"Oskarżony o przyjaźń z Polakami. Niemiecki pediatra w okupowanym Krakowie", Josef Ströder, przedmowa do wydania niemieckiego Berthold Beitz, przedmowa do wydania polskiego Józef Bogusz, przekład Katarzyna Rydel-Johnston, Kraków 1988 : [recenzja]

632

M o ż n a b y w reszcie n a p isa ć c o k o lw ie k — w o p a r c iu o p race h isto r y k ó w sz tu k i — o w arszaw sk iej sie d z ib ie B an k u P o lsk ie g o .

W a n ek sa ch ź r ó d ło w y c h z n a la z ły się m . in. d ek rety z 1828 r. in a u g u ru ją ce d z ia ła ln o ść B an k u , w ew n ętrzn e p rzep isy i instrukcje d o ty c z ą c e w a r u n k ó w u d ziela n ia p o ż y c z e k i tryb u p rzy jm o w a n ia w k ła d ó w , a ta k ż e sp ra w o zd a n ie za p ierw szy rok istn ien ia in stytu cji. K sią ż k ę ilu stru ją rep rod u k cje p o r tr e tó w stern ik ó w p o lity k i fin a n so w ej K r ó le stw a P o ls k ie g o o ra z f a c s im ilia d o k u m e n tó w . W y ­ d a w n ic tw o n ie zaw iera n iestety in d e k su o só b .

A . S.

M . S. S i m o n o w a , K r iz is a g r a r n o jp o litik i c a rizm a nakan u nie p ie r w o j ro s sijsk o j

riew olu cji, A k a d e m ia N a u k S S S R , In stitu t Istorii S S S R , Iz d a tie lstw o „ N a u k a ” ,

M o s k w a 1987, s. 2 52.

K w e s tia agrarn a, ja k k o lw ie k c z ę sto o b e c n a w h isto r io g r a ii radzieckiej, p o z o sta w ia n a d a l szereg p r o b le m ó w , czek a ją cy ch n a o p r a c o w a n ie . S i m o n o w a o p u b lik o w a ła ju ż w cześn iej k ilk a a rty k u łó w , p o św ię c o n y c h n iek tó r y m a sp ek to m te g o za g a d n ie n ia . W o m a w ia n ej p o zy cji a u to r k a d o k o n u je p o d su m o w a n ia d o ty c h c z a so w e g o sta n u b a d a ń , p rzep ro w a d za ją c je d n o c z e śn ie w ła sn ą a n a lizę w o p a r c iu o b o g a tą b a zę ź r ó d ło w ą . A u to r k a w y k o r z y sta ła źró d ła r ó ż n e g o ty p u (m . in . p a m ię tn ik i o s ó b u czestn iczą c y ch w pracach R a d y N a d zw y cza jn ej d o S p raw Z w ią z a n y c h z P o trze b a m i P rod uk cji R o ln ej) p o słu ż y ła się ta k ż e b o g a tą literatu rą p rzed m io tu . P o d sta w o w y m c e le m tej p racy b y ło u k a za n ie i z a n a liz o w a n ie w alk i w o b o z ie r z ą d o w y m o k szta łt p o lity k i agrarnej w ok resie p o p rzed za ją cy m w y b u ch rew olucji 1905 roku.

W ra z z p o c z ą tk ie m X X w iek u k w estia agrarn a sta ła się p o d sta w o w y m p r o b lem em rosyjskiej p o lity k i w ew n ętrzn ej. P o d e jm o w a n o p r ó b y ro z w ią z a n ia za istn ia ły ch tru d n o ści. D o jed nej z ta k ich p ró b za lic z y ć m o ż n a p o w o ła n ie d o ży cia n a p o c z ą tk u 1902 ro k u R a d y N a d zw y cza jn ej d o S praw Z w ią z a n y c h z P o trze b a m i P rod uk cji R o ln ej. N a jej czele sta n ą ł S ergiu sz W itte. J eg o d ym isja ze s ta n o w isk a m in istra fin a n só w w k o ń c u 1903 ro k u o b n iż y ła p restiż R a d y . A u to r k a p o d k r e śla , że ża d n e z u sta leń tej in stytu cji nie w y s z ło je d n a k ze sta d iu m p ro jek tu , R a d a p rzetrw a ła d o p o c z ą tk u 1905 ro k u , a c h o ć jej d z ia ła ln o ść nie d o p r o w a d z iła d o ża d n y ch k o n k retn y ch u sta le ń , p o z o sta w iła o n a szereg m a ter ia łó w , sta n o w ią c y c h o b e c n ie c e n n e źr ó d ło d la b a d a czy . K ręgi rzą d zą ce nie b yły z d e c y d o w a n e c o d o linii p o stę p o w a n ia w o b e c k w estii agrarnej. Ich w a h a n ia w y ra źn ie w id ać w p o w o ła n iu d w ó c h o śr o d k ó w , p rzy g o to w u ją c y c h p rzyszłą reform ę. O b o k w sp o m n ia n ej wyżej R a d y p o ja w iła się K o m isja R ed a k cy jn a M in iste r stw a S p ra w W e w n ętrzn y ch , g d zie d e c y d o w a ł W a c ła w P le h w e , zw o len n ik tra d y cy jn eg o kursu.

