KRONIKA POLSKIEGO TOWARZYSTWA GEOLOGICZNEGO
135
Rafał Unrug (19 3 1 -2 0 0 0 )
21 lipca 2000 roku zm arł w swojej rezydencji w Punta Gorda na Florydzie Rafał Unrug, w ybitny geolog, em erytow any profesor U niw ersytetu Braci W right w D ayton, Ohio, USA, były profesor U niw ersytetu Jagiellońskiego, były prezes Polskiego Towarzys
tw a G eologicznego, członek A m erykańskiego Towarzystw a G eo
logicznego oraz Am erykańskiego Stow arzyszenia G eologów N af
towych.
Śmierć jeg o przejęła w ielkim sm utkiem Jego przyjaciół i ko
legów. Geologia światowa straciła w ybitnego uczonego, do ostat
nich chwil swego życia pracującego nad geologicznym i problema
mi Rodinii, G ondw any i A ppalachów. Całe Jego życie pośw ięcone było pracy naukowej i pedagogicznej. Jego postać pozostanie zawsze w pam ięci przyjaciół i kolegów.
Rafał U nrug urodził się 24 października 1931 roku w K rako
wie. Po ukończeniu Liceum im. Nowodw orskiego w 1949 roku, mając, ze względu na swoje pochodzenie, trudności w rozpoczęciu studiów, pracow ał początkowo w Nowej Hucie, a w roku 1952 w P.P. U zdrowisko Cieplice Śląskie zajm ując się ochroną źródeł.
Studia geologiczne rozpoczął na Akadem ii G órniczo-H utni
czej i jeszcze w trakcie studiów, w grudniu 1954 roku podjął pracę w charakterze zastępcy asystenta w Zakładzie Geologii, kiero
wanym przez profesora M ariana Książkiewicza. Ten uniw ersy
tecki wcześniej Zakład w 1951 r. został przyłączony do AGH, a 1957 r., w raz z wszystkimi pracow nikam i, pow rócił do U niw ersy
tetu Jagiellońskiego. W m iędzyczasie, w 1957 r. Rafał Unrug uzyskał na AGH dyplom m agistra inżyniera z zakresu geologii po
szukiwawczej.
W Uniwersytecie Jagiellońskim Rafał Unrug pracow ał nie
przerwanie do 1983 roku, uzyskując 1963 r. stopień doktora, a ha
bilitując się w roku 1969. W roku 1978 uzyskał tytuł naukowy pro
fesora nadzwyczajnego. W roku 1972 objął kierownictw o Katedry Geologii UJ, zaś w roku następnym został mianowany dyrektorem Instytutu Nauk G eologicznych UJ, który w ówczas utworzony zos
tał z Jego inicjatywy. N a przełom ie lat pięćdziesiątych i sześć
dziesiątych pełnił funkcję seniora budowy paw ilonu Geologii na ulicy Oleandry 2a. Dzięki Jego w ysiłkom oraz umiejętności zw al
czania trudności możliwe było, w połow ie lat siedemdziesiątych, reaktywow anie studiów geologicznych na U niw ersytecie Jagiel
lońskim. G łów nie Jego zasługą było ukształtowanie kierunków badawczych prow adzonych w instytucie, w naw iązaniu do istnie
jącej wcześniej szkoły sedym entologicznej profesora M. Książ-
kiew icz oraz stworzenie koncepcji zajęć dydaktycznych na reakty
w owanym kierunku. W pracy był zaw sze bardzo w ym agający za
równo w stosunku do siebie ja k i w spółpracow ników stwarzając jednak atm osferę stym ulującą prow adzenie badań naukowych.
D ziałalność naukow a Rafała charakteryzow ała się dynam iz
m em badaw czym i podejm ow aniem często pionierskich badań.
Jego zainteresow ania badaw cze były bardzo szerokie i dotyczyły w ielu problem ów , od szczegółowych analiz sedym entologicz- nych, przez badania paleogeograficzne do regionalnych analiz geodynamicznych. Posiadał On um iejętność tw órczego w yko
rzystyw ania now ych kierunków badaw czych. W spółpraca z Nim, k tó rąjed en z nas (A.Ś.) m iał przyjem ność prow adzić, była zawsze wielkim przeżyciem naukowym. Do dziś jeżdżąc po karpackich odsłonięciach, które razem oglądaliśmy, w spom inam Jego tw órcze pom ysły i dyskusje, które owocowały w spólnym i pracam i.
