Anna RACZYŃSlKA
Stratygrafia osadów dolnokredowych okolic Sompolna
W synklinorium mogilęńsko-łódzkim w rejonie Sompom Zakład Geo- loO'gii. Niżu I. G . .założyl w 1956
r.
głę'boiki otwór Pagór'ki IG 1 zJ.oka,lizo- wany na południowym kra,ńcu struktury Gopła, rozciągającej się wąskimpasem długości okolo30 km w kierunku NNW-SSE (fig. 1). W otworze tym pod ,grubą warstwą osadów węgląnowych kredy górnej przewiercono (:SIłą serię dolno kredową. Struktura dopla zoot~Ła. już 2'Jbadana sejsmicz- nie i geologiCZill.ie przez Instytut Geologicmy i Przemysł Naftowy w latach 1955-1956 (J. Sokołowski, 1957). Na strukturze tej odwiercono jeden otwór głębokd Gopło 1 oraz 11 otworów kartujących do głębokości 500 m,
ż których tylko jeden, Gopło Geo 4, położony nadprawdopodoibniej w po-
bliżu kulminacji struktury, przebił utwory ddJ..nokredowe (J. Soko!łow
ski, 1957). Dzięki uprzejmości J. Stemulaka i J. SOKołowskiego miałam możność przeglądowego sprofilowania tego otworu. Otwór głęboki Gopło l przelbil 00 prawda utwory dolnokredowe, jednaJk jaJko ndepełlno rdzenio- wa,ny ~e dostarczył materiałów porównawczych. Około 20 km na. wschód od 'otworu w Pag6rkach w okolicy wysadu. solnego bbicy, na pograniczu antyklinorium kujawskiego. i sy'nklinorium mogileńsk~ódzkiego, położone są otwory wykonane przez Zakład Złóż RudZelaza I. G., a, mprojekto- waone przez R. Osikę. W związku z nawierconą w Pagórkach serią rud oolitowych miały one n~ celu zbadanie w rejooie Izbicy wychodni utwo- rów dolnokredowych. Ostatnie prace wiertnicze zostały na tym terenie
zakończone w 1960 r.
6
utw()roachdolnej kredy okolic Iżbicy i wierceh,iao w Pagórkach pisał już R. Osika (1959). Jednak szczegółowe opracowanie tych utworów w Pagórkach, oparte na analizach mikro- i makiropaoleoritologicznych, rui badaniach mikroSkopowych szlifów, an~lizach chemicznych oraż na po- równaniach tychoaadówz kredą dolną innych . ,rejonów, rZuca lIlOWe śWia:"tło na stratygrafię i genezę tych uttwOTÓW. BadanIami mikropaleontolo- gicznymi zajęła się tutaj J. Smejno, badaniami ,petrograficznymi M. Dep-
ciuch-Harapińska, analizy chemiczne zaś zostały wykooane
przez
Centralne Laboratorium I. G.Otwory położOne na strukturze Gopła, jak· również wiercenia w rejo- niewysadti. Iżbicy, nieprżyruosly fa,uny amonitowej, którapozwolilaby na ust~lenie dokładniejszej stratygrafii.
KW6l"t&11l11t Geologiczny - 8
354 Anna Raczyńska
~/---Z
ClIJ0 3 6 . t U .
Fig. 1. Szkic geologiczny odkryty okól!ic' SOmpolna i Rogoina
Diagramma.tic geologie IOOip of the region of Sompo.!no and RogOŹllO (without quatema'l'Y deposits)
l - antyklinorium kUjaWBltle,. jura g6rn~; .2 - osie stl'l1'k;tur 'soinych; 3 - otwory głęb
me; 4 - .. otwory-płytkle; KI ''';;''kred:a dolna; Kt-. kreda' gÓl'!Il&
l ~'Kujawy arei, Upper JU!I"8SS1c; 2 - axes of-lIIiolt ~iructureS; 3 - deep bore-hoiee;
4 ' - shallow drl.lliligs; KI - . Lower Cre~uB; Kt - Uwer Oretat;reOUS '.' .
Taki stan:. rzeczy zmuszał do szukania rozwiązania . na obszarach dal.,.
szych. Dzięki uprzejmości S. Marka mia~ m<>Ż:iloś6 sprofilowania kUku ciekawszych otworów z rejonu Rogoźna, w których występowała .liczn,ie fa-una amonitów, i stwierdzenia moZliwości korelacyjnych tych stooun'kowo
odległych (około 100 km) obszaa:-ów_ .
Zarrim przejdę do szczegółowego omówienia strat ygraJfii, chciałabym podkreślić) że z uwagi na..znaczną ilość wierceń w rejonie Sompolna oraz
dość duże zróżnicowanie litofacjalne i iniąższ<iścioweobszar ten podzieli-
łam na następujące rejony (fig,l):
-, a) rejon wiercenia Pagórki, położony w południowej części stru.k:tury
Gopła, oraz rejon wiercenia Gopło Geo 4 położonego w pobliżu 'lrulmi ....
nacji struktury; .
'b) '. rejon 'Jairlszewa, położony lIla p6łhoc od wysadu solnego Izbicy z otworami: Dęby Janiszewskie 1, Janiszewo 2,Sarn.owo 1, SkaBzyńskie
Holendry; . .
stratygrafia osadów dolnoklredowyc'h OIkolic Sompolna 355 c) rejon Ś1azewa, óbejmujący zaChodnie zbocze wysadu z otworami w Ślazewie i Grochow.iSkach. . ..
Otwory w Świętoslawicach, Psarach i Podlesiu nie dostarczyły nowych, ciekawych materiałów. i dlatego zostaną w tym opracowaniu pominięte.
Położenie przystrukturowe wierceń powoduje występowa.nie dość znacz- nych upadów. W ["€'jonie Pagórek osiągają one 30°, w rejonie Gopła 35°, w rejonie J aniszewa 7+20° ,
w
rejonie ŚLazewa 30+35 ° .INFRAWALANżYN
Utwory inirawalan.żym.i sPoczywają w rejonie Sompolna na zielon.a·wo- szarych lupkach rnavglistych i marglach pur-beku. Są to w dolnej partii osady facji weldu,
w
górnej - osadyfacji morskiej.Weld w Pagórkach wykształcony j€St w postaci piaskowców drobno- zia,rnistych, wapnistych, twa.rdych, zbitych, z częściowo rozłożonym glau,:"
konitem, ze śladami fal, :t ooródkami fauny małżów, w spąguz wkładką
mUszI(JIwca i mułowca wapnistego, podobnie zresztą jak w otworze Gopło
Geo 4. W rejonie Jarlli!zewa. i Ślazewa weld wykształcony jest w przewa- żającej części w facji ilastej
z
muszlowcami; w g6rnej partii z mniejszymi lub większymi wkładkami piaskowca wapnistego twardego, ze śladamifal. Osadyweldu zostały wydzielone na podstawie rni.krofa;uny, a w Pa- górkach również na podstawie makrofauny. Pierwsze małże morskie
z
rodzaju Pha1'usoddziela'ją serię weldeńską W Pagórkach od wyżej Ie-żącychosad6w morskich. Z mikrofauny występują w. we Idzie na. całym obsżarze Sompolna małżoraczki Klieana alata Ma r t., Haplocytheridea perforata (R o e
m.),
Cypriiieis polita M art. i Cypridea soverbyi M art.Jedynie w otworze Ślazewo 3 występują w weldzie oprócz wyżej wymie- nionych matłżótaczki słonaWowoone i otwornice· Glomospira gardialis J o n.etP a' r k., Spiropl'ectammina goodlandensis· L a l i c. i Ammobacu- lites subcretaceus . C u s h. et A l e x. · .
