Wojciech Góralski
"Il sinodo dei vescovi", Gian Pietro
Milano, Milano 1985 : [recenzja]
Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 32/3-4, 271-279
1989
[3]
R ecenzje271
G ian SPietro M i 1 a n o. II sin od o d ei v e sc o v i, M ilano — D ott. A . G iu ffre E ditore — ,1985, s. ,VIII + 408.
P o w o ła n a do ż y c ia p rz e z P a w ła V I m o tu p ro p r io A p o s to lic a so
l-U citudo z 15' IX 186& r. in s ty t u c ja S y n o d u B is k u p ó w s ta n o w i n ie w ą tp liw ie d o n io s ły m o m e n t w ż y c iu K o ścio ła. Z ro d z iła ją e k le z jo lo g ia S o b o ru W a ty k a ń s k ie g o II d o s trz e g a ją c a m. in. p ro b le m k o le g ia l n o śc i o ra z tr o s k i i w sp ó ło d p o w ie d z ia ln o śc i wszyistikieh b is k u p ó w z a K o śció ł p o w sz e c h n y . P r z y ję te w k o n s ty tu c ji d o g m a ty c z n e j L u m e n g e n -
tiu m sf o rm u ło w a n ie so llic itu d o p ro u n iv e r s a E cclesia (n. 2i3), a je s z
cze w c z e śn ie j u s ta le n ia p o d ję te w r e z u lta c ie d e b a ty o jc ó w so b o ru n a t e m a t u d z ia łu b is k u p ó w w ży ciu całe g o K o ścio ła, p o z o sta ły w id o m y m w y ra z e m ro z w o ju św ia d o m o śc i K o śc io ła w t a k is to tn e j sp ra w ie .
Z s a ty s f a k c ją n a le ż y o d n o to w a ć w lite r a tu r z e te o o lg ic z n o -k a n o n i- s ty c z n e j p ra c ę G. P . M ila n o , p ro f e s o ra p r a w a k a n o n ic z n e g o n a W y d z ia le P r a w a U n iw e r s y te tu w S a s s a ri (na S a rd y n ii), w y d a n ą w s e r ii p u b lik a c ji te g o ż W y d z ia łu . W e w s tę p ie do n ie j (s. V II—V III) a u t o r w p ro w a d z a c z y te ln ik a w p ro b le m a ty k ę g e n e z y S y n o d u B isk u p ó w , n a w ią z u ją c do p rz y to c z o n e j p rz e d c h w ilą f o r m u ły so b o ro w e j so llic itu d o
p ro u n iv e r sa E cclesia.
K o n s tr u k c ja d z ie ła o b e jm u je 4> ro z d z ia ły : 1) K o n s u lta c ja p r z e d s o b o -
ro w a i w y p r a c o w a n ie sc h e m a tu o b isk u p a c h (s. 1—65); 2) D y sk u je so b o ro w e n ad s tr u k tu r ą h ie ra rc h ic zn ą K o śc io ła i n ad e p is k o p a te m (s. 67—317); 3) K u je stie d o g m a ty c zn e o tw a r te p r z e z S obór (s. 219— 248); 4) A s p e k t p r a w n y S y n o d u B isk u p ó w (s. 261—381). Do ta k ie g o u k ła d u tr e ś c i n ie m o ż n a m ieć z a s trz e ż e ń : je s t on lo g iczn y , s p ó jn y i p r z e jr z y sty . P ie r w s z e tr z y ro z d z ia ły o d n o sz ą się w ię c do g e n e z y i h is to r ii p o w s ta n ia S y n o d u B isk u p ó w , u k a z a n y c h w k o n te k ś c ie e k le z jo lo g ii so b o ro w e j, c z w a rty zaś d o ty c z y s t r u k t u r y p r a w n e j te j in s ty tu c ji.
R o z d z ia ł I — to o m ó w ie n ie k o n s u lta c ji p rz e d s o b o ro w e j n a te m a t e p is k o p a tu o ra z s c h e m a tu so b o ro w e g o De E p isco p is. A u to r d o k o n u je te g o w o śm iu n a s tę p u ją c y c h p u n k ta c h : w o ta e p is k o p a tu e u ro p e js k ie g o , w o ta e p is k o p a tu a z ja ty c k ie g o ,, w o ta e p is k o p a tu a f r y k a ń s k ie g o , w o ta e p is k o p a tu a m e r y k a ń s k ie g o , w o ta z a k o n ó w , w o ta K o n g re g a c ji K u r ii R z y m sk ie j, w o ta u n iw e r s y te tó w k a to lic k ic h , p ra c e p rz y g o to w a w c z e d o s c h e m a tu D e E p iscopis. T re ść ro z d z ia łu je s t p rz e d s ta w io n a in te r e s u jąco . C z y te ln ik z a p o z n a je się z c h a r a k t e r y s t y k ą w n io s k ó w n a d s y ła n y c h n a S o b ó r W a ty k a ń s k i p rz e z ró ż n y c h b is k u p ó w i K o n fe re n c je B is k u p ó w z k r a jó w ró ż n y c h k o n ty n e n tó w o ra z in n e śro d o w is k a w y m ie n io n e w p rz y to c z o n y c h p u n k ta c h . A u to r p rz y ta c z a w n io s k i n a jb a r d z ie j c h a r a k te r y s ty c z n e d la p o szc z e g ó ln y c h k o n ty n e n tó w . T a k
np. w od
n ie s ie n iu do e p is k o p a tu e u ro p e js k ie g o s tw ie rd z a , że n a d s y ła n e w o ta d o ty c z y ły k o n s ty tu c ji h ie r a r c h ic z n e j K o śc io łą , a szczeg ó ln ie f u n k c ji i ro li biskupia w s t r u k t u r a c h lo k a ln y c h o ra zw
w y m ia rz epowszech