Początkowy okres Jego działalności naukowej zw iązany był głów nie z pionierskim badaniam i sedym entologicznym i osadów D unajca (1956, 1957). Szybko jednak skoncentrow ał swoje zain
teresow ania na badaniach sedym entologicznych i paleogeogra- ficznych fliszu karpackiego. Tym zagadnieniom pośw ięcona była praca doktorska dotycząca sedym entacji w arstw istebniańskich - pierwsza, szczegółow a analiza sedym entologiczna jednego z naj
w ażniejszych ogniw fliszu karpackiego (1963) oraz praca habilita
cyjna pt. K ordyliera śląska jako obszar źródłowy m ateriału klas- tycznego piaskow ców fliszowych Beskidu Śląskiego i Beskidu W ysokiego (1963). Była to praca pionierska, w której przedsta
w iona została na podstawie kom pleksow ych analiz m ateriału egzotykow ego i analiz sedym entologicznych oraz m ineralogicz
nych, budow a geologiczna, ja k i geodynam ika wypiętrzenia w śród basenowego. Rafał był jednym z pionierów zastosow ania m etod matem atycznych i ilościowych w geologii karpackiej. D ziałalność ta zaow ocow ała szeregiem prac gdzie metody te zostały zasto
sowane do rozw iązyw ania zagadnień paleogeograficznych Karpat, m.in. w ykazując istnienie trzech źródeł m ateriału klastycznego w arstw krośnieńskich polskich K arpat w schodnich (1976). Pier
wszy też zw rócił uw agę na możliwość w ystępow ania we fliszu karpackim osadów rozprow adzanych prądam i dennymi (1980).
Zainteresow ania naukow e R afała nie ograniczały się tylko do fli
szu karpackiego, prow adził pionierskie badania sedym entologicz- ne osadów kulm u morawsko-śląskiego (1966), osadów klastycz- nych dolnej ju ry na zachodnim obrzeżeniu Jury Krakowsko-W ie- luńskiej (1960) i północnym obrzeżeniu G ór Św iętokrzyskich (1962), w spółpracow ał także w badaniach sedym entologicznych górnego karbonu G órnośląskiego Z agłębia W ęglow ego (1961).
Prow adził również, w latach 1974-1975 badania geologiczne w Libii.
Istotne znaczenie dla rozw oju rekonstrukcji geodynam icz
nych K arpat m iały Jego prace dotyczące paleogeografii K arpat (1979, 1984) i ich rotacji (1980). W pracach tych zw rócił m.in.
uwagę na rolę praw oskrętnej rotacji oraz poprzecznych dyslokacji w tektogenezie Karpat. Był współautorem pierwszego polskiego podręcznika sedym entologii (1976, 1986), który w ypełnił istotną lukę w tej dziedzinie i wykorzystywany je st do dnia dzisiejszego.
Po wyjeździe w 1980 roku do A fryki, w ykładał na U niw er
sytecie w Lusace w Zambii oraz prow adził badania proterozoicz- nych basenów w południowej części A fryki, m.in. przedstaw iając rozwój sedym entacji oraz ewolucję obszaru północnej Zambii przebiegającej od etapu kratonowego po m obilny górotw ór (1982, 1984). Zajm ow ał się rów nież przejawam i m ineralizacji w ykazując związki ich w ystępow ania z określonym i elem entam i tektonicz
nymi. W tym czasie zainteresował się rów nież zagadnieniem ko
lizji kratonów K onga i K alahari (1983).
Drugi okres twórczej pracy naukowej Rafała zw iązany był z w yjazdem do Stanów Zjednoczonych. K ontynuow ał badania roz
poczęte w południowej Afryce i przedstaw ił now ą strukturalną mapę orogenu Lufilian na podstawie analizy obrazów satelitar
136
KRONIKA POLSKIEGO TOWARZYSTWA GEOLOGICZNEGOnych Landsat (1989) i aulakogenu K undelungu, syntezę uw arun
kow ań pow stania m ineralizacji w orogenie Lufilian i teranie Kiba- ran (1988), a także problem y geologiczne basenu Karoo. W Sta
nach Zjednoczonych rozpoczął badania na zachodnim obrzeżeniu Apallachów, które doprow adziły do odkrycia, wspólnie z żoną Zofią, paleozoicznych zespołów fauny w skałach G rupy W alden Creek (zachodnia strefa Blue Ridge - południowe Appalachy) uw ażanych za późno proterozoiczne (1990, 2000). W sposób ra
dykalny zmieniło to historię rozw oju tej części Appalachów i ich przedpola. Zasadniczym polem działalności Rafała w latach dzie
w ięćdziesiątych był problem geodynamicznej ewolucji lądu Gon- dwany. Pośw ięcił on tem u zagadnieniu szereg sam odzielnych lub wspólnych prac. Uznanie dla Jego osiągnięć w tej dziedzinie było podstaw ą międzynarodow ych projektów badaw czych organizo
wanych przez M iędzynarodow ą Unię N auk Geologicznych (IGCP - 288 G ondwana Sutures and Fold Belts, IGCP 440 - A ssem bly and B reak-up o f Rodinia). M iędzynarodow a U nia Geologiczna do dziś uznaje projekt 288 za jed en z najlepszych, a jego rezultatem było przedstaw ienie now ego modelu Gondwany (1992, 1998) i m apa “Geodynamic M ap o f G ondw ana Supercontinent A ssem bly). Jego rola w przygotowaniu projektu IGCP 440 była kluczo
wa. N iestety nie doprow adził do końca planowanej m apy geody
namicznej superkontynentu Rodinii. Praca ta je st jednak konty
nuowana przez Tectonics Special Research Center U niwersytetu Zachodniej Australii w Perth, którego Rafał był w spółpracow nikiem. R afał położył rów nież duże zasługi przy organizacji M ię
dzynarodowej Assocjacji Badań G ondwany (International A sso
ciation o f Gondwana Research) i periodyku Gondwana Research.
