KRONIKA PO LSK IEGO TOW A RZY STW A G EO LOGICZNEGO
63
Wojciech Grocholski (1920 - 2000)
W d n iu 25 g ru d n ia 2 0 0 0 r. zm a rł w w ie k u 80 lat, dłu g o letn i k iero w n ik K a ted ry G eo lo g ii U n iw ersy tetu im . A d am a M ic k ie w icza w P o zn an iu , prof. d r h ab . W o jc iec h G ro ch o lsk i, g e o lo g n iezw y k le zasłu żo n y dla n a u k i p o lsk iej. Po lsk ie T o w a rz y stw o G eo lo g iczn e straciło C zło n k a z p o n a d c zterd z iesto letn im stażem , z ało ży ciela i p ierw szeg o p rz ew o d n ic zą ce g o n a jp ierw K oła, a p o ro k u O d d ziału P o zn ań sk ieg o P o lsk ie g o T o w arz y stw a G e o lo g icz
nego. Prof. W . G roch o lsk i b y ł c zło n k iem Z arząd u G łów nego, c zło n k iem Z arz ąd u Sekcji T ek to n iczn ej i c zło n k iem K o m isji P rz y zn aw an ia N a g ró d im. L u d w ik a Z ejsz n era n aszeg o T o w arzy stw a o raz czło n k iem R ady R ed ak cy jn ej R o czn ik a P o lsk ieg o T o w a
rzy stw a G eo lo g iczn eg o . B y ł O n także P rzew o d n icz ąc y m K o m i
tetu O rg an izacy jn eg o 55 Z ja z d u Polsk ieg o T o w arzy stw a G e o lo g iczn eg o w S zczecin ie w 1983 r. o raz b ra ł u d z ia ł w p racach o rg an izacy jn y ch w ielu in n y ch zjazd ó w P o lsk ieg o T o w arzy stw a G e o lo g iczn eg o , m .in. w Ś w id n icy , Z ielonej G órze i w Poznaniu.
Prof. W o jc iec h G ro ch o lsk i sw o im p raco w ity m i p e łn y m p o św ięcen ia ży ciem p rzy czy n ił się do lep sze g o p o zn an ia bu d o w y g eologicznej n aszeg o kraju. W y k sz ta łc ił P ro feso r w ie lu m ag istró w i d o k to ró w g eologii, a p rz ed e w szy stk im p rz ek a zy w ał sw o ją w ied zę w ie lu p o k o len io m g eo lo g ó w i g eo g rafó w w P o z n an iu i W rocław iu.
Jak w ie lu p rzed staw icie li sw eg o p o k o len ia d o zn ał W ojciech G ro ch o lsk i w ie lu n iesp raw ied liw o ści i krzy w d , zw iązan y ch p rzed e w szy stk im z w y b u c h em II W o jn y Św iatow ej, z latam i n ie m ieckiej o k u p acji, a także o k re sem p o w o jen n y m .
W o jciech G rocholski u ro d z ił się 20 lutego 1920 r. w C z ec h o w ic ac h n a Ś ląsk u C ieszy ń sk im ja k o sy n Z y g m u n ta, in ży n iera g ó r
n icz eg o i W an d y z B ielsk ic h - córki p ro fe so ra A k a d em ii G ó rn i
czej w K rak o w ie. D ziad ek W . G ro ch o lsk ieg o b y ł zn an y m i w y soko c en io n y m sp e c ja listą w p rz em y śle w ie rtn icz y m i naftow ym .
O śm io k laso w e G im n az ju m M a tem aty c zn o -P rzy ro d n icz e im.
B raci Ś n iad eck ich z ak o ń czy ł e g za m in e m d o jrza ło ści w 1938 r. w S iem ian o w icach Ś ląskich n a G ó rn y m Ś ląsku. W g im n azju m tym g eo lo g ii i g eo g rafii W o jciech a G ro ch o lsk ieg o uczy ł E d w a rd P as
sendorfer, k tó ry p rzy b y ł do S iem ia n o w ic z U n iw ersy tetu P o zn ań skiego.