Miąższość facji weldeńskiej waha się od 10,4-m w Pagórkach do 15 m
wŚIazewie. . . . ,
Nad utworami facji weldu spoczywaoją osady morslkie pi.as.zczyste z mikrofauną otwOiI'lI1iicową, w stropie z. :wildadlk.ami syderytu, a w Pag&--' kach również z. małżami morskimi, jak Pharus sp: i AstaTte SIp., zmiesza.- nymi z fOirIllami brakicznymi cyrenowymi. Występują tutaj nieliczne okazy otwornic Lentieulina subalata R e u s s, Astacolus humilis (R e- u s s) oraz małżoraczków Schuleridea kummi (T r i e b.)
(J.
Sztejn, 1961)~Osady mors:kie:infrawalanżynu wyksztatlcoIle są w Pagórkach w dolnej partii w 'Postaci skał piaszczysto-niuloweowych o· spoiWie wapiennym, jasno d ciemnosza,rych, twardych, 11bitych, z częściowo rozlożooym glau- konitem, z wkładkami muszlowców, w górnej partii w postaci piaskow- ców kwarcowych drobnoziarnistych o spoiwie ilasto-wapiennym, szarych i jasnoszarych, zwięzłych, ze świeżym glaukonitem, z trzema wkładkami
syderytów pias2X!ZYstych i . Piaskowców syderytycżnych. W 'J amszewie 2 litologia tych utworów jest podobna, nie z,auwa.rono jednak glaukonitu.
Osady' morskie infrawa,lanŻ'ynu mają w Pagórkach dużą miąższość (około 31,3 m), w Janiszewie 2 :mią2'Szość ich wynosi tylko 6 m, a
w
Śla~zewie. brak zupełnie tej Serii, gdyż cały infrawaIanżyn Wykształcony jest w facji weldu. Serii osadów infrawaJanżynu w otworze Gopło Geo4 riie
356 Anna RaCzyńska
jestem w ~tanie rozdzielić na ·facje, gdyż· wiercenie to zostało przeze mnie sprofilowane tylko przeglądowo i nie Wykonano
tam
badań mikro-paleontologicznych: · .
O wieku omawiooych tu utworów zarówno we1deńskich, jak i mor- skich, me mamy bli~zych danych z powodu braku fauny przewodniej.
Ich stratygrafię można. więc jedynie ustalić na zasadzie korelacji z innymi otworami: zawierającymi faunę amonitów. W rejonie Rog6Źna S. Ma!I'ek (1961) zebrał i oznaczył z licznych wierceń kartujących, które prowadził
na tym dbsza.rze, stosunkowo liczną faunę amoniwwą. Dzięki możliwo
ściom korelacyjnym utworów kredy dolnej RogoŹl1a i Sompom można było pokusić się o wydzielenie wyżej opisanej serii in:frawalanżyńskiej.
W rejonie Rogoźna weld jest wykształcony odmiennie niż w Pagórkach i facjalnie zbliżony raczej do weldu Janiszewa i Slazewa. Morska seria
nadległa jest wykształcona, podobnie jak w rejome Sompolina., w postaci.
utworów piaszczysto-mulastych, w stropie z wkŁadką syderytu i łupków
ilastych czarnych. Miąższość obu serii wynosi w rejonie Rogoźna 22 m.
Tuż nad stropowym syderytem wyróżnionej wyżej serii infrawalan-
żynu morskiego S. Marek (1961) cytuje dwaamonilty: Riasanites sp. ex gr.
rjasanensis, Subcraspedites (Paracraspedites) sp. ex. gr.spaskensis-ste- nomphalus.
Są to amonity wskazuj'ące niewątpliwie na infrawalanżyn. Bezpo-
średnio nad tymi amonitami S. Marek znalazł Neocomites neocomiensis d:' O rb.; Polyptychites sp., które wskazują raczej na wa1anżyndoilny.
Drogą korelacji. z rejonem RogoŹoo wyznaczono w rejonie Sompolna . gra-
nicę między infrawalanżynem a walanżynem w stropie seriipiaszczysiej z syderytem, gdyż na tak dużych odległościach można operować jedynie kompleksami.
Cytowana wyżej fauna infrawalanżynu znaleziona przez. S. Marka w :rejonie RogOŹIlJ8. stanowi pierwsze świadectwo ,istnienia . na Niżu Pol- skim morskiego infrawalanżynu i wprowadza zasadniczą zmianę w do-
tychc~wej stratygrafii dolnej kredy (B. Mare'k, 1960).
Miąższość inlfrawalanżynu kształtuje się w okoli'cy Sompolina i Ho-
goźna następująco:
Wiercenie Miąiszość pcw.ooDa Miąższość rzeczywisła
Pagórki IG l GopłoGeo 4
Rejon J aniiszewa ..
Rejon Sla.zewa (otw. Slazewo 3)
~on Rogoźna
wm 41,7 30 20
15
WALANZYN
wm 35 24 20 12
22
Osady walanżytnu można ,podzielić w rejonie Sompo1na., jak· 'również
w rejonie Rógoz.na, 00' trzy kompleksy litologiczne (od dołu):
1. Kompleks skał ilastych czarnych, miejscami mairgllstych, zpi.ry- tern, glaukonitem i melicznym muskowitem z fauną małżów i z ławicami
Exogyra sinuata. W górnej partii tej seviiwystępują wkładki syderytu
lub
też konkrecje i1asto-syderytyczne, a iłowee przyjmują. odcień bru-....
stratygrafia osadów do1nokJredowyc'h okoli'c Sompo1na
- ' - - _ _ _ 1:
.
l»..
1:' I)
l!Iiil!I r:::J .. ~~ 1"""1 .. 'r::::::':I ~a ~
1.1mTl...
~....
~H ~M ~-r-:.::=.=IM 15 '"1iII!I' ~ ~ .~ ~5 ~ ~7 ~ 9 ~ ~I ~ ~ e:::::::r ++ .tu.