n y m , ro li b is k u p ó w w K o śc ie le p o w sz e c h n y m . W inioski t e d o ty k a ły■ aspektów p ra w n y c h , a le i d o g m a ty c z n y c h (np. a b p A łf r in k z H o la n d ii p o s tu lo w a ł ja w n e o k re ś le n ie m u n u s e p is c o p a le o ra z je g o r e l a c ji z p r y m a te m , j a k ró w n ie ż s tw ie rd z e n ie , że z a rz ą d K o śc io ła p o w sz e c h n e g o n a le ż y z p r a w a do K o le g iu m b is k u p ó w ). P r o p o n o w a n o ta k ż e u tw o rz e n ie n o w y c h in s ty tu c ji. O m ów iw tszy w o ta b is k u p ó w e u ro p e js k ic h , a z ja ty c k ic h , a f r y k a ń s k ic h i a m e r y k a ń s k ic h a u t o r r e f e r u je je s y n te ty c z n ie , d o k o n u ją c p e w n e g o ic h p o d s u m o w a n ia . I t a k c z y te ln ik d o w ia d u je się, że u w a g a b is k u p ó w s k u p ia ła się prziede w s z y s tk im n a p ro b le m a c h a d m in is tr a c y jn y c h z w ią z a n y c h z p e łn ie n ie m u r z ę d u b is k u p ie g o o ra z c h ę c i p o s z e rz e n ia k o m p e te n c ji b is k u p ó w d ie c e z ja ln y c h , z w ła sz c z a w s to s u n k u d o z a k o n n ik ó w . W d z ie d z in ie n a to m ia s t d o k tr y n a ln e j p o d n o szo n o p ro b le m y d o ty c z ą c e e p is k o p a tu (p o s tu lo w a n o u z u p e łn ie n ie w ty m w z g lę d z ie n a u k i S o b o ru W a ty k a ń s k ie g o I), r e la c ji p ap ie ż -b iisk u p i, k o le g ia ln o ś c i, o d p o w ie d z ia ln o śc i b is k u p ó w za K o śc ió ł p o w s z e c h n y (so lli-
c itu d o p ro u n iv e r s a E cclesia). W o ta p o ch o d z ą c e od p rz e ło ż o n y c h z a
k o n n y c h w y k a z y w a ły m a łe z a in te re s o w a n ie te g o śro d o w is k a p ro b le m a m i e p is k o p a tu , z w ra c a n o n a to m ia s t u w a g ę n a d z ie d z in ę r e la c ji b is k u p — in s ty t u ty z a k o n n e . M a ło w p ły n ę ło w n io s k ó w o d n o sz ą c y c h się d o z a g a d n ie ń te o lo g ic z n y c h . W o ta K o n g re g a c ji K u r ii R z y m sk ie j o rie n to w a ły się k u te o lo g ii e p is k o p a tu , p o s tu lo w a ły n ie u d z ie la n ie z b y t w ie lu p r e r o g a ty w b is k u p o m , p o d k re ś la ły p o tr z e b ę ustankyw ienia R a d y p rz e d s ta w ic ie li w s z y s tk ic h d y k a s te r ió w K u r ii z S e k r e ta r z e m S ta n u n a czele. W y p a d a d o d a ć , że a u to r o m a w ia ta k ż e w o ta p o szcze g ó ln y c h K o n g re g a c ji K u rii. U n iw e r s y te ty rz y m s k ie s y g n a liz o w a ły p r o b le m u d z ia łu K o le g iu m b is k u p ó w w z a rz ą d z ie i m a g is te r iu m K o ścio ła, w sjpółpracy b is k u p ó w z p a p ie ż e m w w y p ra c o w y w a n iu r e g u ł w ia r y i d y s c y p lin y , ztw iązku p o m ię d z y w ła d z ą ju r y s d y k c ji i w ła d z ą św ięceń . U n iw e r s y te ty k a to lic k ie sp o za R z y m u a k c e n to w a ły p o tr z e b ę o k re ś le n ia n a t u r y s a k r a m e n t a ln e j ś w ię c e ń b is k u p ic h , k o le g ia ln o ś c i, s o llic itu d o b i s k u p ó w w K o śeieie p o w sz e c h n y m (ta k ż e p o z a so b o rem ), ro li K o le g iu m b is k u p ó w w ..m u n u s d o c e n d i” .
I n t e r e s u ją c o M ila n o p r z e d s ta w ia ta k ż e p rz e b ie g p ra c p r z y g o to w a w c z y c h do s c h e m a tu D e E p iscopis. P rz y p o m in a n a w stę p ie , iż p u b lik a c ja m o tu p ro p r io J a n a X X I I I S u p e rn o D ei n u tu z 5' V I IflfiO' r. ro z p o c z ę ła fa z ę p rz y g o to w a n ia do S o b o ru W a ty k a ń s k ie g o II. W śró d w ie lu k o m is ji u s ta n o w io n y c h d la p rz e s tu d io w a n ia w n io s k ó w p r z e s ła n y c h n a s o b ó r i p rz y g o to w a n ia te m a tó w d o d y s k u s ją n a o b ra d y so b o ro w e p r a c o w a ła K o m is ja „D e E p isc o p is e t de d io e c e se o n r e g im in e ” , k tó r e j p o w ie rz o n o te m a ty k ę d o ty c z ą c ą e p is k o p a tu (p rz e w o d n ic z ą c y m b y ł p o c z ą t k o w o k a r d . M. M im m i, a po je g o śm ie rc i — k a r d . P . M a re lla ), s e k r e ta r z e m b y ł b p J. G aw lina., łą c z n ie c z ło n k a m i k o m is ji b y ło 21, b is k u p ó w i 3 k a p ła n ó w ). W e w rz e ś n iu ISfiO r. kom iisja, d y s p o n u ją c a z e sp o łe m k o n .su lto ró w , ro z p o c z ę ła p r a c ę d z ie lą c j ą p o m ię d z y tr z y p o d k o m isje . W y p ra c o w a n o s c h e m a t o g ó ln y , a u p rz e d n io IB V I 1961 r . i 201—01 I I 1962 r., p o d d a n o do d y s k u s ji C e n tr a ln e j K o m is ji P rz y g o to w a w c z e j
15] R ecenzje 273 s c h e m a ty tr z e c h p o d k o m isji, b is k u p i — K u r ia R zy m sk a, u d z ia ł b is k u p ó w w K u r ii R z y m sk ie j, K o n fe re n c je B isk u p ó w . A u to r o m a w ia te d o k u m e n ty , do k tó r y c h zreszitą C e n tr a l n a K o m is ja P rz y g o to w a w c z a zgło s iła wuele z a s trz e ż e ń . D o ty c z y ły on e p rz e d e w s z y s tk im z b y t m a łe j ilo ści u s t a le ń d o k tr y n a ln y c h . W d n iu 2,1 I I 1982 r. C e n tr a ln a K o m is ja P rz y g o to w a w c z a g ło s o w a ła n a d s c h e m a te m (na 57 o b e c n y c h c z ło n k ó w ty lk o 2 g ło so w a ło za te k s te m , je d e n b y ł m u p rz e c iw n y , a p o z o s ta li ■— za w p ro w a d z e n ie m m o d y fik a c ji). S c h e m a t z w ró c o n o w ię c K o m is ji D e E p isco p is, k tó r a p o k o le jn y c h s tu d ia c h w p ro w a d z iła p e w n e m o d y fik a c je (p ra c o w a ły p o n o w n ie 3: p o d k o m isje ), p o s tu lu ją c , b y d y s k u s ja n a d ty m d o k u m e n te m w a u li so b o ro w e j o d b y ła się d o p ie ro p o d y s k u s ji n a d s c h e m a te m k o n s ty tu c ji o K o ściele.