W 1938 r. W o jciech G ro ch o lsk i p o d jął stu d ia n a W ydziale G ó rn iczy m A k ad em ii G ó rn iczej w K rak o w ie. W 1939 r. zd ąży ł je s z c z e o d b y ć p raktykę w ie rtn ic z ą w k o p aln ia ch g azu ziem nego firm y “P o lm in ” .
W latach 1 9 3 9 -1 9 4 3 , w y s ie d lo n y w ra z z ro d z ic am i p rzez ok u p an ta, p rz eb y w a w K ra k o w ie, g d zie p ra cu je z aro b k o w o w ró ż n y m c h ara k te rze w ro z m a ity c h p o lsk ich p ry w atn y ch p rz ed się b io rstw ach . R ó w n o cześn ie d z ia ła ł k o n sp iracy jn e p rzeciw k o o k u p an to w i w ra m a ch P o lsk ie g o Z w ią z k u Z ach o d n ieg o . W d n iu 3
m aja 1943 r. W o jc iec h G ro ch o lsk i z o stał areszto w an y i p o 5 m ie siącach o b o strzo n eg o śle d ztw a m .in. w w ięzien iu p rz y ul. M o n te lu p ich w K rak o w ie zo stał w y słan y do o b o z u k o n cen tracy jn eg o w O św ięcim iu , a n astęp n ie p rzen iesio n y d o B u ch en w ald u . W czasie ew ak u acji o b o zu z ach o ro w ał n a ty fu s p lam isty . Po p o b y c ie w sz p i
talu n a teren ie C zech o sło w acji w ró cił do P o lsk i w czerw cu 1945 r.
W listo p ad z ie teg o ż ro k u W . G ro ch o lsk i p o d jął stu d ia g e o lo g iczn e n a W y d ziale N a u k P rz y ro d n icz y ch U n iw e rsy tetu i P o li
tech n ik i W ro cław sk iej. B y ł je d n y m z p ierw szy c h trzech stu d en tó w geo lo g ii w p o w o jen n ej histo rii w ro c ław sk iej g eologii. W latach 1 9 4 6 -1 9 4 8 p raco w ał ró w n o cześn ie ja k o d e m o n stra to r w K atedrze M in eralo g ii i P etro g rafii kierow anej w ó w cz as p rz ez prof. K azi
m ierza M aślan k iew icza. U c ze stn iczy ł ró w n ie ż w o d b u d o w ie i o rg an izo w an iu z b io ró w d y d ak ty czn y ch , a tak że całeg o w arsztatu p ra cy dla n a u k o Z iem i w e W ro cław iu . N ie zw y k le ak ty w n ie d z ia łał także ja k o c zło n ek Z arz ąd u B ratniej P o m o cy S tu d en tó w , ja k o z ało ży ciel i p ierw szy p rzew o d n ic zą cy N au k o w eg o K o ła G e o lo g ó w i G e o g rafó w S tu d e n tó w U n iw e rsy tetu W ro cław sk ieg o . B ył ró w n ież c zło n k iem re d ak c ji Akadem ika Wrocławskiego.
W o k resie n asilająceg o się sta lin izm u W o jciec h a G ro ch o lsk i zn ó w d o zn ał w ie lu k rzy w d i n iesp raw ied liw o ści. A re sz to w a n y p rzez U rząd B ezp iecz eń stw a, od 15 lip ca 1948 r. do 11 m arc a 1953 ro k u o d b y w a ł k arę w ię zien ia w e W ro cław iu , K a to w icach i w sz p i
talu w C ieszynie.