357
Fig. 2; Zestawienie i 'korelacja profilów. dolnoikredowyclJ. w oikolicy SOm.po1na ze s!;ratygrafiezme rOza>OZiomoW'anym profilem aJbiorczymrejónu Rogoźna
Tabull!.tiOlll and eórrelation of Lower Cretaceous sections of. tlie Sompolno region wi·th a stratigraphical:ly divided synthetLcsections of the Rogomo region
1 - iłowce i łUpki Ua.ste; 2 - lIowce popielate; 3 - mułowce; 4 - piaskowce drobno- ziarniste; 5 - piaskowce średnioziarniste; 6 - p1askowce gruboz1arn1ste i i!lwlrowce;
7 - zlepieńce; 8 - margle; 9 - rudy oolltowe; 10 - syderyty; 11 - konkrecje sydery- tyczne; ,12 - p1aBkowce grubozio.rniste syderytyczne; 13 - gl1nki; 14 - mUBZI.owce;
15 - reper z otwornico.m1 2il.epieńcowo.tymi; 16 - fo.una; Gl - drobne skupienia gl1n1d
wśród piaskowców; t - trzeciorzęd; KI - kreda górna
1 - c1aystones and argUlaceous shales; 2 - grey clo.ystones; 3 - s1ltstones; 4 - ' fin e- grained 811.ndstlOnes; 5 - medlum-grained sandstones; 6 - ooarse-gra1ned sa.n.d&tones and gravelB; 7 - conglomerates, 8 - marls; 9 - ooUte Dres; 10 - sldetlt8B; 1 1 - slderltlc ooncretlons; 12. - co&rse-gro.1ned sUierltlc Blłndstones; 13 - fire·. clo.ys; 14 - shellstones; 15 - survey marit with conglomeratlc fora.m1n1fere; 16 - fauno.; Gl - stil.aJ.l fire cla.y a.gglomeratlons withln sandstones; t - Tert1a.ry; KI ~ U;pper' CretaceoUB
358 ... ..: ... ,:Anna" RaCzyńska
natnawy. Miąższość pierwszego kompleksu wynQSi w Pagórkach 25,5 m •
. w otworze Gopło Geo 4 20 m, w ,rej<)nię Janiszewa - około 34 m, w rejo-
nie Ślazewa - około 13 m. Jak widać z przedstaWionej na figurze 2 korelacji profilów, w rejonie Rogoźna seria <ta wyk'sztalcona jest podob- . nie; miąższość jej wynosi 31,5 m.
W Pagórkach znaleziono w . tej serii następującą faunę małżów:
Astarte sp., Astarte cla.:x:biensis W o Q d s, Astarte ci. subcostata d'O rb., Leda sp., Leda scapha d'O rb., Corbula sp., Exogyra sinuata S o w., Grammatodon securis (d'O rb.), Idonearca corneuliana (d'O r b). Poza tym
znałeziono bardzo źle zachowaną Rhynchonella sp. Z mikrofauny zarÓWltlO
w rejonie lzibicy, jak i Pagórek, J. SztejiIl (1961) oznaczyła następujące
ga.tunki otwornic: Pyrulina excerta (Bert h.), Ammobaculites subcreta- ceus C u s h. et A l e X., Haplophragmoides concavus (C h a p.) i Haplo-
ph~agmoides trinitensis L o z o.
Gla.ukonit, mikrofauna otwornicowa ()raz w Pagórkach fauna małżów wskazują na morskie środowisko sedymentacji. Według J. Sztejn (1961) wymieniony wyżej zespół mikrofauny jest charakterystyczny dła walan":
żyłlu. Badania zespołów fauny małżów nie były do tej pory prowadzone systematycznie, ćb zasięg pionowy małżów jest szeroki. Można by więc
tutaj stworzyć jedynie stratygrafię lokalną. Należy w każdym razie pod-
kreślić, że gromadne ławicowe występowanie Exogyra sinuata S o w. na podstawie dotychczasowych obserwacji charakterystyczne jest dla wa-
lanżynu.
W spągu omawianego kompleksu w rejorue Rogoźna występują Poly- ptychites sp. i Neocomites neocomiensis var. premolica (d'O rb.). W otwo- rze studziennym w Dobrzeooie w okolicy Kutna w stropowych partiach oma.wianego kompleksu J. ZnQSko (vide S. Marek, 1960) znalazł amOlIli:ta z rodzaju Platylenticeras. AmOll!ity te dokumentują wiek do1nowa.lanżyń
ski· omawianego kompleksu.
Drogą korelacji określono więc również wiek omawianego tu kom- pleksu ilastego w rejonie Sompolna jako dolnowałaruiyński - platylen- ticeratan.
2. Drugi k.ompleks litologiczny w rejonie Sompol.na tworzą piaskowce drobnoziarniste, jasnoszare, prawie białe, z liczną miką na powierzch- niach sedymentacji, ze zwęglonymi szczątkami drewna, z pojedynczymi
toczeńcami ilastymi; w Pagórkach z glaukonitem, w rejonie Śla.zewa
i Jandszewa ,bez glaukonitu, z drohnymi skupieniami białej glinki (Śla
zewo 3, Grochowi$ka4). W górnej partii piaskowce zawierają cienIcie
wkładki mułowców .. MiąZsZOŚć omawianego kompleksu wynosi w Pagór- kach 48,4 m,
w
rejonie Janiszewa. - dkol.o 40,5 m,. w rejond.e Ś1azewa -około 15 m .. W otworze Gopło Geo 4 zachowała się natiprawdopodobniej tylko piaszczysto-mulasta 3-metrowa dolnćb par1lia kompleksu, wyższe
warstwy uległy rozmyciu ws1rutek ruchów struktury Gopła.
Cały omawiany tu kompleks piaszczysty pozbawiony jest makr<l!fauny, a mikrofauna Występuje tylko sporadycznie w stropowych partiach mu- lastych. Są to otwornice Ammobaculites sub~etaceus C u s h. et A l e X.,
Lenticulina subalata (R e u s s) i Ammodiscus gaultinus D er th.
W rejonie Rogoźnakompleks ten jestrówruież prawie płonny pod
względem roikrofaunistycznym. Sporadycznie zdarzają się jednak szczątki
m.oI'Sikich małżów. Litologicznie kompleks ten jest bardziej mulasty w po-
Stratygrafia osadów dolnoklredowych ()Ikolic S0mp01na 359 równaniu z rejonem Sompo1na. Miąższość jego wynooi 60 m (fig. 2). Tuż
nad omawiainym tu kompleksem· piaszczystym w· rejonie Rogoźna wystę
puje boga ty zespól amonitowy górn.owalanżyński. Biorąc pOd ' uwagę położenie pionowe omawianego kompleksu między osadami dolnego w&-
lanżynu i paleontologicznie udok.umenrtowanymi osadami górnego walaiIl";
żynu można, dla nich warunkowo przyjąć wiek środkowowalanżyfiskli - poziom polyptychitan.
3. Trzeci kompleks w walanżynie tworzą skały ilast;o.;.mułowcowe
ciemnoszare,prawie czarne, z cha!l'akterystycznymi wkładkami iłowców
marglistych popielatych. Osady tego kompleksu są mniej margliste, za-
wierBlją dość licmą faunę małżów i otwornic, a w vejonie Pagórek i Jani"'"
szewa również" amonitów. W stropowej partii występują' tu wkładki
syderytu, niejednokrotnie :ze śladami rozmycia i redepozycji związanymi
z ruchami wznoszącymi struktur. Syderyty są okruchowe, mniej lUb bar- dziej piaszczyste, zawierają ostrokrawędziste okruchy syderytu lub limO"'"
nitu, a, w Pagórkach również okruchy pialSkowców kwarcowych z oolitami.
żelazistymi.
