Kaczorowski, Barłomiej
"Martyrologium czyli wspomnienia
świętych przypadające na poszczególne
dni roku", Henryk Fross SI, Warszawa
1984 : [recenzja]
Przegląd Historyczny 76/4, 909-910
1985
Artykuł umieszczony jest w kolekcji cyfrowej bazhum.muzhp.pl,
gromadzącej zawartość polskich czasopism humanistycznych
i społecznych, tworzonej przez Muzeum Historii Polski w Warszawie
w ramach prac podejmowanych na rzecz zapewnienia otwartego,
powszechnego i trwałego dostępu do polskiego dorobku naukowego
i kulturalnego.
Artykuł został opracowany do udostępnienia w Internecie dzięki
wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach
dofinansowania działalności upowszechniającej naukę.
Z
A
P
I
S
K
I
M ichał K o n d r a t i u k , Elem enty bałtyckie w toponim ii i m ikro -
toponimii regionu białostockiego, Polska Akadem ia Nauk, Instytut Sło-
w ianoznaw stw a, „Prace Slaw istyczne” 41, Zaklad Narodowy im. Osso- lińsikich-Wydawnictwo, W rocław -W arszaw a-K raków -G dańsk-Łódź 1985, s. 293.
P raca obejm uje obszar obecnego województwa białostockiego i graniczących z nim niektórych gmin województwa łomżyńskiego i suwalskiego (około 12 000 km*). Historycznie jest to północna część Podlasia i przyległe do niego od wschodu ziemie Wielkiego K sięstw a Litewskiego, a więc typowe pogranicze bałtyjsko-słow iańskie. Bazę m ateriałow ą pracy stanow ią zapisy gw arow e toponimów i miikrotoponimów ze b ran e w terenie w latach 1961—1970, ich poświadczenia historyczne (obfitsze dla nazw miejscowości) od XIV dc XX w. w yekscerpow ane ze źródeł drukow anych, archiw alnych (głównie o charakterze inwentarzowym ) i kartograficznych oraz a k tualne nazwy urzędowe. Autor opublikował w 1974 r. monograficzne opracowanie nazw miejscowych północno-wschodniej Białostocczyzny (w granicach sprzed r e form y 1975 r.). Obecnie spośród 23 500 nazw po odrzuceniu hydronim ów w ybrał na podstawie etymologii, budowy morfologicznej i wyglądu fonetycznego 930 bałtyz- mów dodatkowo uw zględniając 14 nazw dziś nieistniejących. Pojaw iły się one w 508 miejscowościach (wykaz po s. 218). M ateriał przedstaw iony został w układzie alfabetycznym w dwu rozdziałach, osobno dla toponimów (176, hasłem nazwa urzę dowa) i nazw terenow ych (768, hasłem nazwa gwarowa dostosowana do wymowy polskiej). W ykazy stały się podstaw ą do uwag o zjaw iskach słowotwórczych i w y dzielenia bałtyjskich form antów , między innym i przyrostków na -iszki, -ele, -ule, -ucie, -uki, -uny, -ejki. A utor dokonuje też klasyfikacji i ch arakterystyki tem a- tyczno-sem antycznej nazw, próbuje z nich wydzielić pochodzenia prusko-jaćw ies- kiego i w skazuje na sposoby slawizacji nazw. Załączonych 17 map ilustruje niektóre zjaw iska w terenie. W książce jest indeks alfabetyczny nazw. M ateriał rzuca wiele św iatła na stosunki etniczne na badanym obszarze. W ykorzystana w pracy lite ra tu ra przedm iotu umożliwia dotarcie do litew skich i białoruskich opracow ań topo- nomastycznych.
S.C.
Henryk F r o s s SI, M artyrologium czyli wspomnienia św iętych
przypadające na poszczególne dni roku. Akademia Teologii K atolickiej,
W arszawa 1984, s. 299.