Po tak c iężk ic h d o św ia d czen iach W o jc iec h G ro ch o lsk i w ró cił d o W ro cław ia, g d zie p o d jął p race g e o lo g ic zn o -k a rto g ra fic z n e dla Stacji T eren o w ej In sty tu tu G eo lo g iczn eg o , a później zo sta ł k ie
ro w n ik iem D ziału G eo lo g ic zn eg o w e W ro cław sk im P rz e d się b io rstw ie W ie rceń G e o lo g ic zn o -P o sz u k iw aw cz y ch P rzem y słu W ęg lo w eg o . P o n ad to w latach 1 9 5 4 -1 9 5 5 b y ł n a u czy cielem w iertn ictw a i n ad zo ru g eo lo g iczn e g o w ie rce ń w T ec h n ik u m G e o logicznym .
R o k 1955 b y ł w p e w n y m sensie p rz eło m o w y w ży ciu i d z ia łaln o ści zaw o d o w ej W o jciech a G ro ch o lsk ieg o . W cze rw c u zdał eg zam in m ag istersk i z g eologii, a w p a źd z iern ik u o trz y m ał n o m i
nację n a asy sten ta, w kierow anej p rzez prof. H e n ry k a T e is s e y re ’a, K ated rze G eo lo g ii O gólnej U n iw ersy tetu W ro cław sk ieg o . W tym też ro k u z aw arł z w iąz ek m ałżeń sk i z m g r H a lin ą K ra w c z y ń s k ą ró w n ież geo lo g ie m . O w o cem z w iązk u je s t d w oje dzieci: córka W an d a o raz sy n P iotr, tak że geolog.
W 1955 r. U rz ąd P a ten to w y P R L z atw ierd z ił Jeg o u sp ra w n ie n ie pt. G raficzne przedstaw ienie niektórych czynności wiertni
czych w zależności o d geologicznych danych rejonu.
W g ru d n iu 1959 r. W o jc iech G ro ch o lsk i o b ro n ił ro zp raw ę d o k to rsk ą pt. Tektonika południow o-zachodniego brzegu gnejsów sowiogórskich, o p u b lik o w an ą później w Studia G eologica Polo
nica. P u b lik acja ta stała się w a żn y m w y d a rze n iem w b a d an iach S udetów , b o w ie m o p iera ła się n a n o w y m , ob fity m i ró żn o ro d n y m m ateriale o b serw acy jn y m , d zięki in terp reta cji k tó reg o m o żn a było u jaw n ić p o lig en icz n y c h ara k te r d y slo k acy jn ej k ra w ęd z i G ór Sow ich.
P o d su m o w an iem teg o cy k lu b ad ań W o jciec h a G ro c h o lsk ieg o b y ła p raca h ab ilitacy jn a pt. Tektonika Gór Sowich, o p u b lik o w an a w G eologia Sudetica. W w y n ik u d ro b iazg o w ej in terp retacji ty sięcy p o m ia ró w o rien tac ji e le m en tó w p rz estrz en n y c h d ro b n y ch stru k tu r i d o k ład n eg o z d jęcia g eo lo g iczn eg o w y ró ż n ił O n trzy lin eacje ty p u “b ” o raz ich n astęp stw o czasow e. Z an a liz o w a ł tak że tek to n ik ę u s k o k o w ą ty ch gór, n a ło ż o n ą n a starsze stru k tu ry fał
dow e. Z ap ro p o n o w ał ró w n ież p o d z ia ł G ó r S o w ich n a m niejsze je d n o s tk i stru k tu raln e i p o ró w n ał je z in n y m i elem en tam i stru k tu raln y m i S udetów . P ra c a h a b ilita cy jn a W o jc iec h a G ro ch o lsk ieg o b y ła p o w a żn y m o siąg n ięcie m n au k o w y m i sta n o w iła d u ży krok n ap rzó d w p o z n an iu tek to n ik i G ó r S o w ich i ich stru k tu raln ej e w o lucji. M ia ła tak że d u że zn aczen ie w u p o w s ze ch n ie n iu n o w ej m eto d y k i b ad ań te k to n icz n y ch d ro b n y ch stru k tu r w sk ałach k ry sta licznych.