W rejonie Pagórek i Gopła kompleks trzeci wykształcony jest nieCo odmiennie od przedstawionego wyżej schematu. W Pagórkach tworzą się
00 ,dołu łupki ilaste i mułowce czarne, w górnej partii :m.arg1.iste, ż fu- k<Oidami i nalotami ziemistego pirytu, z fauną małżów morskich i ułam~
karni n:eozna,czalnychamonitów. Nad nimi spoczywa cienka 20-centy- metrowa, warstewka mułowca popielatego, a wyżej warstwa pias-kowca drobnoziarnistego szarego o spoiwie ilastym, które przechodzi stopniowo w spoiwo wapniste, tworząc charakterystyczną ,również dla otworu GoplQ Geo 4 warstwę piaskowca kwarcowego drobnoziBlrnistego, wapnistego;
-ciemnoszarego, twardego, zhitego, z dość licznymi pseudo-oolitami żelazi'"
stymi z nielicznym glaukonitem. W stropie tej serii występuje w Pagór- kach opisana już wyżej warstwa syderytu z okruchami piaskowców żela,..
zistych i oolitami żelaa:istymi,' w . otworze Gopło Geo 4 natomiast piasko- wiec z toczeńcami syderytu i soczewkami rud oolitowych.
W Pagól"kach miąższość trzeciego kompleksu wynosi około 13,4 m,
w
otworzeGQpłoGeo 4 - tylko 4 m, w rejonie Janiszewa -.- około 16 m, w rejonieSlazewa - około 14 m. Należy podkreślić, że ślady rozmycia w syderycie, o których wspomniano' wyżej, zaznaczają się ooljwjr.raźrliejw rejonie struktury Gopła, widocznie w tym właśnie czasie dźwigała się
ta, struktura. Swiadczą o tym między innymi: większa. piaszczys1;ość
trzeciego' kompleksu w rejonie GapIa w porównaniu z Izbicą, silniej za-
znaczające się: ślBlrly rożmycia" a 'nawet redepozycji (toczeńce sydery- tyczne, duże soczewki i drobne okruchy rud oolitowych piaszczystych), ,oraz znaczna redukcja. osadów w otworze Gopło Geo 4.
W rejonie Rogoźna miąższość omawianego komplęksu wynosi 32 m.,
Są to, podobnie jak w rejonie IzJbicy, czarne osady i1as"to-mu1owcowe 'z wkładkami ił<lwCÓW popielBItych zawierających liczne amonity. Najwyż
,sza warstewka, iłowców marglistych popielatych, w której w rejonie
Rogoźna S. Marek znalazł pierwsze aroónity hoterywskie, tworzy górną ,granicę omawianego trzeciego kompleksu i odd.zn.ela wala,nżyn górny od
:hoterywu dolnego. Ilość popielBItych wkładek ;występujących w omawia-
nym tu trzecim kompleksie litologicznym jest różnia . zarówno' w rejonie.
Sompolnal, jak i Rogoźna. ' . " ., .... :
360 Anna .RaCz.yńska
W'rejonie Janiszewa ,R. OSika (1959) znalazl' w omawianym tukOID-::
pleksie nieliczną faunę małżów i 2 amonity oznaczbneprzez B. Koko-
szyńską jako Lytoceras sp. i Polyptychites.sp. (tardesC!issus K o e n e n?).
, W Pagórkach występuje w tej serii stosunkowo bogaty zespół małżów,
.jak: Leda scapha d' O rb., Ostrea sp., Camptonectes (Pecten) ej: cottal":
dinus (d'Orb.), Panopea sp., Pholadomya sp. i ThraciiJ. Phillipsi Roem~
Poza tym znaJ.eziono tu nieoznaczalny ułamek amonita.
, Z mikrofauny J. Sztejn oznaczyła z tego kompleksu następujące ga ...
tunki: bardzo liczne otwornice Lenticulina subalata (R euss), Trocham-:, mina' inflata M o n t., Epistomina c!retosa T e n D a m oraz pojedyncze okazy Trochammina infla.ta M o n t. d, Epistomina caracolla (R o e m.) i pośród nielicznych malżóraczków Schuleridea kummi (T r i e b.), Schu-
~eridąa thoerenensis (T f i e 'b.). , ,
. Fauna małżów nie zostal:a w ' rejonie Janiszewawybra:nao i ozna-
crona w całości, dlattego nie stanowi ona materiału porównawczego. W Pa"':
górkach fauna 'ta wykazuje pewien dopływ nowych' gatunków w porów- naniu
z
serią dolnowalanżyńską (komple!ks pierwszy). Pojawia się tutajmiędzy innymi Camptonectes ct cottaldinus (d'O rb~) i Tn.racia Phillipsi Roem. Mikrofal\IDa wykazuje również przypływ Jlowych' gatunków.
chociaż jest również' i W tej partii mało urozmai<:ona~ Dwa wymienione
wyżej amonity Lytoceras .sp.' i Polyptychites sp. (tardescissus Koen en?)'
wskazująnajprawdopodobniej na walanżyn ,górny, nie wy~na<2&jąc jednaik jednoznacz.nie wieku omawianego kompleksu.
" Z pomocą przychodzą tutaj dane z rejonu Rogmna, skąd S. Marek
(1961) z serii korelatywnej , podaje bogaty górnowalanżyński (poziom hoplitidan) zespół amonitów: Craspedites sp., Astieria sp., Leopoldia sp., Polyptychites ci. biscissus K o e n e n, Polyptychites ci. terscissus K o e-.
n e n, , Polyptychites ci. bidichotomus L e y m., Polyptychites cf. pets- chbrensis B o g o s 1. i Polyptychites d. michalski B og o slo '
, Stratygrafia osadów walanżynu w Tejortie Sompolna oparta. :została drogą korelacji ~. faunie amonitów rejonu Rogożna. Fauna ta określa przynależność pierwszego 'kompleksu do walanżyIlu dolnego, a trzeciego do walanżynu gór.nego.'Braik natomiast inwentarza amonitów, który by
udokumentował drugi omówiony wyżej kompleks. Ze względu na swoje
położenie pionowe zastal: oIllzałiczony do walanżynu środkowego.
Miąższość walanżynu kszta1:tuje się w POISzczególnych rejonach na:-:-
stępująco:
Wiercenie MłąMzość pozorna Miąższość rzeczywisła
wm
Pagórki 87,3
Gopło Geo 4 27
Rejon Janiszewa (otwór Janiszewo 2) 88,5
Rejoo Ślazewa 42
Rejon Rogoźna
HOTERYW
wm
73 23 88,5 , 123 35
Osady hoterywu w rejonie SompolnH' można podzielić na dwa kom- pl:eksy litologicżne, nieco odmiennie wykszta1:cone w Pagórkach i w rejo-
me
wysadu solnego Izbicy. " - ,stratygrafia osadów do1nokredowycll okolic SompoLna 361
P i erwszy kompleks 1 i t o l ogic z n y w rejmrie Sompoina rozpoczyna we wszystkich otworach warstewka popielatych iłowców
marglistych. W tej właśnie warstwie w rejonie Rogoź,na S. Marek (1961) zna.lazl amonity (iolnohoterywskie Lyticoceras s.p. ex gr. noricum-regale i Lyticoceras sp. ex 'gr. noricum-o~gonium.'
