą w s z y z a ś (ry s. 14) jed n ą m o siężn ą p ły tk ę , p rz e s u w a m y o ś p rz e z o tw ó r i ru rk ę z e s p rę ż y n ą . N astęp n ie n ak ład am y , d ru g ą p ły tk ę , a w k o ń c u sa m ą p rz e g ro d ę , k tó rą u- m o co w u jem y . tu ż p r z y ru rc e , m ię d z y d w o m a n a k rę tk a m i.
— 21 — V
R ys. 14. M igaw ka. O ś g łó w n a . W alec zębaty.
P P o d sta w a przyrz. p r o je k cy jn eg o , M m igaw ka, Om o ś m igaw ki, Tw tryb w ięk szy, Tm tryb m niejszy,
O g o ś g łów n a, K kółk o transm ., W w a lec zęb aty, P r z p rzesu w a c z, p p ierścień , r rurka.
O ś p o w in n a się lekko, b e z c h w ian ia i s u w a nia o b ra c a ć .
I — 22
U m o c o w a w sz y oś, p rz y s tę p u je m y do sp o rz ą d z e n ia osi g łó w n e j;
O ś g łó w n ą , 85 m m d łu g ą, trz y m m g ru b ą, śc in a m y pilnikiem na je d n y m końcu, n a d łu g o ści 18 m m . D ru g i koniec osi z a o p a tru je m y w gw int, n a . d łu g o ści 40 mm.
N a ś c ię ty k o n iec osi n ab ijam y p o z o sta ły try b , o 10 zę b a c h (ry s. 14). W ś ro d k u osi um o
c o w u je m y c z ę ść p rz e s u w a c z a filmu, m ian o w i
cie k ó łk o o ośm iu z ę b a c h (p a trz niżej). U m oco
w u je m y je (to kółko) m ię d z y d w o m a silnie do- k rę c o n e m i n a k rę tk a m i, w p o zy cji p rz e d s ta w io nej n a ry s . 14. N a stę p n ie n a s u w a m y m o siężn ą p ły tk ę . T o u c z y n iw sz y , m o żem y w su n ą ć śc ię ty koniec osi do o d p o w ied n ieg o o tw o ru ; d ru g i k o n iec w c isk a m y do p o z o sta łe g o o tw o ru . C a łą oś p rz e s u w a m y n a lew o (ry s . 14) tak , że jej p r a w y koniec, z o tw o ru k tó ry . z a lu to w u je m y b la sz k ą , n ie w y sta je .
N a p o z o sta ły m końcu osi p rz y m o c o w u je m y m ałe d re w n ia n e k ó łk o tra n sm isy jn e .
R ys. 15. Przegroda.
— 23 — 4. P rze su w a cz filmu.
P rz e s u w a c z filmu słu ż y , jak już sa m a n a z w a w sk a z u je , do p rz e s u w a n ia filmu. .
Film k in e m a to g ra ficz n y p rz e s u w a się nie ■ ru ch em ciąg ły m , lecz p rz e ry w a n y m . K ażd y b o w iem o b ra z e k filmu, m u si się z a trz y m a ć na
< r s »
R ys. 16, W a lec zęb aty.
chw ilę (z w y k le V a s sek u n d y ) p rz e d okienkiem k in em ato g rafu .
A b y u z y sk a ć ta k i ruch, m u sim y sp o rz ą d z ić p rz e su w a c z . W ty m celu 'sp o rz ą d z a m y d w a k ó łk a z ę b a te , o ra z z ę b a ty w a le c (R y s. 14 i 16).
K ółka z ę b a te m o żem y n a b y ć u m echanika. \ O ru b o ść o b y d w ó c h k ó łek w y n o s i 5 mm. Jed n o z nich p o siad a 20 z ęb ó w , d ru g ie 40. Co do w ielk o ści (śre d n ic y ), k ażd eg o k ó łk a to je st d o w olną, tylko o d leg ło ść ś ro d k ó w k ó łek z ło ż o n ych w y n o s i 42 mm.
K ółko o 20 zę b a c h o b cin am y w ten sposób, że p o z o sta je ty lk o 8 z ęb ó w , d ru g ie k ó łko p o z o sta je n ietk n ięte.