R o zd ział II — z a w ie ra o m ó w ie n ie d y s k u s ji so b o ro w e j n a d s t r u k t u r ą h ie r a r c h ic z n ą K o śc io ła i n a d e p is k o p a te m . A o to p o d ty tu ły ro z d z ia łu w s k a z u ją c e n a k o le jn o ś ć re f e r o w a n y c h z a g a d n ie ń : p ie rw s z e in t e r w e n c je n a d s c h e m a te m De E c c le sia , m o d y f ik a c je w n ie s io n e do s c h e m a tu , d y s k u s ja n a d s c h e m a te m p o p r a w io n y m (różne o r ie n ta c je d o ty c z ą c e k o le g ia ln o ś c i), s c h e m a t D e E p isc o p is (p ie rw sz e p u n k ty w id z e n ia ), d y s k u s ja n a d s c h e m a te m D e E p isc o p is, w y p ra c o w a n ie n o w e g o s c h e m a tu De E c c le sia , w y p ra c o w a n ie n o w e g o s c h e m a tu D e E p isco p is, d y s k u s ja n a d s c h e m a te m D e E c c le sia p o d c z a s I I I se sji, d y s k u s ja n a d s c h e m a te m D e E p isc o p is, w y p ra c o w a n ie s c h e m a tu D e E c c le sia i u p rz e d n ia n o ta w y ja ś n i a ją c a o ra z z a tw ie rd z e n ie s c h e m a tu D e E p isco p is. P o d a n e t u t a j t 3rt'uły p u n k tó w o r i e n tu j ą s a m e p rz e z się, j a k di-ugie i ż m u d n e b y ło ite r sooibrow e o b y d w u s c h e m a tó w z a jm u ją c y c h się s t r u k t u r ą h ie r a r c h ic z n ą K o ścio ła, m . in z a g a d n ie n ie m w s p ó ło d p o w ie - cŁziatoości b is k u p ó w za K o śc ió ł p o w sz e c h n y . R o z d z ia ł n a le ż y u z n a ć za b a rd z o is to tn y d la p ra c y M ilan o . R e f e ru ją c lo sy o b y d w u s c h e m a tó w (De E c c le sia i D e E p isc o p is — z a ty tu ło w a n y n a s tę p n ie De p a sto ra li e p isc o p o T u m m u n e r e in E cclesia ), o b o k p r z y ta c z a n ia d a n y c h o g ó ln y ch , a u to r z w ra c a c a ły czas u w a g ę n a w ą te k d o ty c z ą c y k o le g ia ln o ś c i i so l- lic itu d o p ro u n iv e r s a E cclesia w s z y s tk ic h b is k u p ó w . T o w ło n ie ty c h w ła ś n ie p ro b le m ó w tk w iły z a lą ż k i p rz y s z łe j in s ty tu c ja S y n o d u B is k u pów . N a le ż y w ię c z a u w a ż y ć w y so k ie w a lo ry m e to d o lo g ic z n e t e j części o p ra c o w a n ia . C z y te ln ik , z a p o z n a ją c się z e w o lu c ją św ia d o m o śc i o jcó w S o b o ru W a ty k a ń s k ie g o I I n a te m a t u s t r o ju K o śc io ła i p o z y c ji b is k u p ó w n ie tr a c i and n a m o m e n t z p o la w id z e n ia z a g a d n ie n ia , k tó r e s t a now a te m a t k s ią ż k i. T o w ła ś n ie le k t u r a je j d ru g ie g o ro z d z ia łu p o z w a la z ro z u m ie ć , w ja k im k o n te k ś c ie d o jr z e w a ła do k o n k re tn e g o u c ie le ś n ie n ia id e a u d z ia łu c a łe g o e p is k o p a tu w o d p o w ie d z ia ln o śc i za K o śc ió ł p o w sz e c h n y . W a rto ró w n ie ż n a d m ie n ić , iż r e f e r u ją c ite r s y n o d a le w s p o m n ia n y c h d w ó c h s c h e m a tó w M ila n o p r z e d s ta w ia sz e re g szcze g ó łó w o d n o sz ą c y c h się m. in. do z n a c z ą c y c h in te r w e n c ji w ie lu o jc ó w s o b o ru w k w e s tia c h z w ią z a n y c h z p o d ję ty m te m a te m .