, W PagórkaohbeZpośredrrio na iłowcach ,popielatych spoczywa 4-me- ttowa warstwa mułowców marglistych cZarnych z soczewkami, drobnymi fukoidami i nalotami ziemistego pirytu, z muskowitem, z częściowo roz-
łożonym glaukoo1item oraz z ośródkami małżów: Grammatodon securis
(d~O iI" b.), 'Astarte d. subcostata d'Q rb.; Camptonectes ci. cottaldinus (d'O r b.), Leda rTta:riae d'O r h., Camptonectes Cif. striatoplinctatus (Ro e m.). Nad tym leży' znów 4-metrowa wa!l"Stwa piaskowcao gruboziar- nistego brunatnego o spoiwie wapienno-syderytycznym z pseudoOolitami
żelazistymi i ze szczątkami zn.iszczonych małżów. Wyżej występuje 41 m
licząca seria piaskowców drobnoziarnistych o spoiwie ilastym, szarych, ze świeżym gilaukonitem, miejscami z pojedynczymi większymi skupie- niami pirytu, w środkowej partii zawiera·jącycą. wkładkę piaskowców
średnioziarnistych z drobnymi skupieniami białej glinki, w .górnej - liczne cienkie 'wkładki 'piaSkowców gruboziarnistych 'i żwirowców. W su- mie miążsżość pierwszego koiIDpleksu litologicznego, w Pagórkach \\ry'nosi 49,5m.
W Slazewie, 'pooobnie.jak, w Pagórkach, występują od dÓłu: mułowce czarne z fauną,
z
wkładką piaskowca syderytycznego, Wyżej' - piaskowce z białym pyłem glinkoWym, a.nawet, z drobną wkładką', białego glinkowa- tego iłowca. Nad tym spączywa 23-metrowa. seria mułowców pi.aĘzczystych ciemnoszarych. ,Razem 'miąższość całego kompleksu w otworze Sla ...
zewo 4 wynosi 41 m. Podobnie jak w Slazewie wykształcony' jest kom- pleks w otwor:re GOpło Geo 4, a :miążizość jego wynOsi 34 m ..
W 'rejonie Janiszewakompleks ten jest znacznie cieńszy, mią~:Żość jego wynosi około 15;5
m.
cały kompleks tworzą tuta.j mułowce', ~rne?w dolnej partii
z
fauną iz
wkładk.ąsyderytu z przerostamipiaszcżystymi,w Dęibach Jan1s.zewskich zoolftamii pseudo-odlitami żeI1az:istymi.
Jak, widać z pod anycb. wY~ej . profilów, pierwszy kompleks hoterywu jest w Pag6rkach ,piaszczysty, w Sla:zewie i 'otworze Gopło Geo4 piasz- Czysto-tnulasty, 'W Janiszewie ilasto-mu1asty ,i' najcieńszy. Najprawd0- podobniej powolniejszy bylw tym ;rejonie dopływ materiału, spokojniej- sza sedymentacja.
Mikro-, jak i makrofauna, skupia się w rejonie Sompolna w palTtii
spągowej tego kompleksu. Oznaczono tu, poza .g~tunkami wymienion.ymi
już w walanżynie górnym, małżoraczki Protocythere triplicata T r i e b.
i otwornice Astacolus humilis (R eu sos). Wśród wymienionych już wy-
żej małżów w Pagórtkach w hoterywie ,dolnym noviymi, formami są Leda mariae d' O r Ib. i Camptonectes d. striatopunctatus (Roem.), cha:rlaiktery- styczne na ogól dla hoterywu (A. Raczyńska, 1961). '
Hoteryw dolny jest w okollicy Sompolna ostatnim poziomem udoku- mentowanym amonitami drogą korelacji z Rogoźnem. Wyżej nie wystę
puje już faun.a, amonitów ani w Rogoźnie, ani VI okolicy Sompolna. Fauna
małżów nie pojawia. się także w wy~zych partiach. Jedynie milkrofauna stanowi wskaźnik neokoms1dego wieku nadległych osadów.
, i
262 Anna .RaCzyńska
D r U g i kompleks l i t o l Q g i c ż n.y jest na całym omawianym tu terenie piaszczysty. RoZ!pOczynają . go ,piaskowce gruboziarruiste i żwi
rowe Q spoiwie limonitowym lub syderytowym, niekiedy z' .okruchami syderytu i limonitu lub też z okruchami skal piaszczystych i oolitami
żelazistymi. Nad tym leży o'IJbrzymia., przeciętnie 80 m licząca seria pia- skowców dr.obnoziarnistych, w środkowej partii z wkładką iłowców i. mu-
łowców czarnych i popielatych zawierających mikrofaunę .otwornk:
Glomospira gardialis J Q
n.
et P a r k., Ammobaculites fontinensis (T e r q.), Ammobaculites subcretaceus C u s h. et Al e X., Haplophragmium in- constans Bart. et Brand i Reophax scorpiUTUS M.ontf. Jest to.zda.ndem J. Sztejn (1961) zespół otwornic zlepieńcowatych, mogącyświad':
cr.yć o nieznacznie zmniejszonym zasoleniu basenu sedymentacyjnego.
Jest.rzeczą ciekawą, że wotw.orze Sarn.owo 1 (fig. 1), położonym już na
{jOOzarzę- antyklinorium .kujaw:ski.ego, w zespole tym występują obok . -otwornic zlepieńcowatych otwornice typoW.o morskie; świadczące o nor- malnym zasoleniu !basenu, jak na przykład Lenticulina milnsteri R o e m., Citharina seitzi B art. et B;r a n d .oraz Proteonina 4ifflugiformis B r a- d y. Byłby to więc pewien wskaźnik paleogeogra;J:iczny mówiący o przy-
brzeżnej sedymentacji w rejonie Pagórek i Ś!azewa, w prZ€ciwieństwie
do wyraźnie morskiego charakteru sedymentacji w rej.onie Sarnowa na.
antyklinorium.
W Pagórkach drugi kompleks litologicznyh.oterywu rozpoczyna S-metrowa wMStwa piaskowców gruboziarnistych, żwirowych, zflepień".
cowych, z drobnymi okruchami Skal żelazistych, . z nielicznymi oolitami limonitowymi, o spoiwie żelazistym: limonitowym, szamozytowym i sy- derytowym. Nad· nimi utworzył się pokład oolitowej rudy żelaza baTwy 00 sżarozielonej, poprzez żółtobrunatną d.o wiśniowoczerwonej, za.lcinie -od przeważająceg.o w niej związku żelaza:szamo~,limonitu lub hema':"
tytu, w znacznie mniejszym procencie syderytu. Ruda zawiera dbok bar- dzo licznych oolitów i mniej licznych .pizolitów mniejsze lub większe
d.omieszki .. różnoziarnistego kwarcu i żwiru, okruchy skał żelazistych,
niekiedy z ostr.okrawędzistymi ziarnami kwarcu., okruchy skał oolitowych -oraz meliczne drdbne .okruchy limonitu, które· stanowią prawdopodobnie
utlenione'Odiłamlkii. pierwotneg.o syderytu. Nad w&rStwą rudy IW Pagórkach
leży lupek ilasty (8 m miąższości) ciemnos.za,ry,prawie CZęinY, smugo- wany jaśniejszym mułowoom.,a wyżej piask.owiec drobnoziarnisty -o spoi- wie ilastym (31 m miąższości), jasnoszary, z miką i detrytem zwęglonego
.drewna,bez glauk.oni tu. Na piaskowcu spoczywa okoł.o 16 m licząca seria
mułowców czarnych z glaukonitem, ż drobnymi wkładkami piaszczystymi i charakterystycr.ną cytowaną już wyżej fauną dtworn:ic zlepieńcowatych
,oraz z 60-centymetr.ową wkładką rudy oolitowej podobnej do wyżej już
. -opisanej. Nad serią mulastą spoczywa 25-metr.owa wa<rStwa piask.oWCÓW drobn.oziarnistych szarych, niekiedy z drobnymi skupieniaim.i !bialej glinki, z detrytem zwęglonych roślin,z muskowitem . i świeżym glaukonitem.