M im o dużego zaangażow ania w problem y Gondwany, nie zerwał jednak całkowicie zw iązków z geologią Polski i jeszcze w
1999 roku opublikował w spólną pracę dotyczącą kaledońsko- waryscyjskiej ewolucji orogenu krakow skiego i roli teranu górno
śląskiego.
N ieodłączną częścią działalności Rafała było kształcenie m ło
dych adeptów geologii. Prow adził w ykłady na Uniwersytecie Ja
giellońskim , a także jako “visiting professor” na Uniw ersytetach w Kijowie, Granadzie, Bolonii i w Lusace (1990-1993). Po wyjeź- dzie z Polski został profesorem w U niw ersytecie Braci W right w Dayton, Ohio (1984-1999), gdzie w latach 1984-1989 pow ołany został na dyrektora D epartam entu Nauk G eologicznych tego U ni
wersytetu. W tym czasie prow adził okresowo w ykłady w uniw er
sytetach w Sao Paulo, Cape Town i Perth. Jego zajęcia dydak
tyczne charakteryzow ało doskonałe przygotowanie, piękny język i zaznajamianie studentów z najnow szym i osiągnięciam i myśli geo
logicznej. Często przedstaw iane problem y analizow ał na podsta
wie własnych badań. Prow adzenie w ykładów ośrodkach zagra
nicznych ułatwiała mu doskonała znajom ość języka angielskiego, francuskiego i niemieckiego.
N a podkreślenie zasługuje fakt, że Rafał nie zamykał się w naukowej “w ieży z kości słoniow ej”, ale starał się przybliżyć w ie
dzę geologiczną także nie specjalistom . O pracował pierwszy po- pulam o-naukow y przew odnik geologiczny po K arpatach Zachod
nich (1969),
Przedstawiając pokrótce sylwetkę Rafała pominąć Jego zasłu
gach dla rozw oju Polskiego Towarzystw a G eologicznego, którego członkiem był od roku 1957, a w latach 1962-1978 pełnił funkcję sekretarza Zarządu Głównego, a następnie Prezesa (1979-1980).
W spółorganizował zjazdy naukow e Towarzystw a, był także współorganizatorem pierwszej konferencji terenowej Sekcji Sedy- mentologicznej.
Trzeba też dodać, że w latach pięćdziesiątych działał aktyw nie na polu taternictwa jaskiniow ego. Był jednym z pierwszych członków nieformalnego K lubu G rotołazów (od 1950 r.), uczest
niczył w szeregu wypraw do polskich i zagranicznych jaskiń (m.in.
do Systemu Dent de Crolles we Francji), a wreszcie w latach 1956-1958 był przew odniczącym K om isji Taternictw a Jaskinio
wego K lubu W ysokogórskiego. Przetłum aczył na język polski dwie książki o tem atyce jaskiniow ej i alpinistycznej.
W osobie profesora Rafała U nruga geologia św iatow a straciła w ybitnego geologa o szerokich horyzontach naukow ych, cieszą
cego się w ielkim autorytetem, doskonałego organizatora życzli
wego ludziom. O dszedł od nas stanowczo za wcześnie.
Andrzej Slączka Zbigniew Wilk Ryszard Gradziński
Spis wybranych publikacji prof, dr hab. Rafała Unruga
1957 W spółczesny transport i sedym entacja żw irów w dolinie Dunajca. Acta Geol. Pol., 7: 217:257.
1959 Spostrzeżenia nad sedym entacją warstw lgockich. Rocz.
Pol. Tow. Geol., 29: 191-125.