— 24 —
Na oś g łó w n ą n a s a d z a m y k ó łko o 8-miti z ę baci i.
W a le c z ę b a ty m o żem y n a b y ć w sklepie, w k tó ry m s p rz e d a ją części k in e m ato g rafu . W h ań - e dlu s p o ty k a się w a lc e sp o rz ą d z o n e z b la c h y m osiężnej. M y za d o w o lim y się w a lc e m d r e w nianym . K s z ta łts i w y m ia r y w sk a z u je ry s. 16.
W a le c p o siad a d w a w ie ń c e z ą b k ó w , k a ż d y z a ś w ien iec po d w a d z ie śc ia z ęb ó w . O d y w a le c o-
b ra c a się, p o c ią g a film, to z n a c z y z ą b k i ' z a c z e p ia ją c o d ziu rk i filmu, p o ciąg ają ten że.
Z ąbki s p o rz ą d z a m y z g w o ź d z i śc ię ty c h , tak jak to w id ać n a ry s. 17. G w o źd zie w b ija m y w ró w n y c h od siebie o d leg ło ściach .
D o k ład n ie w śro d k u p rz e w ie rc a m y w a le c 'ś w id re m . Ś re d n ic a o tw o ru w y n o s i 5 m m .
Do lew eg o bo k u w a lc a (ry s . 14) p r z y k r ę c a m y d ru g ie k ó łk o z ę b a te (4.0 z ę b ó w ). C a ło ść n a bijam y na oś, sp o rz ą d z o n ą z d r u tu 5 m m g r u b ego. D łu g o ść osi w y n o si 65 m m . K ońce tk w ią -
R ys. 17. Z ąb w alca zęb a teg o .
— 25 —
c e w o tw o ra c h , śc in a m y do g ru b o śc i 3 m m . A żeb y się w a le c nie p rz e s u w a ł w b o k p o d c z a s ruchu, o ta c z a m y p o z o s ta ły w o ln y odcinek osi, z a w a rte j m ię d z y bocziicm i ścian am i p o d s ta w y
liiiilmil 1 1 1 1
R ys. 18. S ch em at w ałka p rzy cisk a ją ceg o . W W ałek p rz y cisk ,, O o ś, 5 , i S._, sp ręż y n y , P p o d staw a w ałk a p rzycisk ., A t A., Bi B2 otw ory w p o d sta
w ie , «i «2J7i\ m2 nakrętki, R rączka, p p ie r ś cień . p ierścien iem , k tó r y s p o rz ą d z a m y z p a sk a bla
chy.
5. W ałek przyciskający.
P o d c z a s o b ro tu w a lc a film m ó g łb y w y s k a k iw a ć z z ą b k ó w . A ż e b y to uniem ożliw ić, p rz y -
— 26 —
c isk a m y film do w a lc a : w a łk ie m p rz y c is k a ją cym . S c h e m a t w a lk a p rz y c isk a ją c e g o p rz e d s ta w ia ry s . 18. S p rę ż y n y S r i S 2 n a cisk ają w a łe k w , n a w a ł z ę b a ty , a w ię c p rz y c is k a ją film.
W a łe k w to c z y m y z d rz e w a . W śro d k u w a ł
ka w ie rc im y o tw ó r, o ś re d n ic y 3 m m . N a stę p nie n a s u w a m y go n a p r o s ty k a w a łe k d ru tu o śre d n ic y 3 m m . D łu g o ść d ru tu w y n o si 150 mm.
O b y d w a końce d ru tu , k a ż d y n a d łu g o ści 50 mm z a o p a tru je m y w g w in ty .
R ys. 19. Krój p o d sta w y wałka p rzy cisk a ją ceg o .
W śro d k u d ru tu u s ta w ia m y w a łe k , za ś do k o ń c ó w w a łk a d o s u w a m y po jednej p ły tc e m o siężnej (ry s . 18). N astęp n ie z a g in a m y d r u t tak, jak to w id a ć n a ry s . 18. W a łe k p o w in ien się na osi sw o b o d n ie k ręcić.
P o zgięciu osi w a lk a , n a k rę c a m y n a k a ż d e ram ię o si po jed n ej n a k rę tc e . D o k a żd ej n a k rę tk i d o s u w a m y po jednej p ły tc e m etalo w ej.