W smnie roiąższość drugieg.o kompleksu hoterywu w Pagórltach wynosi 90,9m.
W rejonie Ślazewa i Janiszewa warstwy drugiego k.ompleksu wy-
kształcone są pod.obnie. Piaskowce żwirowe zlepieńoowe, występujące
w spągu k<lmpleksu, są na· tym .obszarze bardziej syderytyczne i przecho-
stratygrafia osadów. dolnokJredowych okolic Sompolna 363
<łzą ku górze poprzez warstwę mwowców z okruchami syderytu w syde-. ryty piaszczyste, a nie w serię rud oolitowych, jak to miałO' miejsce· w Pagórkach 1. Zawartość żelaZa
w
serii żwirowców Q spoiwie sydery- t9wym j syderytów piaszczystych wynosi w rejonie Slazewa wedługdanych R. Osiki (1959) przy miąższości 1,50 m 22+27%.
Syderytyczność serii rudo~ltOśnej w rejO'nie Izbicy świadczy o Odmien- nym redukcyjnym środO'wisku sedymentacji w porównaniu ż Pagórkami.
W kaooym razie w O'bu rejonach omawiane tu serie rudO'nośne tworzyły się przy :intensywnych ruchach wznoszących obu struktur Gopła i Izbicy.
Syderyty i osady piaszczysto-mulaste na stru]rtur.ach zostały. rO'zmyte i osadzone powtórnie na iob obrzeżeniu (R. Osika, 1959). WPagórlkach w O'kresie silnych ruchów wznoszących struktury w morzu płytkim przy silnych prądach tworzą się piaskowce gruboziarniste, z1epieńoowe, 2iela- ziste z oolitami. Przy dalszych ruchach wznoszących struktury Gopła,
a O'bniżających w rejonie Pagórek, w strefie, z której wycO'fuje się sedy- mentacja grubszych piasków, a sedymentacja iłów w więks7;€'j masie jeszcre się nie rO'zpoczęła (H. Harder, 1957) osadzają się rudy oolitowe, które w przywysadO'wych nieckach znajdują dobre wa,runki koncentracji.
Należy podkreślić, że w ortworze Gopło Geo 4, położO'nym w pobliżu
kulminacji struktury, seria ta znajduje swe odbicie tylko w postaci pia- skowców grubo~arnistych i żwirowych o czarnym spoiwie ilastym.
Wyżej leżące warstwy powtarzają się kolejnO' w rejori.ie SlaQ;ewa i Ja- ruszew/lI (fig. 2), podobnie jak w Pagórkach. W odpowiednikach serii
mułowoowejz wkładką rudy oolitowej w Pagórkach w rejonie Slazewa i Joanismwa występuje taki sam zespół O'twornic zlepieńcowatych. Nie znaleziO'no tu nawmiast w najwyższej partii kompleksu glaukonitu.
W il'ejorrie S1azew/ll miąższość całego drugiego kompleksu wynooi. 95 m.
W rejO'nie J/lIniszewa jegO' miąższość wynosi średniO' 125 m. W otworze
GopłO' Geo 4 drugi kompleks joes't siJni,e zredukowany, miąższość jego wynosi ·46 m.
Stratygrafia hoterywuO'parta· jest na podstawach paleontO'IO'gicznych
tyłlko w spągowej partii, w której w korelatywnych wars.twach w rejonie
Rogoźna występują amonity doInohoterywskie z rodzaju· Lyticoceras.
Wyżej już nie napotkano żadnych amonitów I/lni w rejO'nie Rogoźna, ani w okolicy Samp01na. Podstawą stratygrafii stał/ll się tutaj fauna otwornic uznana przez J. Sztejn za neokomską, występująca we wkładce mulastej.
połomnej średnio okołO' 20 m poniżej wyznaczonej przeze mnie górnej · granicy hO'terywu. Granica hO'teryw.- a,lb środkowy wyznaczona została . na podstawie szczegółowej analizy osadów w otworze Pagórki IG 1. .. W otwO'rze tym zaO'bserwowano ciągłość w występowaniu glaukonitu od
wkładki mulastej (na głębokości 1041+1067 m) 'Z oOeOlk{)mską faUJną otwor- nic aż dO' margli ailbu górnegO' z Aucellina gryphaeoides (8 Q w.). O mor- skim charakterze. tej serii przesądzają w dolnej partii O'twornice, w gór- nej glaukonit, nie pozostawia1ąc między hoterywem a albem górnym . miejsca na serię słodkowodną barremu, aptu i albu dO'lnego. Gracicę między hoterywem morskim piaszczystym i albem środkowym wyzna.- czono w Pagórkach na podstawie pewnych charakterystycznych cech lito- logicznych, jak zabarwienie, zaw/llrtość detrytu zwęglonych roślin itp.,
1 Oharakterystykę sarii rudonośnych w rejonie Slazewa 1 Ja.n1szewa podano według opisu
Bo; Ostki. .
364
pod pi&s:kowcami gruboziarnistymi (nagłębok<lŚci 1025 m), rozpOczynają
cymi nowy transgresjrwny ·cykl . sedymentacyjny. W rejonie Slazewa i Janiszewa glaukonitU brak. Niemniej jednak ze względu na bliskośĆ', położenia Pagórek j PPdobne następstwo . sedymentacji przyjmowane są:
również w okolicy IZbicy te ,sanie krYteria· Stratygraficzne (A. RaCzyńska,.'
S .. Cieśliński,· 1960). . .
Zes~tawienie miąższośCi hoterywu w okolicy.Sompolnao: .
Wiercenie Miąższość po!IOl!II8' Miąższość rzeczywłsta
Pagórki IG 1
Gopło Geo 4 . Rejon JtlUl.iszewa Rejon Slazewa
'wm
140,4 80 140 136
wm
124 66 140 112
MiążĘzościosadówheteryWu w rejonie Rogoźna nie da się bliżej okre-
ślić z powodu braku materiałów. Osady hoterywu nie zostały tutaj w pełni przewierooIie.
ALBSRODKOWY .