N a w ią z u ją c b liż e j do tr e ś c i ro z d z ia łu w y p a d a s tw ie rd z ić za a u to r e m ,
iż s c h e m a t k o n s ty tu c ji D e E cclesia ro z d a n o u c z e s tn ik o m so b o ru 23 X I №62 r. p o d czas 25~ej k o n g r e g a c ji g e n e r a ln e j. W I I I i IV ro z d z ia ło t e g o d o k u m e n tu mówfilo siię n a te m a t h ieirarch ii. R o z d z ia ły te b y ły d y s k u to w a n e w a u li so b o ro w e j z d u ż ą w n ik liw o ś c ią . 'K ry ty c z n y są d w y r a ż a n o o w ą s k im p o tr a k to w a n iu k w e s tii k o le g ia ln o ś c i i u d z ia łu K o le g iu m b is k u p ó w w z a rz ą d z ie K o śc io ła p o w szech n eg o . P o d n o sz o n o t a k że p o tr z e b ę p o w o ła n ia do ż y c ia o rg a n u r e p r e z e n tu ją c e g o w s z y s tk ic h b is k u p ó w . D y s k u s ja p o z w o liła n a m o d y f ik a c ję i w y p ra c o w a n ie n o w e g o s c h e m a tu D e E cclesia, z a tw ie rd z o n e g o w m a r c u 1SKS r. p rz e z K o m i sję k o rd y n a c ji. P o ra z pierw iszy p o ja w iła się t u t a j w z m ia n k a o d w ó ch p o d m io ta c h n a jw y ż s z e j w ła d z y w K o śc ie le (p a p ie ż i K o le g iu m b is k u pów ). D y s k u s ja n a d n o w y m s c h e m a te m u ja w n iła ró ż n e o r ie n ta c je n a t e m a t k o le g ia ln o ś c i. N ie b ra k ło m. in . p rz e c iw n ik ó w id e i k o le g ia ln o ś c i, z d a n ie m k tó r y c h id e a t a m oże d o p ro w a d z ić do k o n c y lia ry z m u i e p is k o - p a liz m u . (J e d e n z o jcó w s o b o ru p o w ie d z ia ł w dylskusjd m . in .: M ihi p e r s u a d e r e n on p o tu i J e su m C h r is tu m c o n s titu iss e c o lle g iu m a p o sto -
lo ru m cu iu s h e re s s it e p is c o p o ru m c o lle g iu m , s. 33). W d n iu I X
1%3 r., p o d czas 3&-ej k o n g re g a c ji g e n e r a ln e j d o k u m e n t t e n u z y s k a ł z a tw ie rd z e n ie a u li so b o ro w e j (2i231i g ło só w — p la c e t, 43 — n on p la cet, 27 —i głoisótw n ie w a ż n y c h ). 2i9 X 1963 r . ro z d a n o u c z e s tn ik o m so b o ru d o k u m e n t z a w ie ra ją c y 4 p y ta n ia , n a k tó r e n a le ż a ło o d p o w ied zie ć w c e lu u m o ż liw ie n ia K o m is ji T eo lo g ic z n e j u z y s k a n ie o r ie n ta c ji co do d a lsz e g o o p ra c o w a n ia s c h e m a tu . C h o d ziło o p y ta n ia , czy w sc h e m a c ie
D e E cclesia m o ż n a u m ie śc ić , ż e : 1;) k o n s e k r a c ja b is k u p ia s ta n o w i n a j
w y ższy sto p ie ń s a k r a m e n t u k a p ła ń s tw a ; 2) k a ż d y b is k u p p ra w o w ic ie k o n s e k r o w a n y i p o z o s ta ją c y w je d n o ś c i z b is k u p a m i i p a p ie ż e m je s t c z ło n k ie m c ia ła b is k u p ie g o ; 3') K o le g iu m b is k u p ó w je s t n a s tę p c ą K o le g iu m 1 a p o s to ls k ie g o w tr z e c h u rz ę d a c h i w p o d m io to w o śc i, i je m u w ra z z p a p ie ż e m (k tó re g o p ra w o n a d w s z y s tk im i p a s te r z a m i i w ie r n y m i z o s ta je n ie n a r u s z o n e ) p rz y s łu g u je p e łn a i n a jw y ż s z a w ła d z a n a d K o śc io łe m p o w sz e c h n y m ; 4) w ła d z a t a p r z y s łu g u je k o le g iu m ra z e m z g ło w ą, z p ra w a B ożego. P o d c z a s g ło s o w a n ia w d n iu 3© X 1®G3 r. u z y s k a n o g ło sy p r z y c h y ln e za z a m ie sz c z e n ie m w sc h e m a c ie w sz y s tk ic h c z te re c h p ro p o z y c ji (336 g ło só w by ło p rz e c iw n y c h s tw ie rd z e n iu , że ta k ż e K o le g iu m b is k u p ó w je s t p o d m io te m n a jw y ż s z e j w ła d z y w K o ściele).
W d n iu 5 X I 18i63 r. o tw a r to w a u li so b o ro w e j d y s k u s ję n a d sc h e m a te m d e k r e t u D e E p isco p is ac d e d io e c e siu m reg im in e. D o k u m e n t p o m in ą ł m ilc z e n ie m sz e re g w a ż n y c h k w e s tii. W ro z d z ia le I m ó w iło się o u p r a w n ie n ia c h b is k u p ó w , a w ro z d z ia le II — o re la c ja c h K o n g re g a c ji K u r ii i b is k u p ó w . Do w ie lu
fragmentów
s c h e m a tu o d n ie s io n o się k ry ty c z n ie . P o d n o sz o n o m. in. p o trz e b ę d o w a rto ś c io w a n ia K o le g iu m b is k u p ó w o ra z s tw o r z e n ia n o w eg o o rg a n u , k tó r y by s k u p ia ł r e p r e z e n ta c ję e p is k o p a tu p o za s o b o re m c e le m o m a w ia n ia z p a p ie ż e m b a rd z o d o n io s ły c h k w e s tii d o ty c z ą c y c h K o śc io ła (m. in. K o n fe re n c jam
R ecenzje 275 B is k u p ó w In d o n e z ji p o s tu lo w a ła , u tw o rz e n ie a l i ą u o d su p r e m u m C o l l e g iu m , k tó r e b y — p od k ie r u n k ie m p a p ie ż a — w y k o n y w a ło k o le g ia ln ie
w ła d z ę b is k u p ią w o b e c K o śc io ła p o w sz e c h n e g o ; b p K r a m e r p ro p o n o w a ł u tw o rz e n ie Collegium p erm a n en s episcoporu m , k tó re w in n o się z b ie ra ć p r z y n a jm n ie j r a z w r o t a d la o m a w ia n ia z p a p ie ż e m w a ż n y c h s p r a w i s u g e r o w a n ia k o n ie c z n y c h in ic ja ty w ; K o n f e r e n c ja E p iisk o p atu A fry k i P o łu d n io w e j p o s tu lo w a ła p o w o ła n ie do ży cia co rp u s c o n su lta -
tiv u m e p is c o p o ru m — z a n a lo g ic z n y m i z a d a n ia m i; k a rd . F lo r it w im ie
n iu 50' b is k u p ó w s u g e r o w a ł u tw o rz e n ie c o n g re g a tio c e n tr a lis ja k o n a d r z ę d n ą k o n g re g a c ję K u rii, zło żo n ą z b is k u p ó w ; n ie k tó rz y o jc o w ie so b o ro w i p ro p o n o w a li p o w o ła n ie do is tn i e n ia c o e tu s e p is c o p o ru m co n su l-
ta tiv u s ze s ta ły m s e k r e ta r z e m w R zy m ie, lu b C o n sis to riu m A p o s to li- c u m — r e p r e z e n ta c ję w sk ła d z ie 10'0 bistoupów ). D y s k u s ja w s k a z y w a
ła, iż id e a so llic itu d o p ro u n iu ersa E cclesia w s z y s tk ic h b is k u p ó w b y ła ży w a. N ie b r a k ło g ło só w za p rz y z n a n ie m o w e j r e p r e z e n ta c j i b is k u p ó w u p r a w n ie ń u s ta w o d a w c z y c h , czy za u tw o r z e n ie m c e n tr a ln e g o o rg a n u b is k u p ie g o z g ło s e m d e c y d u ją c y m .