S p rę ż y n y S , i S 2 (ry s. 18) s p o rz ą d z a m y z d r u tu sta lo w e g o , k tó r y s k rę c a m y n a o k rą g ły m p a ty c z k u (o łó w k u ). Oś w a łk a p rz y m o c o w u je m y
— 27 —
do p o d s ta w y w a lk a p rz y c isk a ją c e g o : P o d s ta w ę tę w y c in a m y z b la c h y . Krój i zgięcie p o d s ta w y w a lk a zn ajd zie C z y te ln ik na ry s. 19 i 18: W p u n k tach , n a z n a c z o n y c h n a ry s . 19 k rz y ż y k a m i w ie rc im y o tw o r y o śre d n ic y 3 mm.
P r z e z o tw o ry A ,, Bi, Bo, A ., p rz e s u w a m y ra m io n a osi w a lk a (ry s. 18). Na k o ń ce osi, w y -
P P o d sta w a przyrządu p r o jek cy jn eg o . O t otw ory w p o d sta w ie , O o ś u staw iacza, //, //8 nakrętki.
sta ją c e za p o d s ta w ę , n a k ła d a m y po jednej p ł y t ce m e ta lo w e j lub r ą c z k ę (ry s . 18), k tó rą p r z y c isk a m y d o p o d s ta w y w a ł k a n a k rę tk a m i im i m-.
N aęisk w a łk a n a w a ł, reg u lu jem y p rz e z d o k rę c a n ie lub o d k rę c a n ie n a k rę te k n, i n2.
6. U sta w ia cz (regulator).
U sta w ia c z albo re g u la to r s łu ż y do sz y b k ie go u sta w ia n ia c a ły c h o b ra z k ó w filmu p rz e d oknem k in e m ato g rafu .
C z ę sto się b o w iem z d a rz a , żc p o d c z a s w y ś w ie tla n ia n izegodnie zlepionego filmu, nagle ukazuje się na e k ra n ie k re s k a ro z d z ie la jąc a o b razk i, n ad nią z a ś c z ę ść dolna, p o d nią część g ó r n a o b ra z k a . W takim w y p a d k u w y s ta r c z y tylko p o su n ąć u s ta w ia c z (czy n ić m o żn a ta k ż e p o d c z a s ruchu k in m e a to g ra fu ) a o trz y m a m y na
R ys. 21. K olow rot.
P P od sta w a aparatu, £ p o d sta w a aparatu. O o ś k o ło w rotu , n nakrętki, T ło ży sk o , k korba, R rączka.
e k ra n ie c a ły o b ra z . ( P a tr z S a m o u c z e k f „ W y św ie tla n ie film ów k in e m a to g ra ficz n y c h “).
S c h e m a t u s ta w ia c z a p rzed staw iła ry s . ,20.
A b y s p o rz ą d z ić u sta w ia c z , to c z y m y oś ż e lazn ą ogólnej d łu g o ści 90 m m , p o sia d a ją c ą na k o ń cach czo p y d ługości 14 m m . Ś re d n ic a osi w p rz e k ro ju ś ro d k o w y m w y n o s i 5 mm. Ś re d n ic a czo p ó w , k tó re g w in tu je m y , w y n o s i 3 m in. Do g w in tó w na czo p ach d o b ie ra m y d w ie n a k rę tk i
■; ' . - ' ■ ■ ■ • ' \ ' 11! i iu. C z o p y osi p rz e s u w a m y p rz e z p o dłużne o tw o r y p o d s ta w y p r z y r z ą d u p ro jek cy jn eg o . D o k ręco n e n a k rę tk i u tru d n ia ją ru c h osi.
— 29 —
7. K ołow rót.
A ż e b y u z y s k a ć ja k n a jw ię k sz ą ilość o b r o tó w , m ałeg o k ó łk a tra n sm isy jn e g o na osi g łó w n ie j, sto su je m y k o ło w ró t.