Osady albu środkowego spociywa.ją w ~kolicy Sompolna 'bezpOśrednio
na hoteryWie. Występują one jedynie w -otworach Pagórki IG 1, Gopło
Geo 4 oraz Slazewo5 i 2; w rejonie Ja.niszewa utwory te nie zostały
nawiercone. Są to piaskowce drobnoziarniste, w spągu z wkładką 'Pia.- skowców ·grubozia.rnistych ze Zwirkiem, w stropie również z wkładkami
piaskowcówgru'boziairnistych lub żwirowców, a nawet ~ na przykład
w otworZe w Pagórkach '""-z wkład'ką zlepienców,
Vi
której otoczaki. osią~gają śiednicę25 mm. Srodkową partię allbu morskiego tworzy gruba seria' piaskowców drobnoziarnistych,' w Ślazewie z pojedynczymi· wkładkami mułowców ciemnoozarych .. Piaskowce· te we wszystkich omawianych tu
wierceIliiachsą cukrowa te, szorstkie, jasnoszare, prawie biale,o spoiwie ilastym, zaWiierają muskowit, detryt zwęglonego drewna, a w Slazewie miejscami drobne , skupienia białej glinki. W otworze Pagórki lG 1 i Gopło
Geo 4 osady te zawierają nacałejprzestl'Zeni świeży glaukonit, świad
czący o morSkim pochodzeniu osadu. Dwie w8ltstwyw spągu· i stropie piaskowców . gruooziarnistych lulb żWirowców wskazują na istnienie' w ałbie środkowym . dwu' cyklów sedymentacyjnych ttansgresywnycht
znajdujących swe odbicie na znacznych obszarach Niżu Polskiego (A. Ra-
czyńska, S. CieślińsJd, 1960). .
N ad 'Piaszczystymi osadami allbu środkowego leżą margle zielonawo- szare i czekoladowe· z'· aoucelinam:i~ należące do a.lbu górnego.
Na. podstawie stwierdzonego morskiego pochodzenia .osadów piaszczy- stych, a następnie na podstawie ich położenia między hoterywem a udo- kumentowanym faunistycznie al'bein górnym. zalliczam wyżej opisane utwory do a.lbu środkowego. Brak glaukonitu w tych osadach w okolicy Izbicy lliie przesądza o słodkowodnym pochodzeniu tych osadów. Nie- odpowiednie zasolenie, zbyt szybkie nagromadwIloie się osadów, pewien .
dopływ wód słodkich, wybitnie. utleniające lub silnie redukujące środo-.
wisko soadymentacji przeszkadzały w utworzeniu ,się ' tego mmeraru
StTatygrafia osadów do1noklredowyeh okolic Sompo1na 365
(K. Smulikowski, 1954). Natomiast identyczne, następstwo sedymentacji przy niewielkiej odległości od otworu iN Pagó!'ikach, uśytuowailie w po-
bliżu centrum ówczesnegQ basenu (S. Cieśliński, 1959) skłania dQ zalicw- nita również osadów rejonu Ślazewa od albu środkowegQ.
W takim ujęciu nie był lOby W Gkolicy Sompo1na miejsca na słodko
wodne utworybarremu, aptu j allbu:c;lolnego. W tym czasie na omawianym
obszarzę , działały na:jprawdopodobniej czynniki erozji '.i denudacji.
;Obszary przywysadQwe były ze względu ,~ swoją ekspozycję najbardziej ku' temu predystynoowane.
N aleźy jednak podkreślić, że wyraźnych śladów istnienia tu okresu
lądowego w barremie, apcie i ,albie dQlnym lIlie zaobserwowanQ. Może to
być wynikiem pr:zemycia i usunięcia przez transgredujące mQrze środko
woalhskie starszych zwietrzałych osadów. Ślady I'iQZIIlycia na. osadach hoterywu ze względu na iCh charakter litologiczny (pias:zczystość, slalba
zwięzłość itp.) nie zachowały się również.
Miąższości albu środkowegQ w .okolicy Sompolna kształtują. się na-
stępująco:
Wiercenie pagórki IG 1
GopłQ Geo 4 Rejon ŚIa:Dewa
wm 99 68 130 ALB" GORNY,
wm 86
56
112
, Alb górny odwiercono w okolicy Sompolna
w
otwqrze Pagprki IG 1,Gopło Gro 4 i Ślazewo 5; Są tQ margle szare i zielo,n,awoszaire z wk41d- k.ami margli czekoladQwych, z ,licznymi ma,łżamiAucelZin,a- gryphaeoid;es
,
Zestawienie mfąższoścl poszczeg61nych pięter kredy dolnej ."
w okolicySompoJna
. .
'. MiąższoSć rzeczywista 'iN m
Piętra kredy dolnej Gopło
I
PagórkiI
. RejonGeo 4 IG 1 ŚIazewa
.. . Alb górny ' . .. 1,5 11 20 ,"
Alb środkowy "56" 86 113
W sumie alb , 57,5 97 133
',' Hoteryw ". 66 124 112
Walanżyn 23 73 35 ..
" Infrawalanżyn 24 (?) 35 "12
W sumie neokom' ,
113 232 159
,
Tabela 1
I
ReJon Ja-niszewa. -
- -
""140 88,5 20 248,5' "
(S O W;) orCllZ Z otwornicami Saraceńaria bononiensis(B er t h.)',Sarace-- na1;'ia . vestita (B er t h.); "PseudooalvoulineriitSt'p., c'hara:ktei-ystycmytlu dla albu g.órnegQ (E. Gawar-Biedowa, 196'1). " " : ,. ,; """
366 Anna Raczyńska
Miąższość tych osadów wynosi w otworze Goplo Geo 4 1,5 m (J. Soko;..
łowsld, 1957), w Pagórkach - 13 m (M. Jaskowiak, 1961), w Ślazewie
około 20 m (ROsika., 1959). ' i'
'" "' ,
W wyniku przeprowadzonych wyżej rozwaQ:ań stratygraficznych wy:..
ióżriiono w okolicy Sompolna następujące piętra kredy dolnej: infrarwa- lanżyn,walanżyn, hoteryw, alb środkowy i górny. Serii slodkowodrie;
barrem.u, aptu i a1bu dolnego na omawiooym terenie brak. Najpra.wdo'- podobniej dziaił:aly tu w tym okresie czynniki erozji i denudacji.
JaJk już wspomniano na początku niniejszego opracowania, wierCeni~
w okolicy Sompolna opracował już w 1959 r. R. Osika. Przedsta,wił on jednak w swej pracy zupełnie odrębny ;Obraz korelacji osadów hoteryWU rejonu Izbicy z utwora.mi wiercenia w' Pagórkach j, inaczej widzi'ał irówl..
nież straiygrafię hoterywu i pięter IDlodszych. "
, Otóż, głównej serii rudonośnej wykształconej w rejonie Izhicy w, po- staci piaskowców gruboziarnistych i żwirowców syderytycznych (s.pąg
drugiego,kompleksu w hoterywie) R. Osika nie łączy z główną serią rud oolitowych w Pagórkach, a koreluje ją z syderytem okruchowym wa1an:"
żynu górnego. Natomiast główną serię rud oolitowych z, mułowąam,i
i charakterystycZną fa,uną otwornic zlepieńcowych w hoterywiePagóręk
R. Osika koreluje z wkładkami mułowców wyróżnionego przeze
mni&
albu środkowego w Ślazewie 2. Słuszność przeprowadzonej 'przeze mnie korelacji w hoterywie podkreśla między innymi występujący w górnej
części. hoterywu we wszystldch omawiaIlych tu wierceniach reper cha- rakterystycznego zespołu otWOrnlC zlepieńcowatych (fig. 2). Korelacja utworów kredy dolnej w ujęciu R. Osiki dala. w wyniku ruenaturalne redukcje pewnych serif w rejoriie, Pagórek:
w
poróWnaniu' zeinacznyw ich' rozwojem w rejonie Śla.zewa i Janiszewa., Nowa korelacja wykazuję -pewną regularnOść w rozwoju poozczególnych serii, choć nie 'brak rów~
nieźpewnych mndejszych lub większych redukcji miąższości związanych
z położeniem otworów hliżej lub dalej ,od wznoszącej się strulktury.