W r e d a k c j i n o w e g o s c h e m a tu D e E cclesia b r a n o p o d u w a g ę głosy w d y s k u s ji n a d s c h e m a te m D e E p isco p is, o d p o w ie d z i n a w s p o m n ia n e w y ż e j c z te ry p y ta n i a o ra z w y p o w ie d z i p is e m n e o jc ó w so b o ru złożone w S e k r e ta r ia c ie po zam lknięciu II se sji. W zięto p o d u w a g ę ta k ż e p u n k t w id z e n ia K o m is ji b ib lijn e j n a te m a t K o le g iu m b is k u p ó w . K o m is ja d o k tr y n a ln a z a tw ie rd z iła n o w y s c h e m a t o K o ściele, a w k w ie tn iu 1&64i r. p rz y ję ła go K o m is ja k o o rd y n a c ji. S c h e m a t te n w n ió sł n o w e e le m e n ty d o ty c z ą c e a u to n o m ii p r y m a tu , z n a m io n o w a ło go p e w n e u ję c ie k o m p r om is o w e .
W g r u d n iu 1963 r. ro z p o c z ę to p r a c ę n a d w y p ra c o w a n ie m k o le jn e g o s c h e m a tu D e E p isco p is. G łó w n y m p ro b le m e m b y ło tu o k re ś le n ie fo r m w y k o n y w a n ia w ła d z y w e w n ą tr z K o śc io ła i u m ie sz c z e n ie K o le g iu m b i s k u p ó w n a szczy cie h ie r a r c h ic z n e j s t r u k t u r y K o ścio ła. L iczo n o się z w y ja ś n ie n ia m i d o k tr y n a ln y m i n a d s c h e m a te m D e E cclesia. B ra n o p o d u w a g ę ta k ż e tr e ś ć s c h e m a tu d e k r e t u D e cu ra a n im a ru m , k tó r y s k r e ślo n o z lis ty sc h e m a tó w . D o k o n a ła się g łę b o k a z m ia n a w s to s u n k u do p o p rz e d n ie g o p r o je k tu . N a d a n o te ż s c h e m a to w i n o w y ty tu ł: De p a -
s to r a li e p is c o p o ru m m u n ere in E cclesia. W p rz e d m io c ie fo r m y w y k o
n y w a n ia w ła d z y k o le g ia ln e j, zg o d n ie z tr e ś c ią p r o j e k tu De E cclesia, p o d k re ś lo n o , że u s ta n o w ie n ie ja k ie g o ś o rg a n u b is k u p ie g o — co e tu s seu
c o n siliu m c e n tr a le n ie s ta n o w iło b y fo r m y w y k o n y w a n ia w ła d z y k o le
g ia ln e j, le c z r a c z e j fo r m ę w s p ó łp r a c y o k re ś lo n ą p rz e z p a p ie ż a . B y ła b y to w s p ó łp r a c a e p is k o p a tu w o d p o w ie d z ia ln o śc i te g o o s ta tn ie g o , a n ie k o le g iu m , n a d K o śc io łe m p o w sz e c h n y m .
P o d c z a s I I I s e s ji so b o ro w e j m ia ła m ie js c e d y s k u s ja n a d s c h e m a te m
D e E cclesia. O k re s te n c e c h u je p ró b a p rz e z w y c ię ż e n ia n ie m a ły c h r o z
b ie ż n o ś c i d o k tr y n a ln y c h u ja w n ia n y c h w c z a sie d y s k u s ji n a d p o p rz e d n im s c h e m a te m De E cclesia i n a d d e k r e te m De E piscopis. T e k s t n o
w e g o s c h e m a tu , po d w z g lę d e m p r a w n o - f o r m a ln y m z o s ta ł z a tw ie rd z o n y w y m a g a n ą w ię k s z o ś c ią g ło só w (Й/S), w ie lu g ło s u ją c y c h b y ło je d n a k za w p ro w a d z e n ie m n ie z b ę d n y c h m o d y fik a c ji.
G d y tr w a ł o jeszcze g ło s o w a n ie n a d s c h e m a te m D e E cclesia, ro z p o częto d e b a tę n a d k o le jn y m s c h e m a te m De E p isco p is n o sz ą c y m ju ż n o w y t y t u ł D e p a s to r a li e p is c o p o ru m m u n e r e in E cclesia. W y m a g a ł on d a ls z y c h u d o s k o n a le ń i u śc iśle ń . C o n siliu m c e n tr a le (o rg a n r e p r e z e n ta c ji b is k u p ó w ) z o sta ło u k a z a n e ja k o fo r m a re a liz a c ji z a s a d y k o le g ia ln o ś c i b is k u p ó w . D n ia 4 X I 1964 r. p o d d a n o te k s t g ło s o w a n iu (g ło so w an o n a p o szczeg ó ln e p a r a g r a f y lu b g ru p y p a r a g r a f ó w s c h e m a tu ). P u n k t 5, d o ty c z ą c y c o n siliu m c e n tr a le o tr z y m a ł n a jw ię c e j g ło só w (l& ia — p la c e t, Э1 — non p la cet). P o n ie w a ż w ie le g ło só w b y ło p la c e t
iu x ta m o d u m , K o m is ja z o s ta ła z o b o w ią z a n a do o p ra c o w a n ia k o le jn e
go sc h e m a tu .
T y m c z a s s m w y p ra c o w a n o n o w y s c h e m a t De E cclesia, choć te k s tu p o p rz e d n ie g o s u b s ta n c ja ln ie n ie zm ie n io n o . N ie k tó r e z w n ie s io n y c h p o p r a w e k z o sta ły ro z b u d o w a n e w U p r z e d n ie j n ocie w y ja ś n ia ją c e j. P a p ie ż P a w e ł V I w y ra z ił u z n a n ie i a p r o b a tę d la p r a c K o m is ji. P r y m a t p a p ie s k i z o s ta ł w d o k u m e n c ie z d e c y d o w a n ie u w y p u k lo n y . W sk a z a n o te ż n a d w ie fo r m y w y k o n y w a n ia n a jw y ż s z e j w ła d z y w K o ściele p rz e z K o le g iu m b is k u p ó w : u ro c z y s ta (na so b o rze); z w y k ła (poza so b o rem ), w y k o n y w a n a p rz e z b is k u p ó w ro z p ro s z o n y c h w ś w ie c ie : w fo r m ie m i n im a ln e j — p rz e z a k t p rz y ję c ia p rz e z p a p ie ż a k o le k ty w n e g o d z ia ła n ia b is k u p ó w , w fo rm ie p e łn e j — p rz e z a k t w e z w a n ia p rz e z p a p ie ż a b i- s& upów do d z ia ła n ia k o le g ia ln e g o . D n ia 17 X I L964 r. ro z d z ia ł I I I s c h e m a tu z o s ta ł z a tw ie rd z o n y w a u li so b o ro w e j z d e c y d o w a n ą w ię k sz o ścią, i d w a d n i p ó ź n ie j p rz e g ło so w a n o c a ły d o k u m e n t. W d n iu 2)1* X I 1964 r., w o b e c n o śc i P a w ła V I, u ro c z y ś c ie m o ż n a b y ło p ro m u lg o w a ć p o w s ta łą w te n sp o só b k o n s ty tu c ję L u m en g en tiu m .