K o ło w ro t (ry s. 21) s k ła d a się z w ielkiego k o ła tra n sm isy jn e g o K, osi O, k o rb y k, z r ą c z k ą R . T a k koło tra n s m is y jn e ja k i k o rb ę unio- - c o w u je m y n a osi, z a p o m o c ą n a k rę te k n. O ś o- b r a c a się je d n y m czopem , w o tw o rz e c p o d s ta w y p z r y r z ą d u p ro je k c y jn e g o , d ru g im W ojtwo- rze ło ż y s k a T (ry s. 21), k tó re to ło ż y sk o m oże C z y te ln ik n a b y ć lub sa m sp o rz ą d z ić .
S z c z e g ó ło w e j b u d o w y k o ło w ro tu o p isy w a ć tu taj nie b ę d ziem y . C z y te ln ik m o że s a m .b u d o :
\vę i w y m ia r y w y k o m b in o w a ć z ry s . 21.
Z a m ia st d re w n ia n y c h to c z o n y c h kółek tra n sm isy jn y c h , m o żn a u ż y ć z d o b ry m s k u t
kiem d w ó c h k ó łe k z ę b a ty c h (m e ta lo w y c h ).
K o ło w ro t je s t o ta tn ią cz ę śc ią a p a ra tu k in e
m a to g raficzn eg o . P rz y s tę p u je m y te ra z do z m o n to w a n ia a p a ra tu .
M ontaż aparatu.
I. C z ę ść g ó rn ą p o d s ta w y a p a ra tu , p r z y k r ę c a m y do części dolnej, w m iejscu uw id o czn io - nem n a ry s. 3.
II. D o części g ó rn e j p o d s ta w y p rz y k rę c a m y la ta rn ię (ry s. 3).
III. M o n tu jem y p rz y rz ą d p ro je k c y jn y : 1. — Z a k ła d a m y ok n o k in e m a to g ra fu ta k jak to w id a ć n a ry s . 8. W y ro s te k o k n a p rz e s u w a m y p rz e z n acięcie n, p o d s ta w y p rz y rz ą d u , n a stęp n ie z a g in a m y w y r o s te k w d ó ł i p rz y lu to - w u je m y do śro d k o w e j śc ia n y p o d s ta w y p r z y rz ą d u (ry s. 8). O tw ó r p ro s to k ą tn y o k n a, p o w in n iśm y ca łk o w ic ie w id z ie ć p rz e z s o c z e w kę S :t.
2. — Z a w ie sz a m y p rz y c is k a c z P r z . (ry s. 8) n a p o d sta w ie o b je k ty w u . P o d s ta w ę o b je k ty w u n a s u w a m y o d p o w ied n io na p o d s ta w ę p r z y r z ą du p ro jek cy jn eg o . Z a g ię ty g ó rn y k o n ie c p rz y - cisk a c z a m o żem y p rz y lu to w a ć do p o d s ta w y o b je k ty w u .
3. — W s u w a m y ru rę r3 do r u r y r Ł (ry s . 8).
4. — Inne części p rz y rz ą d u m o n tu jem y tak ja k to b y ło w y ż e j o pisane.
5. — U s ta w ia m y p rz e g ro d ę (m ig aw k ę) w te n sp o só b , że jej s k rz y d ło z a s ła n ia okno ty lk o w ty m czasie,, k ie d y się z ę b a ty w a le c p o ru sz a .
IV. P r z y ś ru b o w u je m y do p o d s ta w y p r z y rz ą d p ro je k c y jn y (ry s . 3).
V. W m iejscu u w id o czn io n y m n a ry s . 3 p r z y k rę c a m y p o d s ta w ę w a łk a p rz y c isk a ją c e g o .
VI. P r z y k r ę c a m y k o ło w ro t w r a z z ło ż y sk iem i z a k ła d a m y sz n u r tra n s m is y jn y .
T a k u k o ń c z y liśm y b u d o w ę a p a ra tu k in em a
to g raficzn eg o .
]3udow ę innych c z g ści k in em ato g rafii, opis sp o so b u w y ś w ie tla n ia film ów k in e m a to g ra ficz nych o ra z ra d y i w s k a z ó w k i zn ajd zie C zy teln ik w S am o u czk u pod ty tu łe m : „ W y św ie tla n ie fil
m ó w k in e m a to g ra fic z n y c h “ .
- 31 -
K O N IEC.
S A M O U C Z E K T JE C H K I C Z IST Y.
— --- W Y D A W N IC T W O PO PU LARN O -N AU KO W E .