P raca za w iera cztery ro zd zia ły , o m a w ia ją c e c h r o n o lo g ic z n ie p o sz c z e g ó ln e e ta p y d zia ła ln o ści w sp o m n ia n y c h w yżej in stytu cji — R a d y i K o m isji.

K sią żk a z a o p a tr z o n a jest ty lk o w in d ek s o s o b o w y , brak je st o d d z ie ln ie zesta w io n ej b ib lio g r a fii.

H . G.

J o se f S t r ó d e r , O s k a rż o n y o p r z y ja ź ń z P o la k a m i. N ie m ie c k i p e d ia tr a w o k u p o w a ­

n ym K ra k o w ie , p rzed m o w a d o w y d . n iem ie ck ie g o B erth o ld B e i t z , p rzed m o w a d o

w yd . p o lsk ie g o J ó z e f B o g u s z , p rzek ła d K a ta rzy n a R y d e l - J o h n s t o n , W y d a w n ic t­ w o L iterack ie, K ra k ó w 1988, s. 272.

D o r za d k o śc i n a leżą p rzek azy p a m ię tn ik a rsk ie n iem ieck ich lek arzy d o ty c z ą c e ziem p o lsk ich w latach II w o jn y św iatow ej i o k u p a cji, zw ła szcza w o ln e od uprzedzeń n a r o d o w y c h i p o lity cz n y c h

Z A P I S K I

633

(p o r . m . in. L. H e i l m e y e r , „ L e b e n serin n eru n g en ” , hrsg. I. H e i l m e y e r , S tu ttg a rt— N e w Y o rk 1971; H . G r a f v o n L e h n d o r f f , O stp reu ssisch es T ag e b u ch . A u fz e ic h n u n g e n ein e s A rztes a u s den Jahren 1945— 1947, M ü n ch en 1961; H . V o s s , „ Z p a m ię tn ik a p r o fe so r a R eich su n iv er sitä t P o s e n ” , o p ra c. K . M . P o s p i e s z a l s k i , „P rzeg lą d Z a c h o d n i” 1955, nr 12, s. 2 7 5 — 2 9 8 ). W sp o m n ie n ia Jo se fa S t r ö d e r a (o b e c n ie e m e r y to w a n e g o p r o fe so r a p ediatrii U n iw e r sy te tu w W ü rzb u rg u ) ob ejm u ją z a s a d n ic z o o k res o d m arca 1942 d o późn ej je sie n i 1944 ro k u , c h o ć w ie le m iejsca p o św ię c o n o także w cze śn iejszy m la to m n au k i i stu d ió w lek a rsk ich a u to r a w e F ryb u rgu i D ü ss e ld o r fie o ra z słu żb ie w o jsk o w ej w L u ftw a ffe. Z w o jsk a m ło d y , 3 0 -letn i p ed ia tr a sk ier o w a n y z o s ta ł p rzez M in isterstw o L o tn ic tw a d o K r a k o w a w celu z o r g a n iz o w a n ia tam n iem ieck iej k lin ik i dziecięcej. S to lic a G e n e r a l­ n e g o G u b e r n a to r stw a , jej z a b y tk i, h isto ria i m ie sz k a ń c y w yraźn ie z a fa sc y n o w a ły S tröd era, i to w s p o s ó b trw ały. Sw ój o b ra z K r a k o w a a u to r b a rd zo trafn ie ujął w sło w a c h „ to m ia sto b ęd zie przez c a łe ży cie sz ło za m n ą ” . S to su n k i n ie m ie c k ie g o lek arza z p o lsk im i w sp ó łp r a c o w n ik a m i sz y b k o u ło ż y ły się d o b r z e , a n a w et przyjaźn ie, n ie w ą tp liw ie d zięk i j e g o p rz e k o n a n io m p o lity cz n y m i religijnym . Z d e c y d o w a n ie p rzeciw n y n a r o d o w e m u so c ja liz m o w i, k a to lik , n ie u zn a ją cy p o d z ia łó w r a so w y c h , zy sk a ł so b ie d o b rą o p in ię i z a u fa n ie p o lsk ie g o śr o d o w isk a , nie ty lk o lek a rsk ieg o . T a k a p o sta w a N ie m c a , b a czn ie o b se r w o w a n e g o p rzez m ie jsc o w e w ła d ze, s p o w o d o w a ła w k o ń c u fo rm a ln e o sk a r ż e n ie o P o le n freu n d sch a ft — stąd ty tu ł p a m ię tn ik a . S tröder z d u żą sy m p a tią p isze o w ielu lek a r z a c h -P o la k a c h , w sp o m in a m .in . p r o fe so r a K sa w e r e g o L e w k o w ic z a o ra z d o k to r ó w T a d eu sza N o w a k a , J u lian a A le k sa n d r o w ic z a (p ó ź n ie jsz e g o p r o fe so r a ) i S ta n isła w a M u ch ę. O s o b n e ro zd zia ły p a m ię tn ik a d o ty c z ą p r o fe so r a J ó zefa K o str z e w sk ie g o , sp ecja listy c h o r ó b z a k a źn y ch o r a z F ra n ciszk a G rö era , p r o fe so r a ped iatrii U n iw e r sy te tu L w o w sk ie g o . S p o r o m iejsca zajm uje o p is „ S o n d e r a k tio n K r a k a u ” ; w p ra w d zie a u to r nie b yl jej n a o c z y n y m św ia d k iem lecz p rzed sta w ił to w y d a rzen ie z d u żą d o k ła d n o ś c ią i n ie b ez w yraźnej d e z p a r o b a ty d la p o c z y n a ń w ła d z h itler o w sk ich w o b e c n au k i p o lsk iej. In teresu jące są też u w a g i S trö d era o gen era ln y m g u b ern a to r ze H a n sie F ra n k u o ra z o a n ty p o ls k ic h za rzą d ze n ia ch o k u p a c y jn y c h d o ty c z ą c y c h leczn ictw a . N a jisto tn ie jsz e w k siążce są jed n a k w sp o m n ie n ia o cod zien n ej p racy p ed ia tr y w k lin ic e, o b ezp o śr ed n ic h z w ią z k a c h z p o lsk ą m e d y c y n ą i m ieszk a ń ca m i K r a k o w a . O sta tn ie m iesią ce w o jn y sp ęd ził a u to r w J en ie, a n a stęp n ie n a d z o r o w a ł o p iek ę lek a rsk ą n ad d ziećm i z w ie lu krajów E u ro p y w b y ły m o b o z ie k on cen tr a cy jn y m w B u ch en w a ld zie. W p ó źn iejszy ch la ta ch o d n o w io n e z o sta ły k o n ta k ty p a m ię tn ik a rza z k ra k o w sk im śr o d o w isk ie m lek arskim . M . in. w ro k u 1977 był h o n o r o w y m g o śc ie m S zp ita la D z ie c ię c e g o w K r a k o w ie z o k a zji setnej r o czn icy p o w sta n ia tej in stytu cji. 18 p a źd ziern ik a 1978 ro k u za sw o ją p o sta w ę i z a słu g i p r o fe so r J o se f S trö d er w y r ó ż n io n y z o sta ł, ja k o p ierw szy N ie m ie c , ty tu łe m d o k to r a