G ło so w a n ie n a d r e d a k c ją d e f in ity w n ą d e k r e tu D e p a s to r a li e p is c o
p o ru m m u n e re in E cclesia, u w z g lę d n ia ją c ą u s ta le n ia L u m e n g e n tiu m ,
o ra z d e c y z ję p a p ie ż a , iż u n iu s R o m a n i P o n tific is e s t d e te r m in a r e M em -
b ra C o e tu s seu C o n silii c e n tra lis... z a s ta ło p o p rz e d z o n e z a p o w ie d z ią p a
p ie ż a (p o d czas o tw a rc ia IV s e s ji s o b o ru , 1.4 I X 19<65: r.) o b lis k im u s t a n o w ie n iu n o w e j in s ty tu c ji — S y n o d u B isk u p ó w , sto so w n ie d o ży czeń o jc ó w so b o ru . P a w e ł V I p o w ie d z ia ł je d n o c z e śn ie , że o rg a n te n b ęd zie się s k ła d a ł p o w ię k s z e j części z b is k u p ó w ró ż n y c h k ra jó w , z a tw ie r d z o n y c h p rz e z p a p ie ż a a w y b r a n y c h p rz e z K o n fe re n c je E p is k o p a tu , i że b ę d z ie z w o ły w a n y w c e lu w s p ie r a n ia G ło w y K o śc io ła r a d ą i d z ia ła n ie m , ile k ro ć u z n a to za s to s o w n e d la w sp ó ln e g o d o b ra i p o ż y tk u K o śc io ła . N a z a ju tr z p ro m u lg o w a n o m a tu p r o p r io A p o sto lic a so llic itu d o u s t a n a w i a ją c e S y n o d B isk u p ó w . W d n iu 29 IX 1&65 r. z a c z ę to g lo so w a n ie — w e d łu g p a r a g r a f ó w — n a d s c h e m a te m D e p a s to r a li e p is c o
p o r u m m u n e re in E cclesia, k tó r y w g ło s o w a n iu k o n W u z y jn y m u z y s k a ł
[9] R ecenzje 277 ny). 28 X 1965 r. n a s tą p ił a p ro m u lg a c ja d e k r e tu , k tó r y p r z y ją ł t y t u ł C h ris tu s D om in u s. R o z d z ia ł I I I t r a k t u j e o k w e s tia c h d o g m a ty c z n y c h o tw a r ty c h p rz e z S o b ó r W a ty k a ń s k i II. Z a ró w n o b o w ie m k o n s ty tu c ja L u m e n g e n tiu m , ja k i d e k r e t C h ris tu s D o m in u s z a w ie ra ją c e n a u k ę so b o ru n a te m a t e p is k o p a tu p o z o s ta w ia ją n ie k tó r e p ro b le m y n a tu r y d o g m a ty c z n e j do d a lsz e g o p o g łę b ie n ia , m . in. m a ją c e z a s to s o w a n ie o d n o śn ie do S y n o d u B isk u p ó w . C h o d zi o tr z y k w e s tie z a sy g n a liz o w a n e p rz e z a u to r a t y t u ła m i p o d ro z d z ia łó w : 1) p o d m io to w o ść n a jw y ż s z e j w ła d z y w K o ściele (o m a w ia się t u t a j d w ie k o n c e p c je w ła d z y K o le g iu m b is k u p ó w : a) n ie je s t o n o o n ta lo g ic z n ie i h a b it u a in i e p o d m io te m najw yżiszej w ła d z y , le c z w ła d z ę tę je d y n ie p o d z ie la p o p rz e z a k t z p r a w a lu d z k ie g o , g d y m ia n o w ic ie p a p ie ż p rz y z n a m u je j w y k o n y w a n ie w e d łu g w s k a z a n y c h sp o so b ó w ; b) k o le g iu m je s t je d y n y m p o d m io te m n a jw y ż s z e j w ła d z y . M oże o n a b y ć w y k o n y w a n a ty lk o p rz e z je d y n y je j p o d m io t — K o le g iu m b is k u p ó w ra z e m z p a p ie ż e m , b ą d ź p rz e z p a p ie ż a o so b iście, k tó r y d z ia ła re p r e z e n tu ją c k o le g iu m , co n ie ozn acza, że d z ia ła w im ie n iu k o le g iu m . K a ż d y a k t p a p ie ż a je s t ty m sa m y m a k te m k o le g iu m , choć n ie je s t a k te m k o le g ia ln y m . A u to r w s k a z u je ta k ż e n a k o n s e k w e n c je o b y d w u k o n c e p c ji d o ty c z ą c e f o r m a k ty w n o ś c i b is k u p ó w i p a p ie ż a w w y k o n y w a n iu o d p o w ie d z ia ln o śc i za c a ły K o śció ł, m. in. k o n s e k w e n c je p ły n ą c e d la in s ty tu c ji S y n o d u B isk u p ó w . W a ż n e je s t w ja k i m s e n sie — k o le g ia ln y m czy p r y m a c ja ln y m ■— re a liz u je się w sp ó ło d p o w ie d z ia ln o ść b is k u p ó w z p a p ie ż e m p o p rz e z S y n o d B isk u p ó w ); 2) fo r m y w y k o n y w a n ia w ła d z y k o le g ia ln e j (p ro b le m u te g o , s tw ie rd z a a u to r , n ie ro z w ią z a ł S o b ó r W a ty k a ń s k i II, k tó r y o k re ś la a k ty w n o ś ć k o le g iu m ro z p ro sz o n e g o w ś w ie c ie : g d y p a p ie ż z a tw ie rd z a d z ia ła n ie k o le g ia ln e lu b d o n ie g o w z y w a . K o le g ia ln o ść b is k u p ó w s e n s u s tric to , w e d łu g L u m e n g e n