S p is dotąd wydanych tom ik ów :
Nr.
Nr.
Nr.
Nr.
Nr.
Nr.
Nr.
Nr.
Nr.
Nr.
Nr, Nr.
Nr.
Nr.
Nr.
Nr.
Nr.
Nr.
Nr.
1. I n d u k t o r . Przyrząd do wytwarzania iskier z 4 rycinam i.
2. J a k s i ę b u d u j e , a p a r a t f o t o g r a f i c z n y . Z 11 rycini m i.
3. J a k s i ę f o t o g r a f u j e . Z 8 Rycinami.
4. T e l e f o n d o m o w y . Z 11 rycinam i.
D y n a m o M a c h i n a d o w y t w a r z a n i a e l e k t r y k i . Z 18 rycinam i.
O g n i w a i b a t e r i e g a l w a n i c z n e . Z 1 6 rycin.
7. M o t o r y e l e k l r y c z n e . Z 18 rycinam i.
B u d o w a l a t a w c a . Z 40 rycinam i.
T e l e g r a f M o r s e ’a . Z 7 rycinam i.
10. T e l e g r a f b e z d r u t u , Z 21 rycinam i.
11. A k u m u l a t o r y . Z 7 ryc.
12. P o m p y w o d n e . Z 11 r u in a m i.
13. E l e k t r o f o r o r a z p r z y - r z ą d y p o m o c n i c z e . Z 10 rycinam i,
14. P r z y r z ą d d o E l e k t r o liz y . Z 8 rycinam i.
15. J e d n o p ł a t o w c e i d w u p ł a t o w c e . Z 16 ryc.
16. C a m e r a o b s c u r a . Z 6 rycinam i.
17. K o ł a w o d n e i t u r b i n y . Z 29 rycinam i.
18. C i e m n i a f o t o g r a f i c z n a . Z 25 rycinam i, 19. D y n a m o o p r ą d z i e
s t a ł y m . Z 13 rycinam i.
5.
6.
8. 9.
Nr. 20. Z b i e r a n i e i z u ż y t k o w a n i e n i e u ż y t k ó w . Nr. 21. T o r p e d o w c e . Z 32 ryc.
Nr. 22. T a r t a k w o d n y , Z 17 r.
Nr. 23. W i a t r a k i . Z 26 ryc.
Nr. 24. T e c h n i k a r o b ó t d r z e w n y c h . Z 26 rycinam i.
Nr, 25. T o k a r k a . Z 27 ryc.
; Nr, 26. R o b o t y k a r t o n o w e . Z 23 rycinam i.
Nr. 27. S i l n i k n a p r ą d s t a ł y . Z 23 rycinam i.
Nr. 28. A p a r a t y d o G a l w a n o - p i a s t y k i i d o G a lw a - n o s t e g j i . Z 10 ryc.
Nr. 29. E l e k t r y c z n a k o l e j l i n o w a . Z 58 rycinam i.
Nr. 30. B u d o w a t e r r a r i u m . Z 14 rycinam i.
Nr. 31. E l e k t r . a p a r a t d o k o p i o w a n i a k l i s z . Z 15 rycinam i.
Nr. 32, A p a r a t p r o j e k c y j n y . Z 14 rycinam i.
Nr. 33. P r z ą t w o r n i a e l e k t r . Z 12 rycinam i.
Nr. 34. P i ł k a n o ż n a ( l a u b s e - g a ) . Z 14 rycinam i.
Nr. 35. W in d a e l e k t r y c z n a . Z 21 rycinam i.
Nr. 36. xM otor p ę d z o n y r o z - g r z e w a n e m p o w i e t r z e m . Z 16 rycinam i.
Nr. 37. B o b s l e i g h ( S a n e c z k i s t e r o w e ) . Z 37 ryc.
N r. 38. I n s t a l a c j a i s p o r z ą d z a n i e d z w o n k ó w e - l e k t r y c z n Y c h , Z 38 r.
N r. 39. K i n e m a t o g r a f . Z 21 r.
Nr. 40. W y ś w i e t l a n i e f i l m ó w k i n e m a t o g r . Z 17 ryc.
D a l s z e w d r u k u .
N a k ła d e m k s ię g a r n i B. K O T U L I, C ie szy n (P olska).