h on oris cau sa k rak ow sk iej A k a d e m ii M ed y czn ej. „ P r z e sz ło ść ta — ja k za u w a ż y ł p a m ię tn ik a rz — nie

m o ż e b o w ie m z o s ta ć p rzek reślo n a d la te g o ty lk o , że ju ż się sk o ń c z y ła ” .

W . W.

S ta n isła w K o w a l c z y k , L u b e ls k ie T o w a r z y stw o L e k a rs k ie 1874— 1 9 5 1 , L u b els­ k ie T o w a r z y stw o N a u k o w e , P race W y d zia łu B io lo g ii, M o n o g r a fie t. X I , P a ń stw o w e W y d a w n ic tw o N a u k o w e , W a rsza w a — Ł ó d ź 1987, s. 133, ilustr.

Jest to zarys d ziejó w L u b elsk ie g o T o w a r z y stw a L e k a r sk ieg o . Z a ło ż o n e w 1874 r., p o k ilk u letn ich sta ra n ia ch m iejsco w y ch lek a rzy , p o w sta ło o n o ja k o d ru gie p r o w in cjo n a ln e to w a r z y stw o lek arskie w K r ó le stw ie P o lsk im (p o T o w a r z y stw ie L ekarsk im w P ło c k u , u tw o r z o n y m w 1872 r.). P o m im o re g io n a ln e g o za sięg u p r o w a d z iło r ó ż n o r o d n ą i zn a czą cą d zia ła ln o ść: regu larn e p o sie d z e n ia z w y ­ g ła sz a n iem refera tó w i d e m o n str o w a n ie m p r z y p a d k ó w c h o r o b o w y c h , u tr zy m y w a n ie k o n ta k tó w z lek arzam i i o rg a n iza cja m i lek arskim i w kraju i za gran icą, u d zia ł w w ielu p rzed sięw zięcia ch sp o łe c z n y c h , e k o n o m ic z n y c h i k u ltu ra ln y ch . J e g o c z ło n k o w ie p u b lik o w a li liczn e p ra ce n a u k o w e w e