64
KRONIKA PO LSKIEGO TOW A RZY STW A GEOLOG ICZN EGOW 1969 r. ó w czesn y doc. W . G ro ch o lsk i zo stał w p ro w ad zo n y p rzez prof. B o g u m iła K ry g o w sk ie g o n a stan o w isk o k iero w n ik a do sam o d zieln ej, pom ocniczej K ated ry G e o lo g ii U n iw e rsy tetu im.
A d am a M ick iew icza w P o z n an iu , a w 1979 r. o trzy m ał ty tu ł n a u ko w y p ro feso ra nad zw y czajn eg o . S tan o w isk o k iero w n ik a K ated ry G eo lo g ii zajm o w ał do c za su p rz ejśc ia n a z a s łu ż o n ą em e ry tu rę w 1987 r.
D o ro b ek naukow y W o jc iec h a G ro c h o lsk ieg o o b ejm u je b lisk o 80 p u b lik acji, w ty m o k o ło 20 w sp ó łau to rsk ich . G łó w n e kieru n k i Jego d ziałaln o ści naukow ej d o ty cz y ły ro zw o ju skał k ry staliczn y ch b lo k u so w io g ó rsk ieg o i je g o su d ec k ieg o o b rz eż e n ia o raz ro z w o ju stru k tu r w g łęb n y ch W ielk o p o lsk i i c ałeg o N iżu P olskiego. B ad a
n ia w S u d etach w p ro w ad z iły W . G ro ch o lsk ieg o do czołów ki g eo lo g ó w -tek to n ik ó w w P o lsce. Jeg o prace: d o k to rsk a o raz h a b ili
tacy jn a s ą stale cytow ane i n ad al sta n o w ią p o d sta w o w e k o m p en d iu m w ie d zy n a tem at g eo lo g iczn eg o ro z w o ju G ó r Sow ich.
D rugi zak res zain tere so w a ń prof. W . G ro c h o lsk ieg o , k tó ry ro z w in ął się ju ż w czasie p ra c y w U niw ersy tecie im. A d am a M ic k iew icza w P o zn an iu d o ty c z y ł z ag ad n ień straty g raficzn o -tek to - n iczn y ch w głęb n eg o p o d ło ż a W ielk o p o lsk i. G łó w n ie dz ię k i Jego p raco m o trzy m aliśm y w ie lo p ię tro w y o b raz w ielk o p o lsk ieg o b a sen u ro p o - i gazonośnego. T ak ż e Jeg o b ad an ia p ro w ad zo n e w sp ó l
nie z M a łż o n k ą d o p ro w ad ziły do zn ac zn ie lepszego p o z n an ia li- to logii i straty g rafii u tw o ró w p rz ed p e rm sk ic h p ó łn o cn o -z ac h o d niej P olski. B ad an ia prof. W . G ro ch o lsk ieg o re aliz o w an e z z as to sow an iem , n ow oczesnej w ó w czas, m eto d y k arto g rafii w głębnej opartej n a w y n ik ach b ad ań g e o fizy czn y ch i satelitarn y ch o raz na an alizie rd zen i w iertn iczy c h , a n alizie ich c ech p etro lo g iczn y ch , m ik ro p aleo n to lo g iczn y ch , facjalnych, m ią ższo ścio w y c h , straty g raficzn y ch i stru k tu raln y ch p o zw o liły na n o w e sp o jrzen ie na w g łę b n ą b u d o w ę N iżu P o lsk ie g o . Z n aczen ie b ad ań tek to n iczn y ch p rof. W. G ro ch o lsk ieg o z n alaz ło m . in. u zn an ie w Jeg o c zło n k o st
w ie w latach 1 9 7 6 -1 9 8 0 w g ru p ie roboczej m iędzynarodow ej w sp ó łp racy ak ad em ii n a u k k rajó w so cjalisty czn y ch , a tak że u c ze stnictw o w licznych e k sp ed y cjach n au k o w y ch do B ułgarii, K arelii, n a P ó łw y sep K ola, A rc h ip ela g K an d ałask i, do E stonii, U krainy, F inlandii, C zech o sło w acji i N iem iec.
