KRONIKA POLSKIEGO TOWARZYSTWA GEOLOGICZNEGO
201
Stanisław Mateusz Gąsiorowski (1932 - 2000)
Stanisław M ateusz Gąsiorowski urodził się w Krakowie 21 września 1932 r. i w ychował w niezwykłym domu, w śród nie
zwykłych ludzi. Jego ojciec profesor archeologii, w ybitny inte
lektualista, przyjmow ał u siebie przedstaw icieli elity intelektualnej Krakowa i Polski, ja k filozofów: Rom ana Ingardena, W ładysława Tatarkiew icza, W incentego Lutosławskiego, językoznaw cę K azi
mierza N itscha, kardynała A dam a Sapiehę i w ielu innych. Sta
nisław M ateusz wychowyw ał się w atmosferze wysokiej klasy hu
manizmu. Z dom u wyniósł b ieg łą znajom ość języków zachodnich, szerokie oczytanie i zainteresow ania filozoficzne. Oryginalne były przyczyny w yboru geologii jak o zawodu. Doradzili m u to profe
sorowie Ingarden i Tatarkiew icz jako kierunek najw łaściw szy dla jego filozoficznych zainteresowań, łączący się z kw estiam i zasad
niczym i - czasu, przestrzeni, ew olucji materii.
N a studiach (1950-1955) dostał się pod kierownictw o prof.
M ariana Książkiewicza, co dało m u optym alne wprowadzenie w now oczesną geologię. Studia przeszedł tryum falnie, zdając wszystkie egzam iny (w yjąwszy studium w ojskowe) z wynikiem bardzo dobrym . Po uzyskaniu dyplom u m agisterskiego rozpoczął pracę w Pracow ni G eologiczno-Stratygraficznej PAN w K rakowie i postanow ił zająć się stratygrafią ju ry i kredy pienińskiego pasa skałkowego a w szczególności jeszcze nie rozpoziomowanym i pa
leontologicznie seriami radiolarytów i wapieni bulastych. W tym czasie, dzięki pracom K. Birkenm ajera, geologia pienińskiego pasa skałkowego stała się przedm iotem szczegółowego i now o
czesnego rozpoznania, natom iast prof. M. Książkiewicz, ze sw ą niezaw odną intuicją, poradził Stanisławow i M. G ąsiorowskiemu wykorzystanie dla stratygrafii aptychów - w ieczek zam ykających skorupy niektórych amonitów.
Zastosowanie się do tej rady zadecydow ało o jego najw ięk
szym dokonaniu naukowym. W ynikiem badań prow adzonych w latach 1956-1963 stała się, oparta na aptychach, stratygrafia ju ry i kredy pienińskiego pasa skałkowego, z wyróżnieniem 21 pożio- mów aptychowych. W roku 1962 G ąsiorowski obronił pracę dok
torską z tego zakresu. W prow adzony przez niego podział straty
graficzny został następnie zastosow any i potw ierdzony w innych regionach i krajach (Alpy Zachodnie, Prowansja, Langwedocja, Baleary, M urcja, Rif, Algeria, Tunezja, Sycylia, Apeniny, Karpaty Rumuńskie i Kuba). Było to niew ątpliw ie jedno z najw ybit
niejszych osiągnięć polskiej nauki dwudziestowiecznej w zakresie
stratygrafii. Jedynym niedostatkiem był brak paleontologicznego opracow ania aptychów.
O bok prac z zakresu stratygrafii Gąsiorowski był autorem, bądź wspólnie z K. Birkenm ajerem współautorem , szeregu prac z zakresu sedym entologii i geologii historycznej. N ie opublikowane zostały pom ysły G ąsiorowskiego w zakresie ewolucji. Jego bada
nia ew olucji aptychów oraz studia zm ienności w czasie skorup in
nych grup zw ierzęcych skłoniły go do postaw ienia tezy, w ypow ie
dzianej na odczycie w ygłoszonym w Polskim Tow arzystw ie Przy
rodników im. K opernika w K rakowie w 1962 r., że przyczynam i ew olucji są nie tylko zm iany warunków zew nętrznych, w alka o byt i dobór naturalny ale także pew ne tendencje rozw ojow e w da
nej grupie, niezależne od czynników zew nętrznych. O dczyt ten w yw ołał w śród krakow skich zoologów tak w ielkie oburzenie, że publikacja takich poglądów nie m iała żadnych szans.
Przy okazji zbierania aptychów pienińskich Gąsiorowski zw rócił uw agę na ryncholity - zęby bezskorupow ych głowono- gów. M onograficzne, wszechstronne opracow anie tej grupy było podstaw ą do uzyskania w roku 1976 stopnia naukow ego doktora habilitowanego.
W latach 1975-1985 S. M. Gąsiorowski opracow yw ał w spól
nie z E. Piekarską w apień woźnicki. W yniki części tych badań, w noszących liczne nowe dane zostały opublikow ane w kilku ar
tykułach.