tiu m d o ty c z y je d y n ie w s z y s tk ic h b is k u p ó w z p a p ie ż e m , co o z n acza n ie m o ż liw o ś ć p rz e n ie s ie n ia n a d ro d z e p r a w n o - f o r m a ln e j c h a ry z m a tu , k tó r y p rz y n a le ż y k o le g iu m , n a ja k ą ś g r u p ę je g o r e p r e z e n ta n tó w . N a le ż y o d ró ż n ić k o le g ia ln o ś ć „ a f e k ty w n ą ” — b r a t e r s k i w ęzeł je d n o ś c i i s o lid a rn o ś c i i „ e f e k ty w n ą ” — u s ta lo n ą p rz e z so b ó r i u s a n k c jo n o w a n ą p rz e z p ra w o in a c z e j s e n s u s tr ic to — L u m e n g e n tiu m , n. 22—23); 3) f u n k c ja „ d e c y d u ją c a ” i k o n s u lta ty w n a (chodzi o c h a r a k t e r w y k o n y w a n e j p rz e z k o le g iu m w ład zy ). R o z d z ia ł IV u k a z u je s t r u k t u r ę p r a w n ą S y n o d u B isk u p ó w . Ź ró d ła m i są t u t a j : m o tu p r o p r io A p o sto lic a so llic itu d o , p r o j e k t L e x E cclesia e
fu n d a m e n ta lis, R e g u la m in S y n o d u B is k u p ó w o ra z n o w y K o d e k s P r a
w a K a n o n ic z n e g o . A u to r o m a w ia k o le jn o n a s tę p u ją c e z a g a d n ie n ia : c h a r a k t e r y s t y k a o g ó ln a (o m a w ia się ź ró d a ł i k o n s t r u k c ję ro z d z ia łu ), f u n k c je ( in fo rm a c y jn a i k o n s u lta ty w n a , c h a r a k t e r w ła d z y S y n o d u B is k u pów . w ła d z a d e le g o w a n a a n ie z w y c z a jn a ), cele (w y m ia n a in f o rm a c ji, u d z ie la n ie r a d y p a p ie ż o w i w s p r a w a c h , w k tó r y c h S y n o d je s t zw o ła n y , p r o b le m f o r m a ln e g o u s a n k c jo n o w a n ia n a p ła s z c z y ź n ie fo r m a ln e j
n a t u r y w ła d z y w z a k re s ie u d z ie la n ia k o n s u lta c ji), w ła d z a p a p ie ż a (zw o ły w a n ie , z a tw ie rd z a n ie w y b o ru c z ło n k ó w w y z n a c z o n y c h p rz e z K o n fe r e n c je B is k u p ó w i U n ię P rz e ło ż o n y c h Z a k o n n y c h , u c z e stn ic z e n ie w z e b r a n ia c h s y n o d a ln y c h , u s ta la n ie te m a ty k i o b ra d , w y z n a c z e n ie p r z e w o d n ic z ą c e g o — d e le g a ta i s e k r e ta r z a g e n e ra ln e g o , r e la to r ó w p o sz c z e g ó ln y c h te m a tó w , s e k r e ta r z y s p e c ja ln y c h i ew . p o m o c n ic z y c h , c z ło n k ó w K o m is ji s k a r g i z a ż a le ń , 1/3 c z ło n k ó w K o m is ji s tu d y jn y c h i ich p rz e w o d n ic z ą c y c h , 1/5 c z ło n k ó w R a d y S e k r e t a r i a tu g e n e ra ln e g o ; czy p a p ie ż je s t c z ło n k ie m S y n o d u B isk u p ó w ? — a u to r o d p o w ia d a , że n ie ; r e l a c ja p a p ie ż — S y n o d B isk u p ó w ), ró ż n ie ro d z a je z e b r a ń S y n o d u i j e go sk ła d , u rz ę d y k ie ro w n ic z e (p rz e w o d n ic z ą c y — w im ie n iu p a p ie ż a , s e k r e ta r z g e n e ra ln y , S e k r e t a r i a t g e n e ra ln y , R a d a S e k re ta ria tu ),, p ro c e d u r a (w y d a rz e n ia s y n o d a ln e d o k o n u ją się w tr z e c h f a z a c h : fo rm a ln o ś c i w s tę p n e , o b ra d y S y n o d u , p ra c e k o ń co w e), d o k u m e n ty s y n o d a ln e (teo re ty c z n ie is tn i e ją t u n a s tę p u ją c e m o ż liw o śc i z p u n k tu w id z e n ia f o r m a ln e g o : 1) p u b lik a c ja d o k u m e n tu S y n o d u ze z g o d ą p a p ie ż a , le c z bez ż a d n e g o f o r m a ln e g o w łą c z e n ia się p o w a g i p r y r n a c ja ln e j; 2i) w y p r a c o w a n ie d o k u m e n tu w sp ó ln e g o ■— p a p ie ż a i S y n o d u ; 3') w y p ra c o w a n ie d o k u m e n tu p a p ie s k ie g o , k tó r y w ró ż n y sp o só b p r z e jm u je p ro p o z y c je s y n o d a ln e ; 4) p u b lik a c ja p ro p o z y c ji s y n o d a ln y c h r a z e m z d o k u m e n te m p a p ie s k im lu b o d rę b n ie . D o ty c h c z a s n a S y n o d z ie B is k u p ó w z"eal'izo- w a n o d o k u m e n ty o k re ś lo n e w p u n k c ie 1 i 3), S y n o d B is k u p ó w a K u r i a R z y m sk a , S y n o d B is k u p ó w a K o le g iu m K a rd y n a łó w . A u to r d o tk n ą ł w ię c w s z y s tk ic h n a jw a ż n ie js z y c h s t r u k t u r S y n o d u B isk u p ó w w y k a z u ją c tu d u żo d o k ła d n o ś c i i w n ik liw o ś c i.