B ad an ia g eo lo g iczn e W . G ro ch o lsk ieg o , szczeg ó ln ie w p o z
n ańskim etap ie Jego n au k o w ej działaln o ści, m iały ró w n ież w y m iar u tylitarny. Z w iązan e były, szc ze g ó ln ie z p ra k ty k ą geo lo g iczn o - p o szu k iw aw czą, g łów nie z g ó rn ictw em nafto w y m . Z n ac ze n ie g o sp o d arcze Jeg o bad ań p o leg a ło na d o sta rcz en iu p o d staw o w y c h m ate ria łó w g eo lo g iczn y ch d la o k re ślen ia p ersp ek ty w w y stęp o w an ia złó ż w ęglow odorów .
N ależy p rzy p o m n ieć, że prof. W . G ro ch o lsk i b y ł w sp ó ło rg a
n izato rem S ekcji T ek to n iczn ej w K o m itecie N au k G eo lo g iczn y ch PA N , a tak że in icjatorem Polskiego Słownika Tektonicznego. W
1984 r. z o rg an izo w ał w P o z n a n iu o g ó ln o p o lsk ą k o n feren cję: “ P er
sp ek ty w y su row cow e w ielk o p o lsk iej części b asen u śro d k o w o eu ro p e jsk ie g o ” , która u św ia d o m iła sp o łe czn o ści ak ad em ick iej P o z
nania, że istnienie n au k g e o lo g ic zn y c h w P o zn an iu je s t potrzebne, n ie tylko w w y m iarze p ra k ty c z n y m ale i a k ad em ick im - d y d a k ty czn y m i badaw czym . O d 1985 r. b ył także c zło n k iem R ady P ro g ram ow ej do spraw P o sz u k iw a ń Z łó ż R o p y N aftow ej i G azu Z iem n eg o w W arszaw ie.
Z a d ziałaln o ść n au k o w ą, d y d a k ty c z n ą i s p o łe cz n ą prof. W o j
ciech G ro ch o lsk i zo stał o d z n ac zo n y m .in. Z ło tą O d z n a k ą “Z a s łu żo n y d la polsk iej g eo lo g ii” , Z ło ty m K rzy żem Z asłu g i o raz K rzy ż em K aw alersk im O rd eru O d ro d z en ia Polski.
W sw ojej d łu goletniej p ra cy n au cz y cie la ak ad em ick ieg o p ro w a d ził w y k ład y i ćw icz en ia teren o w e z ró ż n y ch specjalności g eo lo g iczn y ch . W y k ształcił 3 dok to ró w , k ilk u n astu m ag istró w , n ap isał w ie le opin ii o w n io sk a c h n a sto p n ie i ty tu ły naukow e.
U m iło w a n ą d z ie d zin ą w ied zy śp. prof. d r hab. W o jciech a G ro ch o lsk ieg o b y ła tek to n ik a, której p o św ię c ił w ięk sz o ść sw ej in
telektualnej inw encji i jej p o z o sta ł w iern y do k o ń c a życia.
W ż yczliw ej p am ięci p rzy jació ł, w s p ó łp ra c o w n ik ó w i ucz
nió w p o zo stan ie P ro feso r ja k o w y b itn y geo lo g , tek to n ik o w sze ch stro n n y ch z ain tereso w a n iac h , w ielk im sercu i um y śle, k tó ry m im o w ie lu p rzeciw n o ści lo su w y trw a le d ą ży ł do p o z n an ia b u d o w y g eo logicznej n aszeg o k raju i k o n tynentu.