Stratygrafię ,serii dolnok:redowej na omaW'umym' dbszarze ustalił
R. Osika (1959), opierając się na znalezionych w rejonie Ja,niszewa dwócll a.monitach i na mikrofaunie. ,Wydzielił on na tej podstawie następujące piętra: walanżyn, i hoteryw, daJej barrem, apt i alb dolny, jako serię słodkowodną, oraz morski alb środkowy i górny. Brak serii słodkowodnej
w Pagórkach, gdzie obserwujemy ciągłość w występowaniu glaukonitu od hoterywu górnego do albu górnego marglistego, wyda,je się kwestią bez~
sporną. Dyskusji mogłaby podlegać wyróżniona .przeze mnie seria piasz~
czysta aJ.bti środltowego W. rejonie Slaze.wa po2Jbawiona glaukonitu. BiO-:
Fąc jed:nail{, pod uwagę położenie otworu w centrum basenu, sedymenta, cyjnego środkowego albu i podobne do Pa.górek następstwo sedymentacji;
, trudno wytłumaczyć sobie tutaj 'brak lub też zn:aczną redukcję miążs~
psadów albskich, a z kolei spodziewać się na terenie jednostki w pewn~
sensie wydźwigniętej, w okresie ustąpienia. morza z obszaru Niżu Pol";
sldego akumulacj'i, a nie erozji i denudacji. W neok()mie R. Osika statWia znacznie wyżej (okolo 30m) gra!ll.icę walaoJlŻyn -hoteryw i nie wyróz;:' nia infra'Walanżynu ze względu na brak. w owym czasie bliższych danych z rejonu Rogoźna.
Stratygrafia osadów .. <lQ!noktedowyc'h okolic Som poLna 367
SEDYMENTACJA
W naijniższej kredzie
w
infrawallmŻynie wzbiomiku Wysłodzonym Ó5ądzająsię utwory PlaszczyS~w&pniste z _częściowo rozłożonym glau- konitem lub "'ilaste"facji' weldeńskiej z małżoracZkami icyrenami. Nad ndmi tworzą się Osady z' fauną mieszaną ,brakiczną i morską z częścioWo rozłożonym glaukonitem (Pagórki IG 1), a wyżej, osady typowo morskie z mikrofauną otwornic i świeżym glaukonitem. Jedynie w rejolliie Śla:zewa cały' wrawałanżyn wykształcony jest w· facji weldu. ,Za1ew morza
wkraczał etapowo na te oooza,ry; przekształoając powoli balS€'n brakiczny 'VI otWiarte morze. Świadczą o -tym warstwy muszlowców cyrenowych, które Jprzy ZIriiaonaeh,chemizrnu wody: masowo-wymierały, oraz charakter
glaUkOIlitu,którywystępuje vi PagóI'lkaeh w postaci minerału częściowo rozlożonego 'zalI"ówno 'w facji' weldeńskiej, jak i w naJniższej morskiej pa·rtii irufrawalęnżynu.,' Utworzyl on 'się najprawdopodobniej w czasie okresowych' pol'ąc,zeń z morzem.
W dolnym walanżynie morze poglębia się. Tworzy, się wówczas -seria czarnych iłowców, 'miejscami margliśtych, z pirytem, glaukonitem, z, dość
liczrur fauriąotwdrnic i morską fauri.ąmalżów, oraz wklladkami i kom- krecjami syderytu; W wala.riżynieśroclkowym występuje okresowe splyJ..
'ceniebase.nu. Na całym' obsza,I"Ze tWorzą się o,s.ady' piaszCzyste z detrytem
i 'kawałkami zwęglonego drewria. POjedync.zymi -toczeńoamiilastymi, 'Oia-
łym pyłem; glinkoWym;'w 'Pag'órlcich' ze' świeżym glau'konitem;··· R. 'Osika tlum.aczy.to spłycenie dźwignięciem: ponad poziom morza wysa.du·.·solnego Izbicyiz tym wiąi;esooY1l1entaejępiaszczys.tą na
tym
obszarze.-Wydajesię, że takie ujęcie nie jest właściwe, gdyż zagadnienie to nale'ŻY rOzPa"'- tryWat na szerszyln : tle. 'Spłycenie zbiornika w :środkowym walainżynie,
podobnie zresztą' jak w wielu irinychpoziomach neokomu, nie jest spra.:.
wą lokruną, 'leczźazna'CZa się rui, szerokich' obszarach. Szczeg,ólnoie dobrze
zaznaczają się i dają się ze sdbą' wiązaćn<;ćylacje morza neokomskiego w pobliżu osi basenu, 'a'lŃięCw' rejonieG()pla~ Izbicy, Mogilna, Kcyni"
Gniewkowa; Zychl.jna i R'Ogoźna; Osady gromadZące się na strukturach solnych i 'wokół 'nich są 'niewątpliwie
w
peWnych okreSach rUchówwzn.o- szących orażwskutek o.gólnegospłycenda hasenu s€dymen tacyjnego roz- myWane i powtórnie osadzane, nie n.ależy jednak tych-proolemów roz;pa.:.tr:}rwać zbyt lokalnie.· W walan2yniegórnym następuje 'ponowne pogłę
bienie się morza. Osadzają się czarne utwory mulasto-marglistez na,lo'"
tamizieinistego pirytu 'i W'klad.kami ilowcówpopielatych,w górnej partii z syderytamipiaszczys-tyriri: zlepieńcowymi, noszącymi wyraźrieślady
rozmycia, a na,wet· redepozycji, żWirkiem,' oolitami żel:azis.tjmi:; okruchami, piaskowców kwarcowych relazistych" zawieraj ących mwęM;iste okruchy li1l1onim . . A więc' 'już 'w ' na:1wyżsiejpattii . walą;nży.nużazna:eza,jąsię
w obrzeZeniu wysadu Izbicy, a szczególnie Gopła, ruchy struktur solnych
doprowadzające do rozmycia uprzednio osadzonych utwoców neo!komu~
Osady te zawierają faunę otwornic,' małżów i 'pojedyneze odłamkiamo
nitów, świadczące o sedymentacji w morzu otwartym o normalnoym za,...
soleniu.: · _ .... .
: W dolnym ho'terywie tworzą sięooad-y m-ul:asto-.piaszczysie z musko-L witem;' 'detryte1l1 zWęglonego'dreWlia 'l 'glaukonitem. ,W. tymo'kresieroz;;'