Książka H enryka F r o s s a wychodzi na spotkanie żywym zainteresow aniom hagiograficznym i przedstaw ia m artyrologium zgodne z poprawionym kalendarzem liturgicznym. Obok w artości liturgicznych książka posiada niew ątpliw ie w alor po pularnonaukow y. W krótkim , rzeczowym w stępie autor ukazuje historię m arty ro logiów, począwszy od spisywanych w pierw szych gminach chrześcijańskich list m ę czenników oraz odczytywanych publicznie opisów ich życia i dies natalis, aż po dzieło Cezarego Baroniusza podjęte na zlecenie papieża Grzegorza X III. Należne sobie m iejsce znalazły pomnikowe w ydaw nictw a bollandiańskie. M artyrologium Ba roniusza doczekało się wielu opracow ań i popraw ek, z reguły zaniżających wartość oryginału. Tak też H. Fross ocenia edycję z 1922 roku. Wielka reform a kalendarza
910 Z A P IS K I
liturgicznego po Soborze W atykańskim II z 1S69 roku spowodowała konieczność po nownego przeredagow ania „M artyrologium Rzymskiego”. W Polsce decyzja K onfe rencji Episkopatu Polski z 1974 roku dostosowała kalendarz rzym ski do w arunków lokalnych. P raca H. Frossa ma stanowić próbę zapełnienia luki w ytworzonej przez brak przygotowywanego dopiero posoborowego „M artyrologium Rzymskiego”.
Książka zaw iera bogaty zestaw propozycji dla różnych wspólnot zakonnych, któ ry może posłużyć do stworzenia w łasnych m artyrologiów. Autor dodał wskazówki pomocne w uzupełnianiu swojego opracow ania. Szczególnie dużo m iejsca pośw ię cono świętym i błogosławionym polskim i obcym działającym na naszych ziemiach, a także żyjącym w czasach nam najbliższych.
Najw ażniejszą część dzieła stanow i kilkaset m inibiogramów świętych i błogo sławionych uszeregowanych zgodnie z kalendarzem liturgicznym. Obok wspom nień obowiązkowych i uroczystości uwzględniono setki wspomnień dowolnych i pam ią tek postaci, których kult nigdy nie nabrał cech powszechności i ograniczył się do wspólnot diecezjalnych, zakonnych czy parafialnych. W osobnym rozdziale uw zględ niono tzw. św ięta ruchome. Książkę kończy bardzo potrzebny alfabetyczny spis uroczystości i wspomnień wraz z oznaczeniem dni roku, na które św ięta te przy padają.
B.K.
W incenty Z a l e s k i SDB, Św ięci na każdy dzień, W ydawnictwo Salezjańskie, Łódź 1984, s. 876.
Książka ks. W incentego Z a l e s k i e g o stanow i współczesną w ersję żywotów świętych. W krótkim „W prowadzeniu” autor рггуглаје, że jego celem stało się za pełnienie luki we współczesnej hagiografii polskiej, wytworzonej przez brak po pularnego zbioru żywotów świętych i błogosławionych Kościoła katolickiego. Oma w iana pozycja pow stała nie tylko „ku pokrzepieniu serc”, lecz przede wszystkim ma być zbiorem niezbędnych inform acji o kilkuset postaciach z dziejów chrześci jaństw a. Ks. Zaleski ułatw ił lekturę książki przedstaw iając system atyczne zesta wienie jej zawartości, segregując całość 649 żywotów. W tej liczbie znalazło się 89 papieży i ponad 250 biskupów i kapłanów . Uwagę zwraca również pokaźna grupa około 60 członków rodzin panujących. Ten tradycjonalizm złagodzony został szero kim uwzględnieniem świętych i błogosławionych żyjących w XIX i XX w ieku oraz włączeniem do pocztu życiorysów męczenników i apostołów Nowego Św iata, Czar nej A fryki, Oceanii.
Biogramy uszeregowano zgodnie z obowiązującym kalendarzem liturgicznym , dokonując jednak pewnych przesunięć dla bardziej równomiernego rozmieszczenia żywotów. Każdy z esejów zaw iera zwięzłą historię życia i śmierci świętego, ukazaną często na szerszym tle społecznym — tyczy się to zwłaszcza postaci działających w ostatnim stuleciu. Niejako uzupełnieniem właściwego żywotu są dołączone dane erudycyjne. A utor zamieszcza inform acje o liczebności i strukturze Kościoła w k r a ju m isji świętego. W licznych szkicach traktujących o założycielach lub patronach zgromadzeń zakonnych przytoczone zostały wiadomości o dniu dzisiejszym każdej z tych rodzin w świecie i w Polsce (liczba domów i członków zakonu). Biogram zwykle otw ierają i zam ykają akcenty topo- i onomastyczne — dow iadujem y się ilu świętych i błogosławionych nosiło k o nkretne imię oraz jak wiele miejscowości w Polsce zaczerpnęło swoją nazwę od tegoż imienia. Autor z dużym powodzeniem zrealizował postaw iony sobie cel przekazania w krótkiej nocie m aksim um k o n k re t nych inform acji, przy czym niekiedy zabrakło mu konsekw encji w zachowaniu n a kreślonego modelu. Czepem też, choć rzadko, zdarzają się drobne nieścisłości