1961 Kierunki transportu m ateriału klastycznego w górnym kar- bonie G órnośląskiego Zagłębia W ęglowego. Kwart. Geol., 5: 15-38 (wspólnie z R. G radzińskim i A. Radom skim ) 1962 Paleocurrents in the Low er Jurassic sediments on the nort
hern slopes o f the Holy C ross Mts. (Central Poland). Bull.
Acad. Pol. Sc., ser.sc. geol. geogr., 10: 35-39.
1963 Istebna beds - a fluxoturbidity formation in the Carpathian Flysch. Rocz. Pol. Tow. Geol., 33: 49-92.
1964 Turbidites and fluxoturbidites in the M oravian-Silesian K ulm zone. Bull. Acad. Pol. Sc., ser.sc. geol. geogr., 12:
187-194.
1966 L ’evolution sedimentaire et tectonique du bassin hercy- nien de M oravie-Haute-silesie. Bull. Soc. geol. France, 8 (4): 537-547.
1969 Przew odnik geologiczny po zachodnich K arpatach fliszo
wych. Wyd. Geol., W arszawa, 260pp.
1960 Sedym entacja i petrografia warstw połom skich. Rocz. Pol.
Tow. Geol., 30: 119-168. (wspólnie z A. Calikowskim).
1971 Rozwój diastroficzno sedym entacyjny basenu M orawsko- Śląskiego. Rocz. Pol. Tow. Geol., 41: 119-168. (W spólnie z Z. Dembowskim).
1972 O cena regionalnej i lokalnej zm ienności składu piaskow ców warstw krośnieńskich m etodą analizy wariancyjnej.
Rocz. Pol. Tow. Geol., 42: 373-395. (w spólnie z A. Ślącz- ką)
1976 Sedymentologia. Wydaw. Geolog. W arszawa, 614pp (wspólnie z R. G radzińskim, A. K ostecką i A. R adom skim)
1976 Trends o f textural and structural variation in turbidite sandstones: the Cergow a Sandstone (O ligocene, O uter Carpathians). Rocz. Pol. Tow. G eol, 46: 55-75 (wspólnie z A. Ślączką)
1977 A ncient deep-sea traction currents deposits in the Lgota Beds (Albian) o f the Carpathian Flysch. Rocz. Pol. Tow.
Geol., 47: 355-370.
1982 The M uva supergroup o f the Northern Zambia: a craton to mobile belt sedim entary sequence. Trans. Geol. Soc. S.
Afr., 85: 155-165)
1983 The Lufilian arc: a m icroplate in the Pan-African collision zone o f the Congo and the K alahari cratons. Precambrian Res., 21: 181-196.
1984 G eodynamic evolution o f the Carpathians. Ann. Soc. Geol.
Polon., 52 (1982): 39-66.
1984 The M id-Proterozoic M porokoso Group o f N orthhern Zambia: Stratigraphy, sedim entation and regional posi
tion. Precambrian Res., 24: 99-21.
1988 M ineralization Controls and source o f m etals in the Lufil-
KRONIKA POLSKIEGO TOWARZYSTWA GEOLOGICZNEGO
137
1990
1992
1995 1996
ian fold belt, Shaba (Zaire), Zam bia and Angola. Eco
nomic Geol., 83: 1247-1258.
Paleontological evidence o f Paleozoic age for the W al
den C reek Group, O coee Supergroup, Tennessee. Geol
ogy, 18: 1041-1045 (wspólnie z S. Unrug).
The suprercontinent cycle and G ondwanaland assembly:
com ponent cratons and timing o f suturing events. J. Geo
dynamics, 16: 215-240.
Tectonic assembly o f Gondwana, J. Geodynamics, 19:
1-34 (wspólnie z J. J. W. Rogers, M. Sultan).
The assem bly o f Gondwanaland, Scientifi results o f IGCP Project 288. Episodes, 19:
1999 Easterm ost A valonian and A rm orican-Cadom ian ter- ranes o f central Europe and C aledonian-V ariscian evolu
tion o f the polydeform ed Kraków mobile belt: geological constraints. Tectonophisics, 302: 133-157 (w p ó ln iezC z.
H arańczykiem i M. Chocyk-Jam ińską).
2000 Paleozoicage o f the W alden C reek Group. O coee Super
group, in the w estern Blue Ridge, southern A p p a l a c h i ans: Im plications for evolution o f the A ppalachian margin o f Laurentia. Geol. Soc. Am. Bull., 112: 982-996 (w spólnie z W. I. Ausich, J. Bednarczyk, R. J. Cuffey, B.
I. M am et, S. L. Palmes & S. Unrug).