W roku 1993 S. M. G ąsiorowski przeszedł na w łasne żądanie na emeryturę. W tedy to ponow nie zajął się liczącym 8561 okazów zbiorem aptychów (w tym 7575 zebranych przez niego). Jest to praw dopodobnie najw iększy na świecie zbiór, a na pewno najlicz
niejszy gatunkowo. W ykonanie tej pracy było m ożliw e dzięki uzyskanem u w 1995 roku grantowi K BN oraz bardzo dobrej w spółpracy z B. K ietlińską-M ichalik, bez pom ocy której nie zdo
łałby wykonać tego zadania. W ciągu trzech i pół roku zrew ido
w ali i uzupełnili oni oznaczenia w szystkich okazów aptychów oraz syntetycznie, w nikliwie i w ielostronnie opracow ali cały zbiór. Ta ogrom na praca, zakończona w grudniu 1999 roku, jest osiągnięciem unikalnym, słusznie określonym przez przyjm ującą kom isję KBN jako znakomite. S. M. G ąsiorowski, ju ż od kilku lat pow ażnie chory, zm arł 4 w rześnia 2000 r.
Stanisław M ateusz G ąsiorowski był niew ątpliw ie człow ie
kiem niezwykłym . Jego ogrom na w rażliw ość pow odowała utrzy
m yw anie w yraźnego dystansu wobec bliźnich oraz skłonność do krytycznego ich oceniania, co często było odbierane jak o lekcewa
żenie. Także jeg o rozliczne, choć nieszkodliwe dziw actw a draż
niły ludzi. W w ysokim stopniu potrzebow ał samotności. W szyst
kie swoje prace obm yślał i pisał sam otnie we w łasnym domu, a w m iejscu pracy jedynie oznaczał faunę i przeprow adzał ekspery
menty. W dom u pow stały też jego prace filozoficzne i literackie.
N iezbyt silny fizycznie, dzięki ogrom nej am bicji i uporowi, był doskonałym piechurem , dobrym pływ akiem i zupełnie przyzw oi
tym jeźdźcem . Będąc gorącym patriotą w łączył się w stanie w o
jennym w działalność “ Solidarności” , przechow ując w swoim dom u poszukiw anych przez SB działaczy i biorąc udział w roz
m aitych m anifestacjach bez w zględu na konsekw encje. O dw aga w jego odczuciu była koniecznym składnikiem dobrego w ycho
wania. W swojej ostatniej chorobie, świadom y, że um iera, zacho
wał stoicyzm i spokój.
Pozostawm y Go w naszej życzliwej pamięci.
Stanisław Kwiatkowski
Wybrane prace
doc. dr. hab. Stanisława M. Gąsiorowskiego
1956 O faunie aptychów w apienia krynoidowego tytono-beriasu okolic Czorsztyna. Acta Geologica Polonica, 6, 3: 287-299.
202
KRONIKA POLSKIEGO TOWARZYSTWA GEOLOGICZNEGO1959 N ow e dane o w ieku radiolarytów serii reglowej dolnej w Tatrach. Acta Geologica Polonica, 9, 2: 221-228.
1960 Remarques sur les Laevaptychi. Rocznik Polskiego Towa
rzystwa Geologicznego, 30, 1: 60-97.
1961 Sedim entary character o f radiolarites in the Pieniny Klip- pen Belt, Carpathians. Bull. Acad. Pol. Sc. Ser. Sc. geol.
geogr., 9, 3: 171-176 (w spólnie z K. Birkenmajerem).
1962 A ptychi from the Dogger, M alm and N eocom ian in the W estern Carpathians and their stratigraphical value. Studia Geologica Polonica, 10, 1-134.
1968 Palaeogeographical distribution o f M esozoic Rhyncho- lites. Bull. Acad. Pol. Sc. Ser. Sc. geol. geogr., 16, 1: 17—
20.
1969 Ryncholity o czterodzielnej i sześciodzielnej pow ierzchni tylnej. Rocznik Polskiego Towarzystwa Geologicznego, 3 9 ,4 :7 0 5 -7 1 9 .
1970 Les niveaux a aptychus dans les pays autour de la M editer
ranee occidentale et dans les Carpathes. C. R. Acad. Sc.
Paris, 270. Paris (w spólnie z M. Durand Delga).
1973 Les Rhyncholites. Geobios, 6, 2-3: 127-196.
1976 W oźniki Lim estone (? Low er Jurassic, U pper Silesia).
Bull. Acad. Pol. Sc. Ser. Terre, 24, 3-4: 177-182 (wspólnie z E. Piekarską).
1980 W oźniki Limestone. In: International Stratigraphical Lexicon, Vol. I Europe, Fasc. 6a Poland, Part 6a2; Ma
kow ski H. (ed.), M esozoic and Tertiary. Paryż.
2000 Rewizja i uzupełnienie zbioru aptychów ze środkowego ba- josu-dolnego baremu Karpat Zachodnich, znajdującego się w Instytucie Nauk Geologicznych PAN W Krakowie.
O pracowanie archiwalne, str. 38. K raków (w spólnie z B.
Kietlińską-M ichalik).