Janusz Skoczylas
Ważniejsze publikacje prof. dr hab. Wojciecha Grocholskiego
1958 T h e tecto n ic zo n e o f the so u th w estem m arg in o f S ow ie G óry. Bulletin de l ’Academ ie Polonaise, V I, 11: 6 8 9 -6 9 4 . 1959 S to su n ek w a rstw żaclersk ich do g n ejsó w so w io g ó rsk ic h
m ię d zy G łu sz y c ą a S ie rp ic ą w S u d etach Ś ro d k o w y ch . Acta Geologicci Polonica, 9: 4 1 9 -4 3 2 .
1961 T ek to n ik a p o łu d n io w o -zach o d n ie g o o b rz eż en ia b loku g n ejsó w sow io -g ó rsk ich . Studia G eologica Polonica, 8:
1-7 8 .
1964 S p o strzeżen ia g eo lo g iczn e z o k o licy K am io n k o w a w G ó rach Sow ich. Geologia Sudetica, 1: 2 0 9 -2 2 0 .
1964 D ro b n e stru k tu ry m asy w u g ó rsk ieg o W ielkiej Sow y.
Rocznik Polskiego Towarzystwa Geologicznego, 34: 5 0 9 - 542.
1967 T ek to n ik a G ó r Sow ich. G eologia Sudetica, 3: 1 8 1 -2 3 4 . 1967 Przekroje geologiczne p rzez Polsk.ę Sudety. W yd. G eol.
W arszaw a.
1967 G n ejsy so w io g ó rsk ie w św ietle b ad an strukturalnych.
R ocznik Polskiego Towarzystwa Geologicznego, 37: 2 9 0 - 298.
1968 M ezo stru k tu ry o b szaru g n ejsó w so w io g ó rsk ich n a p rz ed g ó rzu S udeckim . R ocznik Polskiego Towarzystwa Geo
logicznego, 39: 6 5 1 -6 7 2 .
1969 Przew odnik G eologiczny p o Sudetach. W yd. G eol.
W arszaw a. (R ed ak cja) i 9 - 8 4 , 2 5 0 -3 0 2 .
1973 B a d an ia stru k tu raln e w g eo lo g ii stosow anej. Biuletyn In
stytutu Geologicznego, 264: 5 7 -6 3 .
1975 W ary scy d y połu d n io w ej W ielkopolski. P rzegląd Geo
logiczny, 4 : 171-175.
1975 Przew odnik do ćwiczeń z geologii dla geografów. S krypt U A M . P oznań, ss.162 (w sp ó ln ie z H. K ra w czy ń sk ą-G r- o cholską)
1978 T ek to n ik a je j d ziały i p o jęc ia w p ro w ad zające. P rzegląd Geologiczny, 11: 6 5 6 -6 5 9 .
1979 R o p a n a fto w a i gaz ziem n y w W ielk o p o lsce. W : O d czwartorzędu doprekam bru. U A M P oznań, 6 9 -8 2 . 1979 Z ag a d n ie n ia p rek am b ru w schodniej części tarc zy b a łty c
kiej. W : O d czwartorzędu do prekambru. U A M Poznań, 1 0 9-122.
1980 P re k a m b r U k ra in y o raz p o d ło ża B iałorusi i k rajó w b a łty c kich. Przegląd Geologiczny, 1: 5 3 -5 8 .
1980 P re k a m b r R odopów . P rzegląd Geologiczny, 11: 6 3 9 -6 4 2 . 1983 W y b ran e z ag a d n ien ia u tw o ró w p ale o zo ic zn y c h p o d ło ża
g eo lo g iczn eg o m ięd zy S z czecin em a K o ło b rz eg iem na p o d sta w ie rdzeni w ie rtn iczy ch - u tw o ry p rzed k arb o ń sk ie.
Przew odnik L V Zjazdu Pol. Tow. Geol. Szczecin-W ar
szawa. 5 7 -6 1 .
1985 N o w e teorie g lo b u ziem sk ieg o . W yd. U A M , Seria “Wy
kłady inauguracyjne ”, n r 24. Poznań.