P r a c ę z a m y k a t y t u ł : R o z w a ż a n ia d o ty c z ą c e r e la c ji S y n o d u B i s k u p ó w i k o le g ia ln o ś c i (s. 383'—39E). J e s t to ro d z a j z a k o ń c z e n ia i p o d s u m o w a n ia całości. A u to r z a u w a ż a w ięc, że S o b ó r W a ty k a ń s k i I I p o tw ie r d z ił ty lk o k o le g ia ln o ś ć n a p ła s z c z y ź n ie o n to ło g ic z n e j, le c z p o z o s ta w ił do p o g łę b ie n ia i e k s p e r y m e n tu je j fo r m y p r a w n e . P o z o s ta je o tw a r ty p ro b le m , czy S y n o d n a le ż y w id z ie ć w p o rz ą d k u k a n o n ic z n y m — ja k o w y r a z u p r a w n ie ń K o le g iu m b is k u p ó w (i w ja k i m s to p n iu ), czy r a c z e j ja k o fo r m ę w y k o n y w a n ia o so b iste j w ła d z y p a p ie ż a , k tó r e j S y n o d b y łb y u c z e s tn ik ie m . P r o b le m te n w ią ż e się w ię c ściśle z k o n c e p c ją p o d m io tu n a jw y ż s z e j w ła d z y w K o śc ie le . T y lk o w h ip o te z ie , że S y n o d w y k o n u je w ła d z ę tz w . d e c y d u ją c ą (a n ie f u n k c j ę d o ra d c z ą ) możm a b y m u p rz y p is a ć a k tu a liz a c ję w ła d z y K o le g iu m . W h i p o te z ie zaś, że S y n o d w y k o n u je ty lk o f u n k c ję d o ra d c z ą , w ła d z a ta k a n ie b y ła b y w ła d z ą K o le g iu m b is k u p ó w , le c z w ła d z ą p r y m a tu , d o w ispół- p r a c y z k tó r y m w e z w a n a je s t r e p r e z e n ta c ja K o le g iu m . Z a g a d n ie n ie r e la c ji p r y m a t — e p is k o p a t w y m a g a p o g łę b io n y c h s tu d ió w . P o tr z e b n a je s t tu p rz e d e w s z y s tk im , k o ń c z y a u to r , r e f le k s ja te o lo g ic z n a , a d o p ie ro p o te m k a n o n is ty c z n a .
N a s. 39i3i—40S* z am ieszczo n y je s t in d e k s nazw iisk, a n a s. 407— 4/0® sp is tr e ś c i.
i l l ] R ecenzje 279 P r a c a s ta n o w i p o g łę b ia n e i d o b rz e u d o k u m e n to w a n e s tu d iu m d o g m a - ty c z n o ^ k a n o n ic z n e . A u to ro w i u d a ło się k o rz y s tn ie w y d o b y ć ” z w n io s k ó w n a S o b ó r W a ty k a ń s k i II,, z d e'b aty s o o b ro w e j, a p rz e d e w s z y s t k im z su k c e s y w n ie m o d y f ik o w a n y c h s c h e m a tó w De E ccle sia o r a z De
E p isco p is w ą te k „ s y n o d a ln y ” . C z y te ln ik z a p o z n a je się w te n sposób
z g e n e z ą S y n o d u B is k u p ó w o ra z z ro z w o je m ś w ia d o m o śc i o jc ó w so b o ru z o r ie n to w a n e j k u p o tr z e b ie u tw o rz e n ia o w eg o c o lle g iu m p e r m a -
n en s ep isco p o ru m . P r o b le m u k a z a n y je s t n a tle d e b a ty d o ty c z ą c e j
k w e s tii k o le g ia ln o ś c i i so llic itu d o p ro u n iv e r s a E cclesia w s z y s tk ic h b i sk u p ó w . I n t e r e s u j ą c o z a s ta ły p rz e d s ta w io n e ró ż n e te n d e n c je i k ie r u n k i ro z w ią z a ń d o s trz e g a ln e w a u li s y n o d a ln e j. W w ie lu k w e s tia c h autoir z a jm u je w ła s n e s ta n o w is k o . W y c z e rp u ją c o p r e z e n tu je s t r u k t u r ę p r a w n ą S y n o d u B isk u p ó w .
K s ią ż k ę w y p a d a ze w sz e c h m i a r z a le c a ć z a ró w n o teo lo g o m , j a k i k a - n o n is to m .
Ks. W o jc ie c h G ó ra ls k i
R om eo A s t o r r i, GU sta tu tl d e lle (C onference ep iscop al!. I: Europa, P a d o v a j(CEDAM) 1987, ss. ]218 :+ 12 Jol.
< P ubblicazioni d ella U n iv e r sity di P a v ia . S tu d i neJIe jscienze g iu r id ic h e
<e
so c ia li N S 52).K o n f e r e n c je B is k u p ó w n a le ż ą do te m a tó w a k tu a ln y c h . Z a jm o w a ł się n im i sy n o d b is k u p ó w w r. 1969 o ra z 1®8&. T e n o s ta tn i p o d k r e ślił k o n ie c z n o ść s tu d ió w n a d ic h s t a tu s e m te o lo g ic z n y m . W a ż n y m p rz y c z y n k ie m w te j m a te r ii są św ieżo w y d a n e m a t e r i a ły m ię d z y n a ro d o w e g o k o lo k w iu m w S a la m a n c e (N a tu r a le z a y f u t u r o d e la s C o n - f e r e n c ia s E p isc o p a te s, S a la m a n c a 138®). K o n g re g a c ja B is k u p ó w p rz e d ło ż y ła biskup-om p r o j e k t d o k u m e n tu O te o lo g ic z n y m i p r a w n y m s ta
tu s ie K o n fe r e n c ji B is k u p ó w z p ro ś b ą o z a ję c ie s ta n o w is k a do k o ń
c a 19<8® r. W ty m k o n te k ś c ie c e n n a je s t — w y d a n a w rz ę d z ie p u b li k a c ji z zaikresu n a u k p r a w n y c h i s p o łe c z n y c h U n iw e r s y te tu w P a - w ii — p r a c a R o m e o A s t o r r i e g o G li S ta t u ti d e lle C o n fe re n ze
E piscopali. U k a z a ła się o n a ja k o tr z e c i to m k ie r o w a n e j p rz e z p ro f.
G. F e 1 i e i a n i s e r ii Q u a d ern i d e lla co d ific a zio n e can on ica p o św ię c o n e j h is to r ii p r a w n o - k u łtu r o w e j k o d y fik a c ji p r a w a k o śc ie ln e g o i s ta n o w i w y ra ź n e p o sz e rz e n ie p e rs p e k ty w y s tu d ió w p re z e n to w a n y c h w t e j s e rii. Z a s a d n ic z y tr z o n p u b lik a c ji o b e jm u je te k s ty s ta tu tó w e u r o - pejiskich k o n f e r e n c ji b is k u p ó w , łą c z n ie ze s t a tu t a m i R a d y K o n f e r e n c ji B is k u p ó w E u ro p y (CCEE) o ra z K o m is ji E p is k o p a tó w W sp ó ln o ty E u r o p e js k ie j (C O M ECE). A n i z p rz e d m o w y a n i z u w a g w s tę p n y c h n ie w y n ik a , czy i k ie d y u k a ż e się d r u g i to m z a w ie r a ją c y s t a tu t y k o n fe r e n c j i p o z a e u ro p e js k ic h